Epidemiologia
Przemysław Lisiński
�%Na przykładzie USA:
Urazy kręgosłupa
�%61% - od 16 do 30 roku życia
�%80% - od 16 do 45 roku życia
�%Mężczyz
ni czterokrotnie częściej niż kobiet.
Epidemiologia urazów kręgosłupa -
Epidemiologia
Polska
�% Dania  9/1000 nowych przypadków rocznie
�% Szwajcaria  13/1000
�% 1200 nowych przypadków rocznie.
�% Kanada  15/1000
�% 700 przypadków z towarzyszącym uszkodzeniem
�% Turcja  21/1000
rdzenia kręgowego.
�% Australia  28/1000
�% Ponad 350 przypadków uszkodzeń rdzenia
�% Rumunia- 28/1000
kręgowego w części szyjnej.
�% Tajwan - 56/1000
Etiologia urazów kręgosłupa w
Etiologia
Polsce
�% W dużych miastach- 80% to wypadki
�%Wypadki drogowe  45%
samochodowe, 70% skoki do wody.
�%Upadki  21,5%
�% W dużych miastach 65% ofiar to osoby przed 40
�%Rany postrzałowe i bójki  15,4%
rokiem życia.
�%Urazy sportowe  13,4%
Uwarunkowania etiologiczne Kręgosłup  ogólne uwagi
uszkodzeń rdzenia kręgowego anatomiczne
�% 33-34 nieparzyste kręgi oddzielone krążkami
międzykręgowymi lub zrośnięte ze sobą (kręgi prawdziwe i
�% 66% - skoki do wody
rzekome).
�% 60% - wypadki komunikacyjne; rowerzyści i
�% Lordozy i kifozy kręgosłupa.
motocykliści
�% Największa średnica kanału kręgowego w części szyjnej a
�% 22% - sport
najmniejsza w piersiowej.
�% Opona twarda, pajęczynówka, opona miękka i przestrzenie
podoponowe.
Rdzeń kręgowy  ogólne uwagi Rdzeń kręgowy  ogólne dane
anatomiczne anatomiczne
�% Zakres  od otworu potylicznego wielkiego do �% Dwa zgrubienia rdzenia  na poziomie od C2 do
dolnej krawędzi pierwszego kręgu lędz
wiowego. Th2 oraz od Th10- Th12 (zgrubienie szyjno-
piersiowe i piersiowo-lędz
wiowe).
�% 31 segmentów rdzenia z parami nerwów
rdzeniowych (korzeń brzuszny i grzbietowy).
�% Segmenty rdzenia lokalizują się o 1 do 2 �% Najbardziej podatne na uszkodzenia są przejścia
poziomów wyżej od korespondujących z nimi części ruchomych kręgosłupa w nieruchome.
kręgów ( wstępowanie rdzenia ).
Trójkolumnowy model budowy
Kolumna a stabilność złamania
kręgosłupa Denisa-Allena
Zależność od siły urazu:
�% Pierwsza kolumna  od więzadła podłużnego przedniego do
2/3 Długości trzonu kręgowego w wymiarze strzałkowym.
�% Pierwsza kolumna  złamania stabilne 
�% Druga kolumna  od 2/3 Długości trzonu kręgowego w
(umiarkowana lub niewielka siła),
wymiarze strzałkowym do wyrostka kolczystego kręgu.
�% Druga kolumna  złamania stabilne i lub
�% Trzecia kolumna  od podstawy wyrostka strzałkowego do
niestabilne (umiarkowania i niewielka siła )
szczytu wyrostka strzałkowego.
�% Trzecia kolumna  złamania niestabilne
(uszkodzenie więzadeł między i nadkolcowych oraz
żółtego)
Mechanizm urazu
Mechanizm urazu
�% Zgięciowy: upadki z wysokości,zderzenie czołowe.
�% Wyprostny: wypadki rowerowe, uderzenia w tył
�%Kompresyjny
pojazdu.
�%Zgięciowy
�% Rotacyjne:bójki, uderzenia nożem
�%Przeprostny
�% Kompresyjne:próby samobójcze-skoki z wysokości.
�%Rotacyjny
�% Zmiażdżeniowe-duża destrukcja i poważne
�%Mieszany
konsekwencje neurologiczne.
Złamanie kręgosłupa Złamania kręgosłupa
Z uszkodzeniem zawartości kanału kręgowego.
