Spis treci
SPIS TREŒCI
Wstp
Studium historyczno-urbanistyczne Jeleniej Góry powstao na zlecenie Zarzdu Miasta. Zadaniem postawionym przed zespoem autorskim byo opracowanie wytycznych, które pozwol w przygotowywanych planach zagospodarowania przestrzennego miasta lub jego czci zachowa najcenniejsze zespoy i budowle objte ochron konserwatorsk oraz elementy decydujce o tosamoci miasta.
Podczas prace nad studium dokonano nastpujcych analiz:
— analiza podstawowych etapów ewolucji organizmu miejskiego w jego obecnych granicach administracyjnych;
— analiza morfologii i funkcji zabytkowych zespoów oraz pozostaych elementów organizmu miejskiego;
— analiza wartoci krajobrazu miejskiego;
— okrelenie stref ochrony konserwatorskiej oraz stref ochrony krajobrazu oraz ekspozycji sylwet Jeleniej Góry, Cieplic i Sobieszowa;
— sformuowanie szczegóowych zalece do poszczególnych ulic i budynków objtych ochron konserwatorsk, zarówno wpisanych do rejestru zabytków jak i chronionych na mocy prawa miejscowego.
Prace te byy poczone z szerok kwerend róde archiwalnych, bibliograficznych kartograficznych i ikonograficznych oraz z penetracj terenu.
W efekcie wyznaczono i okrelono system stref ochrony konserwatorskiej jednolity dla caego miasta w jego obecnych granicach administracyjnych. Nie byo to zadaniem atwym ze wzgldu na zrónicowanie morfologiczne i typologiczne jednostek osadniczych. Bowiem oprócz redniowiecznego miasta lokacyjnego mamy do czynienia z prywatnym miastem otwartym, wsiami o redniowiecznej metryce, nowoytnymi osadami podgórskimi, dzielnicami powstaymi w XIX w., osiedlami mieszkaniowymi z koca XIX i z XX w. o zrónicowanej strukturze i formie.
Okrelone strefy odpowiadaj rónym stopniom ochrony z zdefiniowanymi zrónicowanymi normami postpowania przy konserwacji, restauracji i przeksztacaniu struktury urbanistycznej. Strefa „A jest stref penej ochrony konserwatorskiej w której wymagania ochrony zabytków s priorytetowe Strefa „B” ochrony konserwatorskiej obejmuje obszary, w których naley utrzyma podstawowe, czstokro dobrze zachowane, elementy zespoów urbanistycznych i tkanki miejskiej. Strefa „K” ochrony krajobrazu nakada obowizek utrzymania i kultywowania wyksztaconego historycznie sposobu uytkowania krajobrazu kulturowego, czyli przeksztaconego przez czowieka krajobrazu naturalnego. Strefa „E” ochrony ekspozycji obja obszary zabezpieczajce ochron uznanych za najcenniejsze sylwet zespoów urbanistycznych. Ochronie zabytków archeologicznych, prócz zlokalizowania znanych stanowisk archeologicznych, ma suy wyznaczenie stref „W” ochrony rezerwatowej stanowisk o wasnej formie terenowej oraz stref „OW” obserwacji archeologicznej, która zapewni waciwy nadzór nad planowanymi inwestycjami.
W czci szczegóowej studium zawarto ustalenia odnoszce si do poszczególnych budowli lub zespoów, które zapisano formuujc osobne hasa dla kadej budowli lub zespou, oprócz tego uwagi te zostay ukazane w umowny sposób na mapach w skali 1:1 000 i 1:2 000.
Studium skada si z nastpujcych tomów:
I. Jelenia Góra. Studium historyczno-urbanistyczne, które obejmuje Jeleni Gór, Strupice, Grabarów, Maciejow, Czarne i Goduszyn.
II. Jelenia Góra. Katalog zabytków, który obejmuje Jeleni Gór, Strupice, Grabarów, Maciejow, Czarne i Goduszyn.
III. Jelenia Góra. Fotografie cz. 1.
IV. Jelenia Góra. Fotografie cz. 2.
V. Cieplice i Malinnik wraz z katalogiem zabytków i fotografiami.
VI. Sobieszów i Jagnitków wraz z katalogiem zabytków i fotografiami.
VI. Ikonografia cz. 1.
VII. Ikonografia cz. 2.
VIII. Kartografia
Opracowano nastpujce mapy:
1. Rozwój historyczny, skala 1:10 000.
2. Analiza charakteru zabudowy, skala 1:10 000.
3. Analiza kompozycji i krajobrazu miasta, skala 1:10 000.
4. Ochrona zabytków archeologicznych, skala 1:10 000.
5. Strefy ochrony konserwatorskiej, skala 1:10 000.
6. Katalog zabytków i szczegóowe wytyczne konserwatorskie, skala 1:1 000 i 1:2 000 (arkusze formatu A1).
Skad zespou autorskiego
Boena Adamska — Cieplice, Sobieszów, Goduszyn
Maria Allen — Jelenia Góra — cz katalogowa
Wiesawa Andrzejewska — prace techniczno-redakcyjne
Maria Barbara Czyszczo — Jelenia Góra — cz katalogowa
Emilia Dymarska — plansze
Grzegorz Grajewski — strefy ochrony konserwatorskiej, redakcja
Magdalena Kierycz — Jelenia Góra, kartografia, ikonografia, archiwalia, bibliografia
Krzysztof Kurek — Jelenia Góra — cz katalogowa
Bogna Oszczanowska — Jelenia Góra
Iwona Rybka-Ceglecka — Jagnitków, Maciejowa, Grabary, Strupice, kartografia, ikonografia
Maria Sikorska — archeologia i plansze
Donata Winiewska — archeologia i plansze
Dzikujemy Architektowi Miasta za korekty i uwagi, które skoniy nas do rozbudowania zakresu opracowania poza dotychczas przyjty.
Podstawy prawne opracowania
„Ustawa o ochronie dóbr kultury” z dnia 15 lutego 1962 r., Dz.U. nr 10 poz. 48 wraz z póniejszymi zmianami (tekst jednolity Dz.U. nr 98 z 1999 r., poz. 1150)
„Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym” z dnia 7 lipca 1994 r. (tekst jednolity Dz.U. nr 15 z 1999 r., poz. 139 wraz z póniejszymi zmianami)
Rozporzdzenie ministra ochrony rodowiska, zasobów naturalnych i lenictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada oceny oddziaywania na rodowisko inwestycji nie zaliczonych do inwestycji szczególnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi albo mogcych pogorszy stan rodowiska, obiektów oraz robót zmieniajcych stosunki wodne z dnia 14 lipca 1998 r. (Dz.U. nr 93 poz. 590)
Rozporzdzenie ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 18 padziernika 2000 r. w sprawie zasad i trybu udzielania i cofania zezwole na prowadzenie prac konserwatorskich, archeologicznych i wykopaliskowych oraz warunków ich prowadzenia i kwalifikacji osób uprawnionych do wykonywania tych prac (Dz.U. nr 93 z 2000 r., poz. 1033)
Rozporzdzenie ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 18 padziernika 2000 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji dóbr kultury (Dz.U. nr 93 z 2000 r., poz. 1033)
Jako materia wyjciowy do definiowania stref ochrony konserwatorskiej posuyy:
Wytyczne do opracowania problematyki ochrony wartoci kulturowych w planach zagospodarowania przestrzennego opracowane przez Zespó Ekspertów Midzyresortowej komisji ds. Rewaloryzacji Miast i Zespoów Staromiejskich, Warszawa 1981 r.
Ochrona prawna rodowiska kulturowego miasta Jeleniej Góry
Rejestr zabytków
Obiekty, zespoy i zaoenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objte s rygorami ochrony konserwatorskiej wynikajcymi z Ustawy o ochronie dóbr kultury. Rygory te obowizuj niezalenie od pooenia obiektu w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefami. Wszelkie prace remontowe, zmiany wasnoci, funkcji i przeznaczenia obiektu wymagaj pisemnej zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w trybie okrelonym przez rozporzdzenie ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 18 padziernika 2000 r. w sprawie zasad i trybu udzielania i cofania zezwole na prowadzenie prac konserwatorskich, archeologicznych i wykopaliskowych oraz warunków ich prowadzenia i kwalifikacji osób uprawnionych do wykonywania tych prac (Dz.U. nr 93 z 2000 r., poz. 1033).
Wskazuje si na konieczno aktualizacji rejestru zabytków dla miasta Jeleniej Góry — wykrelenie z rejestru zabytków obiektów nieistniejcych oraz wpisanie do rejestru zabytków kilku cennych budowli (patrz osobny wykaz).
Ewidencja dóbr kultury nie wpisanych do rejestru zabytków
Ewidencj objte zostaj zespoy i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych.
Poniewa obowizek prowadzenia ewidencji dóbr kultury nie wpisanych do rejestru zabytków (na mocy nowelizacji ustawy o ochronie dóbr kultury zwizanej z reform ustrojow pastwa, Dz.U. Nr 106/98 poz. 668 art. 18) zosta powierzony zarzdom gmin (Art. 13 pkt 2 Ustawy o ochronie dóbr kultury), obowizkiem gmin pozostaje weryfikacja i uzupenianie ewidencji.
Wykaz obiektów przygotowany podczas opracowania niniejszego studium nie jest dokumentem zamknitym, winien by uzupeniany i weryfikowany.
Dla obiektów znajdujcych si w strefach ochrony konserwatorskiej obowizuj ustalenia sformuowane dla poszczególnych stref, natomiast dla prac remontowych, modernizacyjnych i rozbiórkowych prowadzonych przy dobrach kultury nie wpisanych do rejestru zabytków a znajdujcych si poza strefami, inwestor winien uzyska opini Delegatury w Jeleniej Górze Wojewódzkiego Oddziau Suby Ochrony Zabytków we Wrocawiu.
Dopuszcza si rozbiórk budowli znajdujcych si w ewidencji, gdy jest to uzasadnione wzgldami technicznymi lub planistycznymi. W tym wypadku inwestor jest zobowizany przekaza dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków stosown dokumentacj.
Wykaz stanowisk archeologicznych
Na obszarze stanowisk archeologicznych nieobjtych wyznaczonymi w planach miejscowych obowizujcymi strefami „W” i „OW” ochrony archeologicznej, prowadzenie dziaalnoci inwestycyjnej uzalenione jest od opinii sub konserwatorskich, któr potencjalny inwestor zobowizany jest uzyska. Ponadto stanowiska te winny by uwzgldniane i nanoszone w formie niezmienionej w planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego. Nie naley jednak wyklucza moliwoci, e dane, dotyczce zabytkowej zawartoci stanowisk, jak i ich zasigu ulegn zmianie po przeprowadzeniu bada weryfikacyjnych.
ustalenia obowizujcych planów i studiów
Przedmiotem planów zagospodarowania przestrzennego jest midzy innymi ochrona i ksztatowania rodowiska kulturowego. Sporzdzone dla Jeleniej Góry, obowizujce plany miejscowe, — które maj równie okrela zasady cisego wspódziaania sub konserwatorskich ze subami urbanistycznymi i nadzoru budowlanego — w rónym stopniu obejmuj powysze zagadnienia. Dotychczasowy brak studium historyczno-urbanistycznego dla miasta w jego granicach administracyjnych jest przyczyn nierównoci i niespójnoci w zakresie ochrony wartoci kulturowych miasta w poszczególnych planach miejscowych. Wydaje si, e równie kompleksowy dokument, jakim jest Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a którym Jelenia Góra dysponuje od 2000 r., nie formuuje poprawnie i wyczerpujco wniosków w zakresie ochrony rodowiska kulturowego miasta. Poniej przedstawiona zostanie ocena stanu prawnego — zakres ochrony konserwatorskiej w obowizujcych planach miejscowych oraz dokonana zostanie ocena poprawnoci zapisów ustale planów.
Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Jeleniej Góry, zatwierdzony Uchwa Nr XXII/181/91 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 28.11.1991 r., obowizuje na obszarach miasta nie objtych poniej omówionymi planami miejscowymi.
Strefy ochrony konserwatorskiej zostay wyznaczone dla nastpujcych obszarów:
Strefy “A” obejmuj obszar Starego Miasta w obrbie murów miejskich i zabudow ul. 1 Maja, historyczny teren Cieplic, historyczne centrum Sobieszowa, ruiny zamku Chojnik, zaoenia dworskie w Czarnem i Grabarowie, zaoenie kocielne w Maciejowej.
