7349812279

<sy; Synleza dziejów Polski...

Polska roztacza widok wspaniały, z posad różny od tych wszystkich republik, które różnymi czasy w dziejach świata błyszczały.”^7- „Ile razy w ciągu życia mego zapatrywałem się na przeszłość słowiański), zachwycały mnie jej własne, rodzime żywioły - twierdzi J. Lelewel. - Niejedne z nich na tzw. cywilizowanym Zachodzie dziś dopiero podnoszone i poszukiwane, przed wieki były na jasnym Wschodzie słowiańskiego rodu posadą.”⁷³

Koncepcja dziejów Polski M. Bobrzy lis kiego, skonstruowana jako ujęcie odmienne wobec syntezy J. Lelewela, sprowadza się do krytyki „optymizmu”. M. Bo-brzyński w punkcie wyjścia sądzi, że „zasadniczy błąd całego Lełcwelowskiego poglądu wystąpił [...J jaskrawo w swoich logicznych wynikach. Dzieje Polski (...) na teorii gminowładczcj zbudowane nie dały się pogodzić z dziejami innych spółczes-nych państw i narodów, któa- na absolutyzmie się wychowały, na siłę rządu swoją opierają świetność. Jeżeli więc cały pogląd Lelewela nia miał upaść, należało tę sprzeczność koniecznie usunąć. Dokonano tego ku zupełnemu własnemu zadowoleniu, lecz w jaki sposób! Usunięto naród polski i jego przeszłość spod praw ogólnych, którym w rozwoju swoim ulegają inne narody, przyznano mu wyjątkową rolę i posłannictwo w ludzkości i dla tej misji pozwolono mu istnieć bez poszanowania rządu i prawa, bez wojska i podatków. Żądano od innych narodów, ażeby zapoznając własne korzyści i zyski, korzyły się przed wybrańcem. Był to już zupełny obłęd, a jednak obłęd ten w pewnych, prawda że w chorobliwych chwilach, (...) stał się niemal powszechnym, przeniesiony na skrzydła poezji doprowadził do nazwania Polski Chrystusem narodów.”⁷⁴ M. Bobr/.yński mówi o „dotychczasowym historiozoficznym obłędzie” ⁷‘\ I komentuje: „Ostatnie to słowo szkoły lełewelowskicj stało w prostej sprzeczności z pierwszym. Chęć poznania wad i ułomności doprowadziła do własnej apoteozy. Szkoła Naruszewicza patrząc na upadek własnymi oczy, pokrywała go tylko milczeniem, szkoła Lelewela uniewinniła go, a całą winę nieszczęścia zwaliła na obcych.”⁷⁶

Podstawą koncepcji M. Bobr/.yńskiego jest przyjęcie założenia - przeciw J. Lelewelowi - iż jest jedno, uniwersalne prawo, wedle którego przebiegają dzieje cywilizacji, cywilizacji w Europie. M. Bobr/.yński - lak jak J. Lelewel - ujmuje dzieje Polski na Ile Europy, eksponuje jednak-wbrew J. Lelewelowi - obok odmienności, indywidualności Polski, brak cech wspólnych. Jego zdaniem, w zestawieniu Polski z krajami Europy zbliża do prawdy „doświadczenie” Europy. Jest lak, gdyż-jak pisał u progu kariery naukowej - „prawa, którym ulega państwo w swoim rozwoju i by-

7: Ibidem, s. 173.

73 Listy emigracyjne.!. I.elewla. T. 5. Wrocław l^l)56. s. 203.

7i M. li o b r z y ii s k i: Dzieje I‘niski iv zarysie. Warszawa s. 5S-54.

75 Ido m: Kilku sław n najnowszym ruchu nu js>lu naszego dziejopisarstwa. „Niwa” T. 12, R. VI, nr 67 z 1 X 1S77; cyt. za: M. II. S e r o js k i: Historycy o historii. T. I. Warszawa 1%3, s. 154.

76 M. Kobrzyński: Dzieje..., s. 5^.