DSCN2269 (2)

Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych

Ewa Bilska

y-\

Streszczenie: l -

! Wypalenie zawodowe to jedna z wielu możliwych odpowiedzi organizmu na chro-| tuczny stres pracy w zawodach wymagających zaangażowania emocjonalnego w problemy innych ludzi. Na stopniowe wypalenie się w pracy narażeni są nauczyciele, prawnicy, pielęgniarki, psycholodzy, pracownicy socjalni, psychoterapeuci, stewardesy a nawet księża. Trójwymiarowa teoria wypalenia zawodowego Christiny Masłach zakłada, że na pełny obraz wypalenia składają się trzy jego wymiary: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i obniżone poczucie osiągnięć osobistych. Artykuł przedstawia indywidualne, interpersonalne i organizacyjne uwarunkowania wypalenia zawodowego pracowników instytucji wspierających oraz sposoby przeciwdziałania temu zjawisku.

Słowa kluczowe:

wypalenie zawodowe, stres w pracy, pracownik socjalny.

XIV. I. Wprowadzenie

Wypalenie zawodowe to pojęcie, które na stałe zagościło w polskim słowniku. Posługują się nim zarówno naukowcy reprezentujący psychologię, socjologię i pedagogikę pracy jak i wszyscy d, którzy nie znają teorii wypalenia zawodowego, ale rłwą opowiedzieć o silnym zmęczeniu własną pracą. Analiza bogatej literatury przedmiotu pozwala sądzić, że jest ono jednak pojęciem znacznie szerszym niż sdne zmęczenie, znużenie czy wyczerpanie pracą zawodową. Jedna z najbardziej popularnych teorii, tzw. trójwymiarowa teoria wypalenia określa wypalenia zawodowe jako zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego

poczuda dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących w pewien j określony sposób (Ch. Masłach, M. Leiter 1997). A zatem wypalenie dotyczy jedy- I nie przedstawicieli określonych grup zawodowych. Grupy te w języku angielskim I określane są jako social $ervice lub human service. Helena Sęk (2000) określa te zawody jako .społeczne i usługowe zarazem”. Do grupy osób narażonych na wy- I palenia należą: nauczydele, lekarze, pielęgniarki, terapeud, pracownicy socjalni, I psycholodzy, pedagodzy, wychowawcy, doradcy zawodowi, trenerzy, logopedzi, I personel więzienny, prawnicy, siostry zakonne opiekujące się dziećmi lub chory- I mi, księża niosący wsparde duchowe, stewardesy sprawujące opiekę nad pasaże- J rami samolotu.

XIV.2. Relacja pomocy profesjonalnej

Przyglądając się liście zawodów sprzyjających rozwojowi wypalenia, można by 1 zastanowić się, co łączy pracę personelu więziennego i stewardesy? Przeaeż to I dwa kompletnie różne zawody. Nicią łączące te dwa rodzaje aktywnośa jest % szczególny rodzaj relacji, jaka zachodzi między osobą, której udzielane jest wspar- J cie i osobą udzielającą wsparda. Chodzi tutaj o relację pomocy profesjonalnej. W re- | lacji pomocy występują dwie osoby: .wspierany” i .wspierający". Każdy z nich ma I do odegranie inną rolę i z każdą z tych ról wiążą się specyficzne przywileje i ob- I dążenia. Wspierany (pacjent, klient, uczeń, podopieczny) to ktoś. kto znajdując I się w trudnej sytuacji życiowej, potrzebuje pomocy lub przynajmniej ze względu ^:1 na swoją sytuację potrzebuje pewnych usług ze strony profesjonalisty. Na pierw- j szy rzut oka, wspierany zajmuje w tej relacji niższą pozycję, wydaje się słabszy, i zdany na łaskę wspierającego. To jemu właśnie czegoś brakuje i chce to coś otrzy- a mać. Zwracanie się o pomoc niemal zawsze wiąże się z poczuaem dyskomfortu, a a w wielu sytuacjach również z utratą poczuda własnej godności. Wejśde w re- | lację pomocy wiąże się również z zaspokojeniem jakichś ważnych żydowych po- ‘ j trzeb i ostatecznie jest niejako nagrodą za upokarzającą konieczność proszenia * o pomoc. Korzystanie z pomocy może więc być pozytywnym doświadczeniem, j szczególnie jeśli osoba wspierana spotka się z życzliwośdą i zrozumieniem jej 1 problemu. Początkowa nieufność, podejrzliwość i dystans powoli zamieniają się w uczucie ulgi, uspokojenia, a nawet wdzięcznośd. Do roli proszącego o pomoc można się przyzwyczaić i funkcjonować w niej na tyle dobrze, że ta rola wspieranego zaczyna być traktowana jako rola zawodowa. Dyskomfort jest oswajany, a nawet wpisywany w koszty zdobywania wsparda.

Pozycja wspierającego, przynajmniej z pozoru, wydaje się korzystniejsza. Wspierający dzieli się bowiem tym co już ma: wiedzą, umiejętnościami, zasobami materialnymi i zazwyczaj nie trąd tego, czym się dzieli. Jemu również towarzyszą sprzeczne uczuda. Praca w zawodach wspierających może dawać satysfakcję, może być źródłem dumy z okazanego przez klientów zaufania. Daje również regularne wynagrodzenie i ochronę socjalną, a tym samym możliwość zaspokojenia potrzeb własnych i rodziny. Z uwagi jednak na charakter pracy zawodowej.