Wykład 10 - prawo gospodarcze 16.12.2011r.
Problematyka związana z ustawowym zakazem nadużywania pozycji dominującej, które stanowią przykład praktyk jednostronnych.
W stosunku do tego rodzaju praktyk jednostronnych nie znajduje zastosowania zasada konwergencji, w przypadku praktyk jednostronnych krajowe prawo konkurencji może przewidywać ostrzejsze sankcje za naruszenie tego zakazu, a więc zakazu nadużywania pozycji dominującej, inaczej niż w przypadku tzw. praktyk kolektywnych, w stosunku do których obowiązuje owa zasada konwergencji, z której wynika ze jeżeli praktyka nie jest zakazana na gruncie UE, to nie może być zakazana na gruncie prawa krajowego. W tym przypadku prawo krajowe nie może zastosować ostrzejszych rygorów regulacyjnych niż prawo UE.
Jeśli chodzi o zakaz nadużywania pozycji dominującej, to podstawą jest jego bezwzględny charakter, W tym przypadku przepisy prawne nie dopuszczają żadnych wyjątków od stosowania zakazu określonego w art 9 ustawy. Inaczej niż w przypadku art 6 przewidującego zakaz porozumień ograniczających konkurencję, zakaz w art 9 nadużywania pozycji dominującej jest zakazem bezwzględnym, bezwarunkowym ,restrykcyjnym. Jest on stosowany w każdym przypadku naruszenia tego zakazu, co nie występuje w przypadku zakazu porozumień ograniczających konkurencję, gdyż tam naruszenie owego zakazu nie oznacza ze mamy do czynienia z przedsiębiorcami działającymi nielegalnie.
W przypadku zakazu nadużywnaia pozycji dominującej, inaczje niż przy pozoumieniach, zakaz ma ten ogranicozny krąg adresatów, jest on adresowany nie do wszystkich przedsiębiorców, a do tych, co posiadają pozycję dominującą. Zanim dojdzie do wszczęcia postępowania, które ma na celu ocenić zachowania przedsiębiorców, należy stwierdzić, czy mam ydo cyznienia z przedsiębiorcą posiadającym pozycję dominującą.
Zakaz naduyżwania pozycji dominującej jest adresowany nie tylko do poszczególnych przedsiębiorców, ale także do wielu przedsiębiorców. Zgodnie z art9 zakazane jest nadużywnaie pozcji dopminującje na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców. Jak wynika z regulacji ustawowej, pozuycję dominującą mogą mieć pojedynczy przedsiębiorcy, ale i też klku. Wtedy mamy kolektywną pozycję domninującą, co ujwnia się na rynkach oligopolistycznych. Jeżeli kilku przedsiębirców na rynku wytstepuje w szczególnej sytuacji współzależności gospodarczej, to w świetle regulacji omawianej traktowani są jako jeden podmiot gospodarczy, a więc dlatego kilku przedsiębirców może posiadać pozycję dominująca, a czkolwiek wiemy, że tą pzycję dominującą zasadniczo posiadają poszczególni przedsiębiorcy. Ponieważ na rynku oligopolistycznym(rynku o nieskoncentrowanej strukturze) wywstepują przedsiębiorcy powiązani gsopdoarczym wpsółzaleznosciami traktoani są jako odrębne podmioty gospodarcze i jeśli zajmują pozycję dominującą to traktowani są jako przedsibiorcy zajmujący kolektywną pozycję dominującą. Podobnie jak w przypadku zakazu porozumieńograniczającyhc konkurencję, zakaz nadużywania pozycji dominującje jest zakazem zarówno co do celu jak i skutku. W rownym stospniu zkaazane jest narduzywania pozycji domunujacej którego celeme jest eliminacja, ograniczeje lub naruszenie konkurencji, jak i naduzywanie pozysjic dominujacej której co prawda nie jest celem eliminacja i ograniczenie konkruencji, lecz naduzywanie to osiąga skutek ogrnaiczający konkurencję. W tym przypadku podobnie jak w pryzpadku zakazu porozumien ogrnaiczającyh konkruencje obowiązuje regułą celu lub skutku. Zarówno naduzywanie pozycji dominującje jest nie zgodne gdy celem naduzywaniaj est ograniczenie konkurencji, mimo ze cel nie został osiagniety, jak i w tym pryzpakdu, gdzie celem naduzywnaia pozycji dominujacej nie było ogrnaiczneie konkurencji, jedankze cel ten został osiagniety.
