REPUBLIKA WEIMARSKA A GENEZA I UKŁAD Z LOCARNO
5 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości Locarno rozpoczęła się międzynarodowa konferencja w sprawie gwarancji bezpieczeństwa granic w Europie. Konferencja z Locarno, z udziałem Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch, Belgii i Niemiec zasadniczo zmieniła układ sił na kontynencie europejskim. Zmiana ta uznawana bywa słusznie za główną przyczynę destabilizacji, a w konsekwencji wybuchu nowej wojny światowej.
Ze względu na obszerność tematu, w mojej pracy zajmować się będę niemieckim aspektem układu z Locarno. Referat rozpoczyna się opisem sytuacji w Niemczech w latach 1919-1924, po czym ukazana jest geneza (projekty bezpieczeństwa zbiorowego ), treść i ocena znaczenia układów lokareńskich.
Sytuacja w jakiej znalazły się Niemcy po I wojnie światowej, sprowadziła je z rangi europejskiego mocarstwa do izolowanego politycznie państwa drugiej kategorii. Fakt ten zdeterminował niemiecką politykę zagraniczną w latach 20-tych. Wpłynął także na całokształt stosunków międzynarodowych w tym okresie. Szereg różnorakich czynników miało decydujący wpływ na politykę zagraniczną Niemiec, począwszy od walki o zmianę postanowień traktatu wersalskiego i ich następstw w postaci wypłat reparacji wojennych, demilitaryzacji państwa, etc. kończąc na zupełnym uniezależnieniu się od „dyktatu wersalskiego” .
W wyniku I wojny światowej państwo niemieckie zostało pokonane, ale nie rozgromione. Wojna zakończona została podpisaniem 28 czerwca 1919 roku traktatu pokojowego w Wersalu. Niemcy borykające się z narastającą falą niepokojów społecznych, będących wynikiem złego stanu gospodarki i nakazem spłat reparacji wojennych, zmuszone do redukcji armii i przemysłu zbrojeniowego i międzynarodowej kontroli miały utracić ( jak się wydawało ) raz na zawsze pozycję międzynarodową. Natomiast pozycję hegemona na kontynencie europejskim zdawała się osiągać Francja, państwo które zdecydowanie poniosło największe straty w zakończonej wojnie .
Sytuacja taka w poważnym stopniu niepokoiła rządy nie tylko Niemiec, ale także Wielkiej Brytanii i po części USA. Sądzono iż zbytnie osłabienie Rzeszy zachwieje europejską równowagę sił. Już w czasie konferencji pokojowej wyraźnie zarysowała się tendencja do oszczędzania Niemiec, co w rezultacie prowadziło do połowicznych rozwiązań będących źródłem nowych konfliktów, godzących w system wersalski.
Francji i państwom popierającym jej stanowisko ( Belgii, Polsce, Czechosłowacji) udało się jednak przeforsować szereg postanowień, które miały zagwarantować w przyszłości ograniczenie roli Niemiec w polityce światowej. W artykule 231 traktatu pokojowego stwierdzono, iż Niemcy i ich sprzymierzeńcy ponoszą odpowiedzialność za wywołanie wojny i szkody powstałe w jej wyniku. Artykuł ten był podstawą do dalszych roszczeń ze strony sprzymierzonych państw w stosunku do Rzeszy. Niemcy zostały zobowiązane do wycofania się z Belgii, wyrównania strat poniesionych przez to państwo w toku wojny i okupacji przez wojska niemieckie, oraz oddania powiatów Eupen i Malmedy. Na rzecz Francji utraciły Alzację i Lotaryngię oraz Zagłębie Saary na 15 lat. Cała lewobrzeżna część Renu ulegała demilitaryzacji. Zabroniono Niemcom posiadania ciężkiej artylerii, broni pancernej oraz lotnictwa wojskowego.
