2165574185

10    Wstęp

co do których można było przypuszczać, iż mają charakter miejski. W sumie autor zapoznał się osobiście z około 80 miastami i osiedlami, z których część tylko można traktować jako miasta, podczas gdy inne mają charakter przejściowy bądź są po prostu większymi wsiami. Uzyskany materiał pozwoli w rezultacie nie tylko na scharakteryzowanie miast i osiedli miejskich, ale również osiedli przejściowych rozmaitych typów. Województwo białostockie jest bowiem terenem małych miast, daje przeto okazję prześledzić stadia przejściowości między małym miastem a dużą wsią.

Na zakończenie warto wreszcie zwrócić uwagę na kolejność opracowywania poszczególnych fragmentów pracy. Przede wszystkim opracowano tablice, mapy i wykresy — później przystąpiono do pisania tekstu, jako komentarza do przedstawionego materiału dokumentacyjnego.

Historyczny sposób ujęcia tematu wymagał ustalenia podziału chronologicznego w ramach ostatnich 150 lat, omawianych bardziej szczegółowo. Oparto się tu w zasadzie na periodyzacji zastosowanej w podręczniku Historia Polski Instytutu Historii PAN, biorąc pod uwagę układ rozporządzalnych materiałów statystycznych, aby móc wyróżniane okresy ilustrować liczbami i możliwie ścisłymi danymi. Pierwszy rozdział części II zakończono charakterystyką stosunków pod zaborem pruskim, do którego należał prawie cały teren dzisiejszego województwa białostockiego. Omawiając rozwój osadnictwa miejskiego w miarę narastania nowych elementów kapitalistycznych, wyróżniono okres Królestwa Kongresowego (do 1831 r.), później okres do powstania styczniowego (praktycznie do ok. 1870 r. ze względu na układ materiałów), dalej ostatni okres zaborczy do wybuchu I wojny światowej, wreszcie okres międzywojenny, wojna i czasy po II wojnie światowej.

ŹRÓDŁA

Województwo białostockie, jako jednostka polityczna w dzisiejszych granicach, jest tworem stosunkowo młodym. Składa się ono z trzech części, które w niedawnej przeszłości wchodziły w skład rozmaitych organizmów gospodarczych i politycznych. Trzy powiaty północno-zachodnie (Gołdap, Olecko i Ełk), zasiedlone w większości przez Mazurów, należały do 1945 r. do Prus Wschodnich. Pozostała, większa część województwa przyłączona została po trzecim rozbiorze Polski do Prus jako prowincja Neuostpreussen (Nowe Prusy Wschodnie). Stan ten przetrwał zaledwie do 1807 r., kiedy to w rezultacie traktatu między Napoleonem a carem Aleksandrem I część południowo-wschodnią, leżącą poza Nurcem, Narwią i Biebrzą, przyłączono do Rosji jako odrębną jednostkę: obwód białostocki, który jednakże w 1842 r. włączony został do guberni grodzieńskiej. Części zachodnia, środkowa i północno-wschodnia terenu