Konsument na rynku

Zachowanie konsumenta na rynku uzależnione jest od:

• dochodu

• cen

• gustu

• zachowania behawioralnego (jak najlepiej zaspokoić swoje potrzeby)

• osiągnięcia zadowolenia

Ograniczenie budżetowe, to taka kombinacja koszyków dóbr, które konsument może nabyć za posia­dany przez siebie dochód.

Graficznym odzwierciedleniem ograniczenia budżetowego jest linia budżetowa (ścieżka cen). Jest to zbiór punktów wyrażających kom­binację koszy­ków dóbr, które konsument może nabyć za posia­dany przez siebie (cały!) dochód.

1. Zmiana dochodu powoduje przesunięcie równoległe:

• w prawo przy wzroście

• w lewo przy spadku

2. Zmiana ceny jednego z dóbr powoduje zmianę kąta nachy­lenia linii budżetowej

3. Zmiana ceny obu dóbr propor­cjonalna (np. o 50 %) spowo­duje przesunięcie linii budże­towej równolegle w prawo lub w lewo.

Użyteczność całkowita to suma zadowolenia konsumenta z kon­sumpcji określonej ilości dóbr lub usług.

Graficznym odzwierciedleniem użyteczności całkowitej jest krzywa użyteczności (obojętności). Poka­zuje ona wszelkie kombinacje koszyków dwu dóbr, które spra­wiają konsumentowi jednakowe zadowolenie (dające jednakową użyteczność).

Cechy krzywej obojętności:

• w każdym punkcie konsument jest tak samo zadowolony,

• krzywych jest nieskończenie wiele, a im wyższa krzywa, tym większe zadowolenie,

• krzywa nie może mieć charak­teru rosnącego, gdyż nie speł­niałaby pierwszego warunku,

• dwie krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

Nakładając na dany wykres kolejne krzywe obojętności, z których każda wykreślona jest dla innego poziomu użyteczności całkowitej, tworzymy tzw. mapę obojętności.

Efekt substytucyjny zmiany ceny to dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

Efekt dochodowy to dostosowanie popytu do zmiany realnego do­chodu.

Optimum (równowaga) konsu­menta to punkt styczności linii budżetowej i krzy­wej obojętności. Jest to optymalna kombinacja dóbr osiągalna dla konsumenta: przy istniejącym ograniczeniu budżeto­wym osią­gnięta została najwyższa krzywa obojętności.

Ścieżka wzrostu dochodu: kolejne przyrosty dochodu sprawiają, że linia budżetowa przesuwa się równolegle w górę. Nanosząc na ten wykres mapę krzywych obojęt­ności, możemy wskazać punkty, które wybierze konsument (optima konsumenta). Łącząc je otrzymamy ścieżkę wzrostu (ekspansji) do­chodu.

Użyteczność krańcowa (margi­nalna) to suma zadowolenia kon­sumenta z konsumpcji następnej (kolejnej) jednostki dobra.

Koszt alternatywny to koszt który ponosimy dokonując danego wy­boru, czyli najkorzystniejszy inny wybór z którego rezygnujemy.

Prawo Engla: prawidłowość w myśl której w miarę wzrostu do­chodów konsumenta, udział pro­centowy wydatków na żywność maleje w ogólnych wydatkach konsumenta, ponieważ najpierw zaspokajane są potrzeby podsta­wowe, a spośród nich żywno­ściowe.

Przedsiębiorstwo na rynku

Przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organi­zacyjno-technicznym, terytorial­nym i prawnym.

Klasyfikacje przedsiębiorstw:

1. Ze względu na formę własno­ści:

• prywatne

• państwowe

• spółdzielcze

• spółki

• komunalne

• mieszane

2. Ze względu na wielkość (np. zatrudnienia, kapitału):

• małe

• średnie

• duże

3. Ze względu na strukturę organi­zacyjną:

• jednozakładowe

• wielozakładowe

• typu koncern

• typu konglomerat

4. Ze względu na sposób zarządza­nia:

• autokratyczne

• samorządowe

• menedżersko-samo­rządowe

• menedżerskie

Produkcja to sposób łączenia i przetwarzania zasobów, co w efekcie doprowadza do wyprodu­kowania dóbr lub usług.