Od momentu podpisania Traktatu Wersalskiego najważniejszym celem niemieckiej polityki zagranicznej stała się zmiana jego postanowień. Był on powszechnie krytykowany i odrzucany przez samo społeczeństwo. Stany Zjednoczone nie ratyfikowały tegoż traktatu i zawarły odrębny traktat pokojowy z Niemcami 21 marca 1921 roku. Fakt ten, oczywiście umniejszał znaczenie i autorytet systemu wersalskiego i stwarzał szansę na stopniowe odchodzenie od jego postanowień przez Republikę Weimarską. W Niemczech coraz częściej dochodziły do głosu koncepcje rewizjonistyczne (w stosunku do wschodnich granic w szczególności), ale przede wszystkim jednak pojawiały się koncepcje obalenia ładu wersalskiego. Ze względu na słabość militarną i ekonomiczną państwa niemieckiego, zamysły te były nierealne do zrealizowania na drodze orężnej, jednak na drodze dyplomatycznej politycy niemieccy, jak się okazało, mogli wiele zdziałać.
Działania te bardzo wyraźnie ukazała konferencja w Genui (obradowała od 10 kwietnia do 19 maja 1922 roku) zwołana w sprawie „odbudowy gospodarczej Europy i współpracy narodów. Główne kontrowersje rozgorzały wobec spłaty niemieckich reparacji wojennych i rosyjskich wierzytelności wobec Europy Zachodniej. Wobec braku zgodności konferencja w Genui nie rozwiązała żadnego z palących problemów .
Umożliwiła ona jednak zaciśnięcie kontaktów Niemiec i Rosji Sowieckiej. I tak 16 kwietnia 1922 roku w miejscowości Rapallo w pobliżu Genui doszło do podpisania między tymi dwoma państwami traktatu w sprawie wznowienia stosunków przyjacielskich i handlowych. Obie strony zrzekały się wzajemnych roszczeń finansowych z czasów wojny. Układ w Rapallo pokrzyżował zamiary mocarstw zachodnich włączenia Rosji Sowieckiej do międzynarodowego planu odbudowy gospodarki ekonomicznej Europy na korzystnych dla nich warunkach. Wywołał on też wielkie wrażenie w ówczesnej Europie. Osłabiał on znacznie podstawy tworzonego w Europie wersalskiego ładu pokojowego, stwarzał możliwość przyszłej destabilizacji, a doraźnie wpływał negatywnie na wypełnianie przez Niemców zobowiązań traktatowych wobec aliantów. Jednakże akt ten - i to należy podkreślić - w zamyśle dyplomacji niemieckiej miał być wstępnym etapem większej akcji dyplomatycznej, polityczno-gospodarczej i ewentualnie w przyszłości także wojskowej, skierowanej przeciwko pierwszemu ogniwu rewizjonizmu niemieckiego - Polsce.
Nowy okres rozwoju w niemieckiej polityce zagranicznej został zapoczątkowany 13 sierpnia 1923 roku, kiedy powołano do życia ósmy z kolei rząd republiki weimarskiej. Składał się on z koalicji socjaldemokratów, demokratów i Niemieckiej Partii Ludowej. Z ramienia tej ostatniej, jako jej przewodniczący, stanowisko kanclerza objął Gustav Stresemann. Pełnił on także funkcje ministra spraw zagranicznych aż do swojej śmierci w 1929 roku. Stąd ten blisko siedmioletni okres będący pasmem największych sukcesów Republiki Weimarskiej bywa nazywany erą stresemannowską .
