7808428366

120 RALF LISCH

swajać sobie jakiegoś dalszego programu. Ogólnie rzecz biorąc dochodzi do tego, że użytkownicy dopasowują swe problemy do znanego sobie programu, zamiast wyprowadzać swoje problemy z teorii i następnie szukać odpowiedniego programu łub rozwijać takowy.

1.4.    Pragmatyczność

Pomysł dialogu w języku potocznym między użytkownikiem i LISBET realizuje się w taki sposób, że wszystkie dane gromadzone w systemie poddaje się analizie treści (zob. np. Lisch i Kriz, 1978). Świadomie się przy tym rezygnuje z rywalizacji z lingwistyką i socjolingwistyką, aby osiągnąć możliwie doskonałe „zrozumienie” przez program komputera. Odpowiednie próby, jak dotąd, prawie nie wyszły poza stadium eksperymentu i wymagają znacznego nakładu czasu, który w dialogu między użytkownikiem i programem wywołałby znudzenie. Dla LISBET wybrano z tego względu stosunkowo proste założenie bezkontekstowej analizy jednosłownej (KOntextFreie EINwort-Analyse = KOFEINA). Każde słowo podane przez użytkownika jest tu porównywane ze słownikiem. Odnalezione słowa z przynależnymi objaśnieniami słownikowymi decydują o reakcji LISBET na pytanie użytkownika. Tym samym mamy tu taki interesujący przypadek, że możemy bezpośrednio stwierdzić, jak dalece jest użyteczne założenie KOFEINA, dotychczas leżące właściwie u podstaw prawie wszystkich analiz treści posługujących się komputerem.

Kontekst uwzględnia się przy zaprzeczeniu: przy każdym odnalezionym w słowniku pojęciu, występującym w pytaniu, sprawdza się, czy w określonym otoczeniu występuje zaprzeczenie, tak że pojęcie musi być zastąpione przez jego negację. Ponadto użytkownik może w niewielkim zakresie uwzględnić kontekst, opatrując łącznikiem kilka wyrazów, które tworzą tylko jedno pojęcie (np. zależne próby losowe) — tak że mogą być stosowniej wykorzystane.

Poza tym postępuje się pragmatycznie. Określone, łatwo rozpoznawalne formy zdań, co do których można przypuszczać, że zazwyczaj pełnią określoną funkcję, traktuje się szczególnie, aby dialog ukształtować zwięźlej. Podejmuje się tu świadomie ryzyko, że takie traktowanie pytań może czasem być fałszywe. Lecz wobec możliwości wyrażenia przez użytkownika niezadowolenia uważa się to za mniej problematyczne, niż gdyby pytający musiał po zapytaniu bardzo długo czekać na reakcję LISBET. Istotną rolą testowania LISBET będzie znalezienie dalszych pragmatycznych możliwości zwięzłego rozwinięcia dialogu.

1.5.    Zdolny do nauki

System taki jak LISBET musi się stykać z bardzo różnymi problemami i użytkownikami. Jeśli chce im sprostać, musi mieć zdolność giętkiego reagowania na różne sytuacje, przystosowywania i korygowania swych reakcji. LISBET musi więc być „zdolny do nauki”.