5783291643

Daniel Maciejak: Kryzys gospodarczy w Rosji w latach 1991-96 154

Wciąż wysoka emisja pieniądza przy regulowanych cenach i spadku produkcji wywołała nawis pieniężny (pieniądza więcej niż towarów), co z kolei prowadziło do wysokiej inflacji (zarówno w skrytej formie - niezaspokojony popyt, jak i w jawnej - wzrost cen). Jeżeli w latach 1986 -1987 ogólny wskaźnik inflacji wynosił w ZSRR 4 -5 %, to w 1988 roku wyniósł on 11 %, w 1989 -14 %, w 1990 -16 %, a w 1991 tylko w sferze konsumpcji inflacja wyniosła 244 % (wzrost cen o195 %). Gorbaczow pokładał nadzieje w wymienialnej walucie zaciąganych zagranicznych pożyczek (MFW przyznał kredyt w wysokości 10 mld USD), co przy nadal malejącej produkcji spowodowało niemożność wypełnienia międzynarodowych zobowiązań (obsługa długu zagranicznego) przez ZSRR¹.

Bardzo ważną cechą gospodarki Rosji, która okazała się mieć decydujące znaczenie jako przyczyna kryzysu, była jej struktura. Ogólnie, strukturę ekonomiczną przemysłu rosyjskiego - na tle silnie uprzemysłowionych państw -należy ocenić jako niekorzystną. Przemysł środków produkcji, przestarzały i wymagający restrukturyzacji, miał nadal zdecydowaną przewagę nad przemysłem produkującym dobra konsumpcyjne. Kolejną negatywną cechą wynikającą ze struktury gałęziowej przemysłu jest nadmierna wielkość przedsiębiorstw. Skutkiem tego były one nieefektywne (wynagrodzenia i świadczenia socjalne na rzecz pracowników znacznie podnosiły koszty działalności, co przy spadku dotacji budżetowych zwiększało nierentowność. A poza tym przy nadmiernym zatrudnieniu w przedsiębiorstwach malała wydajność pracy)².

Determinacja struktury gospodarki Rosji przejawiła się zwłaszcza we wzajemnych uwarunkowaniach istnienia sektora surowcowo-energetycznego i obszernej grupy zacofanych branż produkcji rynkowej (przemysł konsumpcyjny, przemysł maszynowy wytwarzający na potrzeby rynku konsumenta) nie posiadający odpowiedniego zaplecza naukowo-technicznego dla celów promowania jakości.

Na skutek pogłębienia się zacofania technicznego aparatu produkującego, małej mobilności sektora inwestycyjnego, minimalnego modernizowania produkcji wyrobów konsumpcyjnych w gospodarce republiki (jak i w całym ZSRR) już w końcu lat osiemdziesiątych wyczerpały się praktycznie rezerwy. Umożliwiały one wcześniej utrzymanie stałego poziomu produkcji towarów na rynek przy malejącej produkcji gałęzi bazowych i malejącego importu zaopatrzeniowego (odbywało się to bez spadku produkcji, inwestycji i poziomu życia ludności).

W 1990 roku nastąpił spadek całej produkcji: uwzględniając ukryte podwyżki cen i wzrost sprzedaży wyrobów spirytusowych realny spadek produkcji wyniósł 4 %. W następnym okresie spadek ten był już znacznie większy.

Gorbaczow M., Zizn' i reformy, kn. 1, Moskva 1995, s.125.

Madej Z., Rosyjski Obszar gospodarczy..., Warszawa 1994, s. 36.