Strefy “B” ochrony konserwatorskiej zostay wyznaczone dla obszaru zabudowy mieszkaniowej wokó centrum staromiejskiego, dla osiedli — objtego ulicami Tczewsk, Gdask, Bydgosk, Torusk i Grudzidzk; przy ul. Poudniowej i Orzeszkowej; przy ul. Sowiaskiej i Ziemowita; przy ul. Skowronków; osiedle willowe wraz z Gór Sotysi; osiedle Zatorze w Cieplicach, dla zaoenia kocielno-cmentarnego w Raszycach, dla zaoenia willowego przy ul. Legnickiej 10, dla obszaru zabudowy wokó centrum Cieplic oraz Parku Norweskiego, dla zabudowy mieszkaniowej wokó centrum Sobieszowa.
Strefami “K” ochrony krajobrazu zostay objte: zaoenie parkowe wraz z cmentarzem komunalnym na Wzgórzu Kociuszki, pozostaoci cmentarza ydowskiego przy ul. Sudeckiej, zaoenie parkowo-lene “Paulinum”, teren dawnego cmentarza przy ul. Wolnoci, teren cmentarza poewangelickiego przy ul. 1 Maja, zaoenie parkowe na Wzgórzu Krzywoustego, Park Zdrojowy w Cieplicach, Park Norweski w Cieplicach, zaoenia cmentarne w Goduszynie, przy ul. Krakowskiej, przy ul. Jagielloskiej, przy kociele parafialnym w Sobieszowie, przy kociele parafialnym w Maciejowej. Strefami “K” objte zostay ponadto tereny krajobrazu naturalnego: Ogród Muz nad Bobrem, tereny wzdu Bobru i ul. Wiejskiej, koryto Kamiennej, tereny dawnych stawów hodowlanych w Cieplicach, teren Góry Sotysiej, Góra Chojnik wraz z cmentarzem lenym, skarpa przy zaoeniu dworskim w Grabarowie.
Strefy “E” ochrony ekspozycji obejmuj nastpujce tereny i punkty widokowe: widoki na Stare Miasto ze Wzgórza Krzywoustego oraz z ul. Konstytucji 3 Maja, widok na miasto i okolice Cieplic z Góry Sotysiej, widok ze wzgórza u zbiegu ul. Fornalskiej i Kronieskiej na teren zdroju w Cieplicach, widok na zdrój w Cieplicach z lewego brzegu rzeki Kamiennej, widok ogólny na Sobieszów z wiey zamku na Chojniku, widok ogólny ze wzgórza parkowego w Maciejowej.
Strefy “W” ochrony archeologicznej obejmuj: obszar Starego Miasta w obrbie murów miejskich, Wzgórze Krzywoustego, teren zdroju w Cieplicach, teren huty szka przy ul. W. Pola, grodzisko w Strupicach, teren wokó zamku oraz miejsce kultowe na zboczu Góry Chojnik, lady osadnictwa redniowiecznego w Maciejowej i Sobieszowie, dwór w Czarnem, obszar zotonony w dolinie potoku Zotucha.
Na rysunku planu zaznaczono jedynie strefy “A”, “B” i “W”; pozostae strefy wymieniono w tekcie planu bez szczegóowego okrelenia zasigu.
Pozostae obowizujce plany miejscowe (omówione w kolejnoci chronologicznej):
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego Jednostki Centralnej w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XI/47/89 Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze z dnia 21.12.1989 r.
Planem objte zostay tereny osiedli mieszkaniowych “Widok”, “Na Wzgórzu”, “Lasek”, “Na Skakach”. Plan zakada ochron zabudowy mieszkaniowej sprzed 1939 r. (w tym obiektów wpisanych do rejestru zabytków).
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego jednostki strukturalnej III Zabobrze w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XI/46/89 Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze z dnia 21.12.1989 r.
Plan obejmuje teren za Bobrem (rejon ul. Wiejskiej); od zachodu granica opracowania biegnie wzdu linii kolejowej, od pónocy granic wyznaczaj granice administracyjne miasta, od wschodu grzbiet pasma Wzgórz Dziwiszowskich i przeduenie tej linii do rzeki Bóbr, która zamyka granic od poudnia. Plan zakada utrzymanie charakteru przestrzennego dawnej wsi Strupice przy jej przebudowie funkcjonalnej (stopniowa likwidacja funkcji mieszkalnictwa zagrodowego).
W tekcie planu w rozdziale “Zalecenia i informacje dodatkowe” zamieszczony zosta zapis o przedmiocie ochrony konserwatorskiej, której podlegaj:
- rozplanowanie dawnej wsi Strupice (ul. Wiejska), z moliwoci uzupenienia nowym zainwestowaniem, nie naruszajcym charakteru zabudowy istniejcej,
- drzewostan w starorzeczu Bobru przy ul. Wiejskiej,
- zachowane zaoenia: kocielno-cmentarne wraz z murem otaczajcym koció oraz willowo-parkowe przy Trasie XXXV-lecia.
Wyznaczono obiekty, dla których postuluje si wpis do rejestru zabytków.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego rejonu ul. Wojewódzkiej w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XXVI/248/92 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 30.04.1992 r.
Plan nie zawiera ustale dotyczcych ochrony rodowiska kulturowego.
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego dzielnicy przemysowo-skadowej “Spódzielcza” w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XXVI/247/92 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 30.04.1992 r.
Zagadnienie ochrony rodowiska kulturowego w planie sprowadzao si do zrezygnowania z wyznaczenia w poudniowej czci opracowania, zgodnie z wytycznymi z ówczesnego planu ogólnego strefy “B” ochrony konserwatorskiej. Stosowne zapisy znalazy si w ustaleniach szczegóowych dla poszczególnych dziaek. W odniesieniu do zabudowy i terenu filii obozu Gross Rosen plan zakada zachowanie w istniejcych obiektach funkcji mieszkaniowej oraz uporzdkowanie i upamitnienie miejsca pochówku winiów stosown tablic.
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego i rewaloryzacji Starych Cieplic w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XXXVIII/410/93 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 27.05.1993 r.
Celem planu byo okrelenie zasad ochrony i przeksztace zespoów i obiektów o wartociach historycznych i urbanistyczno-architektonicznych. Ustalenia w zakresie ochrony zabytków dotycz wyznaczenia stref ochrony konserwatorskiej “A”,”B”,”K”, “E”, “W”. Szczególnej ochronie podlega ukad przestrzenny Starych Cieplic objty strefami ochrony konserwatorskiej, obiekty z XV-XX w. ujte w rejestrze zabytków oraz obiekty z XIX-XX w. o wyróniajcych si walorach architektonicznych ujte w spisie konserwatorskim.
Plan ustala: przeksztacenia funkcjonalno-architektoniczne czci obiektu klasztornego o funkcji przemysowo-skadowej na obiekt uzdrowiskowy lub usugowy; odtworzenie dawnej drogi pod murami klasztornymi jako cigu pieszego - alei spacerowej; restytucj w planie ksztatu cmentarza przy kociele ewangelickim i zagospodarowanie go w formie skweru uzdrowiskowego. Plan ustala ponadto cis ochron istniejcych terenów otwartych urzdzonych i niezagospodarowanych.
Plan zosta opracowany w dwóch skalach: 1:2000 dla caoci oraz w skali dokadniejszej 1:500 dla rewaloryzacji rejonu Placu Piastowskiego. Obszar objty planem rewaloryzacji pooony jest w centralnej czci Starych Cieplic; granice opracowania wyznaczaj: od pónocy rzeka Kamienna, od wschodu projektowana i istniejca ulica Wodna, od poudnia ulica zbiorcza, cigi piesze i pieszo-jezdne na zapleczu poudniowej pierzei Placu Piastowskiego, prowadzce od skrzyowania Pl. Piastowskiego z ul. Wolnoci do ul. Cervi oraz granice wydzielonych dziaek midzy ul. Cervi i Tabaki; od strony zachodniej ul. Tabaki i Kadka Klasztorna na rzece Kamiennej.
Dla tego obszaru plan zakada: wzbogacenie przestrzennego ukadu centrum o dodatkowe cigi usugowe z podkreleniem Placu Piastowskiego jako gównej osi funkcjonalnej i przestrzennej centrum Starych Cieplic; przeksztacenie zespou poklasztornego na obiekt o funkcjach zwizanych z lecznictwem uzdrowiskowym i usugami ponadpodstawowymi; odtworzenie przestrzenne elementów zagospodarowania o duym znaczeniu historyczno-urbanistycznym dla struktury Starych Cieplic tj. cigu komunikacyjnego u podnóa zespou klasztornego oraz obrysu cmentarza ewangelickiego; utrzymanie skali i ukadu poszczególnych elementów zespou urbanistycznego centrum St. Cieplic tzn. placów, ulic i zabudowy; plan dopuszcza wymian wszystkich budynków z wyjtkiem obiektów zabytkowych i o cennych walorach architektonicznych okrelonych na rysunku planu (przy wymianie zabudowy obowizuje zachowanie ukadu budynków o charakterze zabudowy wolnostojcej oraz nawizanie do skali ssiadujcych budynków).
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego ródmiecia Jeleniej Góry. Rejon al. Wojska Polskiego, zatwierdzony Uchwa Nr VI/36/94 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 06.12.1994 r.
Przedmiotem planu jest obszar ródmiecia Jeleniej Góry, którego granice wyznaczaj ul. 1 Maja, tory kolejowe, ul. J. Kraszewskiego, ul. J. Kochanowskiego, ul. Bartka Zwycizcy, ul. Sudecka, ul. J. Chemoskiego, ul. A. Grottgera, ul. C.K. Norwida, ul. J. Sowackiego, ul. Wojska Polskiego, ul. Wolnoci i ul. Bankowa.
W planie ustalono generalne zasady i warunki przestrzenne zagospodarowania: ochron i ekspozycj najwartociowszych elementów istniejcego zagospodarowania, w szczególnoci historycznego ukadu urbanistycznego i zabytkowych budynków; dla nowej zabudowy w ródmieciu ustala si warunek nawizywania skal obiektów, charakterem i lini zabudowy, gbokoci traktów i wysokociami kondygnacji do zachowanej zabudowy historycznej.
Ustalenia dotyczce ochrony i rewaloryzacji dóbr kultury zakadaj wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej: stref “A” cisej ochrony konserwatorskiej objto cig zabudowy wzdu ul. 1 Maja (dawne Przedmiecie Wojanowskie) — dla strefy “A” zakada si pierwszestwo wymaga konserwatorskich nad wspóczenie prowadzon dziaalnoci inwestycyjn, gospodarcz i usugow; strefa “B” ochrony konserwatorskiej obejmuje pozosta cz ródmiecia (rejon ulic Zana, Na Skakach i Ptasia); strefa “W” ochrony archeologicznej obejmuje pas terenów szerokoci ok. 250 m od linii murów staromiejskich oraz cig zabudowy dawnego Przedmiecia Wojanowskiego; stref “OW” obserwacji archeologicznej objto pozostay poza stref “W” obszar ródmiecia.
W czci tekstu planu “Ustalenia szczegóowe dot. bloków i kwartaów zabudowy” znajduj si szczegóowe wytyczne konserwatorskie do poszczególnych obiektów.
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego ródmiecia Jeleniej Góry. Cz pónocna, zatwierdzony Uchwa Nr VI/37/94 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 06.12.1994 r.
Granice obszaru objtego planem wyznaczaj: rzeka Bóbr, ul. Konstytucji 3 Maja, ul. Paderewskiego, rzeka Bóbr, wschodnia granica stadionu sportowego, ul. W. Pola, ul. 1 Maja, ul. Jelenia, ul. Bohaterów, pl. Niepodlegoci, ul. Wolnoci, ul. R. Traugutta, ul. Powstania Styczniowego, ul. J. Kasprowicza i rzeka Kamienna.
Ustalenia planu stanowi warunki waciwe prawu lokalnemu w dziedzinie gospodarki przestrzennej zapewniajce ochron dóbr kultury przez zapisy planu ustanawiajce strefy ochrony konserwatorskiej, wyznaczajce obiekty, dla których wydano decyzj administracyjn o wpisaniu do rejestru zabytków, ochron i jej zakres dla obiektów o walorach kulturowych, okrelajce procedury obowizujce w obrbie stref oraz wobec obiektów chronionych i ich ssiedztwa.
W planie wyznaczone zostay strefy: “A” cisej ochrony konserwatorskiej i archeologicznej, “B” ochrony konserwatorskiej ukadu urbanistycznego oraz zabytkowych elementów zagospodarowania, rejony ekspozycji strefy “A” oraz osie widokowe ekspozycji strefy “A”.