Sytuacja międzynarodowa w chwili objęcia przez Stresemanna urzędu kanclerskiego była bardzo złożona. Niemcy postrzegano były przez Zachód jako państwo niegodne zaufania. Strona niemiecka prowadziła drobiazgowe spory dotyczące rozbrojenia i reparacji , nie wypełniała postanowień traktatu paryskiego w tych kwestiach oraz prowadziła nieustępliwą politykę skierowaną na negowanie postanowień wersalskich. Najbardziej drażliwym tematem, w szczególności w stosunkach niemiecko-francuskich, była kwestia reparacji wojennych. Jak już było wyżej wspomniane, konferencja pokojowa nie rozwiązywała tego problemu., pozostawiając późniejszym naradom alianckim ostateczne rozstrzygnięcia, które jednak musiały zapaść przed majem 1921 roku. W Anglii uważano iż wysokie reparacje nałożone na Niemcy byłyby niehumanitarne i krótkowzroczne., gdyż prowadziłyby do ostatecznego zrujnowania tego państwa i fiaska europejskiej polityki rekonstrukcji. Ostateczną sumę reparacji, z wielkim trudem udało się ustalić Komisji Odszkodowań 27 kwietnia 1921 roku. Wynosiła ona 132 mld marek w złocie. Wkrótce jednak okazało się iż wyegzekwowanie tej sumy było niezwykle trudne. Aby wywiązać się z tych spłat Niemcy musiałyby wydatnie zwiększyć swój eksport i udział w handlu światowym, a więc szybko odbudować swój potencjał gospodarczy co nie było na rękę Francji. Dlatego też Francja naciskała aby Niemcy jak najszybciej rozpoczęły wywiązywanie się ze swych zobowiązań, zwłaszcza w formie dostaw surowców i towarów. Nowy rząd Poincare'ego we Francji zamierzał prowadzić politykę „twardej ręki” wobec Niemiec. Gdy Komisja Odszkodowań stwierdziła, iż mimo deklarowanej przez Wirtha „polityki wypełniania” Niemcy zalegają z dostawami oraz po bezowocnych negocjacjach Francja i Belgia 11 stycznia 1923 rozpoczęły wojskową okupację Zagłębia Ruhry, a rząd niemiecki wezwał ludność do masowego biernego oporu. Kryzys został przerwany właśnie przez Stresemann gdy stanął on na czele nowego rządu. 26 września ogłosił on zaniechanie oporu i wznowienie dostaw węgla do Francji. Dla rządu Poincare'ego okupacja Zagłębia Ruhry okazała się katastrofalna. W jej wyniku równowago budżetu państwa została zachwiana i w konsekwencji doprowadziło to do dymisji Pioncare'ego z dniem pierwszego kwietnia 1924 roku. Prestiż Francji został poważnie zachwiany, i wbrew jej woli Anglia i Stany Zjednoczone udzieliły Stresemanowi pomocy finansowej do walki z inflacją .
Wkrótce po wybuch wielkiego kryzysu gospodarczego, Stresemann ogłosił iż przez ograniczenia nakładane przez Zachód na gospodarkę niemiecką Niemcy nie są zdolne do wypłacania reparacji. Ponieważ płatnicze zdolności państw zachodnich, a zwłaszcza Francji wiązały się znowu z kwestią odszkodowań uzyskiwanych od Niemiec, podjęto zasadnicze kroki by wyjść z impasu. Opracowany przez amerykańskich specjalistów i przedstawiany w kwietniu 1924 roku tzw. plan Dawesa zakładał iż Niemcy w ciągu następnych pięciu lat będą spłacać raty od miliona do dwóch i pół miliona marek rocznie. Przewidziano pożyczki dla Niemiec. Plan ten zakładał przede wszystkim odbudowę systemu gospodarczego i bankowego w Niemczech. Zakładano iż najpierw należy uruchomić mechanizmy rozwoju gospodarczego, a dopiero później realnie myśleć o odszkodowaniach .
Okupacja Zagłębia Ruhry była ostatnią demonstracją linii twardego kursu w polityce francuskiej wobec Niemiec, reprezentowanej przez Clemenceau i Poincare'ego W wyniku dojścia do władzy we Francji „kartelu lewicy” w czerwcu 1924 roku, zaistniał klimat odprężenia na linii Paryż-Berlin. Nowym premierem został Eduard Herriot., przedstawiciel radykalnych socjalistów, który to wykazywał pewne sympatie proniemieckie. Także w Wielkiej Brytanii nastąpiła zmiana rządu. Na czele nowego rządu, po raz pierwszy w dziejach parlamentaryzmu angielskiego, stanął socjalista, przywódca Partii Pracy, James Ramsay MacDonald. Porozumienie między dwoma premierami było jedną z przyczyn sukcesu konferencji londyńskiej na której zaakceptowano plan Dawesa. Na tej to konferencji, które odbyła się od 16 lipca do 16 sierpnia 1924 roku, Stresemann znalazł życzliwych dla siebie parterów do rozmów. W wyniku tego Niemcy uzyskały zniesienie okupacji Zagłębia Ruhry, a ponadto terenów zajętych przez Francję w 1921 roku. Najważniejszym jednak osiągnięciem niemieckiej polityki zagranicznej było znalezienie w politykach brytyjskich i francuskich partnerów do dalszych ustępstw.
