Bezpieczeństwo
Urazy głowy
Urazy głowy należą do najbardziej zdradliwych obrażeń, z jakimi możemy się spotkać. W więk-
szości przypadków kończy się na kilku zadrapaniach, siniakach, guzach i lekkim bólu głowy.
ednak czasami za tymi pozornie niegroz
nymi większości przypadków powinny być opracowane
Maja Grzanka
członek zarządu Jobjawami może się kryć poważne uszkodzenie chirurgicznie, oczyszczone i zszyte  jeśli znajdują
katowickiego oddziału
naszego  centrum dowodzenia  mózgu. Dodatko- się w okolicy czołowej  szwem kosmetycznym przy
Maltańskiej Służby
wo dość często ciężkim i niebezpiecznym urazom zastosowaniu znieczulenia miejscowego. Nie zszywa
Medycznej
głowy początkowo nie towarzyszą żadne objawy, się jedynie ran bardzo małych, bardzo płytkich, silnie
dlatego ta właśnie grupa wymaga zwiększonej uwagi zanieczyszczonych lub zadawnionych.
zarówno od personelu medycznego, jak i opiekunów
osoby, która omawianego urazu doznała. Złamania kości czaszki
Złamania kości czaszki można z grubsza podzielić
PRZYCZYNY URAZÓW GA
OWY na dwie duże grupy: złamania kości sklepienia
Obecnie, tak samo jak w przypadku urazów innych czaszki i złamania kości podstawy czaszki. Aby
okolic ciała, główną przyczyną ciężkich urazów głowy doszło do złamania, siła urazu musi być duża, gdyż
u osób dorosłych są wypadki komunikacyjne (wtedy czaszka mająca za zadanie ochronę mózgu jest
najczęściej dochodzi do mnogich obrażeń wielona- stosunkowo odporna.
rządowych), ale ryzyko takie istnieje również w innych
okolicznościach. Można tu wymienić: upadek z wy- Złamania kości sklepienia czaszki
sokości, skoki do wody (występuje ryzyko zarówno Powstałe złamania dzieli się na otwarte i zamknięte
urazu głowy, jak i uszkodzenia kręgosłupa w odcinku (w zależności od tego, czy doszło do przerwania skó-
szyjnym), a także przy uprawianiu sportów takich jak ry) oraz na linijne, wieloodłamowe lub wgłobione, ze
boks, hokej czy rugby. Szczególnie niebezpieczną względu na położenie odłamów kości. Najbardziej
sytuacją są wypadki w pracy, w których doszło do za- niebezpieczne jest złamanie o charakterze wgłobie-
działania znacznej siły na zabezpieczenie głowy (kask) nia, gdyż fragmenty kości uszkadzać mogą oponę
i jest ono uszkodzone lub  co gorsza  pracownik twardą i bezpośrednio tkankę mózgową. Dodatko-
nie zastosował się do przepisów BHP i nie używał od- wo znacznie zwiększają ryzyko infekcji. Duża cześć
powiednich zabezpieczeń. Uraz głowy należy również takich złamań wymaga korekcji chirurgicznej.
podejrzewać u wszystkich znalezionych nieprzytom-
nych osób, także tych znajdujących się pod wpływem Złamania kości podstawy czaszki
alkoholu, u osób, które doznały ataku padaczkowego Złamania takie powstają często w następstwie
lub zostały rażone prądem (a także piorunem). np. uderzenia głową o krawężnik i charakteryzują
się bardzo znamiennymi objawami klinicznymi.
WYBRANE PRZYPADKI Pacjenta, który doznał omawianego urazu dość
URAZÓW GA
OWY I ICH POWIKA
AC
łatwo zapamiętać. Do objawów wskazujących na
Obrażenia powłok czaszki
Skóra głowy dość często ulega różnym urazom. Jest
Stopień ciężkości
Objawy
urazu
ona grubsza niż w innych okolicach ciała, dlatego jest
w stanie pochłonąć znaczną ilość działającej energii
otarcia naskórka, obrzęk w miejscu
urazu. Kolejną cechą skóry głowy jest jej bogate una- Lekki uraz głowy urazu, wylewy krwawe (siniaki)
w miejscu urazu, lekki ból głowy
czynienie, które z jednej strony umożliwia szybkie za-
Jak wyżej plus: objawy świadczące
zwyczaj i niepowikłane gojenie, ale z drugiej sprawia,
o obrażeniach ośrodkowego
Średnio ciężki
że rany tej okolicy, nawet niewielkie, obficie krwawią.
