KURS WALUTOWY

Kurs walutowy jest najważniejszą normą sterującą handlem zagranicznym. Przez kurs walutowy powszechnie rozumie się stosunek, w jakim doko­nuje się wymiany określonej ilości danej waluty na jednostkę innej waluty. W gospodarce rynkowej kurs walutowy jest zatem ceną pieniądza zagranicz­nego, która może być efektywnie płacona
w walucie krajowej za jednostkę waluty zagranicznej lub waluty zagranicznej za jednostkę waluty krajowej. W gospodarce doskonale konkurencyjnej ceny tych walut równoważą samoczynnie popyt i podaż na rynku walut zagranicznych. Mechanizm osiągania równowagi popytu i podaży na międzynarodowym rynku waluto­wym można stosunkowo łatwo wyjaśnić na przykładzie uproszczonego modelu wymiany walutowej między dwoma suwerennymi krajami. Innymi słowy pod pojęciem kursu waluty rozumie się cenę jednej waluty wyrażonej w drugiej walucie. Kurs waluty spełnia dwie ważne funkcje: informacyjną i cenotwórczą. Kurs waluty służy do przeliczania cen zagranicznych na ceny krajowe i odwrotnie. Kurs waluty wpływa bezpośrednio na ceny towarów w handlu zagranicznym i ceny walorów obcych na rynku wewnętrznym oraz pośrednio na ceny towarów przeznaczonych na rynek wewnętrzny.

Na poziom kursu walutowego wpływa szereg czynników ekonomicznych, politycznych i psychologicznych. Najważniejszymi czynnikami ekonomicznymi wywierającymi bezpośredni wpływ na poziom kursu waluty są: podaż i popyt na waluty obce na krajowym rynku walutowym, stan bilansu handlowego i płatniczego, różnice w stopach procentowych i stopach inflacji między danym krajem a innymi krajami, poziom cen w kraju
i za granicą, przepływy kapitałów, stopień reglamentacji walutowej, polityka walutowa
i pieniężno-kredytowa (restrykcyjna bądź eks­pansywna) oraz stan koniunktury i działalności gospodarczej w kraju, a także w krajach, z którymi utrzymuje on stosunki ekonomiczne
i finansowe. Wpływ czynników politycznych na poziom kursu waluty (nasilenia się jej presji zniżkowej lub zwyżkowej) uwidacznia się w czasie napięć politycznych, zaostrzenia sytuacji międzynarodowej lub w czasie występowania konfliktów regionalnych (np. konflikt sueski
w 1957 r., wojna wietnamska, konflikt w Zatoce Perskiej w 1991 r.). Czynniki psychologiczne wpływające na kursy walut wymienial­nych to głównie optymistyczne bądź pesymistyczne przewidywania rozwoju koniunktury i gospodarki w danym kraju przez między­narodowe koła gospodarcze i finansowe. Optymistyczne przewidy­wania wpływają z reguły na umacnianie,
a pesymistyczne - na osłabienie kursu waluty.

Na kurs waluty wpływają, poza wymienionymi wyżej, również czynniki spekulacyjne (mające jednak charakter ekonomiczny). Polegają one przede wszystkim na grze na zwyżkę lub zniżkę kursów walut na rynkach walutowych (krajowych i zagranicznych). Mogą one jeszcze bardziej osłabiać waluty już słabe i umacniać waluty mocne. Spekulacja walutowa nasila się z reguły w okresach napięć na rynkach walutowych i napięć politycznych.

Kurs waluty może być ustalany przez władze walutowe lub wynikać ze stosunku podaży
i popytu na waluty obce na krajowym rynku walutowym. Zmiany kursu waluty dokonuje się poprzez dewaluację i rewaluację. Dewaluacja polega na obniżeniu kursu waluty krajowej wobec walut obcych. Płaci się wówczas więcej jednostek waluty krajowej za jednostkę waluty obcej. Rewaluacja oznacza podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych. Płaci się wówczas mniej jednostek waluty krajowej za walutę obcą.

Rodzaje kursów walut

Kursy walut można sklasyfikować według różnych kryteriów. E. Drabowski, znany w Polsce specjalista od kursów walut, klasyfikuje je:

1. Z punktu widzenia czasu funkcjonowania,

1. Kurs wolnorynkowy- określany jest wyłącznie przez podaż i popyt na waluty obce na krajowym rynku walutowym. Stosowany był przez niektóre kraje kapitalistyczne w latach 1919-1924, w okresie kryzysu gospodarczego w latach 1929-1933 oraz sporadycznie po drugiej wojnie światowej.

