plik


ÿþPrzemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik Przemoc zaklta w prawie? Lysandera Spoonera spojrzenie na konstytucj i paDstwo ± analiza krytyczna Statua grecka zawdzicza sw cielesn peøni helleDskiej duchowo[ci. Gdzie wierzy si wyøcznie w ciaøo, tam istnieje jedynie sztywna geometria* WSTP Celem niniejszego artykuøu jest prezentacja krytyki paDstwa i prawa, któr przedstawiø L. Spooner w filipice Bez Zaprzedania VI: Konstytucja bez autorytetu1 oraz poddanie jej analizie krytycznej. Spogldajc przez pryzmat biografii autora na krytyk paDstwa przedstawion w Konstytucji bez autorytetu, podkre[li nale|y, |e otwiera ona drugi okres twórczo[ci Spoonera, przypadajcy na lata po Wojnie Secesyjnej (1961-65), kiedy to autor zaczø uprawia filozofi polityczn w nowym radykalnym stylu2. Teza Spoonera jest prosta: |yjemy w stanie wojny ± rzd jest tylko ¹band rabusiówº, a Konstytucja jedynie ¹[wistkiem papieruº. Wojna zakoDczy si w momencie ustanowienia øadu naturalnego. Jak zauwa|yø C. Williams, lektura prac Spoonera stawia czytelnika w trudnym poøo|eniu, gdy| ma on do wyboru albo zosta konsekwentnym anarchist, albo spróbowa przedstawi jaki[ kontrargument3. 1. ZARYS POGLDÓW LYSANDERA SPOONERA L. Spooner (1808-1887) zaliczany jest do najwikszych amerykaDskich anarchistów4. Autor Konstytucji bez autorytetu wywodziø si z rodziny |arliwych abolicjonistów5. Do dwudziestego czwartego roku |ycia Spooner pracowaø na rodzinnej farmie. Autorytetem byø dla niego starszy brat, który opu[ciø gospodarstwo i odniósø sukces jako biznesmen. Zachcony tym przykøadem, w 1833 roku Lysander rozpoczø prac w biurze prawniczym senatorów Johna Davisa i Charlesa Allena, gdzie szkoliø si pod ich okiem6. Pierwsze publikacje: The Deist©s Immortality7, An Essay On Man©s Acountability For His Belief8 oraz The Deist©s Reply to the Alleged Supernatural Evidences of Christianity9, dotyczce * N.G. Dávila, Nowe scholia do tekstu implicite, tøum. K. Urbanek, Furta Sacra, Warszawa 2007, s. 102 1 L. Spooner, Bez Zaprzedania VI: Konstytucja bez autorytetu (fragmenty), tøum. J. SierpiDski, ¹Kultura i Historiaº, nr 12, 2007, dostp on-line: http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/960 2 R.T. Long, Inside and Outside Spooner©s Natural Law Jurisprudence, wystpienie zaprezentowane na ¹Workshop on Natural Law and the Foundations of Liberalism: 23rd IVR World Congress of Philosophy, Krakowº, dostp on-line: http://praxeology.net/Spooner-Krakow.doc 3 C. Williams, Contra Spooner, [w:] ¹Journal of Libertarian Studiesº, Vol. 18 (No 3), 2004, s. 1. 4 Wymienia si go obok takich postaci jak: Josiah Warren (1798-1874), Stephen Pearl Andrews (1812-1886), Joshua K. Ingalls (1816-?), William Green (1819-1878), Ezra Heywood (1829-189?), Dyer Daniel Lum (1839-1893). 5 Jego ojciec, Asa Spooner, nie byø ortodoksyjnym purytaninem, jednemu ze swych sze[ciu synów nadaø imi na cze[ staro|ytnego dowódcy spartaDskiego, który zniszczyø flot ateDsk, koDczc tym samym Wojn Peloponesk ± taka jest historia oryginalnego imienia Lysander (pol. Lizander). 6 C. Shively, Biography and Introduction, [w:] ¹The Collected Works of Lysander Spooner in Six Volumesº, Weston: M&S Press, 1971, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/bio_new.htm 7 L. Spooner, ¹The Deist©s Immortality, and An Essay On Man©s Acountability For His Beliefº, Boston 1834, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/DeistImm.htm 8 Ibidem. 9 L. Spooner, ¹The Deist©s Replay to the Alleged Supernatural Evidences of Christianityº, Published by Author, 1836, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/deists/deistsreplymain.html 1 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik problemów teologicznych i religijnych, prezentowaøy sceptycyzm Spoonera wobec religii, w której ¹uwidacznia si pewna prawidøowo[, która pozwala porywa umysøy ludzi. Mo|emy zobaczy to 10 wszdzieº . Wedøug autora Bez zaprzedania umysø ludzki potrzebuje namacalnych dowodów (real evidence) na przyjcie tez dotyczcych rzeczywisto[ci, zdarza si jednak, |e to poprzez siø wyobrazni czøowiek dochodzi do przekonaD, które nie posiadaj rzeczywistego punktu odniesienia. Wspólnoty religijne wprowadzaj poczucie zgody i wzmacniaj pogldy nie majce poparcia w 11 rzeczywisto[ci i przez to winne s ¹pozbawienia ludzi ich wolno[ci mentalnejº . Autor køadzie nacisk na krytyk chrze[cijaDstwa oraz przesøania Biblii, nie neguje jednak istnienia Boga jako takiego12. Wiele publikacji Spoonera porusza zagadnienia ekonomiczne. Projekt alternatywnego systemu banków autor opracowuje w zasadzie przez caøe |ycie ± jego elementy wyøo|yø m.in. w pracach: A New System of Paper Currency13 i Gold and Silver as Standards of Value: The Flagrant Cheat in Regard to Them14. Kamieniem wgielnym nowego porzdku ekonomicznego byøa idea uspoøecznienia banków i pienidza, co miaøo zapobiec kryzysom nkajcym gospodark dziewitnastowieczn. Alternatywny system banków opieraø si na tym, co Spooner okre[laø jako 15 ¹dolar inwestycyjnyº , przez co rozumiaø walut, która søu|yøaby zwykøym ludziom i mogøaby by chroniona ich mieniem. Autor Konstytucji bez autorytetu chciaø wprowadzi standard skorelowany z rzeczami o wzgldnie niezmiennej warto[ci, któr widziaø nie w zøocie, lecz w ziemi czy budynkach. Murray N. Rothbard podkre[la, |e obecnie Spooner zostaøby sklasyfikowany jako ¹dziwak