8748915600

Stanisław Pawłowski.

O KSZTAŁTACH POWIERZCHNI I O PODZIALE

WIELKOPOLSKI NA KRAINY.

(Z 2 mapkami w tekście).

Kształt powierzchni ziemi określamy oddawna przy pomocy pewnych wyrazów, nazw i odpowiadających tym nazwom pojęć. Są to nazwy: równina, falistości terenu, pagórki, wzgórza, góry, doliny, kotliny i t. p. Objaśniają nam owe określenia stopień i rodzaj nachylenia terenu oraz wysokość względną i bezwzględną form terenu. Gdy chodzi o nachylenie terenu, posługujemy się w sposób ogólnikowy pojęciem „równiny". Rzadziej używamy również ogólnego określenia „kraj nierówny" lub „nierówności terenu". Przeprowadzamy bowiem odrazu specjalizację owych nierówności, mówiąc o pagórkach, wzgórzach, górach średnich, górach wysokich, górach alpejskich, dolinach, kotlinach. Wyszczególnienie form nierównych odbywa się na zasadzie wysokości względnej i bezwzględnej form. Rozróżnia się więc naprzód ogólnie „wyniosłości" i „zagłębienia". W obrębie każdej z tych kategoryj istnieją formy pojedyńcze lub kompleksy czyli grupy form. Są wreszcie większe lub mniejsze obszary na powierzchni ziemi, w których występują tylko pewne formy, czyto pojedyńczo czy gromadnie. Takie obszary stanowią pewien dający się bliżej określić typ krajobrazowy.

Tak więc kraje niżowe posiadają zwykle jednolity typ i charakter krajobrazowy. Pochodzi to stąd, iż zarówno pochylenie terenu jest w nich małe, jak i wysokość względna nieznaczna. Przeciwstawiają się tu sobie wysoczyzny i szerokie doliny, o wiele rzadziej kotliny. Wysoczyzny są zajęte przez równiny, pagórki, rzadziej przez grzbiety górzyste lub tym podobne nabrzmiałości terenu. Zasób form wklęsłych jest na wysoczyznach również liczny. Są to drobne niecki oraz rynny i zagłębienia dolinne. Podobnie w obrębie szerokich dolin spotykamy jużto pojedyńczo stojące resztki wysoczyzn, jużto równiny terasowe, jużto nawet pagórki (wydmy).

Osobną dziedzinę form reprezentują krawędzie wysoczyzn. Są one równocześnie stokami szerokich dolin. Na krawędziach uderza zwykle duża rozmaitość wzgórz i dolin. Wzgórza cechuje niekiedy wielka wysokość względna oraz jednostronność nachylenia. W zasadzie nie są to jednak jakieś nowe zespoły form.

Prócz klasyfikacji opisowej form w krajobrazie niżowym, można przeprowadzić klasyfikację genetyczną tychże form. Chodzi tu zarówno o klasyfikację