Niemcy, wyczuwając niepokój istniejący po stronie francuskiej z powodu możliwych niemieckich dążeń odwetowych, Republika Weimarska była skłonna - niewątpliwie czasowo - udzielić rządowi francuskiemu zapewnień co do nienaruszalności francusko-niemieckiej powersalskiej granicy. Politycy niemieccy słusznie zakładali, że Francja w trosce o własne bezpieczeństwo skłonna będzie przystać na skierowanie niemieckiego ekspansjonizmu na wschód, Wielka Brytania zaś uwolni się w ten sposób od groźby przymusu interwencji na kontynencie .
W roku 1924 Francja, tak jak i Wielka Brytania zdawały sobie sprawę iż system bezpieczeństwa tworzony przez Ligę Narodów jest mało skuteczny i niedoskonały. Brak definicji agresora w Pakcie, powolność i nieefektywność w działaniu, nikły poziom przebicia na arenie międzynarodowej - to tylko niektóre wady systemu bezpieczeństwa stworzonego przez pakt Ligi Narodów. Z tego też powodu bardzo szybko powrócono do tradycyjnych form gwarancji bezpieczeństwa. Najczęściej były to dwustronne traktaty o nieagresji, lub przymierza o charakterze obronnym. Pierwszym tego typu układem sojuszniczym między Francją a Belgią ( 7 września 1920). Później zawarto sojusz polsko-francuski ( 19 luty 1921). Pierwszym wielostronnym układem obronnym, który stworzył tzw. „małą ententa” w latach 1920-21. Układy te potwierdzają brak zaufania do systemu bezpieczeństwa Ligi Narodów .
Na forum Ligi Narodów w tym czasie toczył się zapoczątkowany jeszcze w 1919 roku spór pomiędzy delegatami Francji i Wielkiej Brytanii dotyczący właśnie budowy ulepszonego systemu bezpieczeństwa. Francuzi za wszelką cenę pragnęli uwolnić się od groźby agresji niemieckiej. Wielka Brytania natomiast próbowała unikać stosowania środków które osłabiały by czy politycznie czy ekonomicznie Niemcy. Brytyjczycy obawiali się hegemonii francuskiej na kontynencie. Widzieli oni także w Republice Weimarskiej przyszłego partnera handlowego. Efektem długotrwałych dyskusji był dokument nazwany Traktatem o pomocy wzajemnej. Był to pierwszy szczegółowy plan zbiorowego bezpieczeństwa opracowany przez Ligę Narodów. Po raz pierwszy zapisano iż wojna napastnicza jest zbrodnią międzynarodową. Traktat ten jednak nadal nie zawierał definicji agresora. Niestety traktat ten wzbudzał wiele zastrzeżeń wśród samych tylko członków Ligi i został odrzucony.
Kolejny projekt bezpieczeństwa międzynarodowego, który nazwano „protokołem dla pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych” lub po prostu protokół genewski został już jednogłośnie zaakceptowany przez Ligę Narodów w 1924 roku. Był to jednak tylko projekt. Bez wątpienia stanowił on znaczny postęp w organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. Ale miał on swoją cenę - było nią ograniczenie suwerenności państw, gdyż wszystkie państwa zobowiązywały się uznać specjalne uprawnienia i kompetencje stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a także Rady Ligi Narodów, w zakresie przygotowywania arbitrażów w celu rozwiązywania sporów. Obowiązek arbitrażu spotkał się ze sprzeciwem szeregu państw. I ponownie rozmowy utknęły w miejscu .
Efektem prac nad systemem zbiorowego bezpieczeństwa było powszechne zniechęcenie do poszukiwania uniwersalnego rozwiązania. Uznano więc po raz kolejny, że bardziej skuteczne są bezpośrednie układy z poszczególnymi państwami (dwustronne lub wielostronne) gwarantujące sobie nawzajem bezpieczeństwo. Z tego jednak wynikało zagrożenie podziału Europy na szereg grup regionalnego bezpieczeństwa .
