3462403058

do dominujących i krytykowanych sposobów uprawiania nauk społecznych. Nie chodzi mi tu jednak wyłącznie o analizę zjawisk historycznych. Chcę raczej przedstawić związki między sytuacją społeczną a pojawieniem się analizowanej orientacji w socjologii.

Jednym z ważnych źródeł przedstawianych poniżej koncepcji jest twórczość Karola Marksa. Socjologii krytycznej nie można jednak uznać w prosty sposób za marksistowską czy niemarksi-stowską. Sposoby nawiązywania socjologii krytycznej do tradycji Marksowskiej są przedmiotem dalszych, zawartych w tej pracy analiz.

W tym miejscu zwróćmy uwagę na kilka zastrzeżeń formułowanych wobec socjologii krytycznej i radykalnej. Aby socjologia mogła pełnić funkcje krytyczne, nie jest konieczne konstruowanie jej w zasygnalizowany wyżej sposób. Socjolog, by być krytyczny, często może ograniczyć się do odkrywania tego, co dominujący system ideologiczny czy polityczny usiłuje ukryć przed społeczeństwem (na przykład przez zakaz czy zniechęcanie do pewnego typu badań, przez cenzurę), czy też tego, co dzięki dominacji danego typu systemu ideologicznego jest trudne do dostrzeżenia. Wystarczy wówczas stosować po prostu „porządną", choćby „pozytywistyczną", metodologię. Starannie wykonane badania socjologów „głównego nurtu" przyczyniły się w wielkim stopniu do ujawnienia wielu nieprawidłowości społecznych i do zwiększenia zakresu wolności człowieka (por. np. Berg 1980: 475 - 476).

Socjologia krytyczna i radykalna oparta 'jest na wyjaśnionym dalej „konfliktowym modelu społeczeństwa", modelu przeciwstawnym modelowi integracji przyjętemu przez tradycyjny funkcjonalizm. Ale zdaniem wybitnego socjologa krytycznego, Alvina Gouldnera, w państwach totalitarnych i autorytarnych zwrócenie uwagi na to, że porządek społeczny opierać się może na spontanicznych i pozbawionych wszechogarniającej kontroli państwowej mechanizmach sprzyjających stabilności, oznaczałoby jego analizę w kategoriach funkcjonalnych, pełniąc jednocześnie funkcje krytyczne (Gouldner 1977a: 455; Gouldner 1973: 400).

Możemy też spotkać pogląd, iż mówienie o socjologii krytycznej czy radykalnej w ogóle nie ma sensu. Takie stanowisko zaj-