�%Bez uszkodzenia struktur nerwowych 
Konsekwencje:
przypadek czysto ortopedyczny bez
�% niedowłady lub porażenia
konsekwencji neurologicznych.
�% zaburzenia czucia powierzchownego
�%Problem  konsekwencje długotrwałego
�% zaburzenia czucia głębokiego
ograniczenia ruchomości.
�% zaburzenia czynności wegetatywnych
Złamania kręgosłupa Złamania kręgosłupa
�% Progresja zmian anatomiczno-morfologicznych po Bezpośrednie uszkodzenie tkanki nerwowej:
urazie.
�% stłuczenie rdzenia
�% Znaczenie niedokrwienia i martwicy struktur
�% rozerwanie rdzenia (laceracja)
nerwowych.
Pośrednie uszkodzenie tkanki nerwowej:
�% Konieczność wczesnej interwencji chirurgiczno-
�% niedokrwienie (uszkodzenie tętnic)
farmakologicznej-odbarczenie-profilaktyka
�% zastój żylny (uszkodzenie żył i/lub obrzęk).
progresji zmian.
Rodzaje złamań w części szyjnej Złamania w części szyjnej
kręgosłupa kręgosłupa
�% Złamanie Jeffersona  obustronne złamanie łuku
przedniego i tylnego I kręgu szyjnego.
�%Mechanizmy  bezwładność głowy i siły
�% Warunek stabilności złamania  zachowanie
działające wzdłuż osi długiej kręgosłupa.
ciągłości więzadła poprzecznego dz
wigacza.
�% Rozerwanie więzadła  leczenie operacyjne.
Złamania w części szyjnej Złamania w części szyjnej
kręgosłupa kręgosłupa
Złamania nasad kręgu obrotowego. Obustronne nosi nazwę
�% Złamania osiowe obrotnika :
wisielczego  w zależności od obrazu radiologicznego
�% Typ pierwszy  złamania wierzchołka zęba. Leczenie  wyróżnia się trzy typy.
zachowawcze przy pomocy kołnierza. Typ pierwszy  złamania części międzywyrostkowych 
niewielkie przemieszczenie.
�% Typ drugi  złamanie szyi zęba. Niestabilne  leczenie
Typ drugi  ześlizg trzonu C2 powyżej 3 mm z poszerzeniem
chirurgiczne.
przestrzeni C2/C3.
�% Typ trzeci  niskie złamania obrotnika. Złamania stabilne.
Typ trzeci  znaczne przemieszczenie C2, zagięcie osi
kręgosłupa, poszerzenie przestrzeni C2/C3 i jedno lub
dwustronne zwichnięcie stawu międzywyrostkowego.
Złamania w części szyjnej
Powikłania złamań kręgosłupa
kręgosłupa
�% Złamania kręgów C3-C7 bądz
uszkodzenia �% Odleżyny
krążkowo-więzadłowe stanowią 75% urazów
�% Zapalenia oskrzeli, płuc, rozstrzenia, odma
kręgosłupa szyjnego.
�% Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (wrzód
�% Ze względu na duży stopień swobody tego typu
Cushinga)
urazu przeważnie cechują się niestabilnością.
�% Posocznica, zapalenia dróg moczowych
�% Niedrożność jelit
Deficyty neurologiczne a lokalizacja
Konsekwencje złamań kręgosłupa
uszkodzenia
�%Dystonia wegetatywna
�% Część szyjna kręgosłupa  49%-porażenia; 38% -
�%Zaburzenia mikcji i ejakulacji
niedowłady.
�% Część piersiowa  71% porażenia; 54%
�%Zaburzenia procesów trawienia i wchłaniania
niedowłady.
�%Zaburzenia termoregulacji
�% Część lędz
wiowa  28% porażenia; niedowłady 
�%Demineralizacja
45%
Postacie uszkodzeń rdzenia Postacie uszkodzeń rdzenia
kręgowego kręgowego
�% Wstrząśnienie rdzenia-czasowe częściowe lub �% Stłuczenie rdzenia- średnio ciężki uraz;
całkowite zaburzenie czynności rdzenia uszkodzenie struktur nerwowych i naczyniowych.
kręgowego. Zniesienie odruchów czucia Obraz kliniczny jak poprzednio o charakterze
powierzchniowego i głębokiego oraz porażenie trwałym, okres wiotkości a następnie
mięśni poniżej poziomu urazu. spastyczności. Krew w płynie mózgowo-
rdzeniowym.