2. Kurs czarnorynkowy - kształtowany jest przez nielegalne transakcje kupna i sprzedaży walut. Ten typ kursu występuje w sytuacji, gdy oficjalny kurs waluty ustalony jest na poziomie niezgodnym z układem popytu i podaży na waluty obce.

3. Płynny (elastyczny) kurs walutowy - jest on ustalany przede wszystkim przez popyt, podaż walut obcych, ale czasami korygują go władze walutowe poprzez interwencję na rynkach walutowych. Walutą interwencyjną jest wtedy głównie dolar USA. Władze walutowe dokonują same oceny, w jakim stopniu kurs płynny odchyla się od pożądanego czy optymalnego poziomu. Rozróżnia się zazwyczaj interwencje mające na celu ochronę interesów gospodarki narodowej i takie interwencje, które oznaczają manipulowanie kursem, co może wywołać szkodliwe skutki dla zagranicy. Jest to tzw. czyste i brudne manipulowanie kursem.

4. Kurs stały krótkookresowy (tzw. kurs pełzający) - to taki kurs stały, który ulega częstym zmianom, najczęściej pod wpływem wyższego tempa inflacji w kraju w porównaniu z zagranicą. To właśnie różnica w stopach inflacji wpływa na częstotliwość zmian kursu.

5. Kurs stały o szerokiej marży wahań wokół parytetu (lub kursu centralnego) - ma szeroki zakres wahań wokół parytetu, co pozwala eliminować krótkookresowe lub przejściowe zakłócenia w bilansie płatniczym.

6. Sztywny kurs walutowy - to kurs nie zmieniany w bardzo długim okresie mimo że taka zmiana byłaby pożądana ze względu na stan bilansu płatniczego. Ten typ kursu (był to wtedy kurs parytetowy) występował jedynie w okresie funkcjonowania systemu waluty złotej.

2. na podstawie kryterium czasu trwania,

1. Kurs stały - do kursów stałych zalicza się kursy stałe, krótkookresowe (pełzające), kursy stałe o szerokiej marży wahań | wokół parytetu (lub kursu centralnego) oraz sztywne kursy walutowe.

2. Kurs zmienny - Do kursów zmiennych zalicza się kursy wolnorynkowe i płynne.

3. z punktu widzenia ich liczebności

1. Kurs jednolity - oznacza, że całość obrotów płatniczych z zagranicą odbywa się po jednolitym kursie. Po takim też kursie dokonuje się wymiany walut obcych na walutę krajową.

2. Kurs dualny (podwójny) - stosowany jest sporadycznie. Wprowadza się wtedy dwa oficjalne kursy walutowe: jeden dla obrotów handlowych, a drugi dla obrotów kapitałowych. Potrzeba (lub konieczność) ustalenia odmiennych kursów dla tych dwóch rodzajów obrotów płatniczych wynika najczęściej stąd, że jednolity kurs jest szkodliwy albo dla wymiany handlowej, albo dla przepływu kapitału.

4) Z punktu widzenia stopnia ingerencji państwa w kształtowanie się kursu waluty krajowej.

a) Kurs wolnorynkowy - wyznaczany wyłącznie przez popyt i podaż na rynku walutowym. Nie ma tu ingerencji państwa.

b) Kursy walutowe, które wymagają ograniczo­nej ingerencji państwa (są to więc kursy płynne, które wymagają okresowych interwencji walutowych, kursy stałe o roz­szerzonej marży wahań i kursy pełzające).

c) Kursy walutowe, które wymagają nie tylko interwencji na rynkach walutowych,
ale i zasto­sowania innych środków polityki gospodarczej dla utrzymania danego systemu kursu walutowego. Do tej grupy kursów można zaliczyć kursy sztywne, a przede wszystkim kursy dualne i różnicowane.

W literaturze ekonomicznej występuje często pojęcie kursu walutowego równowagi. Używane jest w dwóch znacze­niach:

Pierwsze odnosi się do sytuacji, w których kurs walutowy wyrównuje podaż na waluty obce na krajowym rynku walutowym z popytem na nie. Ze względu na to, że współczesne gospodarki rynkowe charakteryzują się znacznym stopniem ingerencji państwa w stosunki gospodarczej za granicą, trudno uznać, że kurs walutowy w sposób właściwy wyraża relacje podaży do popytu.

Drugie znaczenie kursu walutowego równowagi (częściej stosowane) wiąże się z bilansem płatniczym. Uważa się, że kurs walutowy równowagi to taki kurs, który zapewnia równowagę bilansu płatniczego. Władze walutowe starają się ustalić taki poziom kursu waluty,
aby zapewniał on równowagę bilansu płatniczego. Największe znaczenie poznawcze
ma koncepcja kursu walutowego równowagi wynikająca z teorii parytetu siły nabywczej. Według tej teorii stosunek kursów dwóch walut powinien odzwier­ciedlać stosunek ich siły nabywczej mierzonej poziomem cen wewnętrznych.

