IMAG0245 (4)

42

Kazimierz Rymot

-u. W staropolszczyźnie nie było form na -u. Z dzisiejszych nazwisk wynotowałem tylko Aleksiu, Janku, Marku. Nazwiska te są równe zdrobniałym postaciom imion użytym w formie wołacza.

Przyrostki samogłoskowe pełniły funkcje fleksyjne i włączały nazwy osobowe do odpowiednich deklinacji. Dotyczy to przede wszystkim formacji na -a, -o. Nazwy osobowe zakończone na -a odmieniają się według deklinacji żeńskiej, a nazwy osobowe na -o, także na -ę odmieniały się według deklinacji nijakiej. Trzeba tu wspomnieć także o zjawisku odwrotnym. Nazwy osobowe pochodne od wyrazów pospolitych na -a sporadycznie przechodzą do deklinacji męskiej, stąd obok nazwiska Baba jest Bab, a obok Kiełbasa jest Kiełbas. Nazwiska Bab, Kiełbas odmieniają się według deklinacji męskiej. Nowszą tendencją w języku polskim jest odmienianie nazwiska na -o według deklinacji żeńskiej, por. Fredro, Fredry, Fredrze itd.

Przyrostki zawierające spółgłoski pełniły w nazwach osobowych przede wszystkim funkcje polegające na wprowadzeniu ekspresji. Nadawały im charakter spieszczeń, zdrobnień czy zgrubień. Przy czym ta pejoratywność może być tylko powierzchowna. Np. przezwisko Kiciuch dla jednych może stanowić formę pejoratywną, dla drugich może być spieszczeniem. Niektóre z przyrostków pełnią też funkcje relacyjne, wskazujące na związki łączące osoby określane nazwami. W średniowieczu -owić wskazywał na syna, ! np. Janowic to syn Jana. Dziś tę funkcję spełniają przyrostki -k, -ek, ! •ak, -czak.

W językach słowiańskich w skład przyrostków słowotwórczych mogły wchodzić wszystkie spółgłoski, choć ich użycie nie było jednakowe. Dużo jest wyrazów z przyrostkami np. na -k-, bardzo mało np. na -b- czy -p-. Podobnie jest w słowiańskich nazwach osobowych. W przyrostkach nazwotwórczych często spotykane są spółgłoski -k- i pochodne -c-, -cz- oraz -ch- i pochodne -sz-, trochę rzadziej -/-, -w-, rzadko -g-, -j-, -m-, -r-, -w-, wyjątkowo -b-,

-z-, -/-, -/i-. Przyrostki nazwotwórcze mogą kończyć się na spółgłoskę lub na samogłoskę. Spółgłoskę może poprzedzać każda samogłoska, Stwarza to olbrzymią ilość możliwości form przyrostkowych. Tak np. spółgłoska -sz, mogła wchodzić w skład przyrostków nazwotwórczych -sz, -sza, -szo, -asza, -aszo, -esz, -esza, -eszo, -isz, -isza, -iszo, -usz, -usza, -uszo, -ysz, -ysza, -yszo. Nie poświadczone są formacje na -ęsz, -ąsz, ale są nazwy osobowe na -ąd, -ęda, -ęta.

Przyrostki nazwotwórcze mogły być dołączane do pełnych imion słowiańskich i chrześcijańskich, jak też do wyrazów pospolitych czy nazw osobowych równych wyrazom pospolitym, np. Boguslaw-ek, Jan-ek, Bab-ek, do skróconych imion tak słowiańskich, jak też chrześcijańskich, np. Bog-usz, Jan-isz, ery Bo-sz, Ja-sz. Skróceniom mogły podlegać także nazwy osobowe pochodne od wyrazów pospolitych, np. Szczę-ch (: szczęsny).

Jak się można było wyżej zorientować, element spółgłoskowy mógł stanowić podstawę dla 24 form przyrostkowych. W praktyce nie wszystkie możliwości były wykorzystywane. Każdy z tych przyrostków mógł być dołączany do imion słowiańskich, do imion chrześcijańskich, do odapelatyw-nych nazw osobowych. Gdyby się chciało zilustrować przykładami każdą