W czci dotyczcej ustale przestrzennych znalaz si zapis, zgodnie z którym ochronie podlega historyczny ukad wadania gruntami: w strefie “A” naley podkrela w architekturze obiektu parcelacj historyczn, natomiast poza stref zaleca si jej podkrelenie.
Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego i rewaloryzacji Starego Miasta w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr VI/38/94 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 06.12.1994 r.
Planem objto obszar ograniczony ulicami: Bankow, Pl. Niepodlegoci, pl. Kardynaa S. Wyszyskiego, Podwale, Jeleni.
W planie ustalono generalne zasady i warunki przestrzenne zagospodarowania: “Jednym z celów planu jest ustalenie zasad odbudowy i rewaloryzacji Starego Miasta dla zachowania i wyeksponowania jego wartoci zabytkowych przy wykorzystaniu dla celów inwestycyjnych wolnych terenów pozostaych po wyburzeniach historycznej zabudowy. Obejmuje si ochron oraz odpowiednio eksponuje autentyczne, historyczne elementy zespou urbanistycznego — ukad ulic i placów, zabytkowe budynki i obiekty oraz pozostaoci systemu obronnego. Dla nowej zabudowy na obszarze Starego Miasta ustala si warunek nawizywania skal (gabarytami) obiektów, lini zabudowy, szerokoci traktów, ukadem dachów oraz wysokoci kondygnacji do zachowanej zabudowy historycznej.” Jednym z ustale dotyczcych przestrzeni publicznych jest wyeksponowanie geometrii ulic, wywodzcej si z XIII-wiecznej lokalizacji poprzez lokowanie nowej zabudowy i planowe wyburzanie. Obowizuj wysokoci zabudowy okrelone liczb kondygnacji na rysunkach planu lub - jeeli w rysunkach nie ustalono inaczej - zasada, e projektowana zabudowa plombowa nie moe by wysza ni niszy z ssiednich budynków; odstpstwa od niej wymagaj zgody Architekta Miejskiego i WKZ.
Obszar Starego Miasta objty planem ley w caoci w obrbie strefy “A” cisej ochrony konserwatorskiej oraz w strefie “W” ochrony archeologicznej.
W ustaleniach szczegóowych planu znalaz si kontrowersyjny zapis: “ustalenia planu obowizuj we wszystkich przypadkach, prócz konkursów urbanistyczno-architektonicznych otwartych, powszechnych, organizowanych przez TUP, SARP lub izby zawodowe architektów i urbanistów. W tych konkursach obowizuj jedynie linie zabudowy okrelone w planie, a pozostae ustalenia stanowi zalecenia.”
Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Piechowice. Wycig z tekstu planu dotyczcy jednostki strukturalnej Jagnitków, zatwierdzony Uchwa Nr 31/VIII/94 Rady Miejskiej w Piechowicach z dnia 12.12.1994 r.
W planie okrelone zostay nastpujce zasady ochrony dóbr kultury: naley podj niezwoczne czynnoci zmierzajce do ratowania obiektów zabytkowych i ich prawidowego wykorzystania pod wzgldem funkcjonalnym; w odniesieniu do obiektów i terenów objtych ochron konserwatorsk, poddawanym przeksztaceniom przestrzennym oraz w wypadku lokalizacji zabudowy w rejonie stanowisk archeologicznych, stosowa si do wytycznych WKZ w Jeleniej Górze; przy realizacji nowoprojektowanych inwestycji zwraca szczególn uwag na ich walory przestrzenne, krajobrazowe i spójno kulturow z istniejcym zainwestowaniem; w warunkach sprzeday obiektów kubaturowych i nieruchomoci niezabudowanych naley jednoznacznie precyzowa wymagania stawiane potencjalnym inwestorom, dla uniknicia realizacji niezgodnych z intencjami Miasta oraz niedostosowanych funkcjonalnie i przestrzennie do otoczenia.
Plan proponuje objcie ochron w formie rezerwatu przyrody górnego odcinka doliny rzeki Kamiennej oraz skorygowanie granic Karkonoskiego Parku Narodowego.
Na mapie nie oznaczono stref ochrony konserwatorskiej.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów budownictwa mieszkaniowego z usugami w rejonie ulic: Krakowskiej-Nowowiejskiej w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XXXV/544/98 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 16.06.1998 r.
W tekcie planu znajduj si jedynie ogólne zalecenia dotyczce charakteru nowej zabudowy: stosowanie dachów stromych krytych dachówk ceramiczn lub podobn, nawizanie form do architektury regionalnej.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów budownictwa mieszkaniowego w rejonie ul. omnickiej w Jeleniej Górze, zatwierdzony Uchwa Nr XXXV/543/98 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 16.06.1998 r.
Obowizujcymi ustaleniami planu s strefy ochrony konserwatorskiej oraz granice obszaru otuliny Rudawskiego Parku Krajobrazowego, w których znajduje si teren osiedla.
Na planszy oznaczone zostay tereny proponowane do objcia stref cisej ochrony konserwatorskiej (ul. Przyboczna ze znajdujcym si tam osiedlem) oraz tereny proponowane do objcia stref ochrony konserwatorskiej (osiedla od ul. Konwaliowej do Muzycznej).
Prace ziemne na terenie objtym planem musz by prowadzone pod nadzorem „archeologiczno-konserwatorskim” SOZ.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów budownictwa mieszkaniowego z usugami w jednostce strukturalnej “Nowe Cieplice”, zatwierdzony uchwa Nr 49/VII/99 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 23.02.1999 r.
Plan obejmuje poudniow cz miasta — obszar pomidzy ulicami Wolnoci, Podgórzysk i Kroniesk. Obszar objty planem znajduje si w granicach strefy “B” ochrony konserwatorskiej.
W zakresie ochrony rodowiska kulturowego wskazane zostay budynki “chronione” i “wskazane do ochrony” — ich przebudowy, rozbudowy, itp. wymagaj pozytywnej opinii SOZ. Obiekty te zostay oznaczone na rysunku planu.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów z urzdzeniami technicznego wyposaenia miasta w jednostce strukturalnej “Nowe Cieplice”, zatwierdzony uchwa Nr XXXV/542/98 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 16.06.1998 r.
Przez teren objty planem przebiega strefa “B” ochrony konserwatorskiej (na rysunku planu nie jest jednak czytelne, dla której czci planu obowizuje), w której wszystkie prace ziemne powinny by konsultowane ze subami WKZ.
Dla czci obszarów miasta obowizuj zmiany w planie ogólnym miasta oraz zmiany wczeniej sporzdzonych ju planów miejscowych:
Osiedle eromskiego w Sobieszowie — zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Jeleniej Góry zatwierdzona Uchwa Nr XIV/152/95 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 12.12.1995 r.
Brak zapisów dotyczcych ochrony rodowiska kulturowego.
Fragmenty osiedla Czarne — zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Jeleniej Góry zatwierdzona Uchwa Nr XIV/153/95 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 12.12.1995 r.
Brak zapisów dotyczcych ochrony rodowiska kulturowego.
Rejon ul. Bronka Czecha w Sobieszowie — zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Jeleniej Góry zatwierdzona Uchwa Nr XXII/300/97 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 18.02.1997 r.
Plan ustala wymóg powiadomienia WKZ w Jeleniej Górze z 7-dniowym wyprzedzeniem o przystpieniu do prac ziemnych na terenie objtym zmian planu.
Teren przy ul. Sobieszowskiej — zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Jeleniej Góry zatwierdzona Uchwa Nr X/95/99 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 27.04.1999 r.
Brak zapisów dotyczcych ochrony rodowiska kulturowego.
Fragmenty osiedla Zabobrze — zmiana w miejscowym planie szczegóowym zagospodarowania przestrzennego jednostki strukturalnej III Zabobrze zatwierdzona Uchwa Nr XXIX/375/97 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 23.09.1997 r.
Brak zapisów dotyczcych ochrony rodowiska kulturowego.
Rejon ul. Widok — zmiana w miejscowym planie szczegóowym zagospodarowania przestrzennego jednostki Centralnej w Jeleniej Górze zatwierdzona Uchwa Nr XIII/164/99 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 07.12.1999 r.
Zmiany planu obejmuj zespó zabudowy willowej sprzed 1939 r. Plan dopuszcza prace remontowe, rozbudowy i przebudowy pod warunkiem zachowania historycznego charakteru architektonicznego zabudowy.
W trakcie opracowania pozostaj nowe plany zagospodarowania dla osiedla “Czarne”, dla dzielnicy przemysowej w rejonie ul. W. Pola oraz dla osiedla Zabobrze.
Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jelenia Góra opracowane w 2000 r. — przed uchwaleniem przez Rad Miasta.
Studium skada si z bdcego przedmiotem uchwalenia Tekstu Studium wraz z rysunkami studium w skali 1:10000: “Uwarunkowania rozwoju przestrzennego” oraz “Kierunki rozwoju przestrzennego” oraz dodatkowych opracowa: “Materiay do studium”, “Zestawienie stref konserwatorskich, obiektów zabytkowych, stanowisk archeologicznych i pomników przyrody” oraz “Dokumentacja Studium”.
Studium ma by w zaoeniu podstawowym dokumentem wadz samorzdowych miasta, na podstawie którego prowadzona ma by polityka i strategia dziaa w sferze zagospodarowania przestrzennego. Celem Studium jest okrelenie polityki przestrzennej miasta zmierzajcej m.in. do przyrodniczego i kulturowego wzbogacenia przestrzeni miejskiej oraz podwyszenia jej walorów krajobrazowych i zdrowotnych.
W Studium do lakonicznie okrelono uwarunkowania rozwoju przestrzennego miasta w jego granicach administracyjnych:
wystpowanie cennych, historycznie uksztatowanych zespoów urbanistycznych. Wród najwaniejszych: stare miasto w obrbie murów obronnych wraz z cigiem ul. 1 Maja i terenem kocioa p.w. Podwyszenia Krzya witego, zespó uzdrowiskowy wraz z historycznym ukadem urbanistycznym centrum Cieplic, ródmiejska zabudowa Jeleniej Góry z przeomu XIX i XX w. (w tym cig al. Wojska Polskiego) oraz wolnostojca zabudowa na wzgórzach pooonych na poudniowy wschód od al. Wojska Polskiego, obszar centralny Sobieszowa, cig ul. Wolnoci oraz zachowane ukady ruralistyczne: Maciejowej, Grabarowa, Strupic, Czarnego i Goduszyna oraz zespó rozproszonej, okrelanej przez autorów studium jako “topologicznej” zabudowy i ukad przestrzenny Jagnitkowa
wpis do rejestru zabytków oraz do ewidencji SOZ najcenniejszych obiektów
ustalenie na obszarze zespou miejskiego planami miejscowymi stref “A”, “B”, “W” oraz “K” ochrony konserwatorskiej
wystpowanie stanowisk archeologicznych .
Wyznaczone w Studium kierunki rozwoju przestrzennego miasta sprowadzaj si m.in. do:
zachowania i atrakcyjnego zagospodarowania cennych, historycznie uksztatowanych ukadów urbanistycznych — preferencji dla funkcji prestiowych, kulturotwórczych, “klimatotwórczych” i centrotwórczych
dopenienia luk w historycznie uksztatowanych pierzejach zabudowy obrzenej.
racjonalnego i atrakcyjnego zagospodarowania obiektów o wysokich walorach kulturowych, historycznych i estetycznych
przeciwdziaania ekspansji zabudowy na terenach wiejskich ukadów przestrzennych
utrzymania ekstensywnego, “topologicznego” charakteru zabudowy w górskich obszarach miasta
koniecznoci — w zwizku z blisk w czasie utrat wanoci planów miejscowych — na przewaajcym obszarze miasta pilnego uregulowania stanu prawnego obiektów zabytkowych i stref ochrony konserwatorskiej nie wpisanych do rejestru zabytków.
W studium wyznaczone zostay strefy ochrony konserwatorskiej — w tym uwzgldniono strefy ochrony zatwierdzone w planach miejscowych. Wikszo stref powtórzona zostaa za powyej omówionym planem ogólnym miasta. Podobnie, jak na rysunku planu ogólnego, na planszy uwarunkowa Studium naniesiono jedynie strefy “A”, “B” i “W”. Strefy “K” i “E” zostay jedynie wymienione w czci tekstowej.
