1. Przedmiot i zadania ekonomiki kultury w systemie nauk ekonomicznych.

E.K.- Początek - lata 40 -te. Wg Antoniego Rajkiewicza, jest to dziedzina wiedzy służąca praktycznym potrzebom polityki kulturalnej, zajmująca się badaniem nakładów i dochodów związanych z działalnością kulturalną, zaj. się lokalizacją i utrzymaniem instytucji, kosztów działalności , organizacją, sposobem finansowania, jednym słowem E.K to aspekty ekonomiczne kultury, wykorzystuje pewne prawa ekonomiczne dotyczące sfery kultury (prawa rynku gospodarki i inne)

EKONOMIA

makro mikro

historia gosp. Statystyka gosp. Geografia gosp. Ekonomia

szczegółowa

ekonomia opisowa ekonomika branżowa

np. ekonomika kultury ekonomika szczegółowa

np. ekonomika pracy

Przedmiot ekonomiki kultury: zależności i prawidłowości tworzenia, podziału, i zużycia zasobów materialnych i finansowych dla realizacji celów kulturalnych oraz ich optymalne wykorzystanie.

2. Definicja pojęć:

kultura : Wg Józefa Szczepańskiego to ogół wytworów dział. ludzkiej materialnej i niematerialnej, wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom

wg St. Czarnowskiego to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społeczeństwa i wspólnych szeregowi grup i zracji swojej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

Kultura masowa : wg Antoniny Kłoskowskiej pojęcie kultury masowej odnosi się do współczesnych przekazów, analogicznych lub identycznych treści płynących z nielicznych źródeł ku wielkim masom odbiorców oraz do jednolitych zabawowej i rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich.

Cechy kultury popularnej: szeroki zasięg (odbiorcy z różnych klas społ.), zastosowanie środków masowego komunikowania (druk, TV, multimedia), masowy odbiór (przekazy dostos. pod względem intelektualnym)

Cechy kultury elitarnej : cechy : uznawana przez twórców, wymaga szczególnych kwalifikacji, wązki zasięg, trudny dostęp od względm ekonomicznym.

działalność kulturalna

Uczestnictwo w kulturze :

selektywne - odbiór czynny, refleksyjny, odbiorca dokonuje wyboru

nieselektywne - bierny przypadkowy wybór

• twórczość - formułowanie przekazów symbolicznych

• recepcja - społeczny odbiór przekazów zależy od nastawienia odbiorców

Funkcje kultury. :

instrumentalne : służą do realizacji pewnych dążeń np. społecznych, politycznych

autoteliczne : wartość służąca rozwojowi człowieka, kultura sama w sobie służy człowiekowi

Funkcje zajęć kulturalnych :

• estetyczne

• poznawcze

• wychowawcze - kształtowanie sposobu myślenia

• ludyczne - zabawowe

3. Instytucje kultury i sztuki.

Przyjmują różne formy organizacyjne. Kultura jako dział gospodarki - produkcja niematerialna.

Produkcja niematerialna to wszelkiego rodzaju usługi o charakterze konsumpcyjnym (kultura, sztuka)

Produkcja

materialne niematerialne

• usługi o charakterze konsump.

• usługi o charakterze publicznym

Podporządkowanie resortowe - MK i DzN zawiaduje większość jednostek kulturalnych, w ramach jego różnych departamentów jest KKN - Komitet Kinematografii Narodowej

Kryteria podziału instytucji kultury :

- Wg rodzaju i przedmiotu działalności instytucji

dział wytwórczy (materiałowo- przemysłowy)

• przemysł poligraficzny

• p. muzyczny

• p. fonograficzny

• p. filmowy

dział usługowy (upowszechnianie kultury)

• kina, galerie, teatry, operetki, filharmonie, muzea, biblioteki - umożliwiają kontakt artystyczny z kulturą

dział przygotowawczo realizacyjny - jednostki przygotowujące od strony koncepcyjnej jakiś zamysł twórczy

• np. producenci filmowi i TV

• związki i towarzystwa twórcze

dział szkolnictwa - zaplecze zaplecza naukowo badawcze i badawczo rozwojowe oraz informacyjne

• biblioteka narodowa

• filmoteka narodowa

• placówki PAN-u

• formy szkolnictwa narodowego (ASP, PWST itp.)