Jesl ichodzi o naduzywanie pozycji dominującej, to niewatpiliwe w tym zawiera siępdojecie przez przedsiębiorcowce lub kilku dzialan godzaccyh w konkunrejtów lub kontrahentów. W tym przypadku chodzi o rejestrację takich zachowań przedzisbiericowo posiadajacyh pozycje dominujaca które wplya na sktukrut e rynku w wywniku których konkrenca na rynku jest oslabiona, przede wsszystkich wskutek obnizonej zdolnosic konkurencotw do utrzymania pozycji rynkowej. Należy podkreslic, ze zachowania która kwalifkiowane są jako naduzywnaie pozycji dominujacej godza w pozycje konkurentow bądź w pozycje kontrahentow przycyzniajac się przede wsyzstkich do zmiany struktury rynku, a także o oslabienia zdolnosci do konkurowania konuurentow i kontrahentow w skrajnym przypadku doprowadzajacej do ich eliminowania bądź do uzyskiwnaia efektow eksploatacji, czyli uzyskanai dodatkowych korzysci koszttem kontrrahentow. Naduzywnaie pozycji dominujhacych obejmuje zachownaiap rzedsiebiorcow które wplywaja przez umocnienie posiadanej pozycji na sturkture rynku oslabiajac istniejaca lub potencjalna konkurencja przy zastosowania metod odmiennych od stosowanych w warunkach normalnej konkurencj ia także godzacych w kontrahentow konkusmentow i zmierzajacych lub prowadząychc do zapenwiania przedsiebiorcy domiunujacemu osiagniecia dodatkowych korzysci w postaci zysku bądź nalozenia dodatkowych ciezarow na innych uczesntikow rynku.
To jedostrnoonne dzialania przedsiebiorcow z pozycjia dominujaca zazwyczja powoduje oslabienie zdolnosci do konkurowania jak również oslabienie mozliwosci osiagniecia silkniejszej pozycji na rynku, a także prowadzi do pewnych niekjorzystnych kosekwencji szczrogllnie dla konrtahentow ikonksumentow. Jeśli chodzi o samo pojeciee które wyznacza pozycje odminujaca to należy tutaj siegnac do ustawy o cohronie konkruencj ii konkusemtnow która wyjasnia nam jakie to przedsieiborstwa posiadają pozycje dominujaca i z tejze ustawy wynika, ze pozycje dominujaca posiadają pzedsieiborcy, których pozycje na rynku przede wszysktich wyznacza wskaznik jakosciowy, a więc pozycje domiujaca przedsiebiorcy wyznacza po pierwsze wskaznik zdolnosci przedieoborcy do zapobiegianai skutecznej konkurencji oraz po drugie mozliwisoci sdzialania niezlaeznie od konkurentow, kontrahentow, i konkusmentów. Te dwie kumulatywne przeslanki wskazują na pozycję domiująćą przedsiębiorców. Prowadzi do do zakłócenia konkurencj ina rynku właściwym.