Proces produkcji:

I. Nakłady (koszty) procesu pro­dukcyjnego

1. Nakład kapitałowy

a) kapitał trwały

b) kapitał obrotowy

2. Nakład pracy (liczba zatrudnio­nych)

II. Wynik (przychody) procesu produkcyjnego

1. Dobra

a) finansowe

b) pośrednie

2. Usługi

Koszty w przedsiębiorstwie ze względu na związek z wielkością produkcji dzielimy na:

1. koszty stałe (Ks) - nie mające związku z wielkością produkcji

Ks przec = Ks

Q

2. koszty zmienne (Kz) - zmienia­jące się wraz z rozmia­rami produk­cji

Kz przec = Kz

Q

3. koszty całkowite (Kc) - będące sumą kosztów stałych i kosz­tów zmiennych

Kc = Ks + Kz

Kc przec = Kc

Q

K marg = ΔKc

ΔQ

Przychody - Koszty = Zysk brutto

(zysk całkowity)

Zysk brutto - Podatki = Zysk netto

Zysk przeciętny (jednostkowy) jest to wielkość zysku przypadająca na każdą sprzedaną jednostkę pro­duktu lub każdą wyświadczoną usługę:

Przychody - koszty = zysk przec.

Wielkość produkcji

Korzyści ze skali produkcji (inaczej rosnące przychody ze skali) wystę­pują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Stałe przychody ze skali produkcji pojawiają się wówczas, gdy długo­okresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.

Niekorzyści ze skali produkcji (inaczej malejące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

Prawo malejących przychodów krańcowych: jeżeli kolejne jed­nostki zasobu zmiennego są zuży­wane wraz ze stałą ilością innego zasobu, to w pewnym momencie przychód jaki mógłby być osią­gnięty z kolejnej jednostki zasobu zmiennego zacznie maleć.

Zysk nadzwyczajny (ekonomicz­ny), to zysk osią­gany ponad zysk przeciętny. Stanowi różnicę między kosztem ekonomicznym (suma kosztów księgowych, kosztów pracy właściciela oraz kosztu alternatywy kapitału przedsiębior­stwa) a przychodami (utargiem).

Funkcja produkcji pokazuje zależ­ność między czynnikami produkcji wykorzystanymi w procesie pro­dukcyjnym, a produktami otrzyma­nymi jako wynik tego procesu. Określa maksymalne rozmiary produkcji, jakie są możliwe do osiągnięcia przy różnym poziomie nakładów.

Koszty alternatywne to najkorzyst­niejsza możliwość z której rezy­gnujemy dokonując konkretnego wyboru.

Izokwanta (krzywa jednakowego produktu) przedstawia różne kom­binacje minimalnych nakładów czynników wytwórczych niezbęd­nych do wytworzenia określonej wielkości produkcji. Poszczególne punkty na izokwancie odzwiercie­dlają różne techniki wytwarzania tej samej ilości produktu.

Produkt całkowity to całkowita wielkość produkcji wytworzonej w jednostce czasu.

Produkt krańcowy (marginalny) zmiennego czynnika produkcyj­nego to przyrost produkcji spowo­dowany wzrostem zatrudnienia w produkcji tego czynnika o jed­nostkę.

Produkt przeciętny jest to ilość produktu całkowitego przypadają­cego na jednostkę czynnika wy­twórczego (np. wydajność pracy).

Długi okres to taki, w którym nakłady wszystkich czynników mogą się zmieniać i dlatego mamy do czynienia ze zmiennymi czynni­kami produkcyjnymi.

Krótki okres to taki, w którym zatrudnienie niektórych czynników wytwórczych nie zmienia się wraz ze zmianami produkcji.