pieni|nyº, gdy| u podøo|a jego teorii le|y bødne zrozumienie natury pienidza16. W roku 1863 Spooner zaøo|yø ¹The Spooner Copyright Companyº, gdzie oferowaø usøugi bankowe zgodne ze swoj teori ± nie znalazø jednak nawet jednego klienta17. Jako zdeklarowany abolicjonista Spooner krytykowaø niewolnictwo ± swoje pogldy na ten temat wyøo|yø w dziele The Unconstitutionality of Slavery18. Sposób dowodzenia odró|niaø go od zwolenników Williama L. Garrisona (1805-1879). Gøównym argumentem Spoonera byøo wskazywanie na niezgodno[ niewolnictwa z obowizujc konstytucj, podczas gdy zwolennicy Garrisona okre[lali konstytucj jako ¹pakt z diabøemº. Dodatkowo, w odró|nieniu od stronnictwa skupionego wokóø czasopisma ¹The Liberatorº, Spooner zachcaø przeciwników niewolnictwa do zbrojnej insurekcji (To the Non-Slaveholders of the South19). Do[wiadczenie z rozmy[laD i dyskusji 10 L. Spooner, The Deist©s Immortality..., op.cit. 11 L. Spooner, The Deist©s Replay..., op.cit. 12 Postawa Spoonera jest deistyczna, to co jest naturalnie mo|liwe, jest prawdopodobne w najwy|szym stopniu (L. Spooner, The Deist©s Replay..., op.cit.). Oprócz argumentów racjonalistycznych autor wprowadza do swojego wywodu elementy naturalistyczne, odwoøujc si do fizjologii. W innych pracach Spooner okazjonalnie powoøuje si na Boga jako stwórc, ale w kontek[cie wczesnych prac powinno by to odczytywane raczej jako efekt Jeffersonowskiego ekscepcjonalizmu, ani|eli wyznanie wiary. 13 L. Spooner, A New System of Paper Currency, Boston: Printed by Stacy & Richardson, No. 11, Milk Street, 1861, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/papercurrency.htm 14 L. Spooner, Gold and Silver as Standards of Value: The Flagrant Cheat In Regard To Them, Boston: A. Williams and Company, 883 Washington Street, 1878, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/goldandsilver.htm 15 Pomysø ten pochodziø od idei ¹wspólnotowego pienidzaº Williama Greena, który z kolei zacignø døug intelektualny u Proudhona, por. P.J. Proudhon, System sprzeczno[ci ekonomicznych, [w:] ¹Wybór pism. Tom Iº, tøum. J. Bornstein, H. Mortimer, B. Sieroszewska, B. Wscieklica, Ksi|ka i Wiedza, Warszawa 1974, s. 416-418. 16 M.N. Rothbard, The Spooner-Tucker Doctrine: An Economist©s View, [w:] ¹Journal of Libertarian Studiesº, Vol. 20, No. 1, 2006, s. 10. 17 Ibidem, C. Shively, Biography... 18 L. Spooner, The Unconstitutionality of Slavery, Boston: Published by Bela Marsh, No. 25 Cornhill, 1845. Dostp on- line: http://books.google.pl/books?id=bkqmtAhzVwsC 19 L. Spooner, To the Non-Slaveholders of the South: A Plan for the Abolition of Slavery, Molinari Institute, 1858, 2 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik dotyczcych problemu niewolnictwa skøoniøy Spoonera do napisania søynnej pracy An Essay on the Trial by Jury20 po[wiconej niezale|no[ci sdownictwa. W okresie powojennym powstaøa praca Natural Law or the Science of Justice21 (ukazaøa si tylko pierwsza cz[), w której Spooner przedstawiø uzasadnienie wszystkich swoich pogldów spoøecznych w postaci teorii prawa naturalnego. Prawo to wyra|a niezbywalno[ uprawnieD jednostki oraz ich pierwszeDstwo przed prawem pozytywnym. W caøej koncepcji widoczne jest echo filozofii J. Locke©a22. M.N. Rothbard okre[liø Spoonera jako ¹ostatniego z wielkich teoretyków prawa naturalnego po[ród anarchistów, klasycznych liberaøów czy teoretyków moralno[ci w 23 ogóleº . Rozwa|ania teoretyczne przeplataøy si w |yciu Spoonera z dziaøalno[ci praktyczn. Bdc konsekwentnym w swoich pogldach podczas Wojny Secesyjnej ¹odmówiø poparcia obydwu stronom ± Poøudniowi**, poniewa| byøo winne towarowego niewolnictwa, i Póønocy, poniewa| byøa ona winna pøacowego niewolnictwa ± i ponadto dlatego, |e zabraniaøa ona prawa do odøczania si oraz oczywi[cie sine qua non, wszelkich prawdziwie wolnych zrzeszeDº24. Autor Bez zaprzedania zapisaø si tak|e w historii jako czøowiek, który przeøamaø monopol pocztowy rzdu Stanów Zjednoczonych. W 1844 roku zaøo|yø prywatne przedsibiorstwo pocztowe American Letter Mail Company, w reklamie swojej firmy napisaø, |e jego intencj jest ¹test konstytucyjnego prawa do 25 wspóøzawodnictwa w dostarczaniu pocztyº . Przedsibiorstwo Spoonera wydawaøo wøasne znaczki, zatrudniaøo pracowników i utrzymywaøo placówki pocztowe. Jak zauwa|yøa Lucille J. Goodyear, 26 Spoonera traktowa nale|y jako ¹ojca trzycentowego znaczkaº . Firma Spoonera pocztkowo realizowaøa tras Boston ± Nowy York, nastpnie za[ rozszerzyøa ofert na Filadelfi i Baltimore. Opøata za dostarczenie poczty pomidzy ka|dym z tych punktów wynosiøa 6,25 centa. Przykøadowo, rzdowy monopol pobieraø za tras Boston ± Nowy York stawk18,75 centa! Spooner odniósø sukces komercyjny i pomimo |e Kongres zdelegalizowaø jego przedsibiorstwo, w roku 1845 poczta paDstwowa przejøa ni|sze stawki Spoonera27. W ostatnim okresie |ycia Spooner zwizany byø z grup skupion wokóø anarcho-- indywidualistycznego czasopisma ¹Libertyº, którego wydawc byø Benjamin R. Tucker. dostp on-line: http://praxeology.net/LS-PAS.htm 20 L. Spooner, ¹An Essay on the Trial By Juryº, Entered according to Act of Congress, in the year 1852, Project Gutenberg, dostp on-line: http://www.gutenberg.org/etext/1201 21 L. Spooner, Natural Law; or The Science of Justice: A Treatise on Natural Law, Natural Justice, Natural Rights, Natural Liberty, and Natural Society; Showing That All