W latach siedemdziesiątych pojawiła się koncepcja kursu walutowego efektywnego. Przy tworzeniu takiego kursu bierze się pod uwagę rozmiary zmian kursu walutowego oraz udział głównych partnerów handlowych w eksporcie i imporcie. Uzyskuje się wówczas wagi, pozwalające ustalić bardziej konkretne skutki, np. wpływ dewaluacji waluty. Główne elementy konstrukcji kursu efektywnego sprowadzają się do wyboru okresu bazowego kursu walutowego, wyboru krajów oraz odpowiednich wag dla ustalenia udziału poszczególnych krajów w handlu zagranicznym j danego kraju. Ustalenie kursu efektywnego jest oparte na metodzie udziału w handlu w stosunkach bilateralnych. Dla poszczególnych grup krajów uzyskuje się tu odmienne wyniki.

W warunkach narastającej i zróżnicowanej inflacji pojawiły się również pojęcia nominalnego i realnego kursu walutowego. Nominalne zmiany kursu są wynikiem różnic
w stopach in­flacji. Na przykład: im wyższa jest stopa inflacji w danym kraju w porównaniu
z innymi krajami, tym większy jest stopień deprecjacji waluty krajowej. Kursy realne uzyskuje się przez wyeliminowa­nie z obliczeń zmian kursów różnic w stopach inflacji. Jeśli po usunięciu tych różnic nadal pozostają zmiany między kur­sami walut w badanym okresie, to są one z reguły wynikiem zmian w wydajności pracy i strukturze wymiany handlowej
w po­szczególnych krajach. Można powiedzieć, że w nominalnych zmianach kursów walut uwidacznia się przede wszystkim zróż­nicowane tempo zmian stóp inflacji, w kursie realnym zaś znajdują wyraz niepieniężne skutki zmian w gospodarkach porównywanych krajów.

Ekonomiczne skutki zmian kursów walut

Najbardziej istotnymi skutkami zmian kursów walut jest ich wpływ na bilans handlowy i płatniczy, inflację oraz obroty kapitałowe.

Dewaluacja waluty.

W wyniku dewaluacji waluty eksport z kraju, który jej dokonał, staje się tańszy, a import droższy. Obniżka cen dewizowych w eksporcie jest jednak z reguły niższa od stopnia dewaluacji. Wynika to między innymi z tego, że popyt na niektóre towary jest mało elastyczny w stosunku do zmian cen. Dotyczy to głównie surowców i artykułów żywnościowych. Eksporterzy różnicują obniżki cen w zależności od struktury rynków
i przewidywanej elastyczności cenowej. Często obawiają się reakcji konkurentów i nie obniżają cen dewizowych w stopniu, jaki by wynikał z przeprowadzonej dewaluacji.
Po dewaluacji eksporterzy i importerzy dokonują zmian w wyborze rynków i kontrahentów.

W wyniku dewaluacji rosną bezpośrednio ceny towarów importowanych i pośrednio ceny towarów krajowych wytwarzanych na rynek wewnętrzny. W małym kraju
po przeprowadzonej dewaluacji następować może zbliżony do stopnia dewaluacji wzrost cen krajowych. W dużym kraju ceny wewnętrzne rosną wolniej od stopnia dewaluacji.

Z dewaluacją wiąże się zjawisko opóźniania i przy­śpieszania zapłat. Polega to na tym,
że eksporterzy opóźniają otrzymywanie należności za eksport w oczekiwaniu,
że po dewaluacji waluty uzyskają za należną im walutę obcą więcej jednostek waluty krajowej. Importerzy natomiast przyśpieszają regulowanie zobowiązań z tytułu importu po to, aby po dewaluacji nie płacić więcej jednostek waluty krajowej za swoje zobowiązania dewizowe z tytułu importu.

Korzystny wpływ dewaluacji na bilans handlowy (dopiero po upływie kilku miesięcy) jest określony w czasie przez tempo wzrostu cen krajowych. Im szybsze jest tempo ich wzrostu tym wcześniej zanika faza poprawy bilansu handlowego. Jeśli tempo wzrostu cen krajowych osiągnie taki poziom, jak stopień dewaluacji waluty, to pozytywne wpływ dewaluacji na bilans handlowy zaniknie. W wyniku dewaluacji zmieniają się relacje cen towarów na rynku krajowym i cen towarów w handlu zagranicznym. Wpływa to na przekształcenie struktury produkcji krajowej. Może nastąpić wzrost produkcji eksportowej kosztem produkcji na rynek wewnęt­rzny. Panuje przekonanie, że dewaluacja ma stymulujący wpływ na dochód narodowy. Powoduje ona jednak, jak już zaznaczono, wzrost cen krajowych i inflację, która eliminuje nie tylko pozytywny wpływ dewaluacji na bilans handlowy, ale i osłabia skłonność do oszczędzania.

