IMAG0242 (4)

LXXVI1 1 JĘZYK POLSKI 39

ćnierćgodzina, tak jak nie ma też i nie było rzeczowników typu póilitr, póltuzin .... A wyrażenia typu po pól godzinie, tak jak i po pięciu lalach, są wyrażeniami przyimkowymi ze «wstawnym» liczebnikiem, pozbawionym jednak swej dawnej siły składniowej⁷).

Aneks

W związku z podjętą przeze mnie kwestią pisowni wyrażeń typu przed pól-godziną przeprowadziłem wśród kilkudziesięciu studentów filologii polskiej 2.—4. roku (4 grupy: 2 w Uniwersytecie Gdańskim i 2 w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku) ankietę na temat kilku łączących się w pewnym stopniu ze sobą zugadnień:

1. zagadnienie «świadomości ortograficznej*) w zakresie pisowni wyrażeń przed pól-godziną, po pól-godzinie, 2. zagadnienie składni wyrażeń typu przed pól do drugiej 11przed pól do drugą,

3. zagadnienie składni wyrażeń typu przed półtorej (-a) godziny 11 przed póltora(-ej) godziną.

Wyniki tej ankiety okazały się na tyle zróżnicowane i interesujące, że warto o nich krótko poinformować:

1.    Oba wyrażenia (przed pól-godziną, po pól-godzinie) zapisało (pisały ogółem 62 osoby) rozdzielnie 35 osób, łącznic — 19 osób (część tych ostatnich przyznała, że zna obowiązującą normę ortograficzną), poza tym pojedyncze osoby zapisały każde z tych wyrażeń inaczej: przed półgodziną, ale po pól godzinie — 5 osób, przed pól godziną, ale po półgodzinie — 3 osoby. Wniosek: pisownia rozdzielna przed pól godziną, po pól godzinie w «świadomości ortograficznej** młodzieży polonistycznej dość wyraźnie przeważa.

2.    W pytaniu o składnię wyrażeń typu Przyszedł przed// na pól do drug... chodziło o formę fleksyjną liczebnika (godzina) druga. W odpowiedziach wystąpiły dwie główne możliwości (odpowiedziało 60 osób): a) ... przed // na pól do drugiej — 32 osoby, b) ... przed // na pól do drugą — 7 osób; poza tym były odpowiedzi «micszanc»: c)... przed pól do drugiej// na pól do drugą — 17 osób, d) ... przed pól do drugą//na pól do drugiej — 4 osoby.

Typ składniowy a) ma formę liczebniku zależną od przyimkn [...] do (drugiej), typ składniowy b) ma formę liczebniku zależną od przyimka (...) przed//na ... drugą; typy c) i d) są typami mieszanymi. Wniosek: W wyrażeniach typu Przyszedł przed//na pól do drug... wystąpił konflikt składniowy między dwoma przyimkami: między «bliższym*> (liczebnikowi) przyimkiem do a «dalszym» przyimkiem przed//na; «na razie** przeważa składnia liczebnika druga (godzina), wyznaczona przez przyimek «bliższy» ., .do drugiej, ale przyimek wdulszy** też nierzadko dochodzi do głosu, skąd formy typu przed//na ... drugą. W tym drugim wypadku ciąg pól do drugą (pisany oczywiście rozdzielnie) jest chyba traktowany już jako jakoby swoisty liczebnik.

3. W pytaniu o wyrażenia typu (To siało się) przed pól lora (-ej) godziny // godziną chodziło przede wszystkim o tę samą kwestię, co w pytaniu 2.: który z wyrazów rządzi rzeczownikiem godzina: liczebnik półtorej (godziny) czy przyimek przed ... (godziną); dodatkowo doszedł tu problem formy dopełniacza liczebniku: półtorej czy półtora (godziny). Odpowiedzi i na to pytanie były zróżnicowane (odpowiadały 43 osoby - tyłko z 3 grup), a mianowicie: a) To stało się przed półtorej godziny — 26 osób, bl) To stało się przed półtora godziną — 10 osób, b2) To stało się przed półtorej godziną — 7 osób.

Wniosek jest tu podobny do wniosku poprzedniego: składnia narzucona przez wyraz bezpośrednio poprzedzający rzeczownik godzina (... przed półtorej godziny) jest częstsza, zaś składnia narzucona przez przyimek przed (przed ... godziną) — rzadsza.

i Problem pisowni wyrażenia pól-godziny podjęła też. B. Klebanowska, Jak pisać pól godzin/) PorJ 1996, nr 2 (531), s. 65—70.