8748915624

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy. 149

Równiny te są odwodnione ku Noteci i Warcie i ku zachodowi. Równiny Nowotomyska, Opalenicka, Sredzka i Wrzesińska są odwodnione przeważnie ku południowi. Trzy ostatnie równiny mają nawet charakterystyczne, stare¹ odwodnienie ku południowemu wschodowi. Z drugiej strony równina Kościańska i Zagórowska są odwodnione ku północy. Obie zaś równiny tworzą przedłużenie równin położonych dalej na północy: Kościańska — Opalenickiej, Zagórowska — Wrzesińskiej. Stoimy tu zatem wobec faktu: a) zachowania się pierwotnych równin niewątpliwie z okresu z przed przecięcia ich przez dolinę Warty środkowej i Obry, oraz b) następnego zdenudowania tych równin w stronę owych dolin, jak to obecna sieć rzeczna wskazuje. W równinach na północ od rz. Obry i Warty położonych, denudacja szła po linji dawnych odwodnień.

W każdym bądź razie równiny oddzielone są od siebie pasami krain pagórkowatych (str. 146), które oznaczają odmienny niż na równinach rodzaj sedymentacji lodowcowej.

Na bliższą uwagę zasługuje równina Koźmińska. Jest ona wyniesiona w swej osi podłużnej, tak, że wody spływają z niej na północ i na południe. Jest wyższa w części wschodniej aniżeli zachodniej. Wyniesienie części wschodniej do przeszło 150 m znajduje swoje uzasadnienie w poddyluwjalnym płaskim garbie, który wznosi się przeszło 100 m n. p. m. (135 m). Jest on pokryty cienkim płaszczem moreny dennej. Równina Koźmińska jest największą równiną płaską w Wielkopolsce. Występujące na niej w ogromnej ilości między Koźminem a Krotoszynem drobne jeziorka — „oczka", są tworem sztucznym.

Równiny wielkopolskie są pierwszorzędnemi terenami kultury rolnej. Mają bowiem lepszą glebę, niż krainy pagórkowate. Należą do stosunkowo gęsto zaludnionych.

Osobny typ równin przedstawiają równiny terasowe w dolinach. Chodzi tu o szerokie, albo t. zw. wielkie doliny, na których dnie i stokach widzieć można rozwinięte terasy. Rozróżnia się w Wielkopolsce — poza terasą zalewową — terasę górną, środkową i dolną. Terasy te są w dolinie Wisły, Noteci, Warty i Obry jako tako zbadane. Mniej są znane w dolinie Prosny i Baryczy. Starsze terasy, do których należy zaliczyć przedewszystkiem terasę górną, mają raczej charakter równiny falistej, podczas gdy terasy młodsze są równinami płaskiemi. Równiny te są w kierunku dolin słabo nachylone. Nachylenie to nie przekracza zwykle 1°.

Terasy dolinne Wielkopolski są, za wyjątkiem terasy zalewowej, wieku polodowcowego (yoldia, ancylus, litorina). Ich powstanie należy odnieść przedewszystkiem do procesów erozyjno-akumulacyjnych wód roztopowych, w mniejszej mierze do procesów wód normalnych późniejszych. Od czasów prehisto-

1

St. Pawłowski: O systemie odwodnień... 1. c. str. 112.