Postacie uszkodzeń rdzenia
Uszkodzenia rdzenia kręgowego
kręgowego
�% Zranienie rdzenia- bezpośrednie uszkodzenie �% Bezpośrednie  ciało obce, fragmenty kości,
rdzenia przez ciała obce lub odłamki kości. Obraz laceracja tkanki nerwowej, zmiany nieodwracalne.
kliniczny jak w stłuczeniach rdzenia.
�% Pośrednie  ucisk struktur nerwowych lub
�% Całkowite przecięcie rdzenia- trwały brak uszkodzenie tętnic lub żył, martwica, zmiany
jakiejkolwiek czynności odruchowej (brak odruchu częściowo odwracalne.
odbytowo-odbytniczego).
Podział kliniczny uszkodzeń rdzenia
Uszkodzenia rdzenia kręgowego
kręgowego
�% Całkowite zniszczenie rdzenia w miejscu urazu. �% Uszkodzenia całkowite  jednorodna grupa przypadków.
�% Zniszczenie struktury rdzenia i wytworzenie centralnie �% Charakterystyka kliniczna: zniesienie wszystkich rodzajów
umiejscowionego ogniska martwicy sięgającego powyżej i czucia (dotyk, temperatura, położenie) od poziomu
poniżej miejsca uszkodzenia. uszkodzenia z jednoczesnym porażeniem wszystkich grup
mięśniowych zaopatrywanych z segmentów rdzenia
�% Częściowe zaburzenie budowy i martwica rdzenia
objętych uszkodzeniem jak i położonych poniżej.
umiejscowiona zwykle w obszarze zaopatrywanym przez
tętnicę rdzeniową przednią i tętnice rdzeniowe tylne lub z
pogranicza tych dwóch obszarów ukrwienia.
Podział kliniczny uszkodzeń rdzenia Podział kliniczny uszkodzeń rdzenia
Uszkodzenia częściowe  zespoły neurologiczne o �% Zaawansowane niedowłady  brak funkcjonalności
bardzo zróżnicowanym charakterze i stopniu niedowładnych kończyn
uszkodzenia rdzenia.
(zespół Brown-Sequarda)
Podstawowe trzy grupy:
�% Niedowłady lekkie i umiarkowane  częściowa
�% Porażenie ruchowe i analgezja z śladowo funkcjonalność siła w skali Lovetta powyżej 3).
zachowanym czuciem głębokim.
Niekompletne uszkodzenia rdzenia
Uszkodzenia rdzenia kręgowego
�% Objaw Brown-Sequarda
�% Istota szara rdzenia- dobrze unaczyniona i bardzo
�% Jednostronne uszkodzenie rdzenia w efekcie ran postrzałowych,
kłutych lub złamań rotacyjnych.
wrażliwa na niedokrwienie (niedotlenienie) 
�% Objawy: po stronie i poniżej uszkodzenia- niedowłady lub
wczesne zmiany martwicze.
porażenia, utrata czucia powierzchniowego, zaburzenia czucia
�% Brak tlenu  dysfunkcja błon komórkowych.
wibracji.
�% Warunek odwracalności  zachowanie
�% Na poziomie uszkodzenia-całkowity brak czucia
integralności błon astrocytów.
�% Poniżej i po stronie przeciwnej-zaburzenia czucia bólu i
temperatury.
Niekompletne uszkodzenia rdzenia
Uszkodzenia rdzenia kręgowego
�% Zespół przedni rdzenia. �% Trwałe uszkodzenie astrocytów  efekt całkowitej
blokady dowozu tlenu  obrzęk istoty szarej 
�% Efekt uszkodzenia przedniej powierzchni rdzenia
dezintegracja strukturalna błon komórkowych 
lub tętnicy rdzeniowej przedniej w przebiegu
zanik ciałek Nissla  blizna łącznotkankowa lub
złamania zgięciowego lub zmiażdżeniowego.
jama (jamistość rdzenia).
�% Objawy:obustronna utrata motoryki poniżej
miejsca uszkodzenia oraz obustronna utrata czucia
bólu i temperatury.