dział obrotu i zbytu - jednostki dystrybucji

• domy książki

• instytucje dystrybucyjne (PIF-y)

• galerie

• dystrybucje kaset video

- Wg przynależności org. związanej ze szczeblami zarządzania

centralny szczebel- instytucje narodowe - wyróżnienie przez MKiDzN

• Zamek Królewski w W-wie

• Wawel

• Biblioteka Narodowa

• Teatry o randze ogólnokrajowej

Szczebel wojewódzki - inst. państwowe finansowane przez wojewodów

• Teatr Śląski w K-ach

• Filharmonia w K-ach

Szczebel samorządowy - podporządkowane samorządom terytorialnym i przez nie finansowane

• lokalne domy kultury

• kina

• galerie

-Wg formy własności i organizacyjnych sposobów finansowania instytucji

Państwowe - zakłada się samowystarczalność stąd duża ilość prywatnych przedsiębiorstw)

• jednostki budżetowe - dochody i wydatki są w pełni objęte budżetem państwa

• zakłady budżetowe - świadczą usługi odpłatnie, uzyskują dochody, ale dochodów nie oddają. Z budżetu otrzymuja dotacje wyrównujące saldo ujemne(PIF-y działają na takiej zasadzie)

prywatne - przybierają formę spółek

• osobowe

• handlowe

społeczne = non profit (bez przychodu)- fundacje i organizacje będące na pograniczu, rzecz społeczna., nie nastawione na zysk, oferują usługi bezpłatne, utrzymują się z różnych źródeł np.: subsydia państwowe, kapitał prywatny, praca społeczna, działalność gospodarcza.

• np. dyskusyjne kluby filmowe

-Wg modelu zarządzania: stosunek państwo-kultura

scentralizowany- np. Francja, gdzie państwo wspiera kulturę, zarządy odpowiadają za dziedziny kultury, system zakłada wszechobecność państwa

zdecentralizowany- np. Wielka Brytania, relacje na odległość, pozarządowe organy publiczne zarządzają kulturą, państwo daje pieniądze i nie wnika w ich zarządzanie

pośredni- Europa - działania rozgrywają się na szczeblu lokalnym

Pojęcie instytucji non-profit. = społeczne (bez przychodu, korzyści)- fundacje i organizacje będące na pograniczu, rzecz społeczna., nie nastawione na zysk, oferują usługi bezpłatne, utrzymują się z różnych źródeł np.: subsydia państwowe, kapitał prywatny, praca społeczna, działalność gospodarcza.np. dyskusyjne kluby filmowe

Cele : zaspokajanie potrzeb ludzi i ich istnienie zależy od konsumentów

4. Zagadnienia polityki kulturalnej:

pojęcie i cele polityki kulturalnej - jest to celowa i zorganizowana działalność najczęściej państwowa, zmierzająca do osiągnięcia określonych skutków w zakresie : selekcji treści, twórczości kulturalnej, selekcji dzieł przeznaczonych do rozpowszechniania, oraz zmierzająca do ustalenia zasięgu owego rozpowszechniania, świadome sterowanie kulturą,

- jest specyficznym mechanizmem kultury uruchamianym, przez czynniki natury politycznej, który ma na celu wywieranie wpływu na teksty kultury oraz na służące ich konsumpcji techniki, środki i postawy (ludzi i instytucji)

wyznaczniki określające model p.k.

• kto jest podmiotem polityki kulturalnej, kto ją inspiruje, kto definiuje cele i ponosi odpowiedzialność (np.: kościół, partie, związki zawodowe)

• kto jest adresatem polityki kulturalnej (w interesie wszystkich ludzi ? w interesie mniejszości narodowych

• skala ambicji polityki kulturalnej (ingerencja w sferę twórczości i twórców, udostępnianie i rozpowszechnianie p.k., zainteresowanie odbiorcami)

• narzędzia - środki - instrumenty - państwo wybiera pewne narzędzia - strategię wykorzystania polityki kulturalnej

przykłady narzędzi p.k. - instrumenty ekonomiczne :

• np. ceny określonych dóbr i usług

• systemy podatkowe - fiskalizacja

• systemy wynagrodzeń (tantiemy, umowy o dzieło, nagrody)

• dotacje

• stawki celne

-instrumenty administracyjne:

• cenzura (prewencyjna - przed obiegiem, represyjna - po produkcji)

