35348

socjologów, jak też przez organizatorów i reformatorów życia społecznego. Obecnie stało się ono nie tylko ważnym instrumentem w sferze poznawczej, ale także czynnikiem pozwalającym na konstruowanie oraz

ocenianie programów i planów odnoszących się do sfeiy społeczno-ekonomicznej, a więc do działalności w dziedzinie gospodarki narodowej, polityki społecznej itp.

Pojęcie wskaźnika zjawisk społecznych

Istnieje wiele prób zmierzających do określenia tego pojęcia będących przykładem jego różnych definicji projektujących Wspomniani Peters i Zeugin np. zestawili aż 35 takich definicji. Pomimo ich różnorodności występują jednak pewne elementy wspólne, co pozwala na ich uporządkowanie ze względu na:

a)    sposób określenia wskaźnika zjawisk społecznych oraz

b)    zakres jego zastosowania.

Do grapy pierwszej zaliczamy tu takie definicje, które ujmują interesujące nas wskaźniki instnunentalnie, czyli jako narzędzia umożliwiające naukowe badanie i opis społecznej rzeczywistości oraz zachodzących w niej przeobrażeń. Do kategorii tej zaliczamy także takie definicje, które traktują wskaźniki jako swoiste jednostki miary char akteryzujące istniejący stan oraz zachodzące

przeobrażenia poszczególnych przedmiotów i zjawisk społecznych.

Do grupy drugiej natomiast zaliczamy te defincje, które akcentują szczególnie fakt, że interesujące nas wskaźniki mogą mieć zastosowanie:

1)    w sferze poznawczej jako dostępne obserwacji odpowiedniki istotnych cech różnorodnych tworów

rzeczywistości społecznej wynikających z teorii i przez nią okr eślonych czy też elementy modeli

poszczególnych faktów i zjawisk społecznych;

2)    w sferze praktycznej jako pewne orientujące dane (infonnujące np o obecności, wielkości, częstotliwości, natężeniu danego zjawiska itp okolicznościach procesów społecznych), jakie mogą być wykorzystane w planowaniu i polityce społecznej.

Biorąc pod uwagę pierwszą spośród wymienionych sfer, należy zwrócić uwagę na fakt, że wskaźniki spełniają tu ważną funkcję pośredniczącą w procesie poznawczym między językiem teorii a językiem

praktyki, ujawniając empirycznie dostępne (bezpośrednio albo pośrednio) właściwości badanych przedmiotów oraz umożliwiając wysnuwanie na ich podstawie hipotez o danych zjawiskach i procesach społecznych.

Dążenie do znalezienia sposobów przekształceń teoretycznych ujęć poszczególnych elementów' rzeczywistości społecznej w zespoły takich pojęć, które dają się zbadać w sposób empiryczny, doprowadziły do pojawienia się różnych operacjonalistycznych metod przekładania pojęć języka teorii

(J,) na język praktyki (Jp). W związku z tym wystąpił też problem reguł odpowiedni ości pozwalających

na możliwie równoważne przekładanie pojęć J, na/p Aktualnie możemy odnotować istnienie metod operacjonalistycznych opartych na dostatecznie solidnych podstawach logicznych oraz takich, które są raczej przykładem naiwnych sposobów' zachowania odpowiedniości pojęć J, i Jp Jeśli pierwsze z nich dają szanse na uzyskanie w^rskaźników rzeczywistych, to drugie prowadzą do powstawania wskaźników' fikcyjnych.

Terminem „cecha” nazywamy równe lub podobne właściwości, jakie przysługują pewnej liczbie przedmiotów.

Na podstawie istnienia pewnych właściwości wspólnych wielu przedmiotom mogą powstawać