TEMAT: WIELKANOCNE TRADYCJE.
Cel: Zapoznanie uczniów z tradycjami i obrzędami Świąt Wielkanocnych, budzenie szacunku dla tradycji.
Cele operacyjne:
-uczeń umie wyrażać radość z przeżywania uroczystych chwil;
-uczeń umie kulturalnie zachowywać się przy stole;
-uczeń wie jak wygląda palma wielkanocna, pisanka, świąteczny
koszyczek;
Przygotowanie:
-stół nakryty białym obrusem, palmy wielkanocne, bazie
-koszyk wielkanocny: przygotowane do włożenia: pisanki, baranek, barwinek, żywność przeznaczona do święcenia/ kiełbasa, chleb, sól, cukier, masło, ser…/ na stole babka świąteczna./
-udekorowana sala
-napis: „ Wstało dzisiaj słonko z twarzą uśmiechniętą,
Wielkanoc, Wielkanoc, przyszło wielkie święto”.
METODY:
-Działania praktycznego; pogadanka, recytacje tekstów, wierszyków tematycznie związanych z Wielkanocą.
-zabawa przy muzyce, piosence: „Pisanki”.
FORMY:
-praca grupowa, indywidualna.
Środki: magnetofon z nagraniem piosenki ”Pisanki” i wiersza „Wielkanoc”, stół , karta pracy ucznia.
PRZEBIEG:
1. Powitanie uczniów i zaproszonych gości.
2. Zapoznanie z tematem zajęć.
N-l. Na dzisiejszych zajęciach zapoznacie się z tradycjami i obrzędami związanymi ze Świętami Wielkanocnymi.
N-l wyjaśnia trudne terminy: TRADYCJA, ZWYCZAJ, OBRZĘD
Tradycja- zasady postępowania, obyczaje, poglądy, wiadomości przekazywane
z pokolenia na pokolenie, występujące przez jakiś czas i utrwalające się potem zwyczajowo.
Zwyczaj- powszechnie przyjęty, najczęściej uświęcony tradycją sposób postępowania w pewnych okolicznościach charakterystyczny dla pewnego środowiska terenu.
Obrzęd- zespół czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze rodzinnym czy religijnym.
N-l. Dzisiejsze zajęcia podsumowują cykl zajęć poświęcony tematyce świąt wielkanocnych, dlatego uczniowie znają teksty wierszyki, które będziemy wplatać
w nasze rozmowy o tych świętach.
Zaczynamy:
Uczeń I - Weronika M.
Wielkanoc to jedno z piękniejszych świąt chrześcijańskich. Raniutko w Wielką Niedzielę dzwonią dzwony, wzywające na modlitwę i ogłaszające całemu światu radość, że Chrystus zmartwychwstał. Potem cała rodzina zasiada do uroczystego śniadania. Na środku stołu nakrytego białym obrysem
i przyozdobionym zielonym barwinkiem, stoi koszyczek, a w nim pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Dzielimy się jajkiem, życząc sobie pomyślności. Z Wielkanocą wiąże się wiele pięknych, ludowych zwyczajów. Dziś przypomnimy niektóre z nich.
Uczeń- Dawid P. recytuje wiersz:
Wielkanoc! Wielkanoc!
Wielka radość w sercu,
Gdy stąpasz po świecie-
Kwitnącym kobiercu.
Hubert.L- recytuje
Na stole pisanki
pięknie malowane.
Wśród zieleni trawy
cukrowy baranek.
Bazie w wazoniku,
ciasta i wędliny..
Wielkanoc - i wielkie
spotkanie rodziny.
N-l -Pamiętajcie! Święta Wielkanocne to święta rodzinne. W tym dniu spotykamy się z bliskimi.
Uczeń- Natalia H.
Wielki Tydzień rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej obchodzonej uroczyście w całym kraju.
Od wczesnego ranka ludzie podążają do kościoła, aby poświęcić palmy. Jedne są skromne,
z wierzbowych gałązek okrytych baziami, inne bajecznie kolorowe.