• zarządzenia, ustawy, nakazy

Główne cechy modelu socjalistycznej (centralistycznej) polityki kulturalnej : charakter manipulacyjny, nakierowany na interesy władzy, małe znaczenie aspektów ekonomicznych, liczyła się tylko polityka, kultura miała znaczenie instrumentalne, stąd wybieranie tematów do realizacji oraz cenzura.

wielość produktów kulturalnych preferowanych przez władze, niewiele tych, które by chcieli widzowie. Państwo jedyny mecenas kultury i sztuki

Związki z polityką k. innych krajów „demoludu”

Polityka realizowana odbiegała od założonej - kontrola pod względem ideowym

Po 90-tym prywatyzacja kultury - równocześnie brak skrupułów stacji komercyjnych - liczą się tylko pieniądze

Związki między polityką kulturalną, a polityką gospodarczą.

To se trzeba wymyślić na podstawie cech gospodarki rynkowej :

• dominacja prywatnej własności

• wolność wyboru

• głównym motorem działania - interes własny, motyw zysku

• mechanizmy cenowe i konkurencja (konsument może wybierać)

• mechanizmy rynkowe (popyt i podaż)

Podstawowe zadania państwowej p.k. w warunkach gospodarki rynkowej.

to takie działania, które, w przypadku, gdy państwo wycofuje się z dotowania kultury, motywują te działania i umożliwiają prywatnym przedsiębiorcom finansowanie ogólnie mówiąc kultury.

Rola Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2001 Andrzej Celiński)- mediator pomiędzy rządem a środowiskami twórczymi.

• pomoc finansowa i organizacyjna niższym szczeblom administracyjnym państwa ( np. wójtom), które przejęły działania MK i DZN.

• Doskonalenie systemu legislacyjnego

• Rozsądny system finansowania kultury

• Kierowanie instytucjami i finansowanie ich

• Wspieranie niektórych przedsięwzięć

• Konsultowanie spraw dot. Kult ze stowarzyszeniami

• Współpraca z polonia i zagranicą

• Działanie z innymi środ. Kultury

• Uporządkowanie systemu stypendialnego

• Usprawnienie systemu informatycznego

5. Rynek kultury , pojęcie i mechanizmy alokacji czynników wytwórczych.

rynek - kategoria ekonomiczna produkcji towarowej stanowiąca miejsce konfrontacji postaw i aspiracji jego uczestników i ofert tego co mają oni na zbyciu. Są dwie grupy uczestników : ci którzy mają skalkulowane potrzeby (popyt) i ci którzy mają skalkulowane oferty (podaż).

Podaż/popyt decydują o cenie.

ALOKACJA : a. zasobów polega na pełnym określeniu jakie dobra i w jaki sposób oraz dla kogo są produkowane, wg Pareta a. jest efektywna jeżeli nie istnieje możliwość takiej zmiany, która uczyniła sytuację niektórych lepszą bez pogorszenia położenia innych.

Cechy gospodarki rynkowej:

• dominacja prywatnej własności

• wolność wyboru

• głównym motorem działania - interes własny, motyw zysku

• mechanizmy cenowe i konkurencja (konsument może wybierać)

• mechanizmy rynkowe (popyt i podaż)

Cechy gosp. centralnie kierowanej (planowanej)

• własność państwowa i społeczna

• centralne planowanie jak wykorzystać czynniki wytwórcze

• zysk nie jest głównym motorem

-Dylematy związane z rynkowymi mechanizmami alokacji środków w dziedzinie kultury i sztuki :

• 
  jakie dobra i usługi produkować i w jakich ilościach

• 
  w jaki sposób produkować (wybór technologii) produkcja

• 
  dla kogo produkować dystrybucja

Pojęcie rynku w kulturze.

