4. Koncepcja kształcenia wielostronnego wg. Okonia (na podstawie książki Wincentego Okonia, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, W-wa 1988)
Zasady kształcenia wielostronnego:
Przedmiotem teorii kształcenia wielostronnego jest złożony proces rozwoju ucznia, który polega na rozwijaniu 3 podstawowych funkcji osobowości człowieka:
poznawanie świata i siebie;
przeżywanie świata i wartości istniejących w nim;
zmienianie świata.
Podstawowym założeniem, na którym budowana jest teoria, jest traktowanie osobowości człowieka jako harmonijnej całości, stąd i proces kształcenia musi odbywać się wielostronnie. Okoń uważa że problemem współczesnej szkoły jest zachwianie równowagi w rozwijaniu poszczególnch funkcji osobowości, tzn. przykładanie największej wartości do poznawania świata przy dużym ograniczeniu dwóch pozostałych, czyli przeżywania i zmieniania świata.
Koncepcja Okonia zakłada kształcenie 3 rodzajów aktywności człowieka:
aktywności intelektualnej;
aktywności emocjonalnej;
aktywności praktycznej.
a) Aktywność intelektualna zmierza do poznania świata i siebie na drodze bezpośredniej i pośredniej. Poznawanie bezpośrednie świata ma fundamentalne znaczenie, gdyż podstawowym źródłem poznania nie jest podręcznik, ale konkretne rzeczy, procesy i zdarzenia (np. przyroda danego kraju) i powinno ono poprzedzać wiedzę pośrednia, czyli wiedzę abstrakcyjną, pozbawioną konkretności (teorie, zasady, których źródłem jest zazwyczaj podręczniki inne dzieła drukowane).
Aktywność intelektualna powinna się odbywać również (poza poznaniem gotowych dokonań) na drodze samodzielnego poznawania rzeczywistości w procesie rozwiązywania problemów. Jest to konieczne szczególnie do 15 roku życia, gdyż (według opinii wielu psychologów), od tego momentu człowiek może tylko poszerzać wiedzę w oparciu o wykształcone wcześniej struktury inteligencji. Stąd opinie, że to w szkole podstawowej należy położyć szczególny nacisk na aktywizację myślenia, kształtowanie wyobraźni, twórczych koncepcji a ograniczenie uczenia pamięciowego.
Uczenie problemowe składa się z 3 faz: dostrzeżenie problemu i jego sformułowanie, wytwarzanie pomysłów rozwiązań oraz trzecia faza weryfikacja pomysłów rozwiązań (teoretyczna i praktyczna). Przy pierwszej z tych faz potrzebna jest wiedza i umiejętności, druga wymaga twórczego myślenia i pomysłowości, trzecia zaś umiejętności oceny.
b) Aktywność emocjonalna polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu. Ten rodzaj aktywności polega na czerpaniu radości z dostępnych mu przeżyć moralnych, estetycznych, poznawczych itp. (które dostępne są w dziełach kultury tj. książka, obraz) oraz na tworzeniu na ich podstawie własnych systemów wartości (co tutaj jest ważniejsze). Ten rodzaj aktywności jest szczególnie zaniedbywany w szkole.
c) Aktywność praktyczna jest wyrazem aktywności wytwórczej i tworzenia czy przekształcania rzeczywistości (np. nowe wynalazki techniczne, gospodarcze). Uczenie się przez działanie może mieć różną postać. Najmniej kształcące jest opanowanie samych czynności bez wiązania ich z podstawami naukowymi (np. szkolenia zawodowe różnego typu: ślusarza, malarza). Większe wartości ogólnokształcące ma działanie polegające na wykorzystaniu zdobytej wiedzy w działalności praktycznej (np. wiedzy z fizyki do naprawy jakiegoś urządzenia elektrycznego). Na taki rodzaj kształcenia powinna być nastawiona współczesna szkoła.