Niespodziewanie, z pierwszą inicjatywą stworzenia systemu bezpieczeństwa regionalnego w Europie Zachodniej, wystąpiła Wielka Brytania argumentując iż taki system jest niezbędnym krokiem do realizacji idei powszechnego bezpieczeństwa. U podstaw tej inicjatywy tkwił chytry zamysł, aby wreszcie zaspokoić Francję w jej dążeniach zapewnienia sobie bezpieczeństwa ze strony Niemiec. Ambasador brytyjski w Berlinie Lord Edgard D'Abernon w grudniu 1924 zwrócił się z postulatem do Auswartiges Amt (niemieckie MSZ) z postulatem powrotu do pewnych elementów propozycji brytyjskich traktatu gwarancyjnego dla Francji z końca 1921 i z postulatem aby rząd niemiecki zdecydował się na zawarcie paktu gwarancyjnego z Francją. Stresemann świetnie wykorzystał tą sytuację zwracając się 9 lutego do rządu francuskiego z propozycją uzyskania przez nią gwarancji swojej granicy z Niemcami. Kanclerz niemiecki doskonale zdawał sobie sprawę iż tworzony system gwarantował i zabezpieczał tylko zachodnie granice, natomiast wschodnie pozostawały w pewnym stopniu „otwarte”. Oczywiście system ten pozostawał w sprzeczności z układami sojuszniczo-obronnymi, jakie Francja zawarła z Polską i Czechosłowacją. Nowy francuski premier Briand, pacyfista i zwolennik zbliżenia z Anglią, uznawał iż Francja wyczerpała już możliwości budowania swego bezpieczeństwa przez izolację Niemiec w Europie i restrykcyjne egzekwowania postanowień traktatu wersalskiego. Krocząc drogą ustępstw, rząd francuski zgodził się aby gwarantem bezpieczeństwa na granicy polsko-niemieckiej i czechosłowacko-niemieckiej były jedynie traktaty arbitrażowe i gwarancja strony francuskiej. Zgadzając się na ten układ w tym brzmieniu Francja poświęcała interesy swych sojuszników ze Wschodu .
Zmiany dokonujące się na zachodzie Europy trafnie odczytał Gustav Stresemann, który podobnie jak jego poprzednicy, był zdecydowanym przeciwnikiem „dyktatu wersalskiego”, ale uznał, iż do zmiany granic na wschodzie, „ zwrotu Gdańska i korytarza polskiego oraz wytyczenia na nowo granicy na Górnym Śląsku” trzeba wyprowadzić Niemcy z izolacji politycznej na zachodzie Europy. Strategia Stresemanna polegała więc na podkreślaniu potrzeby zachowania status quo w Europie Zachodniej i zabieganiu o związki z Anglią i Francją. Zmniejszenie obaw Francji o bezpieczeństwo swej granicy z Niemcami miało prowadzić do erozji jej systemy sojuszy w Europie Wschodniej .
Przez wiele miesięcy trwały dyskusje nad projektem traktatu. Ostateczne decyzje miały zapaść jednak podczas konferencji w Locarno w dniach 15-16 października 1925 roku. Mimo iż sprawy ujęte w późniejszym pakcie reńskim zostały w dużej mierze uzgodnione we wcześniejszych konsultacjach, w Locarno toczono ostre spory w wielu kwestiach wynikających z konsekwencji szykanowanego układu. Mocarstwa zdawały bowiem sobie sprawę z tego, iż dokonują istotnej modyfikacji systemu wersalskiego. Wiele czasu zabrało więc osiągnięcie porozumienia w sprawach wstąpienia Niemiec do Ligi Narodów, a nade wszystko zaś ułożenia serii traktatów dwustronnych, dotyczących wschodnich sąsiadów Niemiec: Polski i Czechosłowacji. Dyskusje na ten temat prowadzono bez udziału najbardziej zainteresowanych państw .