• twórcy są swoistymi przedsiębiorcami, tworzącymi na własne ryzyko ekonomiczne i artystyczne

• instytucje pośredniczące w obiegu kultury stają się przedsiębiorcami na własne ryzyko np. dystrybutorzy

• udział odbiorców (konsumentów) jest nie tylko udziałem percepcji oferowanych dóbr ale także udziałem w ich zakupie

• na rynku dzieło staje się towarem ma określoną wartość i cenę

• towar musi mieć wartość użytkową ( zdolność do zaspokojenia ludzkich potrzeb) i wartość rynkową (obiektywną)

Pojęcie komercjalizacji kultury:

kom. - urynkowienie czyli wprowadzenie odpłatności za świadczone usługi przez ośrodki kultury

• w sensie formalnym łączy się z występowaniem cen, porównanie kosztów z przychodami

• w sensie rzeczowym to zwiększenie udziału ludności w finansowaniu kultury, rozszerzenie znaczenia pieniądza w kulturze

Wady i zalety komercjalizacji (urynkowienia) kultury :

Wady :

• wprowadzanie cen i odpłatności zmniejsz krąg zainteresowanych (prawo popytu i podaży)

• tańsze dzieła

• obniżenie poziomu intelektualnego

• zarzut rozrywki i braku ambicji

Zalety (korzyści):

• kom. jako konieczność ekonomiczna, społeczna, polityczna, artystyczna

• zmniejsza się koszt obiegu kultury (produkcja na większą skalę)

• ekonomiczne - niepotrzebne produkty, niechciane przez odbiorcę są usuwane z rynku

• polityczne - różnorodność poglądów

• artystyczne - różnorodność artystyczna

6. System finansowania kultury i sztuki: źródła i metody finansowania

Źródła :

• środki własne

• budżet państwa

• dochody przedsiębiorstw

• dochody ludności

Metody :

• samofinansowanie (pokrywanie wydatków swoimi dochodami)

• dotowanie (bezzwrotne finansowanie)

• kredytowanie ( zwrotne finans.)

Pojęcie finansowania 1 przedmiotowego i 2 podmiotowego:

(przedm.) środki z budżetu państwa są przekazywane na ściśle określony cel.

(podm.) finansowanie określonej instytucji.

Istota bezpośredniego i pośredniego finansowania ze środków publicznych.:

Bezpośrednie - poprzez przyznawanie przez władze publiczne dotacji, subwencji pieniężnych instytucjom (określona kwota. Co roku inna)

Hist.: 1990-92 moment gwałtownego spadku finansowania kultury (0,7% budżetu państwa),

2000-02 - 0,4 % finansowanie kultury z budżetu państwa, na muzea, konserwacje zabytków. Bardzo niskie finansowanie kinematografii, (11 mln, 1 film rocznie). Państwo dof. Tylko pewne przeds. Finansowanie zadań celowych.

Problemy: komu pomagać, jakie dziedziny, jak podzielić kompetencje zarządzania, jaki system zachęt dla sponsorów.

Dziedziny które zostały dofinansowane to dziedzictwo narodowe i książka

Pośrednie - realizowanie drogą rozwiązań fiskalnych. Mają zachęcić do finansowania kultury pośrednio nie z państwowych pieniędzy. Usługi i na nie nałożony VAT. Państwo rezygnuje z pieniędzy które powinny trafić do budżetu)

Główne zasady finansowania kultury w Polsce po 1990 roku:

Balcerowicz rozfunduszował gospodarkę (likwidacja Funduszu Rozwoju Kultury)

i powrót do tradycyjnego finansowania kultury

odejście od mecenatu państwa, wycofanie się mini. Dz i KN z centralnego zarządzania kulturą, zadania min. To tylko tworzenie ram programowych, decentralizacja uprawnień w kulturze - zwalenie na władze lokalne, przyjęto idee łączenia środków publicznych z prywatnymi, sprzyjanie prywatyzacji kultury, ( też sponsoringowi)

System podatkowy w Polsce, a sfera kultury i sztuki :

lata 90-te wprowadzono następujące akty prawne :

1. podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych : prawne - podatek z roku na rok obniża się o 30%, ustawa przewiduje zwolnienia osób związanych z kulturą, odpisy - darowizny - odliczasz 10 %, za zabytki ( na szczeblu lokalnym)

fizyczne - koszty przychodów zredukowane do 50%, VAT, podatek akcyzowy - kultura jest zwolniona, produkcja film. Też z wyj,. Reklam i promocji.

2. ustawa o podatku VAT

7. Problemy sponsoringu: pojęcie i cechy klasycznego sponsoringu ( gdzie dominuje motyw reklamy i korzyści)- sponsoring a mecenat. : cechy: planowanie, organizowanie i kontrola aktywności własnej i sponsorowanego z punktu widzenia rezultatów finansowania lub wyposażania w określone przedmioty i usługi

Sponsoring: dominacja w interesie, świadczenia wzajemne, fakt wsparcia ujawniany opinii publicznej, promowanie przez korzystne sponsorowanie - transport wizerunku.

