7648594544

224

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

W krytyce introjekcji ukazuje się pozytywizm Avenariusa. Po pierwsze, wyraża się on w krytyce realności podmiotu¹⁴⁷. Kategorię wyjściową analiz filozoficznych stanowi doświadczenie, które rozumie Avena-rius jako neutralne metafizycznie i epistemologicznie. Wobec orientacji naukowej jest to zrozumiałe i stanowi również element pozytywistyczny. Można zatem założyć, po drugie, że cały proces oczyszczania doświadczenia służy temu, aby przedmiotem analizy stała się nauka i j ej rezultaty. Pozostaje to w całkowitej zgodzie z przekonaniem pozytywistów, że przedmiotem filozofii jest synteza rezultatów badawczych osiąganych w innych naukach. Kołakowski twierdzi: „[...] w myśli Ave-nariusa cały jego projekt ugruntowany jest w regule kierowniczej jeszcze ogólniejszej. Jest to mianowicie tak zwana zasada ekonomii, która między innymi usprawiedliwić ma wszystkie wysiłki zmierzające do odbudowy oczyszczonego świata doświadczenia, wolnego od »introjek-cyjnych. domysłów”¹⁴⁸.

Avenariusa zasada ekonomii (zasada najmniejszego wysiłku) wcale nie jest nowością, gdyż znano ją w filozofii przynajmniej już od czasów Wilhelma Ockhama (ca 1290—1349), w czasach pozytywistycznych zaś przypomniał ją Spencer. Prawdą jest natomiast fakt, że w ujęciu Avenariusa odgrywa ona decydującą rolę z tego powodu, że została przezeń sformułowana już w rozprawie habilitacyjnej, w której znalazła się w tytule — Philosophie ais Denken der Welt gemass dem Prin-zip des kleinsten Kraftmasses. Prolegomena zu einer Kńtik der reinen Erfahrung (Filozofia jako myślenie o świecie według zasady najmniejszego wysiłku. Prolegomena do krytyki czystego doświadczenia). Kołakowski twierdzi: „[...] w ujęciu Avenariusa, Macha i innych pokrewnych im pisarzy zasada ekonomii pojęta niejako prawo ogólnofizyczne, któremu przypisuje się ontologiczny sens, ale właśnie jako sposób zachowania się ośrodkowego układu nerwowego — może wytłumaczyć rzeczywisty tok myślenia naukowego, historię wiedzy ludzkiej i historię nauki”¹⁴⁹. Niezależnie jednak od rozbieżności w ocenie zasady ekonomii trzeba mieć świadomość, że należy ją traktować w kategoriach zasady mającej swe źródło w pozytywistycznej wizji nauki. Dlatego też trafnie zauważa Kołakowski: „Jedynym zadaniem nauki jest oszczędzanie ludziom doświadczenia przez udostępnianie im doświadczeń drugich. [...] Nauka jest doświadczeniem uporządkowanym ekonomicznie, a w treści swojej realnej nie wykracza poza doświadczenia”¹⁵⁰.

¹⁴⁷    Zob. ibidem.

¹⁴⁸    Ibidem, s. 118.

¹⁴⁹    Ibidem, s. 119.

¹⁵⁰    Ibidem.