Stwierdzneie pozycj idominujacej przez przedsiorerce wymaga dowiedzenia przewagi nad innymi uczstnikami rynku umowzliwiajacej prowadzneie dzilalanosci niezlaeznie od innych w sposob wplywjaacy na stan kionkurencji. Przedsieiborca z pocyja dominujaca nie jest nie tylko kontrolowany oprzez innych uczestnikow rynku, ale narusca im warunk idzilalansoci wyznaczajac ceny, warunki umów, konrtorlujac dystrybujce produktow bez ryzyka utraty sowjej pozycji rynkowej. Posiadanie pozycji dominujacej zapewnia przeedsieiborce dominujacego do mozliwosic dzialania praktycnize bez konkurencji, bez reakcji konkurentów, kontrahrntów i konkusmentów, która mogłaby osłabić lub doprowqdizc do utraty jego pozycji rynkowje, taki przedsiebiorca dominujacy może dzialac w rynku bez obawy ze reakcja nnych yuczetniskow rynku doprowadzi do oslabiegnia lub utraty jego pozycj idominujacej, a zatem jego sila rynkowa, jego wlascie pozcyjca odminujaca która jest naduzywana w tym przypadku gwarantuje ze jego ewentualna reakcja na jego zachowania nie zmieni jego pozycji rynkowej. Takie psotpownaie przediseibyrc rynkwoego jest niedopuszczlane i zostao objete zakazek maduzywnaia pozycj idomiujacej. Orpocz tego wskaznika jakosciowego, ustawa przewdiuje tzw wskaznik ilosciowy, a więc w tym przypadku pozycje dominujaca ma przedsieiborcya lub kilku przedsieiborcow którzy posiadają udzialy w rynku przekraczjaace 40%, a więc jezel iprzedsieiborca ma co najmniej 40% udzialow w rynku, to odmniemuje się ze ma pozycje dominujaca. W tym pryzpakdu ten wskazni kilosicowy stanowi podfstawe dominiemania pozycj idominujacej, domniemanie to jednakze jest domniemaniem obalalnym, tzw. ze przedieiborca zainteresowany w sprawie może dowiesc ze mimo posiadania 40% udzialow w rynku nie posiada pozycji dominujacej. Można także jak się wydaje przyjac, iz nie posiadanie 40% udzialu w rynku może stanowic podstawę dla oceny pozycji przedsieiboryc jako pozycji dominujacej, jeśli chodzi o sytuacje na tak zwanym rynku nikosskoncetrnowanym i przy bardzo rozporoszonej strukturz e rynku udzial nizszy niż 40% może gwarantowaćpozycje dominującą. Niewatpliwie stanowi to argument na rzecz rezygnacji w formalnego kryterium oceny zajmonaia iwykoryzastnaiap rzewagi rnkowje narzecz ekonomiczneog podejscia, ktorre ocene posiuadania lub nieposadania pozycji dominujacej przedsiebiorcy lub kilku przedsieiborcyw opiera o ekonomiczna analize rynku a nie w oparciu o formalne kryterium ilosicowe 50% w nim udziallu. To domnieamnie w swietle pismiennictwa jest niespojne z owym ekonomiczny podejsciem do stosowania zakazu pozycj idominujacej gdyż stwarza podstayw do nieuzadadnionefgo automatyzm uw ocenie dominacji na rnyku. Doktryna przeciwstwaia się takiemu schmatycnzmeu kryterium udxzialow w rynku i opowiada się na rzecz poghlębionej analizy ekonomicznej z której wynika, czy w danym przyapdk udnay przedsieiorca ma lub nie ma pozuycji dominujacej. To rozwiaznaie wspiera coraz szersze zastosowanie w ocenie pozycji dominujacej, ale tez wszelkich prakty ograniczajaych konkurencje, kryteriow ekonomicznych.
W innych panstwach stosuje się dla oceny rynku i dla oceny ewentualnego naruszenia zakazów prakty ogrnaiczajayc hkonkurencje ekonomiczna analize rynku czyli ta przyszla decyzja podejmoana przezo rgany antymonopolwoe jest wynikie wspolpracy ekonomistow i prawnikow. W tym teamie rozstrzygajacym powinny być naukowcy ekonoimicni, którzy potrafia uprawdopodobnic przyszle skutki dokonanychm podejmowanyc hzahcowan przedsiebiorcow i uwiaryggodnic decyzje podejmowane o przepisy prawne. Ciezar rozstrzygania spraw z zkaresu ochrony konkurencj iprzesuwa się w ekonomiczna anaize przypadku a nie ogranicza się do formnalnej subsumbjcji stanu faktycznego ze stanem pranwym.
Uzyskanie pozycji dominujacej może być efektem roznych okolicznosci, może to być nastepstwo stwoerzenia, wytowrzenia się wysokich barier wejscia na rynek, może ot być wynikiem okresowego utrzymania wysokiego udzial uw rynku. Najbardziej typowym zrodlem tej pozycji dominujacej jest wykoryzstnaie przez przedsiebiorcow praw ywlacznych, a więc dzialanosci w warunkach wylacznego prawa do podeumownaia dizlajanosc sopodarczje, tzw. dzialania w monopolu. Ustanowienei monopolu może być wynikiem pryzznajej konsencji, które gwwarantuje dominujaca pozycje na rynku
Adresatami tego zakazu naduzywania pozuycj idominujacej są wylacnzie przedsieiborcy lub jeden którzy posiadają pozycjie dominujaca, a więc w tym przypadku wylaczeni są przesiebiorcy ktoryz pozycji domiujjacej nie posiadają.