Kliniczne okresy po uszkodzeniu Kliniczne okresy po uszkodzeniu
rdzenia kręgowego rdzenia kręgowego
�% Stan ostry  trwa trzy tygodnie i cechuje się  ciszą
�% Stan kompensacyjno  regeneracyjny
neurologiczną: czyli brakiem odruchów
�% Czas trwania około 3 miesięcy. Cecha
fizjologicznych i patologicznych poniżej poziomu
charakterystyczna jest pojawianie się objawów
uszkodzenia przy uszkodzeniach całkowitych i
patologicznych typu  spastyczność lub  odruchy
głęboko częściowych. Jest to tzw. Okres  szoku
patologiczne . Jest to wynik tworzenia się nowych
rdzeniowego .
połączeń międzykomórkowych w rdzeniu czyli jest
�% Brak możliwości precyzyjnego określenia stopnia
rozległości uszkodzeń anatomicznych.
to wynik reorganizacji rdzenia kręgowego (urazy
całkowite) lub kompensowanie czynności
Kliniczne okresy po uszkodzeniu Kliniczne okresy po uszkodzeniu
rdzenia kręgowego rdzenia kręgowego
�% Bardzo ważne  prawidłowy dobór metod �% Okres utrwalających się zaburzeń
kinezyterapeutycznych. Przykładem może być neuropatologicznych.
pojawienie się czynności dowolnej kończyn
�% Czas trwania od 6 do 24 miesięcy od urazu.
dolnych unerwianych z segmentów 1 do 2 poniżej
�% Nasilenie spastyczności.
miejsca uszkodzenia (ustępowanie obrzęku).
�% Pojawiają się skostnienia okołostawowe.
�% W okresie tym restytuuje się czynność
�% Osteoporoza-złamania kości długich.
naczynioruchowa, pojawia się automatyzm
�% Powikłania urologiczne (kamica, zapalenia
pęcherza moczowego, jelita grubego, poprawia się
hi fl )
Kliniczne okresy po uszkodzeniu Kliniczne okresy po uszkodzeniu
rdzenia kręgowego rdzenia kręgowego
�% Okres utrwalonych uszkodzeń neurologicznych.
�%Okres przewlekły po uszkodzeniu rdzenia
�% Rozpoczyna się 2 lata po urazie.
kręgowego.
�%Trwa do końca życia.
�% Charakterystyka: ograniczenia ruchomości
stawów, zaburzenia trofiki stawów, zaburzenia
emocjonalne, nasilenie spastyczności.
Niekompletne uszkodzenia rdzenia Klasyfikacja zaburzeń według Frankla
�% Zespół środkowy rdzenia. �% Porażenia całkowite  zniesienie funkcji ruchowych
�% Występuje u starszych ludzi w mechanizmie przeprostnym i
poniżej poziomu uszkodzenia przy częściowo
dotyczy uszkodzenia środkowych partii rdzenia z
zachowanym czuciu.
zachowaniem struktur peryferyjnych. Charakterystyczny
jest często występujący brak śladów złamania tkanki �% Częściowo zachowane funkcje ruchowe poniżej
kostnej i niewielka dynamika urazu.
poziomu uszkodzenia ale nieużyteczne w
�% Objaw-zaburzenia motoryczne i sensoryczne w kończynach
wykonywaniu praktycznych czynności.
górnych-bliższa lokalizacja środka rdzenia.
Zależność funkcji od poziomu
Klasyfikacja zaburzeń według Frankla
uszkodzenia
�% Zachowane funkcje ruchowe poniżej poziomu �% C0-C3-czynność dowolna twarzy, gardła i krtani.
uszkodzenia. Chory może wykonywać ruchy Częściowo zachowana funkcja M.O.S. i dz
wigacza
czynne kończyn dolnych, częściowo sprawny chód łopatki. Brak unerwienia przepony  wentylacja
z zaopatrzeniem lub bez zaopatrzenia. (respirator).
�% Wyleczony: bez objawów neurologicznych. �% Transfer- brak możliwości.
�% Wózek  elektryczny; sterowanie głosem,
językiem, ustami.
Zależność funkcji od poziomu Zależność funkcji od poziomu
uszkodzenia uszkodzenia
�% C4-quadriplegia; zachowana czynność przepony,
�% C5 quadriplegia; zachowana czynność zginaczy łokcia i
dodatkowo zachowana częściowa czynność dz
wigacza
naramiennych.
łopatki i mięśni równoległobocznych oraz zachowana pełna
�% Transfer  w przypadku bardzo silnych mięśni
funkcja mięśnia czworobocznego (addukcja i unoszenie
naramiennych możliwość samodzielnych przemieszczeń
łopatki).
przy użyciu desek lub pętli. Potencjalna pełna niezależność
�% Transfer  możliwość higieny jamy ustnej i twarzy z
w poruszaniu się na macie lub w łóżku oraz w ubieraniu
wykorzystaniem zaopatrzenia.
się. Higiena intymna niemożliwa.