układu nerwowego (zawroty głowy;
uraz głowy
nudności; wymioty; zaburzenia
Najlżejszymi obrażeniami powłok czaszki są otarcia
świadomości, dezorientacja)
niewymagające zwykle pomocy lekarskiej, przy
Jak wyżej plus: długo utrzymujące
zadziałaniu większej siły może dojść do krwawienia
się zaburzenia świadomości,
Ciężki uraz głowy
podokostnowego lub podczepcowego bez naruszenia
drgawki; wielokrotne wymioty,
nierówne z
renice
ciągłości powłok, które niebezpieczne są jedynie dla
niemowląt. Rozerwania skóry głowy w przeważającej Podział urazów głowy
50 Promotor 4/08
Bezpieczeństwo
możliwość złamania podstawy czaszki należą: krwia- martwica), które powstaje na skutek znacznej
ki okularowe (tzw. oczy szopa), zasinienia za uszami, różnicy ciśnień w jamie czaszki. Uszkodzenie
jednostronna utrata słuchu lub opadanie kącika ust, może obejmować różną grubość tkanki mózgowej.
wypływanie płynu mózgowo-rdzeniowego (żółtawa Stłuczenie charakteryzuje się początkową utratą
lub różowawa, przejrzysta ciecz) z nosa, z uszu lub przytomności, trwającą dłużej niż w przypadku
spływanie po tylnej ścianie gardła. Często złamaniu wstrząśnienia mózgu, oraz różnego stopnia zabu-
towarzyszy wstrząśnienie lub stłuczenie mózgu oraz rzeniami neurologicznymi, które zależą od tego,
krwawienie w wyniku urazu, a odległym powikłaniem które miejsca są uszkodzone (np. zaburzenia mowy,
może być zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. pamięci  przy uszkodzeniu płata skroniowego,
ubytki pola widzenia  przy uszkodzeniu płata po-
Wstrząśnienie i stłuczenie mózgu tylicznego itp.). Uszkodzenia te mogą być trwałe.
Są to następstwa urazów czaszkowo-mózgowych
wszelakiego typu, w których wiodącym objawem Krwiak nadtwardówkowy
jest utrata przytomności. Terminem takim określa się nagromadzenie krwi
między kośćmi czaszki a oponą twardą, powodujące
Wstrząśnienie mózgu ciasnotę w jamie czaszki i uciskające na mózg, zabu-
Mianem tym określamy stan, w którym na skutek rzając jego funkcje. Najczęściej powstaje w wyniku
nagłego zadziałania siły (przyśpieszenie, hamowanie) upadku z wysokości, wypadku komunikacyjnego lub
dochodzi do przeniesienia się drgań z powłok i czaszki uderzenia tępym narzędziem. Przyczyną w większo-
na mózgowie i czasowego zaburzenia jego funkcji ści przypadków jest uszkodzenie tętnicy oponowej
(w szczególności tzw. tworu siatkowatego, który odpo- środkowej  krwawienie jest obfite i szybko narasta,
wiedzialny jest za stan czuwania). W tym przypadku a przebieg choroby jest szybki, dość gwałtowny
nie ma bezpośredniego organicznego uszkodzenia i charakterystyczny  po urazie poszkodowany traci
mózgu, ale występuje nagła, chwilowa utrata przytom- przytomność, potem odzyskuje ją w pełni (tzw. okres
ności oraz tzw. niepamięć wsteczna  po odzyskaniu przejaśnienia), by po pewnym czasie znów utracić przy-
przytomności poszkodowany nie przypomina sobie tomność z dołączeniem się porażenia jednej strony
momentu, w którym doszło do urazu, a także co się ciała i rozszerzenia z
renicy). Krwiak nadtwardówkowy
z nim działo przez ten czas. Objawami towarzyszącymi jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i każdy
wstrząśnieniu mózgu mogą być: nudności, wymioty, przypadek powinien być niezwłocznie operowany przez
senność i ból głowy. Objawy niepowikłanego wstrzą- neurochirurga, tak aby szanse pacjenta na wyjście
śnienia mózgu ustępują z reguły do 3 dni. z sytuacji bez szwanku były jak największe
Stłuczenie mózgu Krwiak podtwardówkowy ostry i przewlekły
Stłuczenie mózgu jest poważniejszym następstwem W krwiaku podtwardówkowym wynaczyniona krew
urazu niż wstrząśnienie. Dochodzi do różnego stop- zbiera się między oponą twardą a pajęczą. W zależ-
nia strukturalnego uszkodzenia określonej okolicy ności od szybkości narastania objawów, wyróżnia
mózgu (wynaczynienie krwi, zakrzepy, rozerwanie, się postać ostrą (do 48 h po urazie) i przewlekłą (do
14 dni po urazie). y
ródłem krwawienia są zwykle żyły
powierzchni kory mózgowej. Krwiak ten zazwyczaj
Objawy wymagające pilne-
nie powoduje objawów ciasnoty wewnątrzczaszko-
wej tak szybko jak nadtwardówkowy, ze względu na
go odwiezienia poszkodo-
otwartą przestrzeń, ale w niektórych przypadkach
wanego do lekarza
współistnieje także obrzęk mózgu, sprawiając, że
objawy mogą być równie burzliwe. W początkowym
" Bezpośrednio po urazie poszkodowany stracił
stadium poszkodowani uskarżać się mogą na ból
przytomność, występuje niepamięć wsteczna
" Jest splątany lub zdezorientowany co do głowy, nudności, wymioty, niedowład kończyn; mogą
miejsca, czasu, własnej osoby także wystąpić napady padaczkowe.
