WYKŁAD IX (07.05.07)
TYPY USTROJÓW POLITYCZNYCH:
Demokracja
Autorytaryzm
Totalitaryzm
Demokracja (demos = lud + kratos = rządy) - stworzona m.in. w V wieku p.n.e. w Atenach. Demokracja ateńska w stosunku do naszej demokracji jest bardzo odległa. Doświadczenia z czasów demokracji ateńskiej nie mogą mieć zastosowania do próby czym w praktyce jest demokracja. Ma stosunkowo krótką historię, składa się z szeregów epizodów historycznych, niektórzy starali się z tych epizodów wyciągać pewne elementy w oparciu o które starano się definiować współczesną demokrację. Tych epizodów było bardzo niewiele. Republika rzymska to taki okres, kiedy zasady demokracji ateńskiej zaczynają powracać.
Współczesna demokracja pojawia się przy dość dogłębnej analizie dopiero w wieku XIX. Huntington opisuje jak pojawia się współczesny system rządów demokratycznych, zakłada, że pojawiają się w trzech demokratycznych falach. Ten model zakłada występowanie pewnego zjawiska, nasilanie się go, a potem cofanie się. Zjawisko nasila się jeszcze bardziej i znowu się cofa. Tak m.in. wygląda model Huntingtona (porównanie do fali wodnej).
Pierwsza fala demokratyzacji wedle Huntingona przypada na lata 1828-1926. Przyjmuje, że ta fala stanowiła efekt dwóch rewolucji: francuskiej i amerykańskiej. Dzięki tej fali 33 kraje przyjęło system demokratyczny. W latach 1922-1942 nastąpiła fala odwrotu. 11 krajów które przyjęły systemy demokratyczne, odrzuciły je: Włochy, zamach Mussoliniego, Hitler, zamachy w Polsce, Portugalii i Grecji. Wśród tych 11 krajów znajduje się również Polska. (1926) - Piłsudzki dokonuje zamachu stanu.
Druga fala przynosi rozwiązania demokratyczne znacznie szerszej grupie państw. Jest krótsza i bardziej intensywna. Trwa od roku 1943 do 1962, aż 51 państw przyjmuje systemy demokratyczne. Huntington zwraca uwagę, że z jednej strony jest to związane z okupacją licznych krajów europejskich przez mocarstwa okupacyjne gdzie wojska narzucają systemy demokratyczne w tych krajach, z drugiej strony jest to związane z kolonizacją. Lata 1958-1975 to fala zwrotna, cofania się. 29 krajów odrzuca system demokratyczny w fali zwrotnej, która związana jest z gwałtowną liczbą zamachów wojskowych stanu w Ameryce Łacińskiej.
Trzecia fala w której żyjemy obecnie, od 1974-. Zaczyna się dokładnie o godzinie 11:30, 25 kwietnia, dochodzi do rewolucji goździków w Portugalii - żołnierze wprowadzają Portugalię na drogę demokracji. Rozpad bloku radzieckiego powoduje, że kraje powtórnie znajdują się w grupie krajów demokratycznych (w tym Polska). Czy ta fala ma falę zwrotu? Niektórzy badacze już w latach dwutysięcznych, w obecnej dekadzie zwracają uwagę, że pojawia się fala zwrotna. Niekoniecznie oznacza, że kraje odrzucają demokrację, ale oznacza, że jakość demokracji się obniża.
Dlaczego demokracja odnosi triumf? Najbardziej znany z pracy KONIEC HISTORII albo OSTATNI CZLOWIEK. Zwracał uwagę na pewne cechy demokracji które najbardziej odpowiadają potrzebom współczesnych społeczeństw. Osłabieniu ulegają pewne systemy, które dawały podbudowę systemom autorytarnym. Często reżimy autorytarne posługiwały się takim hasłem wiarygodnego wroga. Dlaczego nie możemy wprowadzić zasad demokracji? Bo wewnątrz czyha wróg, który chce nas zniszczyć.