�% Wózek  sterowany ruchami łopatki o napędzie
elektrycznym.
�% Wózek  możliwość ręcznego napędu.
Zależność funkcji od poziomu
Zależność funkcji od poziomu
uszkodzenia
uszkodzenia
�% C6 quadriplegia  zachowane unerwienie naramiennego,
bicepsa, ramiennego, ramienno-promieniowego. �% C7 quadriplegia  częściowa funkcja tricepsa, najszerszego
Zachowane prostowanie nadgarstka (możliwość chwytu
grzbietu i mostkowej części piersiowego.
przez mechanizm tenodezy) oraz zachowana czynność
�% Transfer  z podłogi na wózek lub odwrotnie.
mięśnia zębatego przedniego (stabilizacja A
opatki-
dz
wiganie tułowia). �% Higiena  niezależna.
�% Transfer  niezależne przenoszenie ciała na fotel, wózek,
�% Wózek  poruszany ręcznie, pokonuje rampy i pojedyncze
toaletę.
stopnie.
�% Toaleta  niezależna.
�% Gotowanie  niezależne.
�% Wózek  poruszany ręcznie, pokonuje rampy i pojedyncze
stopnie do 12 cm.
Zależność funkcji od poziomu Zależność funkcji od poziomu
uszkodzenia uszkodzenia
C8 quadriplegia  częściowa funkcja zginaczy palców (chwyt).
�% Th1-Th4  paraplegia; pełna sprawność kończyn
Pełne unerwienie tricepsa  aktywność jak przy C7 ale
górnych i mięśni prostownika grzbietu powyżej
bardziej ekonomiczna.
miejsca uszkodzenia.
Transfer  z podłogi na wózek lub odwrotnie.
�% Chód  A
uski KAFO (knee ankle foot orthoses)
Higiena  niezależna.
�% i kule pachowe lub A
okciowe.
Wózek  poruszany ręcznie, pokonuje rampy i pojedyncze
stopnie.
�% Th5-Th12; w zależności od poziomu pełna lub
częściowa funkcja prostownika grzbietu i mięśnia
prostego brzucha
Zależność funkcji od poziomu Zależność funkcji od poziomu
uszkodzenia uszkodzenia
�% L1-L2; paraplegia- pełna czynność mięśni �% L3-L5; 3/5 siły mięśnia czworogłowego, częściowe
skośnych brzucha oraz częściowa czynność unerwienie mięśni strzałkowych i piszczelowego
mięśnia biodrowo-lędz
wiowego (zgięcie uda) i przedniego oraz piszczelowego tylnego i
czworobocznego lędz
wi. prostowników palców i palucha..
�% Chód  A
uski KAFO i kule, czterotaktowy. �% Chód  A
uski AFO (ankle foot orthoses) i kule.
�% L3-L5; 3/5 siły mięśnia czworogłowego. �% S1 i poniżej; częściowe lub całkowite unerwienie
mięśnia brzuchatego A
ydki.
�% Chód  A
uski AFO (ankle foot orthoses) i kule.
�% Chód  niezależny lub AFO
Ocena kliniczna Leczenie
Kryteria ASIA:
�%Operacyjne; odbarczenie i stabilizacja
�% Klucz mięśniowy  skala Lovetta  unerwienie
�%Wyciągi  bezpośrednie  klamry  część
segmentarne: dokładność 1-3 segmenty.
szyjna.
�% Klucz czuciowy  dermatomy: dokładność do 1
�%Zachowawcze  gorsety.
segmentu.
�%Rehabilitacja w każdym wariancie.
Diagnostyka Diagnostyka
�% Podstawą badanie kliniczne (podmiotowe i przedmiotowe).
�% Badania obrazowe:
�% NMR
�% KT
�% RTG
�% Badania neurofizjologiczne:
�% EMG
�% ENG
Wykorzystanie mechaniki w
Diagnostyka
funkcjach po urazach rdzenia
�% Zastępstwo poprzez siłę ciężkości
�% Zastępstwo poprzez napięcie struktur pasywnych.
�% Prędkość i moment pędu.
�% Dodatkowe obciążenie-zwiększenie momentu
pędu.
�% Wykorzystanie odległości punktu podparcia.