DSC
61 (17)

278 Józef Grabski

powiedź owoców, jakie powinno wydać małżeńsłwo.-a-4ednoGze— śnig_jrzypornnienie krótkości życia ludzkiego., które—trwa-jów-nie.niedługo iak zerwane kwiaty ¹1.

7. TSTądzipją    w ohrazie jedno jeszcze znaczenie,

kuli, zaczerpnięte ? trasatów alchemicznych Kula była tam rozważana jako początek (materia prima) alchemicznego procesu gtamanifr sie oraz iako jego koniec — osiągniecie rzeczy poszukiwanej ². Jednocześnie alchemicy traktowali miłość oraz zwianego stawania się Jeden z ważnych etapów procesu tworzenia kamienia filnznficznego — mitrefactio — przedstawiano gra-greznil w^ferabtafeel nlwhemifiarY^h iako połączenie kobiety i meż-— czy^iy, elementu żeńskiego i męskiego fil. 18). Ze związku tego miała powstać trzecia jakość. Inny etap tego procesu — coniun-

Ctio — przedstawiano jakn sam moment aktu płcjf-mrogra. (ii_13).

W stosunku tym element żeński, kobieta, bywała pojmowana jako vas hermeticum³3 4 5 — piec alchemiczny, miejsce dokonywa-nia sie opus, połączenia elementów, alchemicznego stawania sie. A efekt tego łączenia — iSjgsc — pojmomany_był również iako sferyczny ⁿ. Zatem kula to stawanie się; splecenie sprzecznych elementów, męskiego i żeń-skiego, wreszcie osiągniecie rzeczy poszukiwanej i pożądanej, osiągalne przez doskonalenie się.oraz-naiłość. Symboliczne przedstawienie stawania sie. czyli kuli-wystepujace.łącznie z Nadzieją thunaczyłoby się, w pełni.w-alegorycznym..nbrazie-miłnśf;j pąąt-

żeńskiei i przedstawieniu mundus amoris. .

Renesansowe rozumienie miłości, opozycyjne w stosunku do średniowiecznego rozumienia jej jako grzesznej i brudnej, zaszyfrowane jest w grze symboli. Kula jest symbolem świau, łacinie mundus. Ale mundus jest także przymiotnikiem od mam. ditia, rzeczownika oznaczającego czystość, również w sensie prze. nośnym⁵, jak i porządność, przyzwoitość, a także wytwornośfc.

Tycjan przedstawił wiec je swoim dziele miłość ,_ziemską_nie_ tylko jako czystą J przyzwoitą, ale i wytworna. Tak wytworną, jak opiewali ją w poezji miłosnej renesansowi poeci. Tak elegancką, czystą i szlachetną, jak opisywał ją w swoich Asoiań-czykach⁷⁴ kardynał Piętro Bembo, poeta i humanista, doskonale znany Tycjanowi, obracający się w tym samym co on kręgu, a także — jak wiadomo — mecenas Tycjana^{6 7}. Mielibyśmy zatem do czynienia z zaszyfrowaną subtelną grą znaczeń podobną nieco do tej, jaką zdawał się uprawiać mistrz Tycjana, Giorgione,

0    czym świadczą znane jego obrazy, np. Burza z Akademii w Wenecji^{8 9} i Koncert wiejski w paryskim Luwrze

Wprowadzenie pojęcia amor mynAus_l a.wiw»-miłrśH rzystpj-

1    szlachetnei. charakteryzuiacej świat, miłnśri małżgńskigj .—czyli mundus amoris — stojący w opozycji do średniowiecznego cnntpmptnę m.wAi_t czyli wzgardy dla rzeczy ziemskich, wydaje się główną treścią alegorii miłości w obrazie Tycjana. Spójność czystego świata małżeńskich cnót oddał artysta Hzigki formalnej koncepcji kompozycjL Umieścił na pionowej osi obrazu mężczyznę w zbroi j kulę, a w kuli j zbroi odhi-jają sie z dwóch stron svm-bole'ćnÓt: Z prawej — W zbroi i kuli — personifikacja Wiary Nadziei i Miłości, z, lewaj w kuli , barwy szat niewiasty: czerwień, zieleń i biel, symbolizujące iuż od średniowiecza Mi-

1

⁸⁹ de Tervarent, op. dt., s.v. Fleurs.

2

⁷⁹ C. G. Jung Psychologie und Alchemie. Zurich 1944 (cyt. za Mollner, op. eit., s. 159 - 161).

3

M. Fagiolo dell’ Arco 'Peritissimo alchimista\ Analisi del Parmi-

4

giamna. JL/Arte” nr 7 -8, 1969, s. 67 n.

5

ⁿ Dictionnaire des symboles. Pod red. J. Chevalier. Paris 1969, s.v. Sphćre. s. 721.

6

To samo wielorakie znaczenie (świat i czystość) ma starowłoskie mundo i nowożytne mondo (od mondizia i mondigia).

7

⁷⁴ P. Bembo Gli Asolani. Venezia 1505.

8

| Znany jest szereg portretów Piętro Bembo wykonanych przez Tycjana; por. Cagli, Valcanover, op. cit., nr 45, 200, 209, 225.

⁷⁴ E. Wind Giorgione’s Tempesta’ with comments on Giorgione’s poetic allegories. Oxford 1969, s. 3 (gra znaczeń: fortuna = fortuna, tempesta).

9

Por. J. Grabski Koncert wiejski Giorgione'a. Referat na seminarium powszechnej sztuki nowożytnej w Instytucie Historii Sztuki UW, pisany pod kier. prof. dr J. Białostockiego, 1972 (gra znaczeń pittura = poesia).