FunkcjonowanieRynku R018 039

1

wych. Mieszczą się one w przedziale zawartym między rynkiem monopolistycznym a rynkiem doskonale konkurencyjnym¹.

Trzecim kryterium wyróżniania różnych rodzajów rynku może być kryterium przestrzenne. Nawiązuje ono wprawdzie bezpośrednio do podmiotów rynku, lecz akcentuje przede wszystkim ich przestrzenne usytuowanie. Na podstawie kryterium przestrzennego można wyodrębnić przede wszystkim rynki: lokalny, regionalny, krajowy, kontynentalny, międzynarodowy (światowy).

Rynek w ujęciu przestrzennym wyraża ogół stosunków wymiany oraz stosunków równoległych, zachodzących między jego podmiotami usytuowanymi na danym obszarze. Obszar ten zależy od przedmiotu wymiany oraz przestrzennego oddalenia podaży (sprzedawców) i popytu (nabywców). Przykładem najwyższego stopnia koncentracji przestrzennej sprzedawców i nabywców są targi i giełdy produktów oraz papierów wartościowych.

W zależności od charakteru produktów i usług mogą one być przedmiotem wymiany wyłącznie na rynku lokalnym lub regionalnym, ale mogą być również przedmiotem zakupu i sprzedaży na rynku kontynentalnym lub międzynarodowym. W miarę pogłębiania się społecznego podziału pracy oraz różnicowania przedmiotów wymiany rozszerza się przestrzenny obszar poszczególnych rodzajów rynku. Rynki lokalne przekształcają się w rynki regionalne, rynki krajowe przekształcają się w rynki międzynarodowe itd. Procesom tym sprzyja doskonalenie środków komunikowania się sprzedawców' z nabywcami. Poszczególne rodzaje rynku mogą się tym bardziej zmieniać pod względem przestrzennym, im wyższy stopień mobilności charakteryzuje podmioty i przedmioty wymiany.

Ewolucja rynków w ujęciu przestrzennym zależy również od zakresu i stopnia ich regulacji w skali krajowej lub międzynarodowej. Czynnikiem sprzyjającym ewolucji poszczególnych rodzajów rynku są przede wszystkim zasady liberalizmu gospodarczego. Czynnikiem hamującym jest stosowanie różnych form ograniczania lub reglamentowania stosunków rynkowych (reglamentacja ilościowa podaży lub popytu, cła itd.). Utrudniają one m.in. tworzenie zintegrowanych rynków wielonarodowych.

Przedstawione podstawowe kryteria wyróżniania rodzajów rynku nie wyczerpują wszystkich możliwości jego podziału. Ważne znaczenie ma również wyróżnianie jego rodzajów na podstawie kryteriów²:

—    stopnia zorganizowania rynku,

—    stopnia otwartości rynku.

Uwzględniając kryterium stopnia zorganizowania rynku, można wyróżnić rynki o wysokim oraz niskim stopniu zorganizowania. Rynek charakteryzuje wysoki stopień zorganizowania, jeżeli:

—    opiera się na trwałych regułach postępowania (aukcje, giełdy produktów, papierów wartościowych, pracy),

—    występuje skupienie nabywców i sprzedawców w jednym miejscu,

—    podaż i popyt mogą być regulowane w sposób zewnętrzny w stosunku do sprzedawców i nabywców.

Stopień zorganizowania rynku maleje, jeżeli przynajmniej jeden z tych warunków nie jest spełniony.

Uwzględniając kryterium stopnia otwartości rynku, można wyróżniać rynki mniej lub bardziej otwarte. O stopniu otwartości rynku decydują ograniczenia, które mogą napotykać sprzedawcy i nabywcy w dostępie do rynku. Ograniczenia te mogą mieć charakter bezwzględny lub względny. Te pierwsze występują zwłaszcza wtedy, kiedy np. państwo wprowadza w pewnych dziedzinach lub regionach zakaz zakładania nowych firm, osiedlania się itp. Ograniczenia te nie mogą być przezwyciężane przez potencjalnych sprzedawców lub nabywców.

Ograniczenia względne to takie, które mogą być przez podmioty rynku przezwyciężane, lecz wymaga to znacznego wzrostu nakładów' lub wzrostu efektywności gospodarowania. Mogą być one wewnętrzne (wysoki poziom kosztów, ograniczone zasoby kapitałowe) lub

39

1

A.P. Kirman, A. Lapied, Microeconomie. Theorie, Applications et Exercices, Paris 1991, s. 149.

2

^ls Pomijamy w tym miejscu podział rynku na podstawie kryterium stopnia jego doskonałości. Będzie o tym mowa w rozdziałach poświęconych problematyce konkurencji.