Inflacja

Zmiany kursów walut wywierają wpływ na powstanie inflacji i jej przenoszenie z kraju do kraju poprzez jej eksport i import.

Najogólniej można wyodrębnić dwa rodzaje inflacji:

1. inflację występującą w danym kraju (,,inflacja własnego chowu") - wyodrębniamy inflację kosztów, popytu, cen, inflację monetarno-fiskalną oraz stagflację (inflacja
   w warunkach stagnacji gospodarczej).

2. inflację importowaną.

Ujmując problem od strony dynamicznej, można mówić o inflacji pełzającej, kroczącej, galopującej i hiperinflacji. Dewaluacja waluty powoduje z reguły inflację kroczącą. Stopień wzrostu cen na rynku wewnętrz­nym zależy tu od wysokości przeprowadzonej dewaluacji.
W wyniku inflacji rosną ceny w eksporcie, jak i w imporcie. Różnice tych cen znajdują końcowy wyraz w terms of trade. Powoduje to sztuczne zawyżanie wartości eksportu
i importu. Wzrost cen w eksporcie i imporcie danego kraju jest z reguły niejednakowy.

Bezpośredni natomiast wpływ na handel zagraniczny danego kraju wywiera poziom i tempo inflacji w kraju eksportera i importera. Znajduje ono wyraz w oferowanych cenach
w eksporcie i płaconych w imporcie. Ruchy tych cen, z reguły zwyżkowe, znajdują w dalszej konsekwencji wyraz w poziomie aktywności gospodarczej danego kraju, w szczególności
w sektorach nastawionych na produkcję eksportową i uzależnionych silnie od importu
(np. importu surowców i paliw płynnych dla przemysłu przetwórczego). Zwyżka cen wewnętrznych w danym kraju pobudza import, osłabia natomiast eksport. Tak dzieje się we wszystkich krajach, w których występuje inflacja.

Zarówno w systemie stałych, jak i zmiennych kursów walut występuje niepewność związana ze zmianą kursu oficjalnego (dewaluacja, rewaluacja) i kursu rynkowego. W obu przypadkach występuje ryzyko kursowe. Jest ono brane pod uwagę przez uczestników międzynarodowego obrotu gospodarczego i finan­sowego. Są różne sposoby zabezpieczania się przed tym ryzykiem. Panuje pogląd, że płynne kusy walutowe wzmagają niepewność, ryzyko kursowe i koszty wymiany walut. Dlatego też dla między­narodowych obrotów kapitałowych istnieją lepsze warunki w systemie stałych niż płynnych kursów walut.

Podsumowanie

Kurs walutowy na międzynarodowym rynku pieniężnym kształtuje się jedynie pod wpływem spontanicz­nego działania sił rynkowych, dostosowujących wielkości popytu
i podaży danej waluty do relacji równowagi na rynku. Z kolei, wielkość popytu i podaży danej waluty zależeć będą od stopnia inflacji w kraju i za granicą, stóp procentowych i stóp wzrostu gospodarczego. Podstawową rolę w proce­sie zmiany wartości danej waluty odgrywa polityka monetarna banku centralnego. Jeśli bowiem bank centralny zwiększa podaż pieniądza krajowe­go w stopniu przewyższającym popyt na ten pieniądz, to siła nabywcza pieniądza spada. W konsekwencji jego aktualny kurs rynkowy w relacji do waluty zagranicznej musi zostać obniżony (następuje deprecjacja waluty krajowej). Szczególną rolę w procesie zmiany rynkowego kursu walutowego odgrywają oczekiwania uczestników rynku dotyczące kształtowania się kursu waluty w przyszłości, uzależnione od aktualnych przewidywań przyszłych warunków ekonomicznych i politycznych w danym kraju. Zachowania uczestników rynku będą zależeć ostatecznie od trafności wyboru i odpowiedniej realizacji polityki ekonomicznej w danym okresie, co z kolei determinuje zmiany bieżącej wartości waluty krajowej w stosunku do waluty zagranicznej.

Źródło:

1. E. Najlepszy, Zarządzanie finansami międzynarodowymi. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

2. J. Rymarczyk, Handel zagraniczny. Organizacja i technika. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

3. E. Drabowski, Klasyfikacja kursów walutowych. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

K. Zabielski,

---