Praktyki typowe i zagrazajace konkurencji przez przedsieobrocw dominujaceych, niektore wywoluja te sam skutki natykonkurencyjne do cniektore praktyki kolektywne zakazane jako porozumiernia ograniczajace konkurencje, a zatem nie trudno zorientowac ze typologia stanow faktycnyzhc kwalifikowanych jako naduzywnaie pozycji domiunujacej jest analogiczna jak typologia stnaowi kfatycnyzhc kwalifikowanych jako porozmienia ograniczajace konkurencje. W tym przypadku mozemy wskazac na pewne analogie stanow faktycnzych, a więc analogie polegajaca na tym, ze naduzywnaie pozycji dominujacej polegajace na narzucaniu bardoz ywoskich lub niksich cen bądź tez odeglych terminow platnosci lub innych waurnkow zkaupy lub psrzedyz towarow jest przykladem praktyki, która wywowluje skutki analogiczne do porozumin polegajacych na zmowie cenowej, czy tworzeniu kartelu cenowego, w w yniku którego uczestnicy porozuminia ustalaja ceny maksymalne, minimalne na swoje produkty.
W tym przypadku mozemy wskazac na owe analogie i anaogie skutkow pranwych które są skutkami zarwno ocenianymi z puntku widzenia kryterium cleu i rzeczywsitych skutow zaklocajaycyh ogrniaczajaych konkurencje.
Stany faktyczne naduzywnaia pozycji dominujacej zostaluy objete otwartym katalogime pryzkladowych stanow fkatycnzych naduzywania pozycj idominujacej ,a zatem podobnie jak w praktykahc kolekwtywnych nalryz przyjac ze zakaz ten obejmuje wszelkie postacie naduzywnaia pozycji domimujacej także te niewymienione w ustawie.
Wymieniione w art 9 ustep 2 stnay faktyczne kwalifkowane jako naduzywnaie pozycj idominjacej daja podstawe do wyodevbnienia dwoch takich zasadnicyzhc rodzajow nadzuywc pozcydji domimujacej:
Naduzycia eksploatacyjne - są to naduzycia, praktyki stosowqne przezz przedsieobrcow dominujacyhc w ymierzone w ihc kontrahntow, klinetow, ostatecnzych konkusementów, a więc tutaj zastosowanie czy naduzycie pozycji dominujacej ma ten ksutke eksploatujacy, nakladajacy na kontrahentow lub konsumentow dodatkowych ciezarow albo przynoszace dosakotwe zysk iprzesdieobrcom dominujacym. Do takich praktyk należy np. naduzyzwanie pozycji dominujacej polegajacy na sotoswaniu w podobnyh umoach z osobami 3 uciazliwych lub niejednolistych waurnkow umow stawarzajaych tym osoboom zroznicowane warunki konkurencji. Inny pryzkald to np. uzaleznianae zawartej umowy od przyjecia przez druga strone innego siwadczenia nie majacego związku z przedmiotem umowy. W tym przypadku dominujacy przesiriobrca uzyskuje dodatkowe korzysci bądź naklada dodatkowe ciezary które są niestosowane w waunkach normalne jkonkurencji
Naduzycia wykluczajace - zachowania przedsieibrocow dominujacych które wymierzone są w konkuenretów i wlasciwym celem podejmowania tych zachowan jest ich wyeliminowanie z rynku.
