124533

2

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład (2A)

folklorystycznych, a także mechanizmów kreowania świata w tekstach, i szkoła katowicko-opolska (np. S. Gajda, U. Żydek-Bednarczuk).

W związku z rozwijającymi się w II połowie XX w. badaniami anglo-amerykańskimi nad językiem mówionym, skupiającymi się na tekstach mówionych i procesie wymiany znaczeń między partnerami komunikacji, stale kontrolującymi sytuację i analizującymi konsekwencje tej wymiany, rozwinął się inny kierunek badań tekstologicznych. Można go nazwać pragmatycznym (komunikacyjno-działaniowym).

Jest on obecny w teorii tekstu od przełomu lat 70/80., a szczególnie jest rozwijany w latach 90. Reprezentują go w badaniach tekstologicznych prace, których autorzy traktują tekst jako zdarzenie komunikacyjne i skupiają się nie tylko na wytworze działania, ale i na okolicznościach jego powstania.

W ujęciu pragmatycznym charakterystyczne jest uznanie, że ustalenie kryteriów tekstowości z wykorzystaniem opisu składniowego jest niemożliwe. Wyznacznikiem tekstowości bardziej niż spójność formalna jest spójność globalna, czyli koherencja: przyjmuje się, że tekst jest skonstruowany według jakiegoś wewnętrznego planu semantycznego, który odbiorca musi zrekonstruować w procesie odbioru.

Na gruncie kierunku pragmatycznego zwycięża nowy termin na określenie dynamicznego ujęcia tekstu. Jest nim dyskurs.

2. Pojęcie dyskursu w teorii tekstu

Tradycyjnie pojęcie dyskursu było wiązane tylko z mówieniem (nie pisaniem). Oznaczało dłuższą wypowiedź, opartą na rozumowaniu, wnioskowaniu lub innych czynnościach mentalnych (por. hasło dyskurs w Słowniku terminów literackich pod red. M. Głowińskiego, Wrocław 1998). W nowym znaczeniu, powstałym na gruncie tekstologii pragmatycznej, odnosi się do produktu językowego wraz z ze wszystkimi elementami aktu komunikacji, a w szczególności z kontekstem pozajęzykowym, na któiy składają się: okoliczności, role społeczne rozmówców, intencje nadawcy, itp.

W ostatnich latach zakres terminu uległ dalszemu poszerzeniu. Po pierwsze bywa używany na określenie płaszczyzny pośredniej między lange a parole, a więc określenie normy zachowań werbalnych, na którą składają się techniki budowania wypowiedzi w określonej sytuacji komunikacyjnej, pewne strategie komunikacyjne akceptowane w danej kulturze (np. dyskuts naukowy, dyskurs religijny) - w tym znaczeniu bliski jest zakresowo terminowi styl funkcjonalny. Po drugie stosowany jest na określenie całej sfeiy komunikacji