• dramat - wypowiedź w postaci dialogów postaci + didaskalia czyli tekst poboczny

• epika - wypowiedź w postaci opowieści narracyjnej

• liryka - wypowiedź osobista, w której główną rolę odgrywa wywołanie nastroju.

Gatunki liryczne

• hymn - uroczysta pieśń pochwalna na cześć np. ojczyzny, bohaterów historycznych, Boga; rozpoczyna się apostrofą. Znanym polskim hymnem jest "Hymn do miłości ojczyzny" stworzony przez Ignacego Krasickiego. Ma swoją odmianę liturgiczną śpiewaną w czasie nabożeństw. W szczególności rozbudowane są hymny protestanckie (pierwszy skomponowany przez Marcina Lutra).

• oda - utwór o wzniosłej, patetycznej treści, opiewający wzniosłą ideę, osobę, wydarzenie. Oda do młodości Adama Mickiewicza;

• pieśń - najstarszy gatunek liryczny, posługuje się różnymi środkami językowymi i różnorodną tematyką; początkowo związany z muzyką; Pieśń o Rolandzie, Przykładem polskiej pieśni może być: Pieśń IX, Pieśń V - o spustoszeniu Podola lub Pieśń II Jana Kochanowskiego.

• elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjnej, pełen zadumy i smutku; W Polsce elegie pisali min. Jan Kochanowski, Franciszek Karpiński (Żale Sarmaty) i Krzysztof Kamil Baczyński (Elegia o ...[chłopcu polskim]).

• tren - utwór poświęcony zmarłej osobie, rozpamiętujący jej dokonania, zasługi i zalety; Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi (m.in. Petrarka). W liryce polskiej szczególnie znany jest wydany w 1580 roku cykl 19 Trenów Jana Kochanowskiego, powstałych po śmierci jego córki Urszulki.

• fraszka - krótki utwór wierszowany o tematyce żartobliwej zakończony zaskakującą puentą; Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger.

• sonet - składa się z 14 wersów - 2 strofy czterowersowe i 2 strofy trzywersowe (sonet jest podgatunkiem poematu; nie jest przedstawiany jako oddzielny gatunek liryczny)

• poemat - dłuższy utwór wierszowany, posiadający fabułę; Radek Nowakowski- Czekać na miłość.

• epigramat - krótki, przeważnie dwuwierszowy utwór poetycki pisany dystychem elegijnym; Symonides z Keos;

• wiersz - utwór o organizacji tekstu, polegającej na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych

Podział liryki

Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu

• bezpośrednia - bezpośrednio, wprost, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)

• pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:

• opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu

• sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)

• zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)

• podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)

• osobista - bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety, utożsamianego z podmiotem lirycznym

• roli - podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny

• maski - podmiot liryczny przyjmuje postać np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im np. swoje uczucia

Ze względu na typy wyrażanych przeżyć (tematyka)

• miłosna - tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy

• refleksyjno-filozoficzna - rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób

• patriotyczno-obywatelska - naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych

• agitacyjno-polityczna - teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi

• funeralna (z łac. funerare - "uroczyście pochować, pogrzebać zmarłego") - upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci

• religijna - odwołująca się do religii (np. Bogurodzica)

• autobiograficzna - zawierająca elementy autobiograficzne (np. "Do gór i lasów" Jana Kochanowskiego)

---