Legislation Whatsoever Is An Absurdity, A Usurpation, and A Crime, Boston: A. Williams & CO., 1882, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/NaturalLaw.htm 22 Po[ród wielu podobieDstw pomidzy teoriami obu my[licieli wymieni mo|na: (1) charakterystyczne dla koncepcji nowo|ytnych twierdzenia o normach ponad czasowych, (2) prawo naturalne jest wiedz w rodzaju wiedzy matematycznej, (3) pozna prawno naturalne mo|e rozum, który analizuje materiaø dostarczony przez zmysøy, (4) kontrakt spoøeczny rodzi ukøad polityczny itp. Oczywi[cie relacja podobieDstwa nie jest izomorficzna, gøówna ró|nica polega na odrzuceniu przez Spoonera konieczno[ci istnienia paDstwa (zaw|enie konieczno[ci do prawa). Odmienn interpretacj podaje Roderick T. Long (R.T. Long, Inside..., op.cit.) starajc si wskaza paralele pomidzy staro|ytnym ujciem prawa naturalnego, a ujciem Spoonera. Argumentacja ta jednak nie wydaje si przekonujca ± por. C. Williams, Contra...., op.cit. 23 M.R. Rothbard, Lysander Spooner: Libertarian Pietist, [w:] L. Spooner, ¹Vices are not Crimes. A Vindication of Moral Libertyº, dostp on-line: http://mises.org/books/vicescrimes.pdf ** (pisownia oryginalna) 24 H. Bey, Millenium, tøum. K. Szlendak, Wydawnictwo INNY ZWIAT, Mielec 2005, s. lxxxvi. 25 C. Shively, Biography..., op.cit. 26 L.J. Goodyear, Spooner vs. U.S. Postal System, [w:] ¹American Legion Magazineº, January 1981, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/STAMP3.htm 27 L.J. Goodyear, Spooner¼, op.cit. 3 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik 2. REKONSTRUKCJA ARGUMENTACJI L. SPOONERA WPROWADZENIE W 1897 roku ukazaøa si pierwsza cz[ No Treason28, jak i druga, opatrzona podtytuøem The Constitution29. Nastpnie w roku 1870 wydana zostaøa cz[ szósta zatytuøowana The Constitution of no Authority, we wstpie do której autor stwierdza, |e z powodów nieistotnych cz[ szósta zostaje opublikowana przed wcze[niejszymi. Za kluczowy uwa|am pierwszy fragment szóstej cz[ci Bez zaprzedania30, w którym Spooner przedstawiø swój zasadniczy argument za nieobowizywaniem Konstytucji. Fragment ten wydaje si ujawnia istot argumentacji autora, jednak analizowany materiaø znacznie wykracza poza ten wycinek. 2.1. PRAWO NATURANE A PRAWO STANOWIONE Podstaw analizy Spoonera jest rozum oraz wywiedzione za jego pomoc prawo naturalne, bdce nauk tak jak matematyka, fizyka czy chemia31. Czøowiek zaraz po urodzeniu styka si ze [wiatem zewntrznym, zanim jednak jego do[wiadczenie zostanie skonceptualizowane, jednostka poznaje idee i uczucia: ¹w rzeczy samej, nie dane byøoby im [ludziom ± przyp. P. Zonik] zrozumie 32 rzeczywistego znaczenia søów, je|eli wpierw nie pojliby istoty rzeczy samiº . Do zasad prawa naturalnego, które opisuj zasady wspóø|ycia ludzi ka|dy przecitny umysø dociera w intuicyjnej percepcji (intuitive perception). Spooner dodaje, |e prawd jest, i| czøowiek musi nauczy si prawa 33 naturalnego, ale jest ono ¹bardzo øatwe do przyswojeniaº , gdy| skøada si tylko kilku prostych i elementarnych zasad na temat prawdy i sprawiedliwo[ci. Dlatego ¹prawie ka|dy czøowiek ma takie 34 same percepcjeº . Przedmiot prawa naturalnego jest tak nieograniczony jak nieograniczone s relacje i umowy midzyludzkie. Wedøug nauki tej czøowiek posiada obowizki moralne (moral duties)35 oraz obowizki prawne (legal duties). Te drugie zobowizuj czøowieka do tego, aby |yø uczciwie w relacji z innymi ludzmi, dodatkowo warunek ten stwierdza, |e ¹ludzie ci nie tylko mog, ale dla 28 L. Spooner, ¹No Treason: No.1 & No.II: The Constitution & No.VI: The Constitution of No Authorityº, Published by Author, Boston 1867-1870, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/notreason.htm 29 Ibidem. 30 L. Spooner, Bez Zaprzedania VI..., op.cit. Ponadto caøo[ No Treason, a tak|e kilka innych prac autorstwa L. Spoonera przetøumaczyø S. Skowski i uka| si one nakøadem Instytutu Liberalno-Konserwatywnego na przeøomie roku 2008/2009. Dzikuj tøumaczowi za udostpnienie tekstów przed publikacj. 31 L. Spooner, Natural Law..., op.cit. 32 Ibidem. Podobnie pisaø Locke: ¹zmysøy nasz zwrócone s ku poszczególnym przedmiotom [...] dostarczaj umysøowi ró|norakich postrze|eD rzeczy, zale|nie od tego, jak te rzeczy na ró|ne sposoby dziaøaj na nie; tak dochodzimy do idei |óøto[ci i biaøo[ci, tego, co gorce i zimne, co mikkie i twarde [...] z rzeczy zewntrznych przenosz one [zmysøy - przyp. P. Zonik] to, co wytwarza w umy[le te percepcjeº (J. Locke, Rozwa|ania dotyczce rozumu ludzkiego, tom I, przeø. B.J. Gawcki, PWN, Kraków 1955, s. 120). 33 L. Spooner, Natural Law..., op.cit. 34 Ibidem. 35 Chodzi tu zobowizania, co do których czøowiek sam jest sobie sdzi (np. nakarmi gøodnego). W podobnym duchu pisaø Locke: ¹Ka|dy, tak jak jest zobowizany do zachowania siebie samego [...] powinien tak|e, wedøug swych mo|liwo[ci, zachowa reszt rodzaju ludzkiegoº (J. Locke, Dwa traktaty o rzdzie, przeø. Z. Rau, PWN, Warszawa 1992, s. 167). 