5768085916

4. Teoria naukowa T - etap metodologiczny, metanaukowy. Przedmiotem badań jest dana nauka w całości, jej założenia, procedury badawcze, struktura teorii i ich związki z empirią, związki z innymi naukami itp.

Między poszczególnymi etapami poznania występują ciągi zależności. Fazy wyższego rzędu oddziałują na fazy niższe.

Faza najwyższa (4) - metaobraz - wyjaśnia i interpretuje teorie i prawa danej dyscypliny.

Nowy model teoretyczny (3) ustala interpretacje i rozumienie nowych pojęć naukowych oraz przewiduje nowe fakty przyrodnicze, czyli umożliwia formułowanie hipotez.

Schematy pojęciowe (2) ustalają rozumienie faktów, klasyfikują je, porządkują, wydobywają z tła faktów już znanych i wprowadzają do „świata ludzkiego".

Przedstawiony model ma charakter idealistyczny, czyli stanowi uproszczenie rzeczywistego procesu poznawczego. Na rzeczywisty proces poznawczy przyrody, z punktu widzenia psychologii twórczości indywidualnej, ma wpływ także tradycja, doświadczenie i modele metanaukowe. Zarówno na poziomie empirii, jak i teorii naukowej na racjonalizm nakłada się pierwiastek irracjonalny wynikający z osobowości badacza, jego poglądów, uprzedzeń, sympatii itp.¹⁹ Jak pisze M. Sawicki, „w pracach dydaktyków ugruntował się obraz procesu poznania przyrody właściwie niezgodny ze stanem faktycznym. Zakłada on, że proces poznania przyrodniczego jest w pełni racjonalny, że wiedza wynika wprost z doświadczenia zmysłowego, empirii, że teoria naukowa powstaje przez uogólnienie materiału obserwacyjnego oraz że ma określoną wartość logiczną (jest prawdziwa lub fałszywa). Taki fałszywy obraz nauk przyrodniczych i procesu poznania w tych naukach wywarł i wywiera fatalny wpływ na pedagogikę, ustalając w niej kanony metodologiczne nieskuteczne lub prowadzące do fałszywych sądów o rzeczywistości procesów kształcenia i wychowania. (...) Należy powiedzieć, że proces poznania przyrody wydaje się być procesem racjonalnym, ale w opisie ex post i nie w zupełności, gdyż istnieją momenty nieświadomych aktów wewnętrznych (oraz takich samych działań) odkrywcy i badacza"²⁰.

Ze względu na wiek dziecka wczesnoszkolnego i wynikającą stąd swoistość jego struktur poznawczych, mechanizm poznania świata przyrody i świata ludzi jest swoisty, nie jest tożsamy z procesem poznawania rzeczywistości przez człowieka dorosłego. Charakterystyczne dla wieku dziec-

¹⁹    K. Popper, Nieustanne poszukiwania, Znak, Kraków 1997.

²⁰    M. Sawicki, Edukacja środowiskowa w klasach I-III..., s. 33.

74