Foto0685

chociaż czasami jeszcze mylone z wezwaniem, na przełomie wieków coraz częściej pojawia się w rozmowach, w mediach, ale i w literaturze fachowej, szczególnie zaś w społeczeństwach tzw, młodej demokracji. Zdaje się ' ono tam konkurować, a czasami może nawet wypierać pojęcie zagrożenie. Gdyby ta hipoteza została potwierdzona wynikami badań, to moglibyśmy mówić o widocznych symptomach zmiany niektórych elementów kultury bezpieczeństwa tych państw i społeczeństw. Nie zawsze jednak pojęcie wyzwanie stosowane jest ekwatnie do potrzeb. Spróbujmy więc przypomnieć spotykany w HaeraKunse^' jeden z możliwych sposobów rozumienia pojęcia wyzwanie, ale także zastanowić ńę nad rełacjanti łączącymi pojęcia: wyzwanie, szanse i 20-gWÓBHUL

Z mokh badań wynika, że wyrwanie jest pojęciem najszerszym. Kryje orao w sobie zarówno sroce, jak i 2agjrcaenia, Przyjmijmy więc, że wyzwanie ID określana sytuacja lub informacja o tej sytuacji, która właściwie odczytana i zinterpretowana może stać się szansą. Oczywiście tylko wtedy, kiedy dzieje się lo w odpowiednim miejscu i we właściwym czasie. W przeciwnym razie wyzwanie może stać się zagrożeniem.

Właściwa percepcja i recepcja wyzwania jest jednak tylko jednym | z warunków, aby mogło ono stać się szansą. Chodzi również o to, aby po roz-| poznaniu i właściwym odczytaniu wyzwania podjąć odpowiednie działania 1 i współdziałania. Odpowiednie - to znaczy adekwatne do potrzeb, we właści-| wym miejscu i we właściwym czasie oraz we właściwy sposób.

Wyzwanie może stać się zagrożeniem wtedy* kiedy nie zostało ono za-\ uwaźone (i) lub niewłaściwie odczytane, zinterpretowane. Również wtedy, kie-I dy związane z wyzwaniem działania nie zostały w ogóle podjęte (jest to tzw.

^ „grzech zaniechania”) albo podjęto je zbyt późno czy też w sposób nieadekwatny do potrzeb.

Ukazane w tym modelu różne sposoby myślenia i działania w odniesieniu do konkretnych podmiotów i przedmiotów bezpieczeństwa mogą być traktowane, m.in., jako wyznaczniki kultury bezpieczeństwa tych podmiotów, stanowiąc tym samym interesujący problem badawczy. Wynikami takich badań mogą być zainteresowani dydaktycy, ale przede wszystkim praktycy odpowiedzialni np. za sprawne i efektywne funkcjonowanie systemów reagowania kryzysowego | czy szerzej rzecz biorąc - systemu bezpieczeństwa i obronności.

Z moich analiz wynika, że jedne grupy podmiotów, charakteryzujące się wyższym poziomem rozwoju cywilizacyjnego oraz bardziej funkcjonalną kulturą bezpieczeństwa, częściej posługują się terminami wyzwania I szanse niż pojęciem zagrożenia. Natomiast inne grupy podmiotów - które w myśleniu p bezpieczeństwie i związanych z tym działaniach koncentrują głównie uwagę

^mM. Cidlirczyk, op.cit.

na zagrożeniach - charakteryzują się inną kulturą bezpieczeństwa, ale także niższym poziomem rozwoju w różnych sferach życia osobistego i społecznego.

Uwagę zwraca jednak takt, że w ostatnich latach w Polsce pojęcie wyzwanie używane jest coraz częściej. Być może jest to oznaką zmian zachodzących nie tylko w języku polskim, ale także w innych elementach kulany' bezpieczeństwa, takich jak np. zaufanie. Chodzi nie tylko o zaufanie do innych podmiotów w bliższym i dalszym otoczeniu, ale także o zaufanie podmiotu do siebie. Być może bez zaufania do siebie trudno jest „budować” zaufanie do innych. Hipoteza ta może stanowić inspirację do badań empirycznych. Tymczasem zatrzymajmy się przy pytaniu dotyczącym znaczenia zaufania dla bezpieczeństwa podmiotów i ich otoczenia.

133. Znaczenie zaufania dla bezpieczeństwa podmiotów

Specyficzną kategorią relacji między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem), a w nim relacji z innymi podmiotami - jest zaufanie. W związku z tym możemy mówić o zaufaniu podmiotu do innych podmiotów funkcjonujących w różnych rodzajach środowisk: w środowisku społecznym, w środowisku naturalnym (przyrodniczym) i w środowisku kulturowym. Jest ono wtedy' traktowane jako „fundament społeczeństwa”¹¹⁴. Jednak zaufanie to również rodzaj relacji między jakimś podmiotem a innymi rodzajami środowisk bezpieczeństwa - elementami środowiska naturalnego (pogoda), czy środowiska kulturowego (np. informacyjnego, technicznego, itd.).

Kategorią zaufania w środowisku społecznym posługujemy się niemal codziennie. W zależności od poziomu i charakteru zaufania dążymy (albo nie) do nawiązania relacji z innymi podmiotami indywidualnymi i zbiorowymi w środowisku społecznym, albo unikamy tego. Podejmujemy wówczas (albo nie podejmujemy) wobec nich określone zachowania i działania sprzyjające umacnianiu więzi między nimi, albo nie. Ma to istotne znaczenie w wielu sytuacjach dnia codziennego (w życiu rodzinnym, w biznesie, w ruchu drogowym itp.), jednak szczególnego znaczenia nabiera w sytuacjach trudnych, kryzysowych. W zależności od poziomu wzajemnego zaufania doświadczające sytuacji kryzysowej podmioty albo szybciej i skuteczniej radzą sobie z kryzysem, albo nie. Wiele przykładów na poparcie tego stwierdzenia możemy zauważyć w odniesieniu do bezpieczeństwa zdrowotnego i ekologicznego (przykład dziury ozonowej), bezpieczeństwa ekonomicznego (przykład kryzysu finansowego), bezpieczeństwa politycznego (sytuacja w Polsce w 2009 roku), czy np. w czasie powodzi, pożarów, konfliktów militarnych, itd.

Mówimy więc o zaufaniu miedzy dwoma osobami, między pojedynczym człowiekiem a grupą społeczną czy między różnymi grupami społeczpy-¹¹⁴ P. Sztompka, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków 2007.