Strefy “A” cisej ochrony konserwatorskiej, w których obowizuje bezwzgldny priorytet wymaga konserwatorskich w stosunku do zamierze inwestycyjnych i remontowych:
obszar Starego Miasta w obrbie murów miejskich oraz zabudowa ul. 1 Maja wraz z terenem kocioa p.w. Podwyszenia Krzya w. — obszar mniejszy ni strefa uchwalona planem z 1994 r. dla dzielnicy ródmiecie-Pónoc.
historyczny teren Cieplic wraz z Parkiem Zdrojowym
obszar historycznego centrum Sobieszowa z dwoma zaoeniami kocielno-cmentarnymi i zaoeniem paacowym oraz zabudow nad Wrzosówk.
ruiny zamku Chojnik
zaoenie dworskie w Czarnem
zaoenie kocielne w Maciejowej
zaoenie dworskie w Grabarowie
cz zabudowy osiedla omnickiego (w rejonie ul. Przybocznej)
Strefy “B” ochrony konserwatorskiej zasadniczych elementów rozplanowania oraz zabudowy, w których obowizuje zachowanie zasadniczych elementów struktury przestrzennej, istniejcej substancji o wartociach kulturowych oraz dostosowania do jej skali i charakteru nowej zabudowy:
cz obszaru ródmiejskiego wokó staromiejskiej strefy “A”
osiedle robotnicze z zabudow w rejonie ulic: Tczewskiej, Gdaskiej, Bydgoskiej, Toruskiej i Grudzidzkiej
osiedle przy ul. Poudniowej i ul. E. Orzeszkowej
osiedle przy ul. Sowiaskiej i ul. Ziemowita
osiedle domów jednorodzinnych “omnickie”
osiedle przy ul. Skowronków
zaoenie kocielno-cmentarne w Raszycach (obecnie Zabobrze)
zaoenie willowe przy ul. Legnickiej 10 (obecnie ul. Konstytucji 3 Maja)
obszar zabudowy mieszkaniowej z XIX i pocz. XX w. skoncentrowanej w centrum Cieplic wraz z Parkiem Norweskim (na planszy s to dwie rozczne strefy)
osiedle willowe pod Gór Sotysi
osiedle Za Torami w Cieplicach
zabudowa mieszkaniowa wokó starego centrum Sobieszowa w rejonie ulic: Szkolnej, E. Dembowskiego, T. Chaubiskiego, Kamiennogórskiej
Strefy “K” ochrony krajobrazu integralnie zwizanego z zespoem historycznym, dla których ustalono obowizek ochrony krajobrazu integralnie zwizanego z zespoem historycznym oraz krajobrazu naturalnego na pozostaych terenach, przy czym postuluje si konieczno szczegóowego zdelimitowania granic stref w Studium historyczno-urbanistycznym:
zaoenie parkowe wraz z cmentarzem komunalnym na Wzgórzu Kociuszki (zawiera si w strefie “B”)
pozostaoci cmentarza ydowskiego przy ul. Sudeckiej
zaoenie parkowo-lene “Paulinum”
teren dawnego cmentarza przy ul. Wolnoci, bdnie okrelonego jako ob. park im. iki (zawiera si w strefie “B”)
teren cmentarza poewangelickiego przy ul. 1 Maja (zawiera si w strefie “A”)
zaoenie parkowe na wzgórzu Krzywoustego
zaoenie cmentarne w Goduszynie
zaoenie cmentarne przy ul. Krakowskiej
Park Zdrojowy w Cieplicach (zawiera si w strefie “A”)
Park Norweski w Cieplicach (zawiera si w strefie “B”)
cmentarz przy ul. Jagielloskiej (zawiera si w strefie “B”)
zaoenie cmentarne przy kociele parafialnym w Sobieszowie (zawiera si w strefie “A”)
zaoenie cmentarne przy kociele parafialnym w Maciejowej (zawiera si w strefie “A”)
osada Jagnitków
Ogród Muz nad Bobrem
tereny wzdu rzeki Bóbr i ul. Wiejskiej
koryto rzeki Kamiennej
tereny dawnych stawów hodowlanych w Cieplicach (na poudnie od Parku Norweskiego)
teren Góry Sotysiej
Góra Chojnik wraz z cmentarzem lenym na zboczu
skarpa przy zaoeniu dworskim w Grabarowie (zawiera si w strefie “A”)
Na planszy wykrelone zostay granice zabytkowych cmentarzy i parków, zawierajcych si w wyej wymienionych strefach.
Strefy “E” ochrony ekspozycji miasta historycznego i jego dominant, w których obowizuje zasada przestrzegania rygorów dotyczcych sposobu zagospodarowania, ksztatowania zabudowy i jej nieprzekraczalnych gabarytów oraz uwzgldniania walorów ekspozycyjnych na obszarze midzy punktem widokowym a terenem ekspozycyjnym, przy czym postuluje si konieczno szczegóowego zdelimitowania granic stref w Studium historyczno-urbanistycznym:
widok na Stare Miasto w Jeleniej Górze ze Wzgórza Krzywoustego
widok na Stare Miasto z ul. Konstytucji 3 Maja
widok na miasto i okolice Cieplic z Góry Sotysiej
widok ze wzgórza u zbiegu ul. L. Hirszfelda i ul. Kronieskiej na teren zdroju w Cieplicach
widok z bliska na zdrój w Cieplicach z lewego brzegu rzeki Kamiennej
widok ogólny na Sobieszów z wiey zamku na Chojniku
widok ogólny ze wzgórza parkowego w Maciejowej
Strefy “W” ochrony archeologicznej rozpoznanych i potencjalnych obszarów eksploracji archeologicznej, w których obowizuje zasada nadzoru archeologicznego, przy zaznaczeniu, e brak jest penego rozpoznania archeologicznego na terenie miasta:
obszar Starego Miasta Jeleniej Góry w obrbie murów miejskich
Wzgórze Krzywoustego
tereny najwczeniejszego osadnictwa redniowiecznego Cieplic (teren zdroju)
teren huty szka technicznego przy ul. W. Pola
grodzisko w Strupicach
Góra Chojnik
lady redniowiecznego osadnictwa w Maciejowej
lady redniowiecznego osadnictwa w Sobieszowie
dwór w Czarnem
obszar zotonony na pónoc od Zabobrza, w dolinie potoku Zotucha
Naley zauway, e w Studium powtórzony zosta bdny zapis z planu ogólnego miasta o wyznaczeniu w obszarze miasta wycznie stref “W” ochrony archeologicznej, mimo e w planie miejscowym dla rejonu ul. Wojska Polskiego wyznaczona zostaa strefa “OW” obserwacji archeologicznej. Granice wikszoci stref nie zostay naniesione na plansz.
Przegld powyszych dokumentów prawa miejscowego potwierdza koniecznoci rewizji ustale dotyczcych ochrony dóbr kultury w planach zagospodarowania przestrzennego. Plany szczegóowe sporzdzane dla fragmentów miasta powtarzaj zapisy planu ogólnego sprzed lat 10, natomiast Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie ucila problematyki i nie rewiduje wczeniejszych ustale. Mimo, i ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym nakada na gmin obowizek prowadzenia wykazu obiektów o walorach kulturowych, w Studium powtarzane s wczeniejsze wykazy opracowane przed kilku laty przez sub konserwatorsk bez ich weryfikacji.
Z tych wzgldów uznaje si za konieczne przyjcie ustale zawartych w niniejszym studium jako wytycznych obowizujcych w przyszych planach zagospodarowania przestrzennego.
Definicje stref ochrony konserwatorskiej — ustalenia ogólne
Strefa “A” cisej ochrony konserwatorskiej
Obowizuje dla obszarów szczególnie wartociowych, o zachowanej historycznej strukturze przestrzennej. Jest to obszar uznany za szczególnie wany jako materialne wiadectwo historyczne.
W tej strefie zakada si bezwzgldny priorytet wymaga i ustale konserwatorskich nad wzgldami wynikajcymi z prowadzonej dziaalnoci inwestycyjnej, gospodarczej i usugowej. Zakada si równie konieczno sporzdzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego bd planu rewaloryzacji, który bdzie stanowi ostateczn form ustale i wymogów konserwatorskich do projektowania realizacyjnego poszczególnych elementów zagospodarowania zabytkowych zespoów.
Dziaania konserwatorskie w tej strefie zmierzaj do zachowania i uczytelnienia historycznego ukadu przestrzennego i konserwacji jego gównych elementów: rozplanowania placów i przebiegu ulic, kompozycji wntrz urbanistycznych, historycznych linii zabudowy, kompozycji ukadów zieleni zabytkowej oraz historycznych podziaów wasnociowych (w przypadku ich braku naley nawizywa do dawnej parcelacji w kompozycji bry lub elewacji nowoprojektowanych budynków, a take w rozplanowaniu wntrz blokowych) i sposobu uytkowania gruntów.
Naley dy do podniesienia estetyki zagospodarowania w strefach najbardziej uczszczanych cigów komunikacyjnych.
Wspóczesna zabudowa winna by dostosowana w usytuowaniu, zachowaniu historycznej linii zabudowy, w zakresie skali, proporcji, gabarytów oraz kompozycji elewacji do zabudowy historycznej (wskazana jest rezygnacja z dachów o mijajcych si poaciach oraz z dachów o asymetrycznym nachyleniu poaci). Naley dy do usunicia obiektów dysharmonizujcych i znieksztacajcych zaoenie historyczne.
Naley dy do ograniczenia lokalizacji tymczasowych pawilonów handlowo-usugowych i kiosków w obrbie zespoów zabytkowych. W porozumieniu ze Sub Ochrony Zabytków naley ustali charakter i form elementów „maej architektury”, rodzaj owietlenia, szyldów i dopuszczalnych reklam.
Wszelka dziaalno inwestycyjna, budowlana, jak równie przebudowy, remonty, adaptacje, dostosowanie wspóczesnych funkcji czy podziay nieruchomoci znajdujcych si w obszarze strefy wymagaj uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
Strefa “B” ochrony konserwatorskiej
Wyznaczona zostaje dla obszarów o stosunkowo dobrze zachowanych gównych elementach historycznej struktury przestrzennej, w obrbie których naley utrzyma podstawowe elementy zespou zabytkowego.
Obszary objte stref podlegaj rygorom konserwatorskim w zakresie utrzymania zasadniczych elementów struktury przestrzennej (w tym przede wszystkim ukadu dróg i placów, podziau dziaek i sposobu zagospodarowania dziaek siedliskowych) i utrzymania istniejcej substancji zabytkowej.
Wszelka dziaalno inwestycyjna w obszarze strefy winna by prowadzona z uwzgldnieniem istniejcych ju zwizków przestrzennych i planistycznych. Z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków winny by uzgodnione dziaania inwestycyjne przy obiektach ujtych w rejestrze zabytków oraz w ewidencji dóbr kultury oraz prace dotyczce cigów komunikacyjnych (zmiany rodzaju nawierzchni, korekta przebiegu dróg). Nowa zabudowa wprowadzona w obszarze strefy winna wspógra z zabudow historyczn, zwaszcza w zakresie formy bryy, skali, gabarytów i linii zabudowy (wskazana jest rezygnacja z dachów o mijajcych si poaciach oraz z dachów o asymetrycznym nachyleniu poaci).
Naley dy do podniesienia estetyki zagospodarowania w strefach najbardziej uczszczanych cigów komunikacyjnych.
O prowadzeniu wszelkich prac ziemnych naley powiadomi oddzia Suby Ochrony Zabytków.
Strefa “K” ochrony krajobrazu kulturowego
Strefa obejmuje obszar naturalnego krajobrazu integralnie zwizany z zespoem zabytkowym, bd obszar o istotnych walorach krajobrazowych, stanowicych o tosamoci kulturowej i historycznej obszaru.
W obrbie strefy konserwacji winny zosta poddane zabytkowe elementy historycznego krajobrazu urzdzonego i ksztatowanego przez czowieka. Ochron naley obj krajobraz naturalny zwizany przestrzennie z historycznym zaoeniem oraz historycznie uksztatowan form uytkowania terenu (rozogi pól, ukad dróg, zadrzewie ródpolnych, alei, szpalerów, grobli, przebiegu cieków wodnych) z zaleceniem utrzymania wyksztaconego sposobu parcelacji gruntów.
Lokowanie nowych inwestycji, szczególnie na terenach o innej dotychczasowej formie uytkowania (dotyczy to zwaszcza uytków rolnych) winny by konsultowane ze Sub Ochrony Zabytków. Nowa zabudowa i jej intensywno winna by równie dostosowana do zabudowy historycznej (wskazana jest rezygnacja z dachów o mijajcych si poaciach oraz z dachów o asymetrycznym nachyleniu poaci).