Wsposob wyjatkowe spektrakularny tak rpaktyna nadyzucwania pozycj idominujacej nzajduje swo wyraz w zachowaniu przedsieiborcow donmiujacyhc dysponyjacych tzw urzadzeniami kluczowymi. Przedsieborcy dysponujacymi takimi urzadzeniami np. sieci przesylowe, urzadzenia energetycnze port, lotniska przystanki, wysypiska smieci, prawa autorskie i wylaczne mogą oczywiscie naduzywac pozycj idominujacej których zrodlem jest dysponowanie czyli zarzadznie urzadzeniami klucozwymi w ten sposob nieuzsasadniony odmaiwaja dostepu do tyc hurzadzen zaintereoswanym przedsieiobrcowm pragancym swiadczenia uslug przy wykoryzstaniu urzadzen kluczowych. Naduzywanie pozycji domimujacej polegan a utrudnaniu w dostepie do tych urzadzen. Naduzywanie może rowniezp olegac na naruzcaniu niekoryzstycny waurnkow uzywania urzadzenia kluczowego. Ten stan faktyczny czyli odmwia lub utrudnienie dostepu do urzadzen kluczowych został objety punktem 5 art 9 ustepetm 2 ustayw, w ktorym naduzywanie pozycji domiunujacej polega naprzeciwdzialaniu uksztlaotwaniu się warunkow niezbednych do powstania lub rozowoju konkurenjil. W tym przypadku stan faktyczny polegajacy na przecwidzialaniu uksztlaotniwania się pwarunkow niezbendych do owstania konkurencji między innymi polega na uniemozliwianiu lub utrudnianiu dostpeu do urzadzen lucozwych gdyż bez dostepu do urzadzen kluczowych nie mozliwa jest dzialalnosc gospodarca konkurentów.
Jeśli chodzi p kratyki ograniczajace konkurencje, to postepowanie w tym zakresie wienczone jest decyzjami które są podejmowane przez prezesa UOKIK i te decyzje xzostaly okreslone w rozdziale 3 ustawy i można na gruncie tej naalizy tego rozdzial utakze przeprowadzic typologie deycjiz które są podejmowane przez prezesa UOKIK.
W ramahc tej typologi wymieniamy przede wszystkim
decyzjanegatywna - o uznaniu opraktyki za ograniczajaca nkonkurencje i nakazanie zaniechania jej stosowania jeżeli zostanie stwierdzone naruszenie zakazu traktatu o TFUE.
Owa decyzja składa się z dwoch elementów obligatoryjnych:
uznanie prakyyki za naruwszajaca konkurencje, ten element decyzji ma szczegolny charakter gdyż jest to deklaratoryjny element deyczji potiwerdzajacy ze badana prattyka stnaowi naruszneie przepisow ustawy i jest nielegalna od momentu zastosowania, pamietajmy ze zakaz prakty ograniczajacy h konkrurencje jest zkaazem ex lege, jest to zakaz z którego wynika, ze praktyka zakazana jest niewazna od momentu jej zastosowania. Wydajac decyzje o uznaniu praktyki za ogrananiczajaca konkurencje prezez urzedu potwierdza zarzut naruszenia ustawy na co wskazuje przeszly i aktyualny stan faktyczny.
Wydana w nastepstie uznania praktyki za naruszajacak onurencje nakaz jej zaniehcania - decyzje które wydaje prezez UOKIK można podzielic na dwa elementy:
* deklaraotryjny - potwierdzjaacy stan faktyvncnzy naruszenia zakaz ustaowwy i potwierdzajacy nieegalny charakter pratyki od momentu zastosowania. Decyzja potwierdza pewien stan faktycnzy naruszenia ustawowego zakazu. Decyzja ta dziala od wtedy kiedy zastosuje się owa praktyke, od teog momentu w wyniku wydania owej decyzji jest ona nielegalna.
* konstytuwyny - decyzja nakazujaca zaniechanie stosowania praktyki, jeżeli oczywiscie w decyzji tej stwierdzi się naruszenie zakazu okreslonego w art 6 lub 9. prezez Uzedu może ywdac o uznainiu praktyki za ograniczajaca konkurencje a mimo to nie stwierdzi naruszenia art 6, gdy dotycyz to porozumien wylaczaonych spod zakazu,.
