„WYPĘDZENI”, niem. Vertriebene, Wypędzeni z Ojczyzny, niem. Heimatvertriebene, termin, którym w Niemczech określa się ludność niem. zmuszoną w wyniku klęski III Rzeszy w II wojnie świat. do opuszczenia terytoriów położonych na wsch. od linii Odry-Nysy Łużyckiej oraz krajów pd.-wsch. Europy; liczba „wypędzonych” 1944-50 wg źródeł niem. sięga 12 mln; wymuszone migracje ludności niem. objęły: 1) nakazaną przez władze III Rzeszy ewakuację oraz żywiołową ucieczkę przed zbliżającym się frontem wsch.; 2) wysiedlenia ludności niem., przeprowadzone przed konferencją w Poczdamie w prowincjach wsch. Niemiec; 3) wysiedlenia i przesiedlenia ludności niem. z byłych Prus Wsch., Pomorza Wsch., wsch. Brandenburgii, Śląska włączonych do Polski i ZSRR oraz z innych terenów Europy, na mocy postanowień konferencji → poczdamskiej; 4) migracje ludności niem. pozostawionej na ojczystych terenach (jako tzw. autochtonów), jednak wyjeżdżającej do Niemiec w celu połączenia się z rodzinami, własną wspólnotą nar., z powodu pogorszenia się warunków życia itd.
Różnice w ujęciu problematyki „wypędzonych.” w Polsce i w Niemczech dotyczą m.in. terminologii; w Polsce nie używa się określenia „wypędzeni”, lecz przesiedleńcy lub wysiedleńcy (tak samo nazywano m.in. Polaków wysiedlanych przez władze niem.). Wysiedlenie Niemców jest w Polsce ujmowane jako wynik procesu hist. obejmującego: agresję III Rzeszy, rozbiór Polski przez Niemcy i ZSRR, wysiedlenia ludności pol. przez obu zaborców, antypol. działalność mniejszości niem. podczas kampanii wrześniowej, okupacyjną politykę Niemiec 1939-45, przesunięcia terytorialne państwa pol. 1945; strona pol. kwestionuje zaliczanie do kategorii „wypędzonych” wielu milionów Niemców opuszczających swe siedziby w ucieczce przed frontem; ludność ta poniosła straty sięgające do 2 mln osób, spowodowane gł. przejściem frontu, warunkami atmosf. i trudami ucieczki, represjami ze strony Armii Czerwonej i Wojska Pol.; za niepewne i zawyżone uchodzą niem. szacunki liczby mieszkańców „niemieckiego Wschodu” pod koniec wojny; wg pol. obliczeń (zbliżonych do niem.) wysiedleniami w powojennych granicach Polski objęto: ok. 800 tys. osób 1945 (w tym 250 tys. przed konferencją poczdamską oraz 550 tys. po niej), ok. 2500 tys. osób 1946-47, ok. 200 tys. osób 1948-50, razem ok. 3500 tys. ludzi. W RFN dominowała skłonność do obarczania odpowiedzialnością za los „wypędzonych” wyłącznie państw wysiedlających i odrywania kwestii wysiedleń od poczynań Niemców do 1945; w Polsce z reguły unikano rozpatrywania historii „wypędzonych” w kategoriach pol. odpowiedzialności i winy; nowe spojrzenie zapoczątkowało orędzie biskupów pol. (1965) z przesłaniem „wybaczamy i prosimy o wybaczenie”; zmiany oceny moralnej wysiedlania, bardziej intensywne od końca lat 80., dostrzegają tragedię „wypędzonych” i poczucie współodpowiedzialności za ludzkie cierpienie, wywołane m.in. represjami i odwetami. Edmund Dmitrów