Oswiecenie, Publicystyka okresu sejmu czteroletniego, Publicystyka okresu sejmu czteroletniego


Publicystyka okresu sejmu czteroletniego

Stanisław Staszic

Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego

Grunta chłopskie, czyli rolnik pracowity

Autor opisuje tu moment, gdy zetknął się z liczną grupą chłopów opuszczających kraj z powodu ucisku i niesprawiedliwości doznawanych przez nich od panów.

Przestrogi dla Polski

Do panów, czyli możnowładców

Staszic stwierdza, że wśród głównych przyczyn upadku Polski poczesne miejsce zajmują: rozpusta, lekkomyślność, chciwość, marnotrawstwo, duma i podłość możnowładców.

Miasta

Publicysta podkreśla fakt, że o potędze ekonomicznej i politycznej danego kraju stanowi rozwój jego przemysłu, natomiast duszą tego przemysłu są: bezpieczeństwo, sprawiedliwość i wolność, miasta zaś tworzą centra uprzemysłowienia i handlu. Autor wyraża tu też sprzeciw odnoszący się do zakazu nabywania ziemi przez mieszczan, co - jego zdaniem - prowadzi do zubożenia kraju, gdyż bogaci mieszczanie będą woleli ulokować swój kapitał za granicą, gdzie nikt nie wzbrania im dokonywania jakichkolwiek inwestycji.

PODSUMOWANIE:

Traktat publicystyczny Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane został wydany anonimowo w roku 1787, a więc w przededniu rozpoczęcia obrad Sejmu Czteroletniego. Staszic wyrażał w nim głęboką troskę o los "reszty Polski" i przekonanie, że kto nie czyni ofiar dla uzyskania wolności ten nie jest godnym korzystania z jej darów. Utwór zawierał wskazówki, czym Sejm powinien się zająć, jakie mają być naczelne postulaty stronnictwa reformatorskiego. Najważniejszymi z nich były na pewno:

1. Podniesienie stanu wykształcenia młodzieży, a więc stworzenie przyszłej elity rządzącej państwem ("Zawsze takie rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie").
2. Wychowanie obywatelskie i patriotyczne, a przy tym zwrócenie uwagi na aspekt moralny edukacji (oparcie się przy kształceniu młodzieży na religii).
3. Zniesienie liberum veto i przyjmowanie ustaw zwykłą większością głosów.
4. Stanowienie praw sprawiedliwych, z uwzględnieniem dobra publicznego.
5. Zniesienie wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu.
6. Wzmocnienie armii.
7. Reforma podatkowa.

Drugim ważnym dziełem Staszica, stworzonym w tym okresie, były Przestrogi dla Polski z teraźniejszych Europy związków i z praw natury wypadające, przez pisarza "Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego". Dzieło zostało wydane w roku 1790 i zawierało projekty zmian nakreślone przez autora i mające na celu poprawę losu Rzeczypospolitej. W sejmie zbliżał się czas podejmowania najważniejszych decyzji (Konstytucja 3 maja), Staszic chciał więc wskazać, czym należało zająć się przede wszystkim. Powtarza najistotniejsze tezy z traktatu poprzedniego podkreśla również konieczność zmiany sytuacji warstw najuboższych:

1. Poprawy warunków życia chłopa, w którym Staszic (jako jeden z pierwszych) dostrzega człowieka, a nie maszynę do pracy.
2. Zwiększenie przywilejów mieszczan, których należy, zdaniem Staszica, wpuścić do Sejmu (do tej pory posłem na sejm mógł być jedynie szlachcic).

W obu pismach - podczas rozprawiania się z przeciwnymi poglądami czy przedstawiania własnych sądów - Staszic odwoływał się do rozumu, praw natury i ludzkości. Jednak mimo rozumowego podejścia do problemów, styl tego pisarza jest "stylem uczuciowym" - ukazuje wrażliwość autora na niesprawiedliwość, nędzę i krzywdę człowieka. Aby żywiej oddziaływać na czytelników; Staszic nie stronił od wprowadzania do swych rozważań dramatycznych obrazków, przemawiających do wyobraźni i serc. Pisał językiem żywym i pięknym, a jego specyficzny styl można określić jako "oratorski, zabarwiony tonem sentymentalnym".