Strefa “E” ochrony ekspozycji
Strefa ochrony ekspozycji obejmuje obszary stanowice zabezpieczenie waciwego eksponowania zespoów lub obiektów zabytkowych o szczególnych wartociach krajobrazowych. Ze wzgldu na urozmaicon struktur przestrzenn miasta i due walory krajobrazowe sylwety Jeleniej Góry, Cieplic czy górujcego nad Sobieszowem zamku Chojnik, uzupenianych przez liczne otwarcia widokowe na panoram Karkonoszy i otaczajcych miasto wzgórz, zdecydowano si na wyznaczenie dwu rodzajów stref „E” ochrony ekspozycji.
I. Strefa „E I” ochrony bezporedniej ekspozycji sylwety miasta.
Ochrona konserwatorska polega na wyznaczeniu obszaru, który zostanie wyczony spod zabudowy, bd okreleniu nieprzekraczalnych jej gabarytów. Prace inwestycyjne w tym obszarze wymagaj zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
II. Strefa „E II” ochrony poredniej wybranych kierunków i osi widokowych.
Jej zadaniem jest ochrona sylwety miasta z historycznie wyksztaconymi dominantami. W strefie tej zaleca si takie ksztatowanie zabudowy, dopuszczalnej zgodnie z zapisami obowizujcych planów, aby nie tworzya ona nowych dominant widokowych, konkurujcych z dotychczasowymi.
Ochrona zabytków archeologicznych
Realizacj niniejszego opracowania (cz dotyczca archeologii) poprzedzia kwerenda archiwalna przeprowadzona w zbiorach Suby Ochrony Zabytków w Jeleniej Górze (karty AZP). Wykorzystano równie „Katalog archiwalnych stanowisk archeologicznych powiat Jelenia Góra” autorstwa Krzysztofa Demidziuka.
Na mapie w skali 1:10 000 zlokalizowano 138 stanowisk archeologicznych. Dane dotyczce pozostaych 69 stanowisk zamieszczono w czci opisowej opracowania.
Stopie rozpoznania obszaru znajdujcego si w granicach administracyjnych Jeleniej Góry jest zrónicowany. Bardzo liczne stanowiska archeologiczne zarejestrowano w obrbie Starego Miasta, co moe mie zwizek ze wzmoon dziaalnoci inwestycyjn na tym obszarze.
Planujc przysze dziaania naleaoby zwróci szczególn uwag na miejscowoci o redniowiecznym rodowodzie, które zostay wczone w obrb Jeleniej Góry. Nie naley take wyklucza, e w trakcie realizacji rónego typu zada na trudno dostpnych, niezurbanizowanych obszarach (zwarte kompleksy lene, tereny górskie) zostan odnalezione kolejne stanowiska archeologiczne. Przykadem moe by niedawne odkrycie pozostaoci najprawdopodobniej pónoredniowiecznej huty szka w Jagnitkowie.
Do najstarszych stanowisk ma terenie Jeleniej Góry nale obiekty datowane ogólnie na epok kamienia - neolit. Sporadycznie wystpiy stanowiska z epoki brzu i okresu halsztackiego. Liczniejsze s obiekty charakterystyczne dla kultury luboszyckiej (okres wpywów rzymskich). Zarejestrowano stosunkowo wiele stanowisk datowanych na wczesne redniowiecze. Natomiast najbogatsz grup, zarówno pod wzgldem iloci faktów osadniczych jak i ich funkcji, stanowi obiekty pónoredniowieczne. To wyrane oywienie osadnicze ma zapewne zwizek z zainicjowan przez Henryka I Brodatego akcj kolonizacyjn, która za spraw jego kontynuatorów obja w 2 poowie XIII wieku równie Pogórze Sudeckie i Kotlin Jeleniogórsk.
Strefy ochrony archeologicznej
Strefa „W” ochrony archeologicznej obejmuje stanowiska archeologiczne, posiadajce wasn form krajobrazow. Wyznaczono j dla nastpujcych obiektów:
stanowisko numer 2 (grodzisko 2/2) - Wzgórze Krzywoustego
stanowisko numer 83 (zamek-dwór 1/45) - w obrbie dzielnicy Czarne
stanowisko numer 99 (grodzisko 1/1) - w obrbie dzielnicy Grabary (na pónoc od terenów zabudowanych)
stanowisko numer 104 (zamek-wiea?, kamienioom 7/46) - w obrbie dzielnicy Grabary (na poudniowy - wschód od „Paulinum”)
stanowisko numer 113 (zamek Chojnik 1/1)
stanowisko numer 125 (rejon górnictwa kruszcu 1/52) - w obrbie Strupic (na pónoc od terenów zabudowanych)
Obiekt, dla którego wyznaczono stref, jest wykluczony z wszelkiej dziaalnoci inwestycyjnej, która mogaby naruszy jego specyficzn form. Przedsiwzicia o charakterze rewaloryzacyjnym (odtworzenie pierwotnego ksztatu), czy inne prace rekultywacyjne lub adaptacyjne podejmowane na obszarze stanowiska objtego ww. stref powinny uzyska akceptacj sub konserwatorskich i by prowadzone pod ich cisym nadzorem.
Strefa „OW” obserwacji archeologicznej obejmuje miejscowoci o redniowiecznej i nowoytnej metryce potwierdzonej dokumentarnie.
Wyznaczono j dla nastpujcych obszarów:
Jelenia Góra-Centrum
Jelenia Góra-Cieplice
Jelenia Góra-Czarne
Jelenia Góra-Goduszyn
Jelenia Góra-Jagnitków
Jelenia Góra-Maciejowa
Jelenia Góra-Sobieszów
Jelenia Góra-Strupice
Jelenia Góra-Kunnersdorf
Wszelkie inwestycje planowane na obszarach objtych stref „OW” powinny zosta uzgodnione z Sub Ochrony Zabytków.
Ustala si wymóg uzyskania zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na podjcie wszelkich prac ziemnych, które uwarunkowane s przeprowadzeniem bada archeologicznych wyprzedzajcych lub towarzyszcych. W wypadku podejmowania inwestycji budowlanych inwestor winien liczy si z koniecznoci zapewnienia nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi lub bada ratowniczych.
Na obszarze stanowisk archeologicznych nieobjtych ww. strefami ochrony konserwatorskiej prowadzenie dziaalnoci inwestycyjnej uzalenione jest od opinii sub konserwatorskich, któr potencjalny Inwestor lub osoba upowaniona zobowizany jest uzyska. Ponadto stanowiska te winny by uwzgldniane i nanoszone w formie niezmienionej przy wykonywaniu planów i projektów szczegóowych. Nie naley jednak wyklucza moliwoci, e dane, dotyczce zabytkowej zawartoci stanowisk jak i ich zasigu ulegn zmianie po przeprowadzeniu bada weryfikacyjnych.
Ochrona zabytkowych ukadów zieleni ksztatowanej — parki, cmentarze, aleje
Tereny te najczciej stanowi integraln cz jednego z obszarów chronionych stref „A”, „B” ochrony konserwatorskiej, lub „K” ochrony krajobrazu kulturowego.
Tereny zabytkowych zaoe zieleni naley zachowa w granicach historycznych. Nie naley dzieli tych obszarów na dziaki uytkowe, a w miar moliwoci zachowa wasno caoci lub dy do scalania gruntów.
Na obszarach chronionych zaoe zielonych wprowadza si zakaz prowadzenia jakichkolwiek inwestycji bez uzgodnie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody. Wszelkie prace porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Gdy nie przewiduje si prac renowacyjnych, naley pozostawi zbiorowisko naturalnej sukcesji przyrodniczej.
Aleje i szpalery naley konserwowa, odtwarzajc i uzupeniajc ubytki tymi samymi gatunkami drzew.
Tereny po dawnych, obecnie zamknitych i zlikwidowanych cmentarzach naley przeznaczy na ziele publiczn (skwery, parki). Zaleca si aby w sposób trway upamitni fakt istnienia na danym obszarze cmentarza, umieszczajc obelisk lub tablic z odpowiednim napisem.
Niniejsze studium stanowi winno wytyczne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które zgodnie z ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym ustala maj granice i zasady zagospodarowania terenów lub obiektów podlegajcych ochronie oraz szczególne warunki zagospodarowania terenów, wynikajce m. in. z potrzeb ochrony rodowiska kulturowego.
strefy ochrony konserwatorskiej — ustalenia szczegóowe
Strefy „A” cisej ochrony konserwatorskiej
Obszar Starego Miasta
Granic strefy od zachodu wyznacza ul. Podwale, od pónocy ul. Jelenia, od wschodu ul. Górna, natomiast poudniowa granica prowadzi Al. Bankow i placem ksidza kardynaa Stefana Wyszyskiego
Naley zachowa historyczny ukad przestrzenny zespou staromiejskiego, tzn. rozplanowanie placów, przebieg ulic i miedzuchów, historyczne linie zabudowy oraz kompozycj ukadów zieleni zabytkowej; ochronie podlegaj perspektywy i pierzeje ulic w obrbie strefy.
Naley dy do penej rewaloryzacji znajdujcych si w obrbie centrum staromiejskiego obiektów zabytkowych, wpisanych do rejestru zabytków oraz ujtych w ewidencji dóbr kultury nie wpisanych do rejestru zabytków. Wszelkie prace prowadzone przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego. Prace remontowe i modernizacyjne, prowadzone przy dobrach kultury nie wpisanych do rejestru zabytków podlegaj uzgodnieniu ze Sub Ochrony Zabytków. W przypadku remontu i wymiany witryn, okien i drzwi wskazane jest zachowanie wielkoci otworów, tradycyjnych podziaów skrzyde oraz utrzymanie istniejcych dekoracji powizanych z tymi otworami (obramienia, nadokienniki, parapety, podokienniki).
Naley zachowa zasadnicze proporcje wysokociowe ksztatujce sylwet zespou staromiejskiego. Niedopuszczalna jest zmiana historycznej linii zabudowy. Skala, forma bry i podziay architektoniczne elewacji oraz rodzaj uytych materiaów budowlanych w przypadku nowych inwestycji budowlanych winny nawizywa do lokalnej tradycji architektonicznej.
Wymagane jest wprowadzenie uzupeniajcej zabudowy kwartaów staromiejskich wzdu ul. Podwale, zagospodarowanie parcel m.in. przy ul. Grodzkiej i Jasnej powstaych po wyburzeniach w latach 60. XX w. oraz terenów nieefektywnie wykorzystanych z punktu widzenia pooenia w miecie.
Naley utrzyma historyczn parcelacj dziaek, a w przypadku jej braku nawizywa do dawnych podziaów przez zaznaczenie ich architektonicznymi podziaami bry lub elewacji nowoprojektowanych budynków, a take uksztatowaniem wntrz blokowych oraz tzw. “maej architektury”. Dawny ukad parceli ustalony moe by jednoznacznie po przeprowadzeniu bada archeologicznych (wymaganych przy prowadzeniu prac ziemnych). Zasad winno by traktowanie poszczególnych parceli jako obiektów indywidualnej dziaalnoci inwestycyjnej.
Naley ograniczy moliwo lokalizacji kiosków i pawilonów handlowo-usugowych (ewentualna zgoda na lokalizacj winna zosta okrelona na czas zamknity, z zastrzeeniem koniecznoci docelowej likwidacji obiektu.
Naley ustali w porozumieniu ze Sub Ochrony Zabytków jednorodny charakter i form elementów „maej architektury” oraz rodzaj owietlenia, szyldów i dopuszczalnych reklam, odpowiadajcych wartoci zabytkowej centrum staromiejskiego.
Naley zachowa lub odtworzy historyczne nawierzchnie ulic i placów.
Docelowo zakada si likwidacj wszelkich obiektów dysharmonizujcych z ukadem przestrzennym zespou staromiejskiego.
Istniejce parkingi docelowo wymagaj likwidacji jako kolidujce z zachowan zabudow historyczn.
Wskazana jest korekta wspóczesnej wielkopytowej zabudowy przy ul. M. Kopernika zrealizowanej w pn. czci zespou staromiejskiego (docelowo: likwidacja zabudowy wielkopytowej i wprowadzenie nowej, harmonizujcej ze staromiejsk).
Przywrócenie ul. Jeleniej charakteru promenady.
Uporzdkowania wymaga teren zielony po pn. stronie ul. M. Kopernika przy ul. Jeleniej (dawna Hirschgrabenpromenade).
Zaoenie kocielne kocioa aski obecnie parafialnego p.w. w. Krzya
Strefa obejmuje koció, zaoenie cmentarne (dawne przedmiecie Wojanowskie) wraz z zespoem okazaych kaplic grobowych, budynkiem dawnego domu kantorów oraz budynkami ssiadujcymi.
Ochronie konserwatorskiej podlegaj wszystkie elementy zespou.