N-l Co symbolizuje palma wielkanocna?:
PALMY - strojenie wielkanocnych palm i świecenie ich w Niedzielę Palmową nawiązuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania go przez mieszkańców. Tradycyjnie wierzono, że palmy mają magiczną moc- chronią przed chorobami. Polskie palmy robi się z gałązek wierzbowych, suszonych kwiatów, kłosów, kolorowych wstążek.
Wiersz „Kurpiowskie palmy” - recytuje Ola O.
A na Kurpiach palmy splata się wysoko
Wiatr im wstążki porywa,
Chce je zanieść obłokom.
A która Kurpianka najwyższą na kiju
Palmę uwije
-to aż pod powałę wyrośnie jej synek.
Te Kurpiowskie palmy z pachnącego ziela, Szymon P.
Długo w chacie przetrwają, aż do wesela.
N-l Zaśpiewajmy teraz piosenkę „Pisanki”:
1.Pisanki, pisanki jajka malowane,
Nie ma Wielkanocy bez barwnych pisanek.
Pisanki, pisanki jajka kolorowe,
Na nich malowane jajka kolorowe.
2.Na jednej kogucik,
A na drugiej słońce.
Śmieją się na trzeciej
Laleczki tańczące.
Na czwartej kwiateczki,
A na piątej gwiazdki,
Na każdej pisance piękne opowiastki.
Nauczyciel- Piosenka mówi o pisankach …..
JAJKA - to symbol sił, odradzającej się na wiosnę przyrody. /plansza/
Zwyczaj malowania jajek wywodzi się jeszcze ze starych tradycji, magii pogańskiej. W dawnych czasach ludzie wierzyli, że pisanka chroni dom przed nieszczęściem. Zakopana pod nowo- wybudowanym domem miała przynieść pomyślność. Rzucona w płomień -gasiła pożar. Umieszczona w oknie -chroniła dom przed uderzeniami pioruna. W czasie uroczystego śniadania wielkanocnego dzielimy się święconym jajkiem, co ma zapewnić zdrowie i pomyślność całej rodzinie.
Czy wiecie jakie mogą być rodzaje malowanych jajek? / plansza/
Uczennica: Julia-
”Pisanki, kraszanki, malowanki- nie może ich zabraknąć na świątecznym stole.
Jednobarwne noszą nazwę kraszanek, malowanek lub byczków. Te zaś
w różnobarwne desenie - to pisanki.”
Rodzaje malowanych jajek.
PISANKI - barwienie i wosk / czasem na kilka kolorów po kolei/.
OKLEJANKI - naklejanie trzciny lub : kolorowej włóczki, kolorowych wycinanek/
NAKLEJANKI -naklejanie wycinanki z papieru;
KRASZANKI - barwione na jednolity kolor;
DRAPANKI -wydrapywanie wzorów na zabarwionych kraszankach.
PALMY - strojenie wielkanocnych palm i święcenie ich w Niedzielę Palmową nawią-zuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania go przez mieszkańców. Tradycyjnie wie-rzono, że palmy mają magiczną moc chronią przed chorobami. Polskie palmy robi się z gałązek wierzbowych, suszonych kwia-tów, kłosów, kolorowych wstążek.
Dodatkowe informacje , które można wykorzystać na zajęciach.
Pisanki były darem. Miały one zapewnić obdarowywanej osobie zdrowie, siłę oraz powodzenie w sprawach sercowych. Malowane lub kraszone jajka otrzymywali najpierw członkowie rodziny, a później osoby zaprzyjaźnione. Na cmentarzach prawosławnych pisanki składano w drugą Niedzielę Wielkanocną.
Rodzaje malowanych jajek: /plansza/
Pisanki - barwienie i wosk (czasem na kilka kolorów po kolei)
Oklejanki - naklejanie trzciny lub/i kolorowej włóczki, oklejanie kolorowymi wycinkami
Naklejanki - naklejanie wycinanki z papieru
Kraszanki - barwione na jednolity kolor
Drapanki - wydrapywanie wzorów na zabarwionych kraszankach
Jak pomalować pisanki określonymi kolorami (nie używając farbek) tradycyjnym sposobem:
Żółty - liście brzozy i olchy, kora szakłaka i młodej jabłoni, drewno morwy, suszone kwiaty jaskrów polnych, majówka błotna, trzcina i rumianek, łuski zwykłej cebuli oraz igły modrzewiowe.
