12. Makropierwiastki - funkcje biologiczne, występowanie w żywności, wchłanianie,
funkcje metaboliczne, wydalanie, interakcje z innymi składnikami pokarmowymi.
Makropierwiastki- występują w ustroju w ilościach > 0,01%, a dzienne zapotrzebowanie na nie przekracza 100mg/osobę
Wapń:
Podstawowy składnik układu kostnego
U osób dorosłych występuje w ilościach 1000-1200 g ( z czego 99% znajduje się w kościach zębach paznokciach - głównie w postaci fosforanów i węglanów wapnia; 1% rozmieszczony jest we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych w postaci zjonizowanej, związanej z białkami albo w postaci kompleksów z cytrynianami, fosforanami i białczanami)
Rola:
Utrzymuje strukturę organizmu (główny składnik kośćca)
Zapewnia twardość zębów
Wpływa na równowagę ciała
Jony wapnia biorą udział we właściwej przepuszczalności błon komórkowych, w utrzymaniu pobudliwości tkanek, przewodnictwie tkanki nerwowej, kurczliwości tkanki mięśniowej
Uczestniczy w przekazywaniu bodźców humoralnych różnym narządom (wpływa na czynność mięśnia sercowego), w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz w wykorzystaniu żelaza
Jest aktywatorem lub inhibitorem wielu enzymów; uaktywnia enzymy katalizujące krzepnięcie krwi, aktywuje lipazę, podpuszczkę, uaktywnia enzym ATP-azę - niezbędny do uwalniania energii z ATP, wpływając w ten sposób na procesy przemiany materii
Wchłanianie:
Wchłaniany jest głównie w jelicie cienkim (czczym), a tylko w niewielkiej ilości w okrężnicy.
Niedobór wapna:
Odwapnienie organizmu
Tężyczka
Zniekształcenie kośćca
Uszkodzenie zębów
Zaburzenia funkcjonowania serca, układu nerwowego i mięśni
Krzywica, niedostateczny wzrost (dzieci)
Zrzeszotowienie, zmniejszenie sie tkanki kostnej (osteoporoza) -dorośli
Mała ilość wapnia w pożywieniu prowadzi do uwalniania go z kośćca i wydalanie z moczem
Nadmiar:
Nadmierne, długotrwałe spożywanie wapnia może być przyczyną tworzenia się kamieni nerkowych
Może mieć wpływ na wchłanianie innych składników mineralnych - Fe i Zn
Może zaburzać pracę serca i oddychanie
Źródło:
Mleko, przetwory mleczne
Konserwy rybne zawierające kościec
Pieczywo, maki, kasze gruboziarniste
Suche nasiona roślin strączkowych
Warzywa liściaste, niektóre owoce
Orzechy, kakao
Interakcje:
Najlepiej przyswajany z produktów mlecznych i mleka.
Z produktów roślinnych przyswajanie gorsze ze względu na obecność związków fitynowych, kwasu szczawiowego i błonnika
Średnia przyswajalność wapnia z pożywienia mieszanego to 25%, reszta jest wydalana przez przewód pokarmowy - ok. 75%
Do optymalnego przyswajania wapnia konieczna jest obecność fosforu ( stosunek Ca do P :dorośli: 1:1, dzieci do 1 roku zycia:1,5:1, później:1,2:1)
Korzystny wpływ na wchłanianie Ca ma witamina D, laktoza, cytryniany, aminokwasy: lizyna, arginina
Wchłanianie zmniejszają: związki glinu, strontu, nadmiar tłuszczu w pożywieniu, zmniejszona kwasowość żołądka.