Wszelkie prace prowadzone przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Teren cmentarza jako miejsce o szczególnym znaczeniu kulturowym i symbolicznym naley zabezpieczy przed niewaciwym uytkowaniem i utrzymywa jako obszar ogólnomiejski, dostpny ale zamknity.
Zaoenie kocielne w. Wojciecha w Strupicach wraz z cmentarzem
Strefa obejmuje zaoenie w granicach historycznych.
Ochronie podlega ukad dróg i kompozycja zieleni.
Wszelkie prace prowadzone przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Prace porzdkowe i pielgnacyjne przy zieleni wymagaj zezwolenia konserwatorskiego.
Zaoenie dworskie w Czarnem
Stref objty zosta teren bezporednio zwizany z dworem i folwarkiem.
Wymagane jest zachowanie historycznego ukadu przestrzennego, tj. ukad dróg, skarpy, rozplanowanie zabudowy folwarcznej.
Naley uporzdkowa drogi dojazdowe do dworu i folwarku.
Wszelkie prace prowadzone przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Wskazane jest zagospodarowanie zespou zabudowy gospodarczej z dostosowaniem wspóczesnych funkcji w powizaniu z programem zagospodarowania dworu.
Nie dopuszcza si lokalizacji nowych budynków, pawilonów, kiosków itp., które mogyby zaburzy zabytkowy ukad przestrzenny zaoenia dworskiego.
Dopuszcza si wymian zabudowy folwarcznej na now, z zaleceniem zachowania zarysu i gabarytów obecnej.
Zaoenie willowe przy ul Jana Pawa II
Strefa obejmuje zespó willowy z parkiem w granicach historycznych posesji.
Ochronie podlega ukad dróg, cieek oraz kompozycja zieleni.
Wszelkie prace prowadzone przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Zaoenie willowe przy ul. Wolnoci
Stref objto zespó w granicach historycznych posesji.
Ochronie podlega ukad dróg, cieek oraz kompozycja zieleni.
Wszelkie prace prowadzone przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Zaoenie paacowo-parkowe przy ul. Kruszwickiej
Strefa obejmuje dawne zaoenie paacowo-parkowe z przylegajcym od poudnia zespoem zabudowy folwarcznej w granicach historycznych posesji. W czci zachodniej zaoenia cz terenu dawnego parku wyczony jest ze strefy - zagospodarowany zosta przez MPK.
Naley zachowa historyczny ukad przestrzenny zaoenia: przebieg dróg, kompozycja zieleni parkowej, ukad mieszkalno-gospodarczej zabudowy folwarcznej. Ochronie podlega historyczny sposób uytkowania gruntów: podzia na cz parkow, parkowo-len, tereny upraw ogrodniczych.
Naley dy do penej rewaloryzacji i zagospodarowania neogotyckiego budynku dawnego paacu.
Wszelkie prace prowadzone przy obiekcie wpisanym do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego.
Dysharmonizujce obiekty uytkowane przez orodek wychowawczy naley podda zabiegom architektonicznym, by nie degradoway obiektu zabytkowego (docelowo — rozbiórka).
Teren zabudowa dawnego folwarku wymaga uporzdkowania.
Zagospodarowania wymaga teren parkowy we wschodniej czci zaoenia - naley docelowo zlikwidowa mur oddzielajcy wschodni cz parku.
Teren cmentarza ydowskiego przy ul. Studenckiej
Stref objto teren cmentarny w historycznych granicach.
Ochronie podlega ukad dróg i zieleni oraz zespó nagrobków.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Cmentarz ydowski przy ul. Sudeckiej
Stref objto teren cmentarny w historycznych granicach.
Ochronie podlega ukad dróg i zieleni oraz zespó nagrobków.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Cmentarz komunalny przy ul. Sudeckiej
Stref objto teren cmentarny w historycznych granicach.
Ochronie podlega ukad dróg i zieleni oraz zespó nagrobków.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Park i folwark Paulinum
Stref objto teren parku i dawnego folwarku w historycznych granicach.
Naley zachowa historyczny ukad przestrzenny zaoenia: przebieg dróg, kompozycja zieleni parkowej, ukad mieszkalno-gospodarczej zabudowy folwarcznej. Ochronie podlega historyczny sposób uytkowania gruntów: podzia na cz parkow, parkowo-len, tereny upraw ogrodniczych.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Wzgórze Krzywoustego
Naley zachowa historyczny ukad przestrzenny zaoenia: przebieg dróg i kompozycj zieleni parkowej.
Naley przeprowadzi prace porzdkowe zaoenia parkowego. Wymagane jest przywrócenie temu zaoeniu charakteru rekreacyjnego poprzez zagospodarowanie wiey widokowej oraz odtworzenie cieek spacerowych.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Strefy „B” ochrony konserwatorskiej
Obszar ródmiecia Jeleniej Góry
Strefa „B” zostaa wyznaczona wokó zespou staromiejskiego oraz zaoenia cmentarnego wokó kocioa p.w. w. Krzya znajdujcych si w strefach „A” penej ochrony konserwatorskiej. Zewntrzne granice strefy od pónocnego-zachodu wyznacza rzeka Kamienna, ul. Zielna, od pónocy kana Mynówki, way rzeki Bóbr, ul. Powstaców l., od zach. ul. S. Worcella, od poudnia granica strefy biegnie ul. W. Pola, dalej wsch. fragmentem ul. J.I. Kraszewskiego, dalej ul. J. Kochanowskiego, poza zabudow wsch. pierzei ul. Podgórze, dalej granic zaoenia parkowego Wzgórza Partyzantów, ul. Nowowiejsk, ul. Studenck, ul. Ptasi, fragmentem ul. Sudeckiej, ul. J. Chemoskiego, poudniowym odcinkiem ul. A. Mickiewicza, wzdu potoku Pijawnik, poza zabudow pd. pierzei ul. M. Wakowicza, wsch. granic skweru przy ul. G. Morcinka, ul. J. Malczewskiego, ul. L. Wyczókowskiego, ul. S. eromskiego, odcinkiem ul. Wolnoci, od zach. granica biegnie poza zabudow ul. Tkackiej oraz przylegym terenem zielonym.
Ochronie konserwatorskiej podlega zachowany historyczny ukad przestrzenny ródmiecia. Ochronie konserwatorskiej podlega posiadajcy szczególne znaczenie dla kompozycji urbanistycznej ukad ulic i placów z ich oryginaln nawierzchni, bloków zabudowy, historyczna parcelacja terenu i ukad zieleni.
Naley dy do penej rewaloryzacji znajdujcych si w obszarze ródmiecia obiektów zabytkowych, wpisanych do rejestru zabytków oraz ujtych w ewidencji dóbr kultury nie wpisanych do rejestru zabytków. Wszelkie prace prowadzone przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków wymagaj uzyskania zezwolenia konserwatorskiego. Prace remontowe i modernizacyjne, prowadzone przy dobrach kultury nie wpisanych do rejestru zabytków podlegaj uzgodnieniu ze Sub Ochrony Zabytków. W przypadku remontu i wymiany witryn, okien i drzwi wskazane jest zachowanie wielkoci otworów, tradycyjnych podziaów i skrzyde oraz utrzymanie istniejcych dekoracji powizanych z tymi otworami (obramienia, nadokienniki, parapety, podokienniki).
Ochronie podlegaj historyczne cigi komunikacyjne: wokó murów miejskich, ul. J. Pisudskiego, cig ul. Wojska Polskiego.
Utrzymanie reprezentacyjno-handlowego charakteru ul. 1 Maja, gównego cigu komunikacyjnego dawnego przedmiecia Wojanowskiego, czcego orodek staromiejski z kocioem ewangelickim p.w. w. Krzya — realizacja reprezentacyjnej przestrzeni publicznej miasta.
Utrzymanie charakteru dawnej promenady miejskiej wzdu obecnej ul. Bankowej. Naley utrzyma reprezentacyjny charakter piercienia zabudowy usugowej z okaza zabudow willow, hotelami, licznymi bankami i budynkami uytecznoci publicznej.
Naley dy do przywrócenia ul. Jeleniej charakteru promenady.
Uporzdkowania wymaga teren lecy na pónoc od linii dawnych murów miejskich, na którym obecnie realizowana jest budowa parkingu wielopoziomowego. Na tym obszarze przypadkowo zlokalizowane zabudowania gospodarcze wymagaj likwidacji bd korekty, a cay teren nowego sposobu zagospodarowania, zachowujcego historyczne uksztatowanie terenu (skarpa). Nowoprojektowana zabudowa winna by dostosowana do zabudowy historycznej poprzez utrzymanie linii zabudowy ulic Pijarskiej, Podwale, J. Kiliskiego i Jeleniej. Prace architektoniczne przy obiektach wzdu ul. Jeleniej winny by poddane szczególnym wymogom estetycznym.
Zagospodarowania wymaga teren pooony po obu stronach ul. Kiliskiego, pomidzy Mynówk a tyami zabudowy ul. 1 Maja i zaoeniem cmentarnym przy kociele w. Krzya. Uporzdkowania i regulacji wymaga w tym obszarze zabudowa mieszkalno-gospodarcza. Naley przyj jako obowizujc maksymaln wysoko nowej zabudowy nie przekraczajc wysokoci zwieczenia dachów lini korony pónocnego odcinka murów cmentarza przy kociele w. Krzya. Nowa zabudowa winna mie ukad tarasowy, obniajcy si w kierunku pónocnym.
Naley zachowa mieszkalny, willowy charakter dzielnicy (obszar pd.) o wysokim standardzie zabudowy i wysokich wymaganiach architektonicznych.
Naley zachowa historyczny ukad zieleni w formie szpalerów drzew wzdu ulic; nasadzenia naley uzupenia tymi samymi gatunkami; zaleca si poddania szczególnym wymogom estetycznym ogrodów przywillowych i ogródków frontowych oraz ogrodze posesji.
W przypadku zagospodarowywania wntrz blokowych naley odwoywa si do historycznej parcelacji terenu.
Wskazana jest docelowa likwidacja elementów zakócajcych historyczny ukad przestrzenny.
Wymagane jest uzyskanie uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków zmian rodzaju nawierzchni dróg oraz korekt lub zmian w ich przebiegu.
Wymagane jest dostosowanie nowej, uzupeniajcej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i uksztatowania bry budynków, przy zaoeniu harmonijnego wspóistnienia elementów kompozycji historycznej i wspóczesnej.
Osiedle Pomorskie (rejon ul. Grudzidzkiej, Tczewskiej, Gdaskiej i Toruskiej)
W granicach strefy znajduje si obszar zabudowy osiedlowej wraz z przylegymi ogródkami oraz niezabudowany teren przylegajcy do osiedla od pónocy.
Ochronie podlega ukad urbanistyczny osiedla, zachowa naley przebieg dróg, ukad dziaek (nie dopuszcza si podziaów parcel na mniejsze dziaki w celu wprowadzenia zabudowy o wikszej intensywnoci), dotychczasowy sposób ich zagospodarowania, lini zabudowy.
Niezabudowany teren naley przeznaczy pod kontynuacj zabudowy osiedlowej. Podzia terenu na dziaki budowlane winien opiera si na planowanym, historycznym podziale katastralnym. Obowizujcy winien by podzia oraz linia zabudowy, ksztatowana w nawizaniu do zachowanego ukadu osiedlowego.
Osiedle mieszkaniowe przy ul. Wesoej, Dziecinnej
Stref objty zosta obszar zabudowy osiedlowej w granicach dziaek oraz wspóczesna zabudowa osiedlowa po poudniowej stronie ul. Wesoej.
Ochronie podlega ukad urbanistyczny osiedla, zachowa naley przebieg dróg, ukad dziaek (nie dopuszcza si podziaów parcel na mniejsze dziaki w celu wprowadzenia zabudowy o wikszej intensywnoci), dotychczasowy sposób ich zagospodarowania, lini zabudowy.
Ewentualna zabudowa mieszkaniowa wokó strefy, bdca kontynuacj zabudowy osiedlowej, winna by ksztatowana w nawizaniu do zachowanego ukadu osiedlowego w zakresie ukadu i powierzchni dziaek budowlanych, linii zabudowy i gabarytów.
Fragment osiedla mieszkaniowego przy ul. Poudniowej
Stref objty zosta fragment osiedla o zachowanym ukadzie przestrzennym przy ul. Poudniowej. Od zachodu i poudnia granica strefy biegnie wzdu ul. Podlenej, od pónocy ul. E. Orzeszkowej, od wschodu granic dziaek.
Ochronie podlega ukad urbanistyczny osiedla; zachowa naley przebieg dróg, ukad dziaek (nie dopuszcza si podziaów parcel na mniejsze dziaki w celu wprowadzenia zabudowy o wikszej intensywnoci), dotychczasowy sposób ich zagospodarowania, lini zabudowy.