Czerwony - marzanna, kora kruszyny i dębu, olchowe szyszki, owoce czarnego bzu, suszone jagody, cebula.
Pomarańczowy - marchwi i dyni oraz z połączenia czerwonego i żółtego
Brąz - łupiny i korzenie orzecha oraz igliwie jodły. Bardzo ciemny brązowy - dębu i olchy.
Złoty - Przez połączenie brązowego z żółtym
Niebieski - owoce tarniny
Fiolet - płatki ciemnej malwy, i mieszanie koloru czerwonego i niebieskiego
Zieleń - niektóre trawy, zioła, w tym głównie pokrzywa, liście barwnika, młode żyto
Czerń - wygotowane olchowe szyszki.
Najstarsze znalezione w wykopaliskach pisanki liczą sobie ponad 5000 tysięcy lat. Natomiast najstarsza polską pisanką, pochodzącą z X wieku naszej ery, wykopano na Ostrówku w Opolu. Sztuce Zachodu nie są znane pisanki, ponieważ pisanki powstały na naszych rodzinnych ziemiach, chociaż również istniały na dalekim Wschodzie: Mezopotamii, Egipcie i Grecji. Rysunki na jajkach były kiedyś przede wszystkim znakami magicznymi, które miały chronić dom i obejście przed złymi duchami, urokami, czarami, chorobami i in. Dlatego jajka malowane w czas przesilenia wiosennego, czyli tzw.: Jarych Świąt. Pisanki zakopywano pod progami mieszkań, budynków gospodarczych lub przed furtką prowadząca do domu. W wielu starych kulturach na powitanie wiosny przygotowywano ucztę, której główną potrawą były jajka. Dlatego dzielono się nimi z bydłem domowym, a skorupki dodawano do zboża i rzucano w orną ziemię, aby dawała wysokie plony. Skorupki rzucano również na dachy domów, co miało chronić je przed uderzeniem pioruna. Potęga wierzeń w magiczną moc pisanek była tak wielka, że kiedy na nasze ziemie polskie zawitało chrześcijaństwo, duchowni pragnąc wyplenić pogańskie zwyczaje, przez ponad 200 lat zabraniali spożywania jajek w czasie Świąt Wielkanocnych. Na nic się to zdało. Dlatego też Kościół, nie mogąc zwalczyć tego zwyczaju, postanowił go wchłonąć: ogłoszono, że kiedy "pogańskie" pisanki zostaną poświecone w kościele, mogą zostać spożyte jako symbol zmartwychwstania Chrystusowego. Potem pisankami lub kraszankami zaczęto się obdarowywać, składać sobie życzenia - i tak jajka wpisały się na trwałe w świąteczne obrzędy wielkanocne. Po dziś dzień w wielu regionach Polski, zwłaszcza na wschodnich krańcach kraju, praktykuje się trzykrotne obchodzenie domu czy całego mieszkania ze świeconymi jajkami, co ma odgonić od domu i domowników złe duchy i czary. Natomiast w Wielką Niedzielę jajko trzeba zjeść razem z kawałkiem surowego chrzanu, który wypali wszystkie grzechy, dzięki czemu siła z wielkanocnej pisanki swobodnie przejdzie do organizmu osoby, która ją spożyje.
Według wierzeń folklorystycznych, skorupki jajek również maja wielka moc, zwłaszcza dla młodych ludzi lub cierpiących na choroby skórne. W Wielką Sobotę - koniecznie przed wschodem słońca, należało ugotowane w piątkowy wieczór jajko, obrać ze skorupki i zalać źródlaną wodą. Naczynie musiało być ustawione we wschodnim oknie lub na balkonie tak, by padły nań pierwsze promienie słońca. Taka woda, podobno pomagała na wrzody, trądzik i wszelkie wypryski skórne oraz zabezpieczała całe ciało przed chorobami. Gdzie niegdzie przetrwało przekonanie, że ze skorupek rzucanych na dach wyłonią się dobre duszki i pomagające domownikom i chroniące dom przed wszelkimi niebezpieczeństwami. Wiele by można było by tu przytoczyć przykładów z dawnych wierzeń folklorystycznych w nadprzyrodzoną moc pisanki i historii związanych z jej pochodzeniem, lecz poprzestanę na tym, co już wspomniałem.
