skanuj0035 (114)

70 Metody nauczania i wychowania

Powtarzając za R. Więckowskim — jeżeli nauczyciel przekazuje dziecku określone informacje do zapamiętania i przyswojenia z myślą o wychodzeniu poza dostarczone informacje, wówczas mówimy, że nauczyciel wspiera aktywność edukacyjną za pomocą metod informacyjnych. Jeżeli natomiast nauczyciel w toku kontaktu pedagogicznego z dziećmi wskaże w poznawanej rzeczywistości pewną niedookreśloność, niezgodną z dotychczasowym zasobem doświadczeń, wymagającą aktywnego i samodzielnego wysiłku dla jej eliminacji, wówczas powiemy, że następuje proces wspierania aktywności edukacyjnej za pomocą metod heurystycznych¹.

Posługując się metodami wspierania edukacyjnego nauczyciel stawia pytania uczniom, lecz nie w celu kierowania ich aktywnością, tylko aby otrzymać od nich pomoc, której potrzebuje, albo udaje, że potrzebuje. Powinien stwarzać także takie sytuacje edukacyjne, w których pytania chcieliby zadawać sami uczniowie, adresując je do siebie, do koleżanek i kolegów, do nauczyciela, do otaczającej rzeczywistości, do rozmaitych źródeł informacji.

Gdy nauczyciel sam coś opisuje, to stosuje metody nauczania, a jak włącza do tego uczniów, stosuje metody wspierania edukacyjnego; gdy dyskusję inspiruje nauczyciel, to występuje pierwsza metoda, gdy czynią to także uczniowie, to są to metody wspierania.

Kujawiński podkreśla, że w podmiotowej edukacji wczesno-szkolnej typu klasowo-lekcyjnego nauczyciel powinien korzystać z zalecenia: tyle w edukacji ukierunkowania aktywności edukacyjnej uczniów przez nauczyciela, ile to konieczne, a tyle wzajemnego wspierania edukacyjnego, ile to potrzebne i możliwe⁷⁶.

Takie postępowanie nauczyciela sprzyjać będzie podmiotowej funkcji ucznia, bardziej będzie skoncentrowane na jego potrzebach i oczekiwaniach niż na programie szkolnym i jego wymaganiach.

i l. Metody wychowania

W świecie ponowoczesnym nie znajduje uzasadnienia tradycyjnie rozumiana pedagogika celów i definicja wychowania hih> działania celowego, świadomego, zorganizowanego, realizowanego l'i r profesjonalistów i specjalnie do tego powołanych instytucji.

W świecie ponowoczesnym — pozbawionym uniwersalni)’/) projektu nadającego sens historii, ładowi społecznemu I ludzkiemu życiu — człowiek jest skazany na wolność, autonomicz-ność; wolność zaś rozpływa się w perspektywie nieoznaczoności i nicdookreślenia postmodernizmu.

Jak mówi St. Wołoszyn⁷⁹, wychowanie jest zawsze procesem I nlluryzacji i socjalizacji, wprowadzaniem w świat kultury i doświadczeń kulturowych oraz w świat współżycia międzyosob-niczego i doświadczeń prospołecznych; jest dorastaniem do i /Iowieczeństwa (humanitas). Może się ono dokonywać jedynie w środowisku ludzkim, nawet gdy w rezultacie przekracza i wykracza poza zastane środowisko i jego poziom kulturowy. Może się dokonywać spontanicznie w sposób naturalny i nie I ontrolowany, z reguły jednak jest procesem mniej czy więcej świadomie organizowanym. Wymaga zobowiązania; proces naucza nia i uczenia się tym różni się od procesu spontanicznej zabawy, że domaga się pracy, wysiłku, pracy zmierzającej i kończącej się oczekiwanym wynikiem. Praca — wysiłek żąda przymusu — przymus ten może być zewnętrzny, represyjny, lecz może i powinien być przymusem wewnętrznym, przyzwalającym. I oto represyjne systemy wychowawcze stosują przymus zewnętrzny, wymuszanie; systemy wychowania swobodnego odwołują się do przymusu wewnętrznego, wyzwalającego imperatyw powinności. I dlatego chętnie zastępują kategorię „przymuszania" kategorią „oferowania". W jednym i drugim przypadku jest to jednak „prowadzenie", „prowadzenie wychowawcze".

^w Wołoszyn St., Pedagogia przymusu cz\j pedagogia wolności (w:) Pomiędzy wolnością a przymusem. W poszukiwaniu złotego środka. Red. J. Grochulska, M. Kawka, W. Went. Kraków 1995, s. &-15, t. I.

Więckowski R„ Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa 1993, WSiP, s. 105.

ⁿ Kujawiński )., Metody edukacji wczesnoszkolnej..., op. cit., s. 22.