Formy rynku

Gospodarka wolnokonkurencyjna

(konku­rencja doskonała)

Cechy:

• duża liczba podmiotów rynko­wych (każdy aktywny uczest­nik procesów gospodarowania:

- ze strony podaży:

przedsiębiorstwa

gospodarstwa rolne

banki

rząd i jego agendy

- ze strony popytu:

gospodarstwa domowe

gospodarstwa rolne

banki)

• łatwość wejścia i wyjścia z rynku

• pełna mobilność kapitału

• ani producent, ani konsument nie mają wpływu na cenę (są cenobiorcami)

• duża liczba produktów o bar­dzo zbliżonych wartościach użytkowych

• współczynnik koncentracji 0%

Podaż w gospodarce wolnokonku­rencyjnej w krótkim okresie czasu to suma podaży wszystkich pod­miotów w danej branży, w danej chwili.

Podaż w gospodarce wolnokonku­rencyjnej w długim okresie czasu to suma podaży podmiotów działają­cych w danej branży plus suma podaży tych, które wejdą na rynek minus suma podaży tych, które z rynku wyjdą.

Równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego (optymalna wielkość produkcji) jest osią­gana przy wielkości produkcji, przy której firma maksymalizuje zyski, a dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrównują się z przycho­dami krańcowymi.

K marg = P marg

Czyli ΔKc = ΔPc

ΔQ ΔQ

Konkurencja monopolistyczna

Cechy

Podstawowe założenia konkurencji monopolistycznej:

• na rynku jest wielu kupujących i wiele firm

• produkty są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty

• wejście na rynek możliwe po spełnieniu warunków (dyspo­nowanie co najmniej takim sa­mym kapitałem).

• pełna informacja o rynku zarówno kupujących jak i sprzedających.

• Niski współczynnik koncentra­cji

• Niska kontrola cen

Konkurencja monopolistyczna jest to rynek złożony z wielu produ­centów wytwarzających zróżnico­wane produkty.

Między firmami w celu przeciw­działania konkurencji możliwe jest podpisanie tzw. zmowy monopo­lowej.

Zmowa monopolowa jest to poro­zumienie na mocy którego firmy zobowiązują się do czystej gry rynkowej i unikania wzajemnej konkurencji.

Przywódca cenowy to firma (pro­ducent) która zdominowała cenę.

Równowaga monopolu jest osią­gana przy takiej wielkości produk­cji, przy której monopolista mak­symalizuje zyski, a dzieje się to wtedy, gdy koszty krańcowe zrów­nują się z przychodami krańco­wymi.

K marg = P marg

Czyli ΔKc = ΔPc

ΔQ ΔQ

Monopolista w krótkim okresie może ponosić straty, ale jeśli straty wystąpią w długim okresie czasu, to powinien wycofać się z działal­ności na danym rynku.

Cena monopolowa to cena towa­rów, których produkcje opanowały organizacje monopolistyczne, a więc różnego rodzaju zrzeszenia przedsiębiorstw, np.: trusty, kartele, w stopniu umożliwiającym wyeli­minowanie konkurentów. Cena ta obejmuje koszty produkcji i zysk monopolowy.

Oligopol

Cechy:

• Kilku producentów na rynku

• Produkt identyczny, lub zróżni­cowany

• dość trudny dostęp do rynku poprzez bariery techniczne i technologiczne.

• Znaczna kontrola cen

• Wysoki współczynnik koncen­tracji

• możliwe jest występowanie dwóch modeli tej formy rynku:

• Model w którym firmy wy­stępują niezależnie

• Model w którym firmy współpracują ze sobą.

Kartel to tajna lub jawna zmowa (porozumienie) przedsiębiorstw, które ma na celu uniknięcie wza­jemnej konkurencji. Może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków lub poziomu ustalonych cen.

Przedsiębiorstwa przystępujące do kartelu zachowują odrębnośc prawną, a także mogą z niego wystąpić w dowolnym i dogodnym dla siebie momencie.

Monopol

Cechy:

• tylko jeden producent na rynku

• tylko jeden produkt (brak bliskich substytutów)

• ograniczone wejście i wyjście z rynku

• znaczna kontrola cen

• 100% współczynnik koncentra­cji,

---