4 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik 36 wøasnego bezpieczeDstwa musz sdziº . Jak pisze Spooner, jest ¹wysoce po|dane, aby zgodzili 37 si oni co do jakiego[ planu lub systemu procedur sdowychº . Stowarzyszenie, jakie powstanie bdzie prawe i po|dane jedynie wówczas, gdy bdzie caøkowicie dobrowolne (woluntaryzm). {aden czøowiek nie mo|e by zmuszany do przyøczenia si albo wspierania kogo[ innego bez wøasnej zgody. Sprawiedliwo[ jest zasad naturaln (natural principle), bo gdyby tak nie byøo, to nie mo|na byøoby orzeka w poszczególnych przypadkach o sprawiedliwo[ci, gdy| nie istniaøby wzorzec sprawiedliwo[ci38. Prawo naturalne, które wynika z istoty czøowieka i spoøeczeDstwa39 jest autorytetem dla caøej legislacji ustanowionej przez ludzi. Nakøada ono na czøowieka dwa warunki: (1) ka|dy czøowiek ma w dziaøaniu z innymi robi to, co sprawiedliwo[ nakazuje mu robi, (2) ka|dy czøowiek ma w dziaøaniu z innymi unika tego, czego sprawiedliwo[ mu zakazuje. Zøamanie któregokolwiek warunku wywoøuje wojn i ludzie ¹musz pozosta na wojnie, dopóki 40 sprawiedliwo[ nie zostanie ustanowiona na nowoº . Prawo naturalne jest najwa|niejszym prawem (paramount law) i bdzie stale i niezmiennie jedynym i najwa|niejszym prawem ¹po wsze czasy i dla wszystkich ludzi, tak døugo jak czøowiek 41 bdzie |yø na ziemiº . 2.2. KRYTYKA AUTORYTETU KONSTYTUCJI I PACSTWA Spooner w pierwszej kolejno[ci podwa|a autorytet Konstytucji. Ustawa najwy|sza jest przez filozofa traktowana jako rodzaj umowy, a ¹ogóln zasad prawa i rozsdku jest to, i| pisany dokument nie wi|e kogo[, póki go nie podpisaø. Ta zasada jest na tyle [cisøa, |e nawet czøowiek, który nie potrafi napisa swojego imienia, musi ¹postawi swój znakº, zanim bdzie zobowizany 42 przez umow pisemnº . Dodatkowo ¹prawo i rozsdekº daj czøowiekowi czas na rozwa|enie, czy chce podpisa umow, czy te| nie ± prawne znaczenie dokumentu mo|e by dane czøowiekowi pod rozwag tylko wtedy, gdy dokument jest spisany. Je|eli czøowiek zadecyduje, |e nie chce podpisa sporzdzonego dokumentu to ¹fakt, |e umowa zostaøa spisana po to by czøowiek j podpisaø lub po 43 to by miaø j podpisa nie ma |adnego znaczeniaº . Ponadto ka|da umowa, w tym Konstytucja, nie obowizuje nikogo za wyjtkiem tych, którzy j podpisali w okre[lonym czasie ± ¹|adna grupa ludzie, która zebraøa si w okre[lonym czasie nie mo|e utworzy osobowo[ci prawnej, która bdzie trwaøa nieustannie. W praktyce, zrzeszenie takie mogøoby trwa w sposób cigøy jedynie poprzez dobrowolne przystpowanie nowych czøonków, podczas gdy starzy czøonkowie umieraliby. Lecz dla nowych czøonków, którzy przystpiliby dobrowolnie do stowarzyszenia, nie byøoby ono t sam osobowo[ci prawn co dla starych czøonków ± gdy| z konieczno[ci oryginalny kontrakt umiera wraz ze stronami, które go 44 ustanowiøyº . Jak stwierdza Spooner, ¹z natury rzeczyº nie jest mo|liwe, aby rozcign kontrakt 36 Ibidem, L. Spooner, Natural Law... . Por. J. Locke, Dwa traktaty..., op.cit., s. 171-172. 37 Ibidem, L. Spooner, Natural Law... 38 Kwesti wart odnotowania jest sposób, w jaki Spooner skonstruowaø argumentacj w Natural Law. Metoda jego polega sprowadzaniu stanowiska przeciwnego do absurdu. Podobny sposób wykøadu dostrzec mo|na u [redniowiecznych nominalistów P. Abélarda i W. Ockhama. 39 Prawo naturalne mówi jakie prawa przysøuguj ka|dej ludzkiej istocie od urodzenia, std jakie prawa tkwi w niej (inherent ± wewntrzny) jako w istocie ludzkiej i z konieczno[ci czøowiek zwizany jest tym prawem do koDca |ycia. 40 L. Spooner, Natural Law..., op.cit. 41 Ibidem. 42 L. Spooner, No Treason VI... 43 Ibidem. 44 Ibidem. 5 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik ponad strony umowy, które go podpisaøy: ¹Nie mieli oni [ci, którzy podpisali Konstytucj ± przyp. 45 P. Zonik] |adnej naturalnej wøadzy czy prawa do uczynienia jej obowizujc dla swych dzieciº . Umowa koDczy swoje obowizywanie, wraz ze [mierci jednej ze stron, która zawarøa kontrakt, dlatego ¹nie mo|na powiedzie, |e Konstytucja przeksztaøciøa naród stanów zjednoczonych w 46 osobowo[ prawnº . ¹Nie mówi ona o narodzie jako o osobowo[ci prawnej, lecz jako o indywiduach. Osobowo[ prawna nie jest opisywana jako my, ani jako naród, ani jako my sami. Ponadto w jzyku prawniczym osobowo[ prawna nie ma |adnej potomno[ci, gdy| wychodzi si z 47 zaøo|enia, |e osobowo[ prawna reprezentuje siebie w sposób cigøy jako partykularny twórº . Spooner rozwa|a jednak mo|liwo[, |e mimo, i| potomkowie nie s zwizani umow pisemn oraz nie s zwizani kontraktem ¹z natury rzeczyº, to mogli oni dobrowolnie, na zasadach woluntarystycznych, udzieli swojego poparcia Konstytucji, a je[li tak zrobili, to ¹mogli zrobi tak 48 jedynie w jeden lub oba z nastpujcych sposobów: przez gøosowanie lub pøacenie podatkówº . W zawizku z tym, |e gøosowanie jest m.in. narzuceniem pewnego porzdku, i |e nie wszyscy objci tym porzdkiem mog gøosowa (cho zasady kontraktu ich dotycz), oraz |e gøosowanie nie jest jawne, Spooner uznaje, |e ¹wszelkie gøosowanie, jakie kiedykolwiek miaøo miejsce po ustanowieniu Konstytucji byøo gøosowaniem takiego rodzaju, |e nie zobowizywaøo do jej popierania nie tylko 49 caøej ludno[ci, ale nawet jakiegokolwiek pojedynczego czøowiekaº . Rozwijajc t my[l nale|y stwierdzi, |e zgodnie z ogólnymi zasadami prawa i rozumu nie mo|na mówi, |e rzd ma jakichkolwiek dobrowolnych popierajcych go zwolenników, dopóki nie poka|e si jasno, kim oni 50 sº . Tych jednak nie da si wskaza, gdy| po pierwsze gøosowanie jest tajne, po drugie zwolennicy nie spisali |adnej umowy, na której figurowaøby ich podpisy. Przysigi skøadane np. przez czøonków Kongresu USA, i| bd ¹wspiera konstytucjº i ¹reprezentowa naródº, s bezwarto[ciowe, gdy| nie s nikomu zøo|one ± nie s zobowizaniem wobec kogokolwiek: ¹s søowami rzuconymi na 51 wiatrº . Rozwa|ajc mo|liwo[ zobowizania potomków poprzez pøacenie podatków Spooner stwierdza, |e: ¹pøacenie podatków, bdc przymusowym, nie dostarcza oczywi[cie |adnego dowodu 52 na to, |e ktokolwiek dobrowolnie popiera Konstytucjº . Dla podatnika ¹rzd jest mitem, abstrakcj, z któr nie mo|na zawrze |adnej umowy i której nie mo|na da |adnej zgody czy 53 zobowizaniaº . ¹Rzdº ujawnia si podatnikowi poprzez poborców podatkowych ¹samego rzduº 54 [podatnik ± przyp. P. Zonik] nigdy nie widziº . Co w takim razie utrzymuje spoøeczne status quo, je|eli nie umowa spoøeczna? W tym miejscu nale|y cofn si do Spoonerowskiej teorii prawa naturalnego. Autor Bez zaprzedania, stwierdza, |e przez caø histori ludzko[ci pewni ludzie organizowali si w bandy rozbójników i narzucali pozostaøej cz[ci spoøeczeDstwa okre[lony porzdek. ¹W ten sposób ustanowili oni to co 45 Ibidem, 46 W przytaczanym fragmencie Spooner u|ywa jzyka prawniczego, zdecydowaøem si przetøumaczy angielskie søowo corporation jako ¹osobowo[ prawnaº, aby podkre[li intencj autora. Tøumacznie J. SierpiDskiego jako ¹korporacjaº wydaje mi si poprawne, ale za maøo wyrazne. Z kolei tøumaczenie S. Skowskiego cz[ciowo zupeønie omija ten termin. Chciaøem tak|e zaznaczy, |e zaproponowane przeze mnie tøumaczenie nie ma zwizku z tym jak si rozumie termin ¹osobowo[ prawnaº we wspóøczesnym prawoznawstwie. 47 L. Spooner, No Treason VI..., op.cit. 48 Ibidem. 49 Ibidem. 50 Ibidem. 51 L. Spooner, No Treason VI..., op.cit. 52 L. Spooner, Bez zaprzedania..., op.cit. 53 Ibidem. 54 Ibidem. 6 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik 55 nazywa si rzdem, oraz to co okre[la si jako prawaº . Wedøug Spoonera caøe zøo wywodzi si z jednej klasy ludzi ± tych, którzy chc grabi i niewoli innych. Autor konkluduje, |e obecny porzdek jest przemoc utrzymywany przez wsk i nie do koDca zidentyfikowan grup ludzi, która czerpie z korzy[ci z pozostaøej cz[ci spoøeczeDstwa: ¹Caøa, jak si j nazywa, wøadza polityczna opiera si w praktyce na pienidzach. Jakakolwiek liczba øajdaków, majc wystarczajco du|o pienidzy, by zacz, mo|e ustanowi si rzdem, poniewa| z pienidzmi mog oni wynaj |oønierzy, a z |oønierzami wydrze wicej pienidzy, wymusi ogólne posøuszeDstwo wobec swej woli [...]. I kiedy ich wøadza jest odrzucana, pierwszy u|ytek, jaki zawsze robi z pienidzy, to wynajcie |oønierzy do zabicia lub ujarzmienia wszystkich, którzy odmawiaj im wicej 56 pienidzyº . Pomidzy czøonkami grupy ludzi okre[lajcej si jako ¹rzdº panuje ¹cicha zgoda [...], |e bd wizi, rozstrzeliwa i wiesza ka|dego, kto bdzie si opieraø wymaganiom i 57 ograniczeniom, jakie narzuc [...] ich przedstawiciele czy reprezentanciº . 3. ONTOLOGICZNE ZAèO{ENIA ARGUMENTACJI SPOONERA 3.1. PRELIMINARIA Wspomniany C. Williams stwierdza, |e wobec unikania przez Spoonera argumentów historycznych i empirycznych58, jakakolwiek odpowiedz na dowodzenie autora Bez zaprzedania musi zosta przedstawiona na pøaszczyznie filozoficznej. Moja analiza ma na celu wskazanie, jakie zaøo|enia ontologiczne legøy u podøo|a Sponerowskiego uniwersum, nastpnie za[ poddanie ich ocenie. W jzyku naturalnym mo|na wyszczególni takie formy wypowiedzi, które explicite zakøadaj istnienie takich czy innych bytów np. ¹Oto krowaº. Mo|na te| wskaza takie formy wypowiedzi, które explicite nie zakøadaj istnienia pewnych bytów np. ¹Na pastwisku pasie si bydøoº. Jak stwierdza Quine: ¹Chcc nada okre[lony sens twierdzeniu, |e dana teoria zakøada istnienie takich a takich przedmiotów lub go nie zakøada, trzeba dysponowa odpowiednim 59 kryterium zaøo|eD ontologicznychº . Jak wiadomo, drog dotarcia do takiego kryterium, jest taka parafraza oryginalnych zdaD teorii, która wykorzysta nie reifikacj, a kwantyfikacj: teoria zakøada istnienie przedmiotów danego rodzaju wtedy i tylko wtedy, gdy niektóre z tych przedmiotów musz 60 by warto[ciami zmiennych po to, by twierdzenia przyjte w tej teorii byøy prawdziweº . Wa|ne wydaje si w tym miejscu podkre[lenie ró|nicy pomidzy tym, co istnieje, a tym, czego istnienie jest postulowane ± zacytujmy ponownie Quine©a: ¹Nie chc sugerowa zale|no[ci bytu od jzyka. Nie zajmuj si tu ontologicznym stanem rzeczy, lecz ontologicznymi zaøo|eniami wypowiedzi. To, co istnieje, nie zale|y od niczyjego jzyka, natomiast to, o czym kto[ mówi, |e 55 L. Spooner, Natural Law...., op.cit. 56 L. Spooner, Bez zaprzedania..., op.cit. 57 L. Spooner, No Treason VI... op.cit. Kontrakt nie øczy nie tylko spoøeczeDstwa z rzdem, umowa prawna nie zostaøa zawarta tak|e na øonie zwolenników samego rzdu: ¹Je[li jakakolwiek liczba osób, wielu lub niewielu, twierdzi, i| ma prawo do rzdzenia mieszkaDcami tego kraju, pozwólcie im spisa i podpisa otwart umow midzy sob. Niech bd osobi[ci rozpoznawalni dla tych, którymi chc rzdzi. I niech wezm otwarcie prawn odpowiedzialno[ za swoje czynyº (Ibidem). 58 W tym aspekcie Williams nie do koDca ma racj, gdy| Trial by Jury w du|ej mierze jest historyczn analiz common law por. L. Spooner, ¹An Essay on..., op.cit. 59 W.V.O. Quine, Logika i reifikacja uniwersaliów, [w:] Z punktu widzenia logiki, tøum. B. Stanosz, Fundacja ALETHEIA, Warszawa 2000, s. 133. 60 Ibidem, s. 134. 