Zwracał uwagę na rozwój ekonomiczny (Francis Fukuyama). Im wyższy poziom dobrobytu, tym lepsza demokracja. Jeśli w danym kraju dochód na mieszkańca przekroczy 1000 dolarów, to nastąpi demokracja. To jest argument dość niebezpieczny. Są kraje, których dochód na mieszkańca jest ogromny, np. Zjednoczone Emiraty Arabskie, a nie wprowadziły demokracji. Indie i Bengladesz - zastosowania demokratyczne są względnie zaawansowane, pomimo, że dochód na mieszkańca nie przekracza 1000 dolarów. Największe potęgi świata to kraje demokratyczne. One mogą stosować różnego rodzaju naciski, które maja wymusić na krajach mniejszych, słabszych demokrację. Trzeba sobie powiedzieć dość jasno, że pojawia się poważny konkurent krajów demokratycznych, czyli Chiny, które rozwiązań demokratycznych nie wprowadziły i okazuje się, że znaczna część krajów afrykańskich woli korzystać z pomocy Chin.
Efekt lawiny - jeśli wprowadzamy demokracje, kraje ościenne obserwują czy demokracja funkcjonuje i też są zainteresowane wprowadzeniem tego rozwiązania. Przykład: Europa Wschodnia: zaczęło się od Polski, przeszło przez Czechy, Węgry.
Najbardziej znana z organizacji, która zajmuje się corocznym monitorowaniem poszczególnych krajów to FREEDOM HOUSE. Została formalnie założona przez prywatne osoby: Wendella Wilkiego i Eleanore Roosevelt. Stara się uchodzić za absolutnie niezależną. Co roku publikuje ona raporty w których ocenia się postępy demokracji poszczególnych krajów, społeczeństw wedle dwóch kryteriów: praw politycznych i wolności obywatelskich.
Ocena odbywa się na zasadzie, że każdemu krajowi w obydwu kategoriach są przyznawane punkty od 1 do 7. 1 to najwyższa ocena, czyli kraj wolny. Kraj autorytarny pomiędzy 5,5 - 7 pkt.
W 1922 krajów wolnych: 64, w roku 1990: 129.
Aktualny sposób praktykowany w większości krajów świata to demokracja przedstawicielska. W Europie funkcjonują dwa kraje, które stosują się na bardzo szerokim wymiarze demokracji bezpośredniej i tymi krajami są: Szwajcaria i Liechtenstein. Bezpośrednia demokracja w tych krajach jest praktykowana w dwóch formach: 1. referendum ludowe - dotyczyło przyjęcia w Polsce projektu konstytucji i akcesji do UE (stosowane w Polsce bardzo rzadko). W Szwajcarii do lat `70 forma praktykowana lokalnie.
Zgromadzenia kantonalne - mógł głosować obywatel kantonu, a obywatelem kantonu był mężczyzna.
Ile czasu przeciętny Niemiec musiałby spędzać dziennie, żeby studiować problemy natury gospodarczej, ekonomicznej, itp.? - 8 godzin dziennie.
Demokracja przedstawicielska (w Polsce) jest demokracją niereprezentatywną. Do działu przedstawicieli dostają się ludzie, którzy swoim profilem nie odpowiadają profilom społeczeństwa. W parlamentach mamy do czynienia z nadreprezentacją osób wykształconych, bo wybieramy ludzi którzy teoretycznie powinni być przygotowani do wykonywania funkcji parlamentarnej. Czy człowiek wykształcony w sposób właściwy będzie reprezentował rolników? Niekoniecznie. Czy osoby dobrze zarabiające będę dobrze reprezentowały elektorat mało zarabiających? We wszystkich parlamentach mamy do czynienia z nadreprezentacją prawników. Czy prawnicy są w stanie w sposób właściwy bronić interesów własnej korporacji? Prawdopodobnie tak.
Konflikt interesów: interesy parlamentarzystów nie zawsze są zbieżne z interesami elektoratu. Parlamentarzysta raczej wybierze interesy własne niż elektorat. Demokracja przedstawicielska jest demokracją skorumpowaną - jest bardzo łatwa na korupcję. Posłowie dostają gigantyczne łapówki za odpowiednie głosowanie.