" Senność, majaczenie
" Osłabienie, odrętwienie, porażenie kończyn;
POST
POWANIE NA MIEJSCU WYPADKU
mrowienie kończyn
Jak zawsze pierwszeństwo ma ocena zagrożenia
" Trudności w mówieniu, połykaniu, opadnięty
ratownika i poszkodowanego na miejscu zdarzenia
kącik ust
oraz w przypadku grożącego niebezpieczeństwa,
" Zaburzenia widzenia, mroczki przed oczami,
przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne
nieostre lub podwójne widzenie
miejsce. Ocena podstawowych funkcji życiowych
" Wymiotuje lub zgłasza nudności
(A  drogi oddechowe B  prawidłowy oddech
" Występują drgawki lub obserwowane są za-
C  oznaki krążenia), w razie konieczności zasto-
burzenia równowagi
sowanie pozycji bocznej ustalonej. Jeżeli poszko-
52 Promotor 4/08
Bezpieczeństwo
dowany jest przytomny, to bardzo istotne i bardzo pomocne
dla dalszego postępowania jest dokładne zebranie informacji
dotyczących mechanizmu urazu oraz tego, czy doszło do utra-
ty przytomności, jeśli tak  to na jaki czas (gdy pacjent jest
w stanie przypomnieć sobie te fakty). Nie należy bagatelizować
incydentu. Poszkodowany powinien być poddany obserwacji
w szpitalu lub w przypadku lżejszych urazów  w domu  przez
okres co najmniej 24 h (wtedy niebezpieczeństwo ujawnienia
się powikłań jest największe). Jeżeli dojdzie do otwartego
uszkodzenia, ranę na głowie przykrywa się suchym, jałowym
opatrunkiem, nie wolno usuwać ciał obcych  może to zrobić
jedynie wyszkolony personel w warunkach sali operacyjnej. Nie
wolno naciskać na naruszoną część czaszki ani tym bardziej na
tkankę mózgową. Obowiązuje także zakaz dotykania i wciska-
nia wypadniętego fragmentu mózgu do wnętrza czaszki. Każdą
ranę głowy, do głębokości której mamy jakiekolwiek wątpliwo-
ści, należy traktować jako otwarte uszkodzenie czaszki. Gdy za-
uważymy, że z uszu lub nosa wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy,
nie należy hamować wypływu, gdyż w ten sposób spowodować
można wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego i pogorszyć
stan pacjenta  można przyłożyć jałowy opatrunek.
Ponadto jak w każdym przypadku obowiązuje tamowanie
krwawień i wsparcie psychiczne poszkodowanego. Wezwanie
pomocy jest niezbędne nie tylko w przypadku pacjentów
nieprzytomnych lub w ciężkim stanie, ale także jeżeli po-
szkodowany wydaje się być zdezorientowany, nie pamięta,
co się stało lub świadkowie podają krótkotrwałą utratę przy-
tomności, napad padaczkowy czy inne niepokojące objawy.
Pomoc należy wezwać, jeżeli mamy choć cień wątpliwości
co do stanu poszkodowanego, który doznał urazu głowy,
nawet gdy na pierwszy rzut oka wydaje się, że wszystko
jest w porządku. Jeżeli uraz nie wymaga pomocy lekarskiej,
pacjent przez następne 48-72 godziny powinien pozostawać
stale pod opieką odpowiedzialnej pełnoletniej osoby, która
obserwować będzie, czy nie pojawią się u niego ewentualne
objawy niebezpiecznych powikłań urazu, którego doznał.
W takim przypadku, jeżeli stan chorego na to pozwala, na-
leży niezwłocznie przewiez
ć go do najbliższego szpitala, w któ-
rym znajduje się oddział chirurgii urazowej lub neurochirurgii,
a w razie braku możliwości transportu lub utraty przytomności
chorego wezwać karetkę pogotowia ratunkowego.
PODSUMOWANIE
Każdemu z nas zdarzył się niejednokrotnie i zapewne niejeden
raz jeszcze zdarzy się uraz głowy. W większości przypadków
zdarzenia kończą się szczęśliwie, jednak dobrze jest zachować
pewien stopień czujności, szczególnie w stosunku do osób,
które spożyły alkohol, tak aby nie przegapić objawów mogących
zwiastować poważniejsze problemy. Istotna jest również świa-
domość najczęstszych zagrożeń i umiejętność zapobiegania
przynajmniej części ich skutków poprzez: nieprowadzenie
pojazdów mechanicznych po spożyciu jakiejkolwiek ilości alko-
holu, narkotyków oraz leków (stosowna informacja znajduje się
zawsze na ulotce), używanie kasków podczas jazdy na rowerze,
rolkach itp. No i oczywiście podczas jazdy samochodem powin-
no zawsze zapinać się pasy bezpieczeństwa, a dzieci przewozić
w specjalnie dobranych do ich wieku fotelikach.
www.promotor.elamed.pl 53