7 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik 61 istnieje zale|yº . O ile pozostajemy na gruncie jzyków sformalizowanych, w których nie wystpuj konteksty intensjonalne, stosowanie naszego kryterium wydaje si stosunkowo proste. Problem pojawia si, gdy mamy do czynienia ze zbiorem tez, które wyøo|one zostaøy w jzyku naturalnym. Na obszarze tym napotykamy trudno[ci w postaci wyra|eD, które nie s zbudowane ze staøych logicznych oraz zmiennych, tak jak ma to miejsce w przypadku twierdzeD czystej logiki62. Dlatego ¹o przesøankach ontologicznych na poziomie jzyka potocznego mo|na mówi o tyle tylko, o ile ma si na uwadze 63 jak[ minimalnie odbiegajc od tego jzyka kwantyfikacyjn schematyzacj jego wypowiedziº . Czsto zaznacza si w tym miejscu, |e przy zastosowaniu powy|ej naszkicowanej techniki 64 parafrazy ¹wyrazy jzyka mog otrzyma inne znaczenia ni| te, które im dawniej przysøugiwaøyº . Dlatego rzecznicy tego sposobu badaD zaznaczaj, |e owa próba uogólnienia, ma søu|y sprecyzowaniu intencji autora danej teorii. W przypadku za[, gdy autor nie mo|e rozwia naszych wtpliwo[ci, gdy| np. nie |yje, zastosowanie takiej metody, mo|e wskaza kierunki interpretacji65. Odpowiedniki danego schematu teorii mnogo[ci mo|na przedstawi w zapisie logicznym. Quine stwierdza, |e teoria mnogo[ci niesie ze sob ¹niepewne zaøo|enia egzystencjalneº, przez co ma na my[li mo|liwo[ u|ycia liter predykatowych jako zmiennych kwantyfikowanych, w skutek czego warto[ciami tych zmiennych s cechy, a co zdaniem Quine©a jest nieoszczdne66. Z kolei J. BocheDski odmawia istnienia zbiorom, za[ przyznaje istnienie relacjom67. W niniejszym artykule jedynie sygnalizuj istnienie powy|szych problemów, nie podajc ich rowa|aniom. 3.2. CZYM JEST SPOè ECZECSTWO Oznaczmy spoøeczeDstwo jako zbiór S. Wedøug Spoonera Konstytucja nie ma w spoøeczeDstwie mocy obowizujcej ± jedynym wypadkiem, kiedy Konstytucja jest czym[ wicej ni| ¹[wistkiem papieruº jest sytuacja, gdy stanowi umow ¹pomidzy czøowiekiem a 68 czøowiekiemº . Teori tak nazwijmy nominalizmem69. Potraktujmy S jako zbiór indywiduów. Konstytucja jest relacj pojt jako obustronna umowa pomidzy indywiduami wybranymi ze zbioru S. Wicej [wiatøa na natur Spoonerowskiej umowy rzuca stwierdzenie, i| ¹nie oznacza [¼] 70 nawet umowy pomidzy osobami |yjcymi obecnieº . 61 Ibidem, s. 134. 62 K. Ajdukiewicz, O stosowalno[ci czystej logiki do zagadnieD filozoficznych, [w:] ¹Jzyk i Poznanieº, tom I, PWN, Warszawa 1985, s. 213. 63 W.V.O. Quine, Logika¼, op.cit., s. 137. 64 K. Ajdukiewicz, O stosowalno[ci¼, op.cit. s. 213. 65 Z. Wolak, Reakcje na J. Salamuchy analiz logiczn dowodu ¹ z ruchuº [w. Tomasza, [w:] Logika i metafilozofia (red. Z. Wolak), BIBLOS-OBI, Tarnów-Kraków 1995, s. 59-76. 66 W.V.O. Quine, ¹Filozofia logikiº, przeø. H. Mortimer, PWN, Warszawa 1977, s. 97-102 67 J.M. BocheDski, Zagadnienie powszechników, [w:] Logika i filozofia, przeø. T. Baszniak, PWN, Warszawa 1993, s. 79-105. 68 L. Spooner, Bez zaprzedania..., op.cit. 69 Pomimo niewtpliwych podobieDstw do [redniowiecznych koncepcji nominalistycznych Roscelina (wokalizm), Abélarda (sermonizm) i Ockhama (konceptualizm), koncepcji Spoonera najbli|ej do nominalizmu Locke©a, który okre[la si czasami jako nominalizm podobieDstw (ang. Resemblance Nominalism) ± w rzeczywisto[ci istniej tylko indywidua, powszechniki s za[ podobieDstwami pomidzy indywiduami. 70 L. Spooner, Bez zaprzedania.., op.cit. 8 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik S: ,. . . ,S (1) {S } a n Sn : x1 ,. .. ,xn { } (2) n n xn")#b,d *# (3) n Rys. 1. Posøu|my si strzaøk czasu, któr obrazowa bd indeksy przy S. Wynika std, |e indywidua konstytuujce S s materialne, czyli ich bytowanie zostaje zaw|one do pewnego continuum czasoprzestrzennego. Bytowanie ludzi jest ograniczone przez ich |ycie, które mo|na rozumie jako przedziaø pomidzy narodzinami (b) i [mierci (d). Potraktujmy teraz S jako dystrybutywny71 zbiór klas materialnych indywiduów, trwajcych w czasie (rys.1). 3.3. ONTOLOGICZNY STATUS UMOWY Przyjrzyjmy si teraz bli|ej naturze relacji, która øczy indywidua w Spoonerowskim uniwersum. Ka|da umowa jest ustaleniem dwustronnym, co oznacza, |e umowa obejmuje pewne indywidua jest w istocie zbiorem pojedynczych porozumieD pomidzy tymi indywiduami, np. je[li umowa obejmuje cztery indywidua: x x x x (rys.2), to w istocie a b c d mamy do czynienia z sze[cioma pojedynczymi umowami: ab/ba, ac/ca, ad/da, bc/cb, bd/db, dc/cd., które nale|y traktowa jako wi|ce te indywidua relacje. Niech umowa dwustronna pomidzy x i x nosi nazw ab/ba. a b Gdy jedna ze stron umiera, umowa wygasa. Przedstawiona ¹osobowo[ prawnaº (rys.2) jest w istocie zbiorem pojedynczych Rys. 2. umów. Ka|de zrzeszenie opiera si na sumie zobowizaD dwustronnych swych czøonków. Przystpowanie do umowy nowych czøonków rodzi nowe umowy z czøonkami objtymi umow wcze[niej. Dlatego ¹Konstytucja nie ma |adnego wewntrznego 72 autorytetu czy obowizujcej mocyº gdy| ¹oryginalny kontrakt umiera wraz ze stronami, które go 73 ustanowiøyº . Historyczne przypadki, takie jak Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki uchwalona we wrze[niu 1789 roku stanowi tylko egzemplifikacj ogólnego warunku. 71 Wydaje si, |e klasy s uniwersaliami, jak pisze Quine: ¹Stos kamieni jest istotnie przedmiotem konkretnym, równie konkretnym jak kamienie, które si naD skøadaj; lecz klasa kamieni stanowicych stos nie jest identyczna z owym stosem. Gdyby bowiem tak byøo, to tym samym pewna klasa musiaøaby by identyczna z tym samym stosem, mianowicie klasa czsteczek skøadajca si na kamienie w tym stosie. Klasy te jednak trzeba uzna za ró|ne, chcemy bowiem móc mówi, |e jedna z nich ma, powiedzmy, sto elementów, podczas gdy druga ma ich trylionº (W.V.O. Quine, Logika... , op.cit. s. 145). 