To właśnie Stresemann zażądał przyjęcia Niemiec do Ligi Narodów i to jako stałego członka Rady tej organizacji - a więc w roli pełnoprawnego mocarstwa. Zaproponował on także zwolnienie Niemiec z artykułu 16 paktu Ligi, który to artykuł zobowiązywał organizację do stosowania sankcji przeciwko agresorowi.. Ukazywał on przy tym zagrożenie ze strony Związku Radzieckiego. Kanclerz Niemiec ostrzegał, że gdyby Niemcy stały się członkiem znienawidzonej i krytykowanej przez ZSRR Ligi Narodów, a w konsekwencji przyjęły zobowiązania potencjalnie wymierzone przeciw krajowi Rad, to w rezultacie mógłby on wypowiedzieć wojnę Niemcom. Te argumenty, o dziwo, trafiły do Brianda i Chamberlaina - ówczesnego szefa dyplomacji brytyjskiej. W rezultacie uznano iż sytuacja w Niemczech jest na tyle szczególna, iż kraj ten może być zwolniony z obowiązku wynikającego z art.16 paktu Ligi Narodów. Niemcy więc, w przypadku wojny z ZSRR mogły pozostać neutralne. Został w ten sposób stworzony precedens godzący w podstawy Ligi Narodów, gdyż przyjęto do niej państwo, i to w charakterze stałego członka - które nie było zobowiązane do występowania we wspólnej akcji państw członkowskich przeciw agresorowi .
W wyniku długotrwałych dyskusji przyjęto wreszcie protokół końcowy konferencji i dołączono do niego: 1) traktat między Niemcami, Belgią, Francją, Wielką Brytanią i Włochami (tzw. Pakt Reński), 2) konwencję arbitrażową między Niemcami a Francją, 3( konwencję arbitrażową między Niemcami i Belgia, 4) traktat arbitrażowy między Niemcami a Czechosłowacją, 5) traktat arbitrażowy między Niemcami a Polską, 6)wspólny list sygnatariuszy do przedstawicieli Niemiec w sprawie interpretacji art.16 paktu Ligi Narodów(faktycznie zwalniający Rzeszę od obowiązku z tegoż artykułu), do którego dołączony zostały traktaty gwarancyjne między Francją i Czechosłowacją, oraz między Francja a Polską.
Na mocy układów lokareńskich w przypadku agresji możliwy był następujący mechanizm bezpieczeństwa:
gdyby Niemcy zaatakowały Francję, to po jej stronie stanęła by Wielka Brytania, Belgia oraz Włochy, a także na mocy dwustronnych układów sojuszniczych także Polska i Czechosłowacja.
Gdyby natomiast Francja zaatakowała Niemcy, to z pomocą pośpieszyłaby Wielka Brytania, Belgia i Włochy.
W sytuacji gdyby Niemcy zaatakowały Czechosłowację lub Polskę, z pomocą przyszłaby im jedynie Francja i to nie na zasadach przewidzianych w dwustronnych układach sojuszniczych, ale w myśl art.16 paktu Ligi Narodów - oznaczało to że Rada Ligi Narodów orzekałaby fakt agresji niemieckiej przeciwko tym dwóm krajom. Dopiero to orzeczenie uruchamiałoby całą procedurę przewidzianą w tym wypadku.
Istotę paktu reńskiego, składającego się z dziesięciu artykułów, oddaje artykuł pierwszy, w którym sygnatariusze zapewnili „status quo” terytorialnego wynikającego z granic pomiędzy Niemcami a Francją i pomiędzy Niemcami a Belgią, oraz nietykalność powyższych granic. W artykule drugim Niemcy, Belgia i Francja zobowiązały się „nie uciekać się w żadnym wypadku do wojny”. To zobowiązanie nie dotyczyło jednak: 1) wykonania prawa obrony koniecznej w wypadku pogwałcenia nietykalności granic wymienionych, 2) akcji podjętych w zastosowaniu art16 Paktu Ligi Narodów, 3) akcji podjętych w zastosowaniu atr.15,, ustęp 7 Paktu Ligi Narodów.
W artykule trzecim Niemcy, Francja i Belgia zobowiązywały się załatwiać swoje spory na drodze pokojowej (arbitraż, koncyliacja), natomiast artykuł czwarty w trzech paragrafach rozwijał rozumienie zasady wzajemnej pomocy w razie naruszenie paktu reńskiego.
Po planie Dawesa układy lokareńskie stanowiły drugie istotne naruszenie systemu wersalskiego. Dokonane na nim rozróżnienie statusu międzynarodowego granic Niemiec w zasadzie dzieliło Europę na dwa obszary - zachodni i wschodni. Tylko granicom zachodnim zapewniono expressis verbis stabilizację, a Francji i Belgii dano wielostronne gwarancje bezpieczeństwa. Niemcy osiągnęły swój wielki cel, gdyż w zawartych traktatach nie było ani słowa o wyrzeczeniu się zmiany wschodniej granicy, a tylko ogólne formuły o sposobach rozwiązywania sporów. Stresemanowi udało się także osiągnąć jeszcze jeden cel - zmniejszyć zaufanie do Francji ze strony wschodnich sojuszników, co prowadziło do erozji francuskiego systemu bezpieczeństwa .