Ewentualna zabudowa mieszkaniowa wokó strefy, bdca kontynuacj zabudowy osiedlowej, winna by ksztatowana w nawizaniu do zachowanego ukadu osiedlowego w zakresie ukadu i powierzchni dziaek budowlanych, linii zabudowy i gabarytów.
Szczególnym wymogom estetycznym winno by poddane ksztatowanie przestrzeni publicznej ul. Poudniowej.
Osiedle mieszkaniowe przy ul. omnickiej (dwie rozczne strefy wyznaczone dla zach. czci osiedla oraz zabudowy przy ul. Przybocznej
Wsch. granica strefy wyznaczonej w zachodniej czci osiedla przebiega poza zabudow przy ul. Konwaliowej. Druga strefa wyznaczona zostaa wycznie dla zabudowy przy ul. Przybocznej (w granicach dziaek siedliskowych) lecej we wsch. czci osiedla.
Ochronie podlega ukad urbanistyczny osiedla; zachowa naley przebieg dróg, ukad dziaek (nie dopuszcza si podziaów parcel na mniejsze dziaki w celu wprowadzenia zabudowy o wikszej intensywnoci), dotychczasowy sposób ich zagospodarowania, lini zabudowy.
Ewentualna zabudowa mieszkaniowa wokó strefy, bdca kontynuacj zabudowy osiedlowej, winna by ksztatowana w nawizaniu do zachowanego ukadu osiedlowego w zakresie ukadu i powierzchni dziaek budowlanych, linii zabudowy i gabarytów.
Szczególnym wymogom estetycznym winno by poddane ksztatowanie przestrzeni publicznej ul. Przybocznej.
Teren dawnego cmentarza przy ul. Krakowskiej
Stref objto teren cmentarny w historycznych granicach.
Ochronie podlega ukad dróg i zieleni oraz zespó nagrobków.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Teren dawnego cmentarza w Czarnem
Stref objto teren cmentarny w historycznych granicach.
Ochronie podlega ukad dróg i zieleni oraz zespó nagrobków.
Prace inwestycyjne, porzdkowe i renowacyjne naley prowadzi w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.
Koszary przy ul. Sudeckiej
Ochronie podlega ukad urbanistyczny zabudowy koszarowej; zachowa naley przebieg dróg, lini zabudowy oraz ukad zieleni, utrzyma naley dotychczasowy sposób zagospodarowania terenu
Strefa “K” ochrony krajobrazu
Teren przylegajcy od pd.-wsch. do obszaru ródmiejskiego Jeleniej Góry, pooony na poudnie od linii torów kolejowych, obejmujcy m.in. Wzgórze Kociuszki i Wzgórze Partyzantów
Granice zachodnia i cz pónocnej strefy s styczne z granicami strefy “B” ochrony konserwatorskiej wyznaczonej dla obszaru ródmiejskiego. Dalsza cz granicy pónocnej biegnie ul. 1 Maja i ul. Krakowsk, wschodnia granica prowadzi drog poln do zaoenia parkowego Paulinum.
W tej strefie zakada si restauracj zabytkowych elementów krajobrazu urzdzonego (Wzgórza Kociuszki i Partyzantów) oraz ochron krajobrazu naturalnego zwizanego przestrzennie z zabytkowymi zespoami Paulinum i obszarem ródmiejskim.
Na obszarze przylegym od pd. do ul. Studenckiej naley kontynuowa zabudow o charakterze willowym; stawia si wysokie wymagania indywidualnym projektom zabudowy (zgodnie z pierwotnymi planami zagospodarowania dzielnicy mieszkaniowej z zabudow jednorodzinn). Nowa zabudowa winna by ksztatowana w nawizaniu do zachowanego ukadu dzielnicy w zakresie ukadu i powierzchni dziaek budowlanych, linii zabudowy i gabarytów.
Wskazana korekta zabudowy blokowej przy Wzgórzu Grota-Roweckiego.
Wskazane jest przywrócenie rangi zaoeniu parkowemu Wzgórza Kociuszki, niegdy o charakterze angielskiego parku krajobrazowego z punktem widokowym, restauracj, kawiarniami i domami letniskowymi.
Strefy „E I” bezporedniej ochrony ekspozycji sylwety miasta
Obszar lecy na pn.-zach. od ródmiejskiej strefy “B” ochrony konserwatorskiej
Pónocno-zachodni granic strefy wyznacza linia torów kolejowych, obejmujc Wzgórze Krzywoustego, pónocna granica siga poza teren oczyszczalni cieków, dalej prowadzi ul. A. Krzywo, ul. Grunwaldzk, ul. Jana Pawa II do linii kolejowej, tory zamykaj obszar strefy od wsch.; od poudnia strefa jest styczna do stref “B” ochrony konserwatorskiej wyznaczonej dla obszaru ródmiejskiego oraz dla osiedla Pomorskiego. Pomidzy strefami “B” granica prowadzi ul. Spódzielcz.
W granicach strefy nie ustala si jednoznacznie dopuszczalnej wysokoci dla nowych inwestycji. Celem dziaa konserwatorskich w tej strefie jest ochrona sylwety miasta, zatem wszelkie nowe inwestycje w przyszoci realizowane w obrbie strefy nie mog zakóca sylwety historycznego orodka miejskiego — wysoko, brya i kubatura nie mog przesania panoramy miasta ani nad ni dominowa.
Podana jest docelowa likwidacja obiektów dysharmonizujcych, zakócajcych panoram miasta — zwaszcza budynku “Aniluksu” przy wjedzie do miasta od strony ul. Jana III Sobieskiego.
Strefa wokó zaoenia dworskiego w Czarnem
Strefa obejmuje teren lecy na zachód od zespou dworskiego i na poudnie od osiedla Orzeszkowej, zapewniajc waciw ekspozycj zespou dworskiego i osiedla od strony drogi prowadzcej w kierunku Staniszowa (ul. A. Mickiewicza), wski pas terenu pomidzy zespoem a ul. Czarnolesk oraz rozlegy teren pomidzy ulicami Strumykow, Sudeck, Weso (granica biegnie poza dziakami siedliskowymi pd. pierzei ulicy), A. Mickiewicza i Ma (poza zabudow wsch. pierzei ulicy), który zabezpiecza widok na Czarne od strony wsch. oraz na malownicze, pooone na wzniesieniach osiedle Orzeszkowej oraz osiedle przy ul. Wesoej i Dziecinnej.
Wycza si spod zabudowy teren pomidzy ul. Strumykow a zaoeniem dworskim oraz teren lecy pomidzy ul. A. Mickiewicza a dworem Czarne.
Dopuszcza si zabudow jednorodzinn, osiedlow, nie przekraczajc dwóch kondygnacji (z poddaszem) wzdu i na zach. od ul. Sudeckiej. Pozostay obszar wycza si spod zabudowy.
Strefa “E II” ochrony poredniej sylwety zespou ródmiejskiego
Strefa zostaa wyznaczona dla obszaru miasta lecego na poudnie od ul. Jana Pawa II do rzeki Bóbr, zamykajcej stref od poudnia. W granicach strefy znajduje si równie wie Strupice. Na obszarze tym zabudowa winna by ograniczona, tak aby nie powstaway nowe dominanty konkurencyjnej dla sylwety miasta obserwowanej od pónocnego-wschodu.
Zalecenia konserwatorskie dla obszarów lecych poza strefami ochrony konserwatorskiej:
Helikon (Ogród Muz)
Odtworzenie oraz udostpnienie romantycznego zaoenia parkowego z posgami muz i wityni Apolla.
Teren wokó dworca kolejowego
Celem dziaa architektonicznych i konserwatorskich w tym obszarze winno by powizanie funkcjonalno-przestrzenne dworca (który równie peni funkcje centrotwórcze) z obszarem ródmiejskim. Proponuje si przeprowadzenie realizacyjnego konkursu architektonicznego na zagospodarowanie placu przed dworcem (celem winno by urzdzenie terenu zwizane z komunikacyjno-usugow funkcj dworca: regulacja dojazdów, parkingi, maa architektura, drobny handel).
Tereny przemysowe pomidzy torami kolejowymi a rzek Kamienn w pd.-zach. czci miasta
Prace inwestycyjne w obrbie omawianego zespou zabytkowej architektury przemysowej, obejmujce ewentualn rozbudow, przebudow, modernizacj, wyburzenia, adaptacj czy zmian funkcji kompleksu winny by poprzedzone sporzdzeniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, którego projekt winien by pozytywnie uzgodniony z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Plan miejscowy powinien rozstrzygn zasady gospodarowania tymi terenami oraz obiektami, w tym zasady ochrony obiektów o walorach zabytkowych.Problematyka realizacji ustale studium
Dla realizacji okrelonego w studium programu ochrony rodowiska kulturowego Jeleniej Góry wymagane jest przyjcie nastpujcych zasad postpowania:
Niniejsze studium stanowi winno wytyczne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które zgodnie z ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym ustala maj granice i zasady zagospodarowania terenów lub obiektów podlegajcych ochronie oraz szczególne warunki zagospodarowania terenów, wynikajce m. in. z potrzeb ochrony rodowiska kulturowego.
Zespoy opracowujce plany zagospodarowania przestrzennego winny bra pod uwag wyjtkowe walory krajobrazowe Jeleniej Góry i zrónicowanie morfologiczne poszczególnych jednostek osadniczych, starajc si zachowa przewaajcy na danym obszarze charakter zabudowy. Zalecany sposób postpowania to przyjcie zasady kontynuacji i zrównowaonego rozwoju — to samo stwierdza przyjta przez miasto strategia rozwoju. Realizacja tej zasady pozwoli na zachowanie uznanych za najcenniejsze elementów dziedzictwa i waciw ekspozycj wszystkich walorów zrónicowanego i bogatego krajobrazu miasta.
Nawizanie do form architektury rodzimej winno by stosowane rozwanie, a lokalizacje w strefach ochrony krajobrazowej i strefach ochrony ekspozycji poprzedzone studiami widokowymi.