Fosfor:
Stanowi ok. 1% masy ciała dorosłego człowieka
Występuje w związkach organicznych i nieorganicznych
80% znajduje się w kościach w postaci fosforanu wapnia, pozostała ilość w plynach ustrojowych i tkankach
Interakcje: do utrzymania czynności fosforu potrzebny jest wapń i witamina D
Wchłanianie: od 2/3 do ¾ fosforu wchłania się w jelicie cienkim
Rola:
Łącznie z wapniem reguluje proces mineralizacji kości, jest konieczny do wchłaniania wapnia
Bogatoeneretyczne związki fosforu (AMP, ADP, ATP, GMP, GDP, GTP - biorą udział w przemianach energetycznych, w procesach skurczu i rozkurczu mięśni)
Wchodzi w skład białek, tłuszczów, węglowodanów, kwasów nukleinowych i wielu innych związków biorących udział w przemianach biochemicznych
Odgrywa ważna rolę w namnażaniu się komórek
Uaktywnia niektóre witaminy z grupy B
Uczestniczy w przenoszeniu kwasów tłuszczowych
Jest składnikiem układów buforujących, wpływających na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej
Niedobór:
Niedobory występują rzadko we krwi, niedobory zostaną uzupełnione przez przechodzenie fosforu z kości
Nadmiar:
Nadmiar fosforu w pożywieniu nie jest szkodliwy, jeśli zapewniona jest podaż Ca i witaminy D
W przypadku niedostatecznej podaży Ca, a dużej ilości fosforu w posiłkach może dojść do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi
Należy zachować stosunek wapnia do fosforu
Nadmiar fosforu występuje w niewydolności nerek
Źródło:
Fosfor znajduje się zwykle w tych produktach co wapń tylko w zwiększonych ilościach
W produktach roślinnych najwięcej fosforu znajduje się w nasionach, kwiatostanach
jaja
Mięso, ryby, podroby
Produkty zbożowe gruboziarniste
Suche nasiona roślin strączkowych i inne warzywa
Mleko i jego przetwory zwalasz cza sery podpuszczkowe
Magnez:
W organizmie człowieka jest go 25-30g.
Około 55-60% znajduje się w tkance kostnej, 40% w mięśniach i tankach miękkich, 1% w płynach miedzykomórkowych
Magnez wchodzi w skład wnętrza komórki
Wchłanianie: wchłaniany jest w 50% w jelicie cienkim,
Wydalanie: z moczem i z kalem
Rola:
Konieczny do budowy kości i zębów
Aktywuje wiele enzymów, miedzy innymi ATP-azy, fosfatazę kwaśną, zasadową
Bierze udział w przemianie węglowodanów- w procesach beztlenowej glikolizy
Zapewnia utrzymanie integralności błon mitochondrialnych
Stabilizuje DNA w jadrach, niezbędny do jego syntezy
Jest konieczny do aktywnego transportu sodu, potasu
Jony magnezowe biorą udział w pobudliwości tkanki nerwowej i mięśniowej (kurczliwości mięśni)
Podaż dostatecznej ilości magnezu przyśpiesza wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym - chroni organizm przed zakwaszeniem
Działa przeciwstresowo, wpływa na funkcję mózgu
Zwalnia procesy starzenia się
Niedobór :
Wywołuje zaburzenia krążenia, zaburzenia pracy serca
Nadpobudliwość
Drgawki
Zaburzenia w zachowaniu się
Małym stężeniom towarzyszy niedokrwistość
Niedobór w krwinkach czerwonych uszkadza ich błony komórkowe i skraca czas przeżywalności
Kruchość kości
Zwiększona zapadalność na nowotwory, zaburza syntezę białka
Zmniejsza odporność organizmu
Interakcje:
wchłanianie zaburzają fosforany, związki fitynowe, duża ilość błonnika i wapnia w pożywieniu
Białko korzystnie wpływa na przyswajanie magnezu
Nadmiar:
Nadmiar występuje w niewydolności nerek
Zaburzenia pracy serca
Zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, układu oddechowego
Źródło:
Jest składnikiem chlorofilu wiec występuje w zielonych częściach roślin
Kiełki zbóż, otręby
Produkty zbożowe z pełnego przemiału
Nasiona roślin strączkowych
Kukurydza
Banany
Orzechy, migdały, kakao, czekolada
W mniejszych ilościach także: mięso, podroby, mleko i jego przetwory
Potas:
Gromadzi się głównie w przestrzeni wewnątrzkomórkowej