Układy z Locarno zasadniczo poprawiły sytuacje Niemiec na arenie europejskiej. Od tej pory Niemcy stawały się partnerem państw zwycięskich, co wpływało na możliwość nie egzekwowania postanowień nałożonych na Niemcy przez traktat pokojowy. Doszło do zakończenia okupacji Nadrenii, przyjęcia Niemiec do Ligi Narodów w charakterze stałego członka, zbliżenia francusko-niemieckiego i wreszcie kolejnej, korzystnej dla Niemców regulacji problemu reparacji ( Plan Younga). Układy locareńskie, jak na początku wspominałam, uznawane są za główną przyczynę destabilizacji w Europie. Żywiąc pacyfistyczne złudzenia co do intencji niemieckich dyplomaci angielscy i francuscy zachęcili w istocie Niemcy do szukania dróg ekspansji na wschodzie Europy.
Bibliografia
J.Balcerak, Locarno a system wersalski, [w:] Niemcy w polityce
międzynarodowej w latach 1919-1939, t.1, Poznań 1990.
H.Batowski, Dyplomacja niemiecka 1919-1949, Katowice 1971.
H.Batowski, Między dwiema wojnami 1919-1939, zarys historii
dyplomatycznej, Kraków 1988.
A.Czubiński, Niemieckie koncepcje wyjścia z kryzysu lat 1918-1919, [w:]
Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939..., t. I , Poznań 1990.
W.Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych w czasach
nowożytnych, Warszawa 1996.
Cz.Łuczak, Dzieje gospodarcze Niemiec 1987-1945, Poznań 1984.
W. Michowicz, Rola planów i programów rozbrojeniowych w polityce
Niemiec w dobie Komisji przygotowawczej do konferencji rozbrojeniowej,
[w:] Niemcy w polityce..., Poznań 1990.
A.J.Kamiński, Militaryzm niemiecki, Warszawa 1962.
J.Krasuski, Stosunki polsko-niemieckie 1919-1925, Poznań 1982.
J.Krasuski, Historia Rzeszy Niemieckiej 1971-1945, Poznań 1969.
P. Kraszewski, Polityka Wielkiej Brytanii wobec Niemiec w latach 1918-
1929, Poznań 1982.
A.Czubiński, Niemieckie koncepcje wyjścia z kryzysu lat 1918-1919, [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939..., t. I , Poznań 1990, s.29
J.Krasuski, Historia Rzeszy Niemieckiej 1971-1945, Poznań 1969, s.20
P. Kraszewski, Polityka Wielkiej Brytanii wobec Niemiec w latach 1918-1929, Poznań 1982, s.144
H.Batowski, Między dwiema wojnami 1919-1939, zarys historii dyplomatycznej, Kraków 1988, s.107.
J.Krasuski, Stosunki polsko-niemieckie 1919-1925, Poznań 1962, s.368-372.
A.J Kamiński, Militaryzm niemiecki, Warszawa 1971, s.79-82
Cz.Łuczak, Dzieje gospodarcze Niemiec 1987-1945, Poznań 1984, s.84
W.Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych w czasach nowożytnych, Warszawa 1996, s.368-371
H.Batowski, Dyplomacja..., s.21
J.Balcerak, Locarno a system wersalski, [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej w latach 1919-1939, t.1,
Poznań 1990, s.114
W.Balcerak, Locarno a ..., s.89-90
H.Batowski, Dyplomacja niemiecka 1919-1949, Katowice 1971, s.24-25
J.Krasuski, Stosunki polsko..., s.209
W.Dobrzycki, Historia..., s.373
Ibidem, s.375
W. Michowicz, Rola planów i programów rozbrojeniowych w polityce Niemiec w dobie Komisji przygotowawczej do konferencji rozbrojeniowej, [w:] Niemcy w polityce.., s.143-145
W.Dobrzycki, Historia stosunków...., s.375
W.Balcerak, Locarno a ..., s.84 -90
11