Służy jako : komunikacja, reklama, zwiększanie popularności, kreowanie wizerunku firmy i cele ekonomiczne.

Mecenat: dominują działania w interesie kultury - dla sztuki, brak świadczeń wzajemnych, dyskretne ciche wspieranie.

Sponsoring publiczny i niepubliczny

Pojęcie sponsoringu w sferze kultury i sztuki.: z łać. Sponsor - poręczyciel, mecenas, protektor, żródło prywatne finansowania kultury. Coś za coś - świadczenia dwustronne, pomoc finansowa lub rzeczowa ze strony osoby fiz., org. Lub firmy w celu osiągnięcia obopólnych korzyści.

Sposoby sponsorowania : kasa, przedmioty, usługi i tyle

rodzaje i typy sponsoringu: wg celu (osiągnięci rozgłosu - jednorazowe, lub długofalowe), wg rodzaju sponsorowanej dziedziny (sport, kultura, nauka, ochr,. środ., media), wg podmiotu (osobowy - sportowiec, instytucjonalny - klub sport., i projektowy - przedsięwzięcie w fazie projektu np. film), wg ilości sponsorów (wyłączność lub kosponsoring), wg charakteru świadczenia ( s. Finansowy, rzeczowy, usługowy), wg sposobu inform. Op. Publ. O nazwie lub nazw. Sponsora (imienny, emblematowy), wg aktywności sponsora (aktywny - s. sam się garnie, pasywny - żebractwo), wg czasu trwania (jednorazowe powiązania i długofalowy)

Rodzaje wzajemnych świadczeń ze strony sponsorów i sponsorowanych.

Kryptoreklama (Truman Show), product placment (świadome lokowanie w filmie produktu lub usług)

Pozwolenie na wykorzystanie tytułu sponsora w komunikacji przedsiebiorstwa.

Pozwolenie na wykorzystanie licencji przez spons. Np. przekazanie licencji pozwalające na rozpowszechnienie produktów, wizerunków, logo.

Bezpośredni udział sponsora w komunikacji

Informowanie o sponsorowanym przy każdej okazji (np., wywiady)

Typy umów sponsorskich.

Umowy sponsorskie nie sa precyzyjnie nazwane przez Kodeks Cywilny, są otwarte i dają dużą swobodę manewru

Umowa reklamy - zawierana miedzy stronami, precyzyjny sposób informowania o sponsorze, kto , kiedy , jak, nic nie jest ukryte.

Umowa wyposażenia - przekazanie pewnych produktów

Umowa licencji - pozwolenie na wykorzystanie nazwy , nazwiska, znaku do reklamy produktu lub usług firmy sponsora.

Umowy o współpracy - długofalowe

Umowa o dzieło - zlecenie usług - ale masło maślne

Umowa sponsoringu zawiera : okreslone podmioty, rodzaj i obszar świadczeń, trminy przekazania śr. fin., okres trwania umowy, sankcje za nie wywiązanie się z umowy.

Sponsoring telewizyjny: definicja sponsora wg Ust o RiTV. : jest to osoba nie będąca producentem i nadawcą audycji, która bezpośrednio lub pośrednio finansuje w całości lub w części tworzenie audycji w celu upowszechnienia swojej nazwy firmy lub znaku towarowego,

Zasady nadawania przekazów sponsorskich w telewizji publicznej. :

-Brak uprawnień sponsora audycji do podejmowania decyzji w sprawach programowych nadawcy.

-Dopuszczalny czas trwania przekazu sponsorskiego

-Jakie audycje mogą być sponsorowane -jest wykaz które mogą być sponsotrowane w zależności od oglądalności i atrakcyjności.

-Kiedy może być umieszczany zestaw sponsorski

-Dopuszczalna treść przekazu sponsorskiego

8. marketing w kulturze i sztuce:

pojęcie i cele marketingu i jego narzędzia:

MARKETING czyli jak pozyskać odbiorców do swojej oferty, po co, dla kogo , w jakim celu.

działania marketingowe to : zweryfikowanie potrzeb, dostosowanie do potrzeb i przygotowanie konsumentów czyli zainteresowanie

• 
  polityka cenowa uwaga

• 
  polityka produktu pragnienie

• 
  polityka dystrybucji

• model skutecznej reklamy AIDA (attention, inerest, desire, action)

• polityka promocji i jej narzędzia:

• reklama bezpośrednia

• public relations (reklama pośrednia - pozytywne związki z mediami i otoczeniem)

• promocja sprzedaży i jej narzędzia

• sprzedaż bezpośrednia- akwiz.