Ozdobione wizerunkami jajko - pisanka - to dawny magiczny symbol, który w czasach współczesnych występuje jako dzieło sztuki ludowej. Zwyczaj malowania pisanek rozpowszechniony jest wśród Słowian oraz wśród innych narodów. Pisanka była symbolem wiosennego przebudzenia przyrody, ciepła, zwycięstwa światła nad chłodem i ciemnością, zimą i nocą. Pisanka - to również symbol Zmartwychwstania Chrystusa...
PROCES MALOWANIA PISANEK
Przystępując do malowania pisanek należy przygotować do tego materiały. Potrzebne będą: wydmuszki lub całe jaja, różnej wielkości igły, słomka, ocet, barwniki do tkanin naturalnych, pojemniki, łyżeczki, szmaty, pisaczek (inaczej dłutko) oraz świeca. Najpierw należy przygotować farby. W pojemnikach rozcieńczamy każdy kolor osobno wrzącą wodą, w odpowiedniej proporcji z octem. Barwniki są gotowe do pracy po wystygnięciu. Kiedy mamy przygotowane jaja ( uprzednio opróżnione z zawartości, wysuszone oraz na końcach nakłute igłą dziury), zapalamy świecę, następnie rozgrzewamy pisaczek, nabieramy rozgrzany wosk, zalewamy otwory, które muszą być zamknięte, aby uchronić przed zalaniem farbą wewnątrz i nanosimy różne wzory na skorupie. Początkującym najlepiej byłoby narysować szkic dowolnego wzoru ołówkiem, a następnie gotowe wzory.
Uczeń- Sebastian- recytuje tekst:
WIELKA SOBOTA- po tygodniowym poście- zapowiadała ucztę. Długo przygotowywane jadło należało najpierw poświęcić.
Uczeń- Tomek -
„Do Kościoła nosi się małe koszyczki ze świeconym : z jajkami, wędlina, kawałkami chleba i solą. Od dzielenia się święconym jajkiem i składania sobie życzeń rozpoczyna się wielkanocne śniadanie.”
N-l Poproszę 2 uczniów do ułożenia wszystkich produktów do wielkanocnego koszyczka.
Pomóżcie kolegom w wyborze: co znajdzie się w koszyczku?
BARANEK- /n-l wyjaśnia/ baranek wielkanocny jest symbolem Jezusa, który przelał za nas swoją krew. Barankowi wielkanocnemu dajemy chorągiewkę, jako znak zwycięstwa./plansza/
-jajka, chleb, wędliny, sól, pieprz, kawałek baby wielkanocnej, mazurka../
Wiersz „Wielkanocny stół” -recytuje 2 uczniów:- Oliwia P.
Nasz stół wielkanocny
haftowany w kwiaty.
W borówkowej zieleni
listeczków skrzydlatych,
lukrowana baba
rozpycha się na nim,
a przy babie-
mazurek w owoce przybrany.
Palmy pachną jak łąka
W samym środku lata.
Siada mama przy stole,
A przy mamie tata.
I my.
Wiosna na nas zza firanki zerka, - Mateusz P.
A pstrokate pisanki,
chcą tańczyć oberka.
Po wierszyku pojawiają się dzieci przebrane za ZAJĄCZKI - / na głowach maja maski /
Kicają na wykładzinie.
N-l - O czym przypominają Wam zajączki?
Uczniowie: Niedzielę Wielkanocną rozpoczyna zwyczaj otrzymywania niespodzianek od zajączka .
Zajączki / dzieci/ rozdają długopisy.
N-l -W tym roku zajączki obdarowały Was długopisami- to znak, że czas odłożyć ołówki , od tej pory będziemy w zeszytach pisać długopisami. A teraz przeczytajcie z tablicy jakie zwyczaje towarzyszą
NIEDZIELI WIELKANOCNEJ: /głośne czytanie/ plansza/
Głośno biją dzwony w Kościele;
Uroczysta msza święta- rezurekcja;
Śniadanie wielkanocne;
Zwyczaj dzielenia się jajkiem;
Szukanie zajączka.
PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY:
Śmigus dyngus;
Oblewanka;
Lejek;
Wykupywanie się od oblewania pisankami i kraszankami;
Chodzenie od domu do domu ze śpiewem i życzeniami.
Uczennica:
DYNGUS- zwyczaj oblewania się wodą w drugi dzień Świat Wielkanocnych, zwany też lanym poniedziałkiem, przetrwał do dziś.
Wiersz „Śmigus -dyngus” recytuje Julia B, Artur , Kuba, Monika
Śmigus- dyngus!, śmigus dyngus!
-wykrzykują dzieci,
Patrzcie psotny Jacek z butlą wody leci.
Ej, ty Jacku, nie dokuczaj ,
swojej siostrze małej,
bo oblejesz jej sukienkę
i fartuszek cały.
Mała Zosia nie chce z bratem
rozpoczynać sprzeczki,
więc ucieka przed śmigusem
na drugi brzeg rzeczki.
Jacek chciał dogonić siostrę
dał przez rzeczkę susa,
a tymczasem wpadł do wody
i sam miał śmigusa.
Uczniowie: Maciek P. Maciek A.
Na Kaszubach był zwyczaj obchodzenia wsi z zielonymi rózgami. Tymi rózgami dzieci uderzały po rękach i nogach każdego, kto się nawinął. / 1 uczeń uderza rózgą…/
Uczeń : Krzysiu- recytuje tekst:
Przyszliśmy tu po dyngusie,
Po zielonym śmigusie, nie prosimy o cielę,
bo to dla nas za wiele,
Tylko o kiełbasę, to się nią opaszę.
Jakbyście nam jadło dali,
To tez byśmy dziękowali.
Wszyscy uczniowie śpiewają piosenkę „PISANKI”
N-l . Opowiada uczniom o zwyczajach Wielkanocnych na Pomorzu.:
-Odwiedzanie sąsiada przez sąsiada- uderzanie gałązkami na szczęście;
-uderzanie bydła , wierzono, że gałązki chronią i leczą. Każdy w rodzinie połykał 1 bazię-, co miało uchronić przed chorobami gardła, gorączką. W Wielki Piątek- był zwyczaj uderzania się gałązkami jałowca lub agrestu……….
Uczniowie wypełniają planszę podsumowującą wiadomości o zwyczajach świąt Wielkanocnych.
PODSUMOWANIE ZAJĘĆ
Na tablicy pojawia się plansza TRADYCJE WIELKANOCNE.
/ kształt pisanki/
ZWYCZAJE
Święcenie palm.
Wysyłanie kartek z życzeniami.
Sianie owsa i rzeżuchy.
Stroiki wielkanocne.
Malowanie pisanek.
Pieczenie mazurków i bab.
Święcenie pokarmów.
Spotkania rodzinne przy wielkanocnym stole.
Dzielenie się jajkiem.
Zajączek.
Polewanie się wodą.
Głośne czytanie zwyczajów składających się na TRADYCJE WIELKANOCNE.
Nauczyciel rozdaje uczniom KARTĘ PRACY:
Zad.1 Przestaw litery a dowiesz się jakie rzeczy znajda się w wielkanocnym koszyku:
Np.: SLÓ, LEBCH, WDLĘIAN, CHANRZ, JAKAJ, MZUREK…RANEKBA….
Zad.2 Narysuj koszyczek wielkanocny z wymienionymi produktami.
Uczennica: Klaudia - „Staropolskim obyczajem
Jajkiem dzieląc się święconym,
Życzmy sobie szczęścia wzajem
W dniu tradycją uświęconym.
NAUCZYCIEL -Zdrowia , szczęścia i humoru dobrego,
Wspaniałego czasu rodzinnego,
Wesołego śmigusa-dyngusa,
Smacznego jajka i niech te święta,
będą jak bajka.
Ocena udziału uczniów w zajęciach, ocena recytacji. Podziękowanie uczestnikom zajęć otwartych.
Rozdanie nauczycielom KART EWALUACJI ZAJĘĆ.