Korumpowanie przedstawicieli jest powszechne, w różnego rodzaju sposób sformalizowane w Stanach Zjednoczonych.
Partie polityczne mobilizują elektorat dla poszczególnych kandydatów. Generuje, pobudza korupcje. Partie zajmują się pobieraniem datków korupcyjnych żeby w sposób odpowiedni zebrać środki na prowadzenie kampanii wyborczej. W przypadku demokracji bezpośredniej istnieją partie polityczne, ale są bardzo słabe, nie są tak istotne jak systemów, gdzie wprowadza się rozwiązanie demokracji przedstawicielskiej.
Demokracja obywatelska wiąże się z kosztami wyborczymi. I tutaj posłowie są podatni na korupcje.
Czym tak naprawdę jest demokracja? Zaczęliśmy od definiowania jako demos i kratos. We współczesnej socjologii polityki występują dwie mega konkurencyjne definicje demokracji. Obie mają dość dużo zwolenników.
Joseph Schumpeter (1883-1950) jest twórcą definicji, która nazywana jest definicją opisową demokracji. Niektórzy zwolennicy będą mówili, że to definicja realistyczna demokracji. Był socjologiem polityki, także osobą o dość sprecyzowanych lewicowych poglądach politycznych. Te definicje stworzył pod koniec lat `40. Definicja jest niezmiernie lapidarna, krótka: rozwiązanie instytucjonalne dochodzenia do decyzji politycznych w którym jednostki uzyskują moc decyzyjną przez walkę konkurencyjną o głosy wyborców.
Muszą odbywać się wybory, w tych wyborach musi brać udział więcej niż 1 kandydat na 1 miejsce. Jeśli jest demokracja to mamy odbywające się regularnie wybory, gdzie mamy więcej niż 1 kandydata na jedno miejsce. Ta definicja ze względu na swoją prostotę ma sporo zwolenników.
Gdy krytycy w sposób wredny spytali się go: jeśli w Rosji stalinowskiej doprowadzono by do konkurencyjnych wyborów, czy kraj ten byłby demokratyczny, czy nie? Trzymając się definicji opisowej odpowiedział, że kraj ten byłby demokratyczny.
Definicja normatywna Roberta Dahla (1915-) która przedstawia całą listę warunków i które muszą być spełnione przez społeczeństwo, przez system polityczny, żeby ten system mógł zostać demokracją. Problem polega na tym, że nie ma żadnego kraju na świecie, który spełniałby pełną listę warunków Dahla (spełnione po to, by ta definicja została zachowana). Rozwinął ją w 1953 roku, stworzył termin, który odnosi do współczesnych demokracji. Powiedział, że współczesna demokracja to coś, co należałoby nazwać poliarchią (rządy wielu);
wybieralni przedstawiciele - lud musi mieć zapewnione prawo do wybierania swoich przedstawicieli,
wolne, uczciwe i częste (od 2 do 7 lat) wybory - jest nieco bardziej restrykcyjny w stosunku do definicji opisowej; w 1996 w Kambodży po rewolucji wprowadzono z zewnątrz (Amerykanie wprowadzili) system demokratyczny, odbywały się normalne, częste wybory, jedyne uczciwe odbyły się pod nadzorem sił ONZ, następne już nie były uczciwe;
Przed wyborami w 1996 zajmowały się dość uczciwym okradaniem całego społeczeństwa. Po 6 latach ich rządów naród był nieco zmęczony, pojawiła się 3 partia PD (demokratyczna). Przeprowadzono na dzień przed datą wyborów sondaż przedwyborczy, który doprowadził prawie do zawałów obydwu partii. FUNCINPEC miała zdobyć 12%, CPP 20%, PD 62%. Następnego dnia odbyły się wybory. Partia demokratyczna 10%, a reszta głosów dla koalicji, bo w komisjach wyborczych siedzieli z tych dwóch partii.
partia FUNCINPEC
partia CPP (ludowa)
1