O sukcesie firmy decyduje kombinacja czterech elementów (narzędzi), które oferuje przedsiębiorca (oferta rynkowa) : produkt, cena, dystrybucja, reklama i promocja

rodzaje marketingu:

-strategiczny- trzeba wybrać rynek, jaka produkcja, jaki nabywca, jaki rodzaj firmy

-operacyjny - ustalenia co do produktu, ceny, dystrybucji i promocji

Etapy budowy strategii marketingowej :

1. analiza otoczenia i potencjału organizacji w celu identyfikacji jej szans rynkowych (zebranie wszystkich informacji o podmiotach, o konkurencji, wybór strategii, analiza uwarunkowań ekonomicznych, społecznych, kulturalnych demograficznych i prawnych)

2. identyfikacja celów strategicznych (stan który przedsiębiorstwo chce osiągnąć na rynku, np. utrzymanie się na rynku czy pozyskanie nowych konsumentów)

3. wybór docelowych rynków działania ( pytanie o konsumenta - kto jest zainteresowany ofertą, jak duża grupa i dlaczego, portret konsumenta, identyfikacja kożyści, segmentacja rynku wg określonego kryterium)

4. pozycjonowanie produktu (określenie wizerunku danego produktu w świadomości nabywców w relacji do konkurencji, produkt musi się czymś wyróżniać)

5. sformułowanie marketingowe MIX ( stworzenie kombinacji marketingowej : określenie najlepszych cen produktu, kanały dystrybucji, skuteczność promocji)

Ogólne problemy formułowania marketingu mix. Marketing mix w działalności instytucji kultury i sztuki (z uwz. Non - profit). : instytucje non proft zależą od konsumentów, przy stosowaniu strategii marketingowych muszą być więc zaspokojone potrzeby trzech grup konsumentów :

1. klienci

2. kuratorzy (ci którzy pośrednio lub bezpośrednio kieruja tymi instytucjami np. zarząd

3. publiczność (ta część społeczeństwa, która swoim działaniem przyczynia się do rozwoju instytucji np. wolontariusze, darczyńcy)

kształtowanie promocji

narzędzia promocji zakres kształtowania narzędzi

reklama bezpośrednia	1. prasowa 2. wydawnicza (katalogi) 3. radiowa 4. zewnętrzna (out door, plakaty) 5. telewizyjna
public relations	kształtowanie image ośrodka w otoczeniu fundatorów (wywiady)
promocja sprzedaży	konkursy z nagrodami upominki próbki, dupki, obniżki cen super opakowania
sprzedaż bezpośrednia		pośrednicy chodzą i sprzedają

kształtowanie oferty

elementy podstawowe oferty, produktu Środki kształtowania oferty

oferta podstawowa	oferta kulturalna - niedochodowa 2. oferta kulturalna - zorientowana na zysk
atrybuty oferty kulturalnej	atrakcyjność konkurencyjność wysoka jakość
usługi komplementarne	usługi gastronomiczne (np.teatr) handlowe Transportowe

sposoby posługiwania się ceną

obszary decyzji cenowych Środki kształtowania cen

metody ustalania cen i usług kulturalnych	1.metoda popytowo - kosztowa 2.dobrowolne opłaty i składki
sposoby różnicowania cen usług kulturalnych (kryteria)	wg możliwości finansowych odbiorców wg cech demograficznych (znizki dla młodzieży, emerytów) atrakcyjność rynkowej oferty
wykorzystanie ceny jako zachęty do nabycia usług	abonament zniżki (karnety) cena promocyjna

dystrybucja

elementy dystrybucji Środki kształtowania dystrybucji

sposoby sprzedaży (kanały)	1. sprzedaż bezpośrednia (kasa) 2. sprzedaż pośrednia (agencje)
obiekt świadczenia usług	1. lokalizacja 2. wielkość 3. wyposarzenie materialno - techniczne wystrój wnętrza dostępność

1

1

---