7648594524

206 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

zumiałe samo przez się. Z kolei z tak pojmowanym opisem wiąże się krytyka myślenia metafizycznego. W tym sensie filozofia twórcy pozytywizmu nie wychodzi poza swą epokę, co zresztą zgodne jest z jego własnym przekonaniem. Pisze on: „Historia nauk wykazuje, że najwybitniejszy geniusz jest podporządkowany współczesnemu sobie stanowi rzeczy”⁶². Comte zatem nie wyszedł poza swoją epokę, która metafizykę rozumiała w duchu heglowskim, a tym samym nie uwzględniała krytycznych rozważań Kanta w tej kwestii. Zarazem, jak słusznie podkreśla Kołakowski, nie wolno dogmatycznie przesądzać, że pewne dziedziny wiedzy są jałowe czy „metafizyczne”⁸³.

Równie istotnym elementem filozofii Comte’a jest wiara w jedność metody naukowej, która w najwyższym stopniu stanowi element scjen-tystyczny, podobnie jak próba zredukowania całej wiedzy do jednej formuły. Pod tym względem Comte jawi się jako ktoś, kto nie uznaje specyfiki żadnej dyscypliny naukowej. Postulowanego przezeń mo-nizmu metodologicznego z pewnością nie można dziś traktować poważnie; przyjdzie go raczej uznać za anachronizm, co nie znaczy, że został później zdecydowanie odrzucony. Okazało się bowiem niedługo po śmierci Comte’a, że pozytywizm osiągnął apogeum w pojęciu scjentyzmu⁸⁴. Scjentyzm głosi, że jedyną drogą do uzyskania wiedzy wartościowej jest poznanie naukowe, to znaczy poznanie typu matematyczno-przyrodniczego. Następnie uznaje naukę za jedyny sposób usunięcia niedostatków, zarówno w życiu jednostek, jak i w życiu społeczeństw. Głównym przedstawicielem scjentyzmu był Karl Pear-son (1857—1936), a jego książka, która doczekała się miana „biblii scjentyzmu”, nosi tytuł The Grammar of Science (1892)⁸⁵. Ostatni postulat scjentystycznej strony pozytywizmu stanowi ideał jej praktycznej interpretacji. Żadna wiedza, która nie ma praktycznego zastosowania, nie zasługuje na miano wiedzy. Kołakowski twierdzi, że w tym miejscu Comte niejako sprzeciwia się samemu sobie, gdyż „wie, oczywiście, o tym, że badania naukowe nie mogą być prowadzone w podporządkowaniu bezpośrednim zastosowaniom praktycznym; że muszą być kierowane czysto teoretyczną dociekliwością, jeśli mają swoje praktyczne efekty przynosić; że najbardziej płodne odkrycia, na któ-lych wspiera się cała technologia ludzka, powstały z samej ciekawo-

⁸²    A. Comte: Metoda pozytywna w szesnastu wy kładach... _t s. 186.

⁸³    Zob. L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 74.

⁸⁴    Warto zwrócić uwagę, że autorem terminu „scjentyzm” jest reprezentant neokryty-cyzmu i personalizmu Charles Bernard Renouvier (1815—1903).

⁸⁵    Szerzej na temat scjentyzmu zob. W. Tatarkiewicz: Histońa filozofii. T. 3..., s. 81—84. Pozytywizm Comte*a i scjentyzm Pearsona były później przedmiotem krytyki Charles’a Sandersa Peirce’a (1839—1914), uchodzącego za twórcę pragmatyzmu.