Najwięcej jest go w tkance mięśniowej
Ma właściwości zasadowe i jest bardzo aktywny
Wydalanie: nadmiar potasu w 5-10% usuwany jest z kałem, pozostała ilość przez nerki
Wydalanie przez nerki jest regulowane przez aldosteron
Rola:
Katalizuje wiele reakcji enzymatycznych
Bierze udział w procesach regulacji ciśnienia osmotycznego w płynach ustrojowych
Utrzymuje równowagę osmotyczną wewnątrz komórki
Utrzymuje potencjał spoczynkowy błon komórkowych
Odgrywa ważną rolę w gospodarce wodno-elektrolitowej (usuwa nadmiar wody i sodu z organizmu)
Wpływa na równowagę kwasowo-zasadową
Ma decydującą rolę w przewodnictwie nerwowym
Jest niezbędny do utrzymania prawidłowej kurczliwości mięśni
Uczestniczy w przemianie węglowodanowej, w syntezie białka ustrojowego
Niedobór:
U osób odżywiających się optymalną dietą występuje bardzo rzadko
Może towarzyszyć anoreksji
Może prowadzić do: osłabienia utleniania komórkowego, pogorszenia pobudliwości nerwowo-mięśniowej, kurczliwości mięśni, uszkodzenia i osłabienia mięśnia sercowego, arytmii i zatrzymania czynności serca
Jest przyczyną gromadzenia się kwasu mlekowego i pirogronowego w tkankach i zakwaszenia organizmu
Nadmiar
Może wystąpić w niewydolności nerek, lub po dożylnym podaniu nadmiernej ilości
Toksyczna dawka 18g powoduje zatrucie organizmu i zatrzymanie czynności serca
W zdrowym organizmie występuje rzadko bo nadmiar wydalany jest przez nerki z moczem
Źródło:
Suche nasiona roślin strączkowych
Ziemniaki gotowane i pieczone w łupinach
Zielona pietruszka
Seler
Marchew
Pomidory
Kapusta
Banany
Śliwki
Porzeczki
Suszone owoce
Produkty zbożowe z pełnego przemiału, kasza gryczana
Świeże (nieprzetworzone) mięso
Mleko
Sód:
Występuje głównie w płynach pozakomórkowych (60%, 25-30 w płynie wewnątrzkomórkowym, 10-15% to rezerwa w tkance kostnej
Wydalanie: z moczem, kałem i potem, w kanalikach nerkowych zachodzi zwrotna resorpcja NaCl, proces ten jest regulowany przez aldosteron
Rola: (wraz z jonem Cl)
Reguluje ciśnienie osmotyczne w płynach ustrojowych
Utrzymuje równowagę kwasowo-osmotyczną (alkalizująco)
Ochrona organizmu przed nadmierną utratą wody
Utrzymuje sprawność mięśni i nerwów
Regulacja aktywnego transportu składników pokarmowych (witamin, aminokwasów, cukrów)
Jon sodowy wchodzi w skład enzymu -Na/K- ATP-azy aktywującej ATP
Interakcje: współdziała z jonem chlorkowym
Niedobór
Prowadzi do szybkiego odwodnienia
Może towarzyszyć spożywaniu leków moczopędnych
Nadmiar:
Może powodować chorobę nadciśnieniową
Może być spowodowany utratą wody z organizmu
Źródła:
Sól kuchenna i wszystkie produkty do których została dodana
Wędliny, sery podpuszczkowe, śledzie solone
Chlor:
Występuje przede wszystkim w płynach ustrojowych
Największa ilość w płynie mózgowo-rdzeniowym
Odkładany jest w skórze, tkance podskórnej i w kościach
Interakcje: jego przyswajanie jest ściśle związane z sodem
Rola:
Wraz z sodem wpływają na utrzymanie ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej
Służą do wytwarzania kwasu solnego w żołądku
W postaci chlorku potasu, chlorku sodu wpływają na prawidłowe funkcjonowanie serca
Niedobór
Osłabia system równowagi w organizmie
Może wystąpić przy nadmiernym poceniu się i wymiotach
Źródło:
W produktach spożywczych w postaci soli kuchennej
Siarka:
Tego składnika nie traktuje się oddzielnie, ponieważ wchodzi on w skład białka_ aminokwasów siarkowych: metioniny, cysteiny oraz witamin: tiaminy i biotyny, Dobowe zapotrzebowanie na siarkę wiąże się z zapotrzebowaniem na egzogenny aminokwas metioninę i witaminy: tiaminę i biotynę.
Źródło: Dietetyka H. CiborowskaNapisałam też niedobory i nadmiary składników, nie wiem czy potrzebne ale myślę że łatwiej się uczyć jak jest wszystko, a jeśli nie potrzebne to można ominąć ;).