72 L. Spooner, Bez zaprzedania..., op.cit. 73 L. Spooner, No Treason VI..., op.cit. 9 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik 3.4. CZYM JEST RZD Nie wszystkie indywidua zostaøy dopuszczone do podpisania kontraktu, jakim byøo przyjcie zgody na poddanie si Konstytucji. W[ród czynników wpøywajcych na tak sytuacj Spooner wyró|nia m.in. wiek, pøe, cenzus majtkowy i kolor skóry. P‚"S -P=S -P (4) oraz P: ,. .. ,Pn (5) {P } a n Pn: y1 , .. . ,y { } (6) n n Rys. 3. Oznacza to, |e mamy do czynienia z ograniczeniem S do podzbioru P, gdzie P to rzd rozumiany jako podzbiór S (rys. 3). 3.5. NA CZYM POLEGA PRZEMOC RZDU WOBEC SPOè ECZECSTWA Konstytucja funkcjonuje w zbiorze S i obejmuje caø kolekcj indywiduów, pomimo ¹|e w tej sprawie poradzono si, spytano i zezwolono na wyra|enie w jakikolwiek formalny sposób zgody 74 jedynie niewielkiej cz[ci |yjcego wówczas naroduº . Dlatego ¹te tak zwane rzdy s w rzeczywisto[ci jedynie wielkimi bandami rabusiów i morderców, zorganizowanymi 75 zdyscyplinowanymi i znajdujcymi si w cigøej gotowo[ciº . " xn yn yn"Pn '" yn"S Œà xn "Pn '" xn"S (7) žà Ÿà žà Ÿà žà Ÿà žà Ÿà {[ ] [ ]} n n n n n n n n Warunek (7) okre[li mo|na jako warunek przemocy. Stan wojny ustanie, kiedy rzd zostanie obalony i na jego miejsce zostanie wprowadzony øad naturalny. PODSUMOWANIE: CZY PRZEMOC JEST ZAKLTA W PRAWIE? Powy|ej zaprezentowaøem pewn interpretacj argumentacji L. Spoonera, polegajc na ukazaniu, |e u podstaw rozwa|aD autora Konstytucji bez autorytetu spoczywa pewna ontologia zakøadajca, |e w rzeczywisto[ci realne s tylko indywidua. Relacje midzyludzkie w postaci umów dwustronnych maj charakter zobowizujcy ka|de z indywiduów. Mog one zosta zerwane, za obustronn zgod lub w razie [mierci jednego z kontrahentów. Konsekwencj takich zaøo|eD ontologicznych jest przyjcie okre[lonej etyki spoøecznej. Pora dokona oceny przedstawionej 74 L. Spooner, Bez zaprzedania..., op.cit. 75 L. Spooner, No Treason VI... op.cit. 10 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik koncepcji. Odpowiedz na pytanie: czym jest rzeczywisto[ spoøeczna nie jest pytaniem øatwym. Rzeczywisto[ ta wystpuje wobec czøowieka jako realna siøa: ¹ka|dy z nas ma wra|enie, |e spoøeczeDstwo to potga, przed której obliczem stoi, któr mo|e lubi lub nie lubi, ale której nie 76 mo|e wymaza ze swego umysøu tak øatwo, jak wøasne urojeniaº . U|ywajc Quine©owskiej terminologii powiedzie mo|na, |e spoøeczeDstwo styka si z naszymi ¹powierzchniami sensorycznymiº ograniczajc nas fizycznie, jak i przedostaje si przez nie do [rodka ksztaøtujc nas, dostarczajc bodzców w naszym rozwoju osobniczym. SpoøeczeDstwo ¹wkracza [...] w moje 77 my[lenie, w moje uczucia, okre[la, i to w bardzo wysokim stopniu caøe moje duchowe |ycieº . Do[wiadczanie spoøeczeDstwa przez jednostk, opiera si na tym co Hayek okre[la jako ¹szczególny 78 rodzaj faktówº, ¹cechy, które wyodrbniamy po to, by traktowa te rzeczy jako elementy klasyº . Oznacza to, |e mimo i| po stronie rzeczy czøowiek styka si z przedmiotami fizycznymi, które dra|ni ¹powierzchnie sensoryczne to wszystkie te przedmioty nie s definiowane w kategoriach ich realnych wøasno[ci, lecz w kategoriach opinii, jakie ludzie maj na ich temat: pienidz jest pienidzem, søowo jest søowem, kosmetyk jest kosmetykiem wtedy, gdy ± i dlatego, |e ± kto[ tak 79 uwa|aº . Przechodzc na ogólniejszy poziom rozwa|aD zapyta nale|y, czy oddziaøywania pomidzy jednostkami uzna mo|na za nierealne i opisa spoøeczeDstwo tylko jako sum jednostek. Wydaje si, |e tak nie jest, gdy| spoøeczeDstwo jawi si jako sum jednostek, z dodatkiem ró|nego rodzaju stosunków ¹z tego punktu widzenia realne s nie tylko substancje, (one s realne w peønym znaczeniu tego søowa jako podstawowe realno[ci), ale tak|e stosunki. Te ostatnie wprawdzie nie s rzeczami, substancjami, ale s dane; tkwi rzeczywi[cie w substancjach i wi| jedne z drugimi. Z tego od razu wynikaj dwa wnioski. Po pierwsze, |e jedyn peøn realno[ci w spoøeczeDstwie s poszczególni ludzie. Po drugie, |e spoøeczeDstwo to co[ wicej ni| suma poszczególnych ludzi: wszak mieszcz si w nim poza jednostkami stosunki wi|ce je midzy sob i ze wspólnym celem [...] wspomniane stosunki, które wi| nas w spoøeczeDstwie, nie s przecie| zawieszone w pró|ni. 80 S zakotwiczone w czym[, w samej jednostce, w czøowiekuº . Przyjcie takiej ontologii niweluje etyk spoøeczn, której rzecznikiem jest bostoDski anarchista. Konstytucja jako relacja obowizuje, a ci którzy podpisali umow ± przeciwnie do søów Spoonera ± mieli mo|liwo[ zobowiza swoich potomków do przestrzegania jej i zrobili to. Natur prawa oddaj stare maksymy prawnicze: Consuetudo pro lege servatur (¹Zwyczaj jest traktowany jak prawoº), Conventio est lex (¹Co uzgodnione, ma siø prawaº) czy Mos pro lege (¹Zwyczaj ma siø prawaº). SpoøeczeDstwo jest misternie utkan sieci wspóødziaøajcych jednostek, ka|da jednostka dziaøa intencjonalnie, ale efekt tego dziaøania nie jest niczyim zamysøem. Prawo, podobnie jak jzyk czy system rynkowy, jest øadem spontanicznym. 76 J.M. BocheDski, Ku filozoficznemu my[leniu, przeø. B. Biaøecki, PAX, Warszawa 1986, s. 65. 77 Ibidem, s. 65. 