Hugo Kołłątaj

Do Stanisława Małachowskiego (...) Anonima listów kilka

W roku 1788, czyli w pierwszym roku obrad Sejmu Wielkiego, ukazał się zbiór listów Kołłątaja, będących zbiorem uwag nad ustrojem i kształtem Rzeczypospolitej. Zbiór został zatytułowany Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka. Listy zawierały propozycje reform, które uchwalić powinien, zdaniem Kołłątaja, Sejm Czteroletni. Proponował tu między innymi wzmocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, reformę podatkową oraz utworzenie w sejmie drugiej izby, przeznaczonej dla mieszczan. Kołłątaj postulował również utworzenie i utrzymanie licznej, dobrze wyszkolonej armii, która byłaby w stanie zadbać o bezpieczeństwo Polski. Nie pomija również kwestii chłopskiej:

(O wolność rolnika) Kołłątaj zwraca uwagę czytelnika na niewłaściwe traktowanie kwestii poddaństwa ludu w Rzeczypospolitej. Twierdzi, że wszyscy podlegają jej prawom. Oznacza to, że wszyscy Polacy są sobie równi, że wśród poddanych ojczyźnie nie może być podziału na panów i niewolników. Kołłątaj postuluje, aby odtąd panowie czynili z chłopami kontrakty jak równi z równymi sobie pracownikami. Autor wyraża tu zdanie, że "prawodawstwo te dwie rzeczy najistotniej obwarować powinno: wolność osoby rolnika i własność gruntową dziedzica".

Do prześwietnej deputacji

Manifest ten jest wspaniałym przykładem mowy politycznej. Autor zwraca się tu do komisji opracowującej projekt konstytucji z apelem o rozwagę i przyjęcie bezpieczeństwa człowieka, szczęścia obywateli i jedności ojczyzny za główne "prawidło robót", zmierzających do uzdrowienia państwa. Zachęca on też do uwolnienia chłopów od poddaństwa oraz przyznania mieszczanom prawa do nabywania ziemi. Styl utworu jest jasny, a autor użył niewielu środków poetyckich.

PODSUMOWANIE:

W obu utworach dostrzec można wielki patriotyzm autora, nakłaniający go do zabrania głosu w zasadniczych dla polepszenia sytuacji gospodarczej i politycznej kraju kwestiach. Do naczelnych postulatów Kołłątaja należy zaliczyć:

1. Uwolnienie chłopów od poddaństwa;
2. Pozwolenie na nabywanie ziemi przez mieszczan;
3. Zawarcie umowy społecznej, antymagnackiego sojuszu mieszczan ze szlachtą;
4. Zrównanie poszczególnych obywateli względem prawa, a więc niekierowanie się przy sądzeniu ludzi ich pochodzeniem społecznym, ale rangą wykroczenia, jakie popełnili.

Kołłątaj wyraża opinię, że tylko sprawiedliwe prawa oraz rozum i miłość, kierujące stosunkami istniejącymi pomiędzy poszczególnymi obywatelami mogą podnieść ojczyznę z upadku i doprowadzić ją do dawnej wielkości i potęgi. Swój traktat pisze w formie listów, dzieło ma więc charakter epistolarny. Pozwala to autorowi na bardzo emocjonalny, pełen apostrof i przejmujących przykładów, styl.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
OŚWIECENIE Publicyści Sejmu Wielkiego
Oświeceniowa publicystyka polityczna w Polsc1
Oświeceniowa publicystyka polityczna w Polsce
oŚwiec, PUBLIC~1
D19220281 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i Ministra Robót Publ
D19250073 Rozporządzenie Ministrów Pracy i Opieki Społecznej, Przemysłu i Handlu oraz Wyznań Religi
D19230515 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 14 czerwca 192
D19220283 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 3 maja 1922 r
D19240645 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 4 lipca 1924 r
D19220512 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 26 czerwca 192
D19190354 Rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wydane w porozum
D19220286 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 3 maja 1922 r
D19190443 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zaprowadzen
D19200712 Rozporządzenie Prezydenta Ministrów, Ministra Skarbu, Ministra Wyznań Religijnych i Oświe
D19230041 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 stycznia 192
D19220020 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1922 r o przekazaniu Ministrowi Wyznań Re
D19220251 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w porozumieniu z Mini
D19230523 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w porozumieniu z Mini
Oświeceniowa publicystyka polityczna w Polsce

więcej podobnych podstron