OŚWIECENIE

I. Publicyści okresu Sejmu Wielkiego 1788-1792

Życie	Twórca	Życiorys	Najważniejsze dzieła
1740 - 1791	Franciszek Salezy Jezierski	Błyskotliwy i obdarowany talentem literackim, przez wrogów stronnictwa patriotycznego nazywany Wulkanem gromów Kuźnicy Kołłątajowskiej. Operował nowoczesną frazeologią przejętą z jakobińskiego arsenału rewolucji francuskiej.	1790 - Ktoś piszący z Warszawy (broszura) 1791 - Katechizm o tajemnicach rządu polskiego (pamflet na anachroniczny ustrój Rzeczypospolitej) Rzepicha, matka królów (powrót do przeszłości, dowartościowywanie tradycji rodzimej) Jarosza Kutasińskiego uwagi nad stanem nieszlacheckim w Polsce (obnażenie tzw. gołoty i stosunków szlachecko-mieszczańskich) Niektórych wyrazów porządkiem abecadła zebranych (dzieła wydane pośmiertnie przez Hugo Kołłątaja)
1750 - 1812	Hugo Kołłątaj	Znany reformator szkolnictwa, rektor Akademii Krakowskiej. Ideolog i publicysta stronnictwa patriotycznego, Twórca słynnej Kuźnicy Kołłątajowskiej (skupiała pisarzy i publicystów, którzy za pomocą utworów literackich, pamfletów, traktatów, paszkwili, mieli za zadanie oddziaływać na opinie społeczną, należeli do niej Franciszek Zabłocki, Franciszek Ksawery Dmochowski, Franciszek Salezy Jezierski, Jan Śniadecki) Organizator i przywódca sprzysiężenia, które doprowadziło do Insurekcji, współautor Uniwersału Połanieckiego.	1776 - O wprowadzeniu dobrych nauk do Akademii Krakowskiej (memoriał) Listy Anonima (Program działania politycznego , traktat epistolarny, postulował „łagodną rewolucję” częściowa polemika z Krasickim, który twierdził że lud trzeba stopniowo oświecać. Kołłątaj twierdził, że nie ma nic gorszego niż :oświecony niewolnik”) 1789 - Prawo polityczne narodu polskiego (konkretne projekty ustrojowe) Smutki z lat 1795-96 ( zbiór elegii, raczej mierny poziom literacki, interesujące tylko ze względu na stylizacje ludowe) 1810 - Porządek fizyczno-moralny (traktat filozoficzno-prawny, o tym, że warunki fizyczne kształtują warunki moralne) Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego (próba ewolucyjnego ujęcia rozwoju świata, druga obok Staszica)
1755 - 1826	Stanisław Staszic	Z pochodzenia mieszczanin, wybrał karierę duchowną z braku innych możliwości w tamtych czasach, studiował w Niemczech, przebywał na dworze Andrzeja Zamoyskiego w roli wychowawcy jego synów, pod koniec życia udało mu się zgromadzić spory majątek. Postulował dopuszczenie do władzy mieszczan, którzy byli „wystarczająco do władzy oświeceni”.	1787 - Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (traktat publiczny, podzielony na 19 rozdziałów wg. Problemów nękających Rzeczpospolitą, najważniejszy rozdział to ostatni Sposób ratowania Polki od podziału ) 1790 - Przestrogi dla Polski. Z teraźniejszych politycznych Europy związków i praw (o konieczności podjęcia reform, wskazanie impasu po 2-letnich obradach Sejmu, konieczność zespolenia szlachecko-mieszczńskiego) 1792 - 1796 - Ród ludzki (pisany w tych latach, ukończony ostatecznie w 1816, synteza mysli i doświadczeń, traktuje on o rozwoju społeczeństw, Staszic wyróżnił 6 faz)
	Franciszek Ksawery Dmochowski	Jego życie prywatne wzbudziło wiele kontrowersji wśród współczesnych, z początku pozostawał w stanie duchownym (był pijarem, nauczał w szkołach w Radomiu i Warszawie) po czym porzucił kapłaństwo, przeszedł na protestantyzm i ożenił się. Jest wydawcą dzieł Krasickiego ( w 10 tomach)	1788 - Sztuka rymotwórcza (wykład podstawowych zasad estetycznych i literackich klasycyzmu) 1791 - O ustanowieniu i upadku konstytucji 3 maja (współautor) Przełożył Iliadę

---