Decyzja - prezes nie wydaje decyzji zaniechania sotsowania pratyki, albowiem w momencie wydawania decyzji praktyka zostala zaniechana. Te decyzje prezez urzedu podejmuje w sytuacji gdy pwostepowania antymonopolowe ograniczlo praktyke, ale w momencie ywdanai deyczji zachowania te nie naruszaja zakazu prakty ograniczajacyh konkurencje lub naduzywania pozycj idominujacej. Z tego powodu wydanie deycjzi nakazujacej zaniechanie praktyk iograniczajacej konkurencje jest bezprzedmiotwoe, powstaje identyfikacja sytuacji lub okolicnzosic wskazujacych na zaniehcanie naursznaia ustaowwych zakazow. Nie jest to oczywiste, gdyż nie można redukowac tych stanow faktycnzych do faktu zaniehcania pratky przez prxzessieiborcow. Okolicznosic mogąca sprawiac ze nie dochodzi do naruszenia zakazow są okolicznosic lezace poza przedsieiborcami uczesnitkami porozumin liub przesieborcami dominującymi. Mozr to być również ywnikiem utraty pozycji dominujacej , w tym przypadk uw pewnym momencie przedsieborca traci pozycje dominujjaca i wiadomo ze w tym pryzpadkku można stwierdzic zaniechane naruszenia zakazu.
Decyzja o zastosowaniu sordkow tymczasowych - prezez urzedu podejmuje ze jeżeli w toku postepowania antymonopolowego zstanie uprawdopboobnione ze dlasze stosowaanie praktyki może zspowodowac trudne do usnieaci zagrozenia dla konkurencji, prezez w drodze decyzji może zobowiazac przedsieiborce ktormeu jest zaruzcane stosowanie praktyki do zaniehcnaia okrelsocnych dzialajw celu zapobierzenia zagrozeniom. Decyzje podjemuje się w okolicnzosicahc niepelnej wiedzy ale w sytuacji koniecznosic natychmiastoergo odsunica i wyeliminownai zagrozen konkurencji, należy podkrelsic ze zastosowanie srodka tymczasowego nie przerywa postpeowania antypomonolowego. Decyzja ta nieskutkuje mozliwoscia zastosowania wszystkich konsekwencji, jest decyzja o mniejszej sile obowiazywnaia niż decyzja koncowa, np. deycjza ozastosowaniu sorkda tymczasoweg onieksutkuje nalozeniem na przedsieiborce kary pienieznej
decyzja zobowiazujaca do zapobieżenia naruszeniom zakazu prakty antykonkunkureycjnych - jeżeli w toku postpepowania antyomonolowego zostalo uprawdobpobodnione na podstawie okolicnzosic psrawy a także informacji zawartycw zawiadomieniu, ze został naruszony zakaz art 6 lub 9 ustayw lub 101 lub 102 TFUE, a przedsieiborca ktoremu jest zaruzcaone naruszenie tego zakazu zobowiaze się do podjecia lub zaniehcnaia okrelsoncy hdzialan zmierzjaacy h do zapobiezenia tym naruszeniom, prezez może zobowiazac przedsieiborce do ywkoniania zobowiazan. Jest to decyzja swoistego przywqrocernia stanu konkurencji oparta o uprawdopodobnienei ,ze zakazy zostaja naruszone, ale ze te praktkyi monza zneutralizowac poprzez nalozenie na przedsieiborcow odpowiednich zobowiazan podjecia lub zaniechania okrelsonych dzialan zmierzajacych do zapobiezenia tych naruszeniom , pratykicznei do zaniechania tym naruszeniom iw ten sposob przezes Urzedu poniekad zanim zakonczylby postepowanie może przywrocic ten stan konkurencji właśnie zobowiazujac przedieiborce do wykonania tychze zobowiazan, zobowiazania nakladane w drodze decyzji prezesa muszą spelniac waurnki skutecznosci wycofania przedsieiborcy z zakazanych pratyk, np. porpzez odstapienie od porozumeinai ograniczajacego konkurencje, zaniechanie stosowania praktyk cenowych niedozwolonych. W tym przypadku wzgledy szybkosci i skutecnzosic przecwidzialania naruszeniom zakazow praktyk ograniczajacy hkonkurncje nakazuja zastosowanie takiej deycjzi która w tym przypadku stanowi przejaw ingerencji przeprowadzenie ucaizliwego postepowania. Jest to typ decyzji który wydaje się w toku postepowania zobowiazujac przedsieiborcow do zniehcania uprawdopodobnionych dzialan antykonkurencjnych.