78 F. Hayek, Fakty w naukach spoøecznych, [w:] Indywidualizm i porzdek ekonomiczny, przeø. G. èuczkiewicz, ZNAK, Kraków 1998, s. 69. 79 Ibidem, s. 70. 80 J.M. BocheDski, Ku filozoficznemu..., op.cit., s. 69. 11 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik BIBLIOGRAFIA " Ajdukiewicz K., O stosowalno[ci czystej logiki do zagadnieD filozoficznych, w: ¹Jzyk i Poznanieº, tom I, PWN, Warszawa 1985. " Bey H., Millenium, tøum. K. Szlendak, Wydawnictwo INNY ZWIAT, Mielec 2005. " BocheDski J.M., Ku filozoficznemu my[leniu, przeø. B. Biaøecki, PAX, Warszawa 1986. " BocheDski J.M., Zagadnienie powszechników, [w:] Logika i filozofia, przeø. T. Baszniak, PWN, Warszawa 1993. " Goodyear L.J., Spooner vs. U.S. Postal System, [w:] ¹American Legion Magazineº, January 1981, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/STAMP3.htm " Hayek F., Fakty w naukach spoøecznych, [w]: Indywidualizm i porzdek ekonomiczny, przeø. G. èuczkiewicz, ZNAK, Kraków 1998. " Locke J., Rozwa|ania dotyczce rozumu ludzkiego, tom I, przeø. B.J. Gawcki, PWN, Kraków 1955. " Locke J., Dwa traktaty o rzdzie, przeø. Z. Rau, PWN, Warszawa 1992. " Long R.T., Inside and Outside Spooner©s Natural Law Jurisprudence, wystpienie zaprezentowane na ¹Workshop on Natural Law and the Foundations of Liberalism: 23rd IVR World Congress of Philosophy, Krakowº, dostp on-line: http://praxeology.net/Spooner- Krakow.doc " Proudhon P.J., System sprzeczno[ci ekonomicznych, [w:] Wybór pism. tom I, tøum. J. Bornstein, H. Mortimer, B. Sieroszewska, B. Wscieklica, Ksi|ka i Wiedza, Warszawa 1974. " Rothbard M.N., Lysander Spooner: Libertarian Pietist, [w:] L. Spooner, Vices are not Crimes. A Vindication of Moral Liberty, dostp on-line: http://mises.org/books/vicescrimes.pdf " Rothbard M.N., The Spooner-Tucker Doctrine: An Economist©s View, [w:] ¹Journal of Libertarian Studiesº, Vol. 20, No. 1, 2006. " Shively C., Biography and Introduction, [w:] The Collected Works of Lysander Spooner in Six Volumes, Weston: M&S Press, 1971, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/bio_new.htm " Spooner L., The Deist©s Immortality, and An Essay On Man©s Acountability For His Belief, Boston 1834, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/DeistImm.htm " Spooner L., The Deist©s Replay to the Alleged Supernatural Evidences of Christianity, Published by Author, 1836, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/deists/deistsreplymain.html " Spooner L., A New System of Paper Currency, Boston: Printed by Stacy & Richardson, No. 11 Milk Street, 1861, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/papercurrency.htm 12 Przemsøaw Zonik bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik " Spooner L., Gold and Silver as Standards of Value: The Flagrant Cheat In Regard To Them, Boston: A. Williams and Company, 883 Washington Street, 1878, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/goldandsilver.htm " Spooner L., No Treason: No.1 & No.II: The Constitution & No.VI: The Constitution of No Authority, Published by Author, Boston 1867-1870, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/notreason.htm " Spooner L., To the Non-Slaveholders of the South: A Plan for the Abolition of Slavery, Molinari Institute, 1858, dostp on-line: http://praxeology.net/LS-PAS.htm " Spooner L., An Essay on the Trial By Jury, Entered according to Act of Congress, in the year 1852, Project Gutenberg, dostp on-line: http://www.gutenberg.org/etext/1201 " Spooner L., Bez Zaprzedania VI: Konstytucja bez autorytetu (fragmenty), tøum. J. SierpiDski, ¹Kultura i Historiaº, nr 12, 2007, dostp on-line: http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/960 " Spooner L., Natural Law; or The Science of Justice: A Treatise on Natural Law, Natural Justice, Natural Rights, Natural Liberty, and Natural Society; Showing That All Legislation Whatsoever Is An Absurdity, A Usurpation, and A Crime, Part First, Boston: A. Williams & CO., 1882, dostp on-line: http://www.lysanderspooner.org/NaturalLaw.htm " Spooner L., The Unconstitutionality of Slavery, Boston: Published by Bela Marsh, No. 25, Cornhill 1845, dostp on-line: http://books.google.pl/books?id=bkqmtAhzVwsC " Quine W.V.O., Filozofia logiki, przeø. H. Mortimer, PWN, Warszawa 1977. " Quine W.V.O., Logika i reifikacja uniwersaliów, [w:] Z punktu widzenia logiki, tøum. B. Stanosz, Fundacja ALETHEIA, Warszawa 2000. " Williams C., Contra Spooner, [w:] ¹Journal of Libertarian Studiesº, Vol. 18 (no. 3), 2004, s. 1 " Wolak Z., Reakcje na J. Salamuchy analiz logiczn dowodu ¹ z ruchuº [w. Tomasza, [w:] Logika i metafilozofia (red. Z. Wolak), BIBLOS-OBI, Tarnów±Kraków 1995. 13

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
O przemocy
Za opóźnienia w budowie Stadionu Narodowego – podwyżki o prawie 300 , trzynastki i wysokie premie
KONSPEKT ZBIORKI O PRAWIE HARCERSKIM
Agresja i przemoc w szkole jak radzic sobie z przejawami niepozadanych zachowan uczniow
przemowienie okolicznosciowe pdf
Szarota Wartości przemoc
Umowy o eksploatację utworów w prawie polskim
Inez Filipiak Przemoc wobec dziecka w rodzinie patologicznej praca
Zaklęty pierścień Bajki podania legendy polskie
Pytania do egzaminu z nauki o państwie i prawie
Zapobieganie przemocy i molestowaniu w miejscu pracy
Przemoc seksualna wobec kobiet analiza zjawiska na przykładzie historii Kuby Rozpruwacza
KONWENCJA WIEDENSKA O PRAWIE TRAKTATOW

więcej podobnych podstron