stanowiskA archeologicznE na terenie Jeleniej Góry
Jelenia Góra — stare miasto
Nr na mapie |
Obszar AZP |
Numer stanowiska |
Funkcja |
Kultura |
Chronologia (rejestr zabytków) |
1 |
84-16 |
1/1 |
Cmentarzysko ciaopalne |
Kultura uycka
|
Halsztat C (558/Arch/71) |
2 |
84-16 |
2/2 |
Grodzisko |
|
XII-XV wiek (238/Arch/66) Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
3 |
84-16 |
3/3 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
4 |
84-16 |
4/4 |
Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
5 |
84-16 |
5/5 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
6 |
84-16 |
6/6 |
Osada |
Kultura luboszycka |
IV wiek n.e. |
7 |
84-16 |
7/7 |
Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
8 |
84-16 |
8/8 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
9 |
84-16 |
9/9 |
Osada |
|
V wiek n.e. |
10 |
84-16 |
10/10 |
lad osadnictwa Osada |
Kultura luboszycka |
Neolit (wg K. Demidziuk, .....) Okres wpywów rzymskich |
11 |
84-16 |
11/11 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
12 |
84-16 |
12/12 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia i okres epoki brzu (?) |
13 |
84-16 |
13/13 |
Osada Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich redniowiecze |
14 |
84-16 |
14/14 |
Osada lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze redniowiecze |
15 |
84-16 |
15/15 |
Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich - IV wiek n.e. |
16 |
84-16 |
16/16 |
Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich - IV wiek n.e. |
17 |
84-16 |
17/17 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
18 |
84-16 |
18/18 |
Krzy pokutny |
|
redniowiecze (715/60) |
19 |
84-16 |
19/19 |
Krzy pokutny |
|
redniowiecze (715/60) |
20 |
84-16 |
20/20 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
21 |
84-16 |
21/21 |
Osadnictwo miejskie |
|
redniowiecze |
22 |
84-16 |
22/22 |
Koció p.w. w. Erazma i Pankracego |
|
redniowiecze |
23 |
84-16 |
23/23 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIII/XIV wiek |
24 |
84-16 |
24/24 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIII/XIV wiek |
25 |
84-16 |
25/25 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIII/XIV wiek |
26 |
84-16 |
26/26 |
Osadnictwo miejskie (studnia) |
|
redniowiecze/okres nowoytny |
27 |
84-16 |
27/27 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIV-XV wiek |
28 |
84-16 |
28/28 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIV wiek |
29 |
84-16 |
29/29 |
Mur miejski |
|
XIV-XV wiek |
30 |
84-16 |
30/30 |
Mur miejski |
|
XIV-XV wiek |
31 |
84-16 |
31/31 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze ? |
32 |
84-16 |
32/32 |
Osadnictwo miejskie |
|
redniowiecze ?, Okres nowoytny ? |
33 |
84-16 |
33/33 |
Osadnictwo miejskie |
|
XVI wiek |
34 |
84-16 |
34/34 |
Osadnictwo miejskie |
|
XVI-XVIII wiek |
35 |
84-16 |
35/35 |
Lochy miejskie |
|
XV/XVI wiek |
36 |
84-16 |
36/36 |
Skarb ? Osadnictwo miejskie |
|
Poowa XX wieku XVIII wiek |
37 |
84-16 |
37/37 |
Fosa miejska - palisada |
|
XIV/XV wiek |
38 |
84-16 |
40/38 |
Osadnictwo miejskie |
|
XIV wiek |
39 |
84-16 |
41/39 |
Osadnictwo miejskie Studnia |
|
XV wiek XVII-XVIII wiek |
40 |
84-16 |
42/40 |
Osadnictwo miejskie |
|
XVI-XVII wiek |
41 |
84-16 |
43/41 |
Osadnictwo miejskie (studnia) |
|
redniowiecze ? |
42 |
84-16 |
44/42 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
43 |
84-16 |
80/140 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
44 |
84-16 |
81/141 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
45 |
84-16 |
82/142 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
46 |
84-16 |
83/143 |
lad osadnictwa Osada |
|
Wczesne redniowiecze XIII - XV wiek |
47 |
84-16 |
84/144 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
48 |
84-16 |
85/145 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
49 |
84-16 |
86/146 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
50 |
84-16 |
87/147 |
lad osadnictwa |
|
XIII - XV wiek |
51 |
84-16 |
88/148 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
52 |
84-16 |
89/149 |
lad osadnictwa |
|
XIII, XV wiek |
53 |
84-16 |
90/150 |
lad osadnictwa Osada |
|
Pradzieje ? XIII - XV wiek |
54 |
84-16 |
91/151 |
Osadnictwo miejskie Relikty wau drewniano-ziemnego Relikty muru miejskiego Relikty zabudowy murowanej Kolektor burzowy |
|
XIII/XIV wiek, XVI wiek XIII - XIV wiek
XIV/XV wiek XVIII/XIX wiek
redniowiecze ? - XIX wiek |
55 |
84-16 |
92/157 |
Osadnictwo miejskie - ratusz |
|
Póne redniowiecze - XVI wiek |
56 |
84-16 |
93/158 |
Osadnictwo miejskie |
|
Póne redniowiecze - okres nowoytny |
57 |
84-17 |
39/20 |
Osada ? |
|
Póne redniowiecze |
BL |
84-16 |
45/105 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
46/106 |
lad osadnictwa |
|
Epoka brzu |
BL |
84-16 |
47/107 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
48/108 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
49/109 |
Osada |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
BL |
84-16 |
50/110 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
51/111 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
52/112 |
Osada |
Kultura luboszycka |
IV wiek n.e. |
BL |
84-16 |
53/113 |
Osada |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
54/114 |
lad osadnictwa |
|
Mezolit |
BL |
84-16 |
55/115 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
56/116 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
57/117 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
58/118 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
59/119 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
60/120 |
Osada ? Osada ? |
|
Okres wpywów rzymskich Okres wdrówek ludów |
BL |
84-16 |
61/121 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
62/122 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia |
BL |
84-16 |
63/123 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
64/124 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
65/125 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
66/126 |
lad osadnictwa |
|
Epoka brzu |
BL |
84-16 |
67/127 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
68/128 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
69/129 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
70/130 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
71/131 |
Osada ? |
|
XIII - XIV wiek |
BL |
84-16 |
72/132 |
Skarb ? |
|
XIII - XIV wiek |
BL |
84-16 |
73/133 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
74/134 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia |
BL |
84-16 |
75/135 |
Osada ? |
|
Pradzieje ? |
BL |
84-16 |
76/136 |
Cmentarzysko ? |
|
Pradzieje ? |
BL |
84-16 |
77/137 |
Osada |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
78/138 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
79/139 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze ? |
Jelenia Góra — Cieplice
58 |
84-15 |
3/33 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
59 |
84-16 |
7/82 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
60 |
84-16 |
8/83 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
61 |
84-16 |
9/84 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
62 |
84-16 |
10/85 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
63 |
84-16 |
11/86 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
64 |
84-16 |
12/87 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
65 |
84-16 |
13/88 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
66 |
84-16 |
14/89 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
67 |
84-16 |
15/90 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
68 |
84-16 |
16/91 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
69 |
84-16 |
17/92 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
70 |
84-16 |
18/93 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
71 |
84-16 |
19/94 |
lad osadnictwa |
|
XIII - XV wiek |
72 |
84-16 |
20/95 |
lad osadnictwa |
|
XIII - XV wiek |
73 |
84-16 |
21/96 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
74 |
84-16 |
22/97 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
75 |
85-16 |
24/2 |
Cmentarzysko szkieletowe |
|
Okres wpywów rzymskich |
76 |
85-16 |
25/3 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
77 |
85-16 |
26/4 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
78 |
85-16 |
27/5 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
79 |
85-16 |
28/6 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
80 |
85-16 |
29/7 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
81 |
85-16 |
30/8 |
Osada |
|
XIII, XV wiek |
82 |
85-16 |
31/9 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
Poza obrbem |
85-16 |
32/10 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
BL |
84-16 |
1/77 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia |
BL |
84-16 |
2/78 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
4/79 |
Cmentarzysko ciaopalne |
|
Modszy okres epoki brzu |
BL |
84-16 |
5/80 |
Cmentarzysko |
|
Pradzieje |
BL |
84-16 |
6/81 |
Skarb ? |
|
VII wiek |
BL |
85-16 |
23/1 |
Cmentarzysko szkieletowe |
|
Okres lateski |
Jelenia Góra — Czarne
83 |
84-16 |
1/45 |
Zamek - dwór |
|
Renesans XVI wiek Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
84 |
84-16 |
3/70 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
85 |
84-16 |
4/71 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
86 |
84-16 |
5/72 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
87 |
84-16 |
6/73 |
Osada |
|
XIII-XV wiek |
88 |
84-16 |
7/74 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
89 |
84-16 |
8/75 |
lad osadnictwa |
|
XIII-XV wiek |
90 |
84-16 |
9/152 |
Osada |
|
XIII - XIV wiek |
91 |
84-16 |
10/153 |
Grobla kamienno-ziemna |
|
XIV - XV wiek |
92 |
84-16 |
11/154 |
Osada |
|
XIV wiek |
93 |
84-16 |
12/155 |
osada |
|
XIII - XIV wiek |
94 |
84-16 |
13/156 |
grobla |
|
XIV - XV wiek |
BL |
84-16 |
2/69 |
osada |
|
redniowiecze |
Jelenia Góra — Goduszyn
95 |
84-16 |
4/101 |
osada |
|
XIII - XV wiek |
96 |
84-16 |
5/102 |
osada |
|
XIII - XV wiek |
97 |
84-16 |
6/103 |
osada |
|
XIII - XV wiek |
98 |
84-16 |
7/104 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
137 |
84-16 |
25 |
Znaki graniczne? |
|
Nieokrelona (wg K. Demidziuk) |
BL |
84-16 |
1/98 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
2/99 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
3/100 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze |
Jelenia Góra — Grabary
99 |
84-17 |
1/1 |
Grodzisko |
|
Wczesne redniowiecze (239/Arch/66) jako Strupice Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
100 |
84-17 |
2/2 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
101 |
84-17 |
3/6 |
Osada lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze Póne redniowiecze |
102 |
84-17 |
5/19 |
Osada Osada |
|
Wczesne redniowiecze Póne redniowiecze |
103 |
84-17 |
6/21 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
104 |
84-16 |
7/46 |
Zamek - wiea ?, kamienioom |
|
redniowiecze? Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
105 |
84-17 |
38/3 |
Osada ? |
|
Póne redniowiecze |
135 |
|
18 |
Osada |
|
Neolit (wg K. Demidziuk, ....) |
136 |
|
19 |
Osada |
|
Okres wdrówek ludów (wg K. Demidziuk, ....) |
BL |
84-16 |
10/61 |
lad osadnictwa |
|
III okres epoki brzu |
BL |
84-16 |
11/62 |
Cmentarzysko ciaopalne |
|
III okres epoki brzu i okres halsztacki |
BL |
84-16 |
12/63 |
Cmentarzysko ciaopalne |
Kultura uycka |
|
BL |
84-16 |
13/64 |
lad osadnictwa |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
BL |
84-16 |
14/65 |
Osada |
|
Okres wpywów rzymskich |
BL |
84-16 |
15/66 |
lad osadnictwa |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
BL |
84-16 |
16/67 |
Osada Osada |
|
Wczesne redniowiecze XIII-XIV i 1 poowa XV wieku |
BL |
84-16 |
17/68 |
Osada |
|
redniowiecze |
BL |
84-16 |
8/59 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia |
BL |
84-16 |
9/60 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia |
BL |
84-17 |
4/7 |
Osada ? |
|
Wczesne redniowiecze |
Jelenia Góra — Jagnitków
106 |
|
Bez nr |
Huta szka ? |
|
Póne redniowiecze ? |
Jelenia Góra — Maciejowa
107 |
83-17 |
1/5 |
Osada |
|
XIV - XV wiek (70/Arch/82) |
108 |
83-17 |
2/6 |
Osada |
|
XIV - XV wiek (71/Arch/82) |
109 |
84-17 |
6/22 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
110 |
84-17 |
7/23 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
111 |
84-17 |
8/24 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
112 |
84-17 |
9/25 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
138 |
84-17 |
34 |
Znaleziska lune |
|
Neolit (wg K. Demidziuk) |
BL |
84-17 |
3/15 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-17 |
4/16 |
lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze |
BL |
84-17 |
5/17 |
lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze |
Jelenia Góra — Malinnik
BL |
84-16 |
1/76 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze ? |
Jelenia Góra — Sobieszów
113 |
85-15 |
1/1 9/28? |
Zamek Chojnik |
|
Póne redniowiecze - okres nowoytny (1353 - 1675) (85/49) Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
114 |
85-15 |
3/3 |
Miejsce kultowe ? |
|
Nieokrelona |
115 |
85-15 |
4/4 |
Znaki naskalne
lad osadnictwa lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze - okres nowoytny Póne redniowiecze Okres nowoytny |
116 |
85-15 |
5/5 |
Znaki naskalne |
|
Póne redniowiecze - okres nowoytny |
117 |
85-15 |
6/6 |
Znaki naskalne |
|
Póne redniowiecze - okres nowoytny |
118 |
85-15 |
9/9 |
Osada lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze Okres nowoytny |
119 |
85-15 |
10/10 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
120 |
85-15 |
11/11 |
lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze |
121 |
85-15 |
12/12 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
122 |
85-15 |
13/13 |
lad osadnictwa lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze Okres nowoytny |
123 |
85-15 |
14/14 |
Osada |
|
Póne redniowiecze |
124 |
85-15 |
15/15 |
lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze |
BL |
85-15 |
2/2 |
Sztolnia kopalni kobaltu |
|
Koniec XVIII wieku |
BL |
85-15 |
7/7 |
lad osadnictwa |
|
Póne redniowiecze |
BL |
85-15 |
8/8 |
lad osadnictwa |
|
Wczesne redniowiecze |
Jelenia Góra — Strupice
125 |
83-16 |
1/52 |
Rejon górnictwa kruszcu |
|
redniowiecze - okres nowoytny Otoczono stref „W” cisej ochrony archeologicznej |
126 |
83-16 |
2/53 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
127 |
83-16 |
3/54 |
lad osadnictwa |
|
XIII - XV wiek |
128 |
83-16 |
4/55 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
129 |
83-16 |
5/56 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
130 |
83-16 |
6/57 |
lad osadnictwa |
|
XIII - XV wiek |
131 |
84-16 |
7/43 |
lad osadnictwa |
|
Epoka kamienia - I okres epoki brzu |
132 |
84-16 |
8/44 |
Krzy pokutny |
|
redniowiecze (1425/65) |
133 |
84-16 |
19/57 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
134 |
84-16 |
20/58 |
Osada |
|
XIII - XV wiek |
BL |
84-16 |
10/48 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
9/47 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
15/53 |
Cmentarzysko |
Kultura luboszycka |
Okres wpywów rzymskich |
BL |
84-16 |
11/49 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
12/50 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
13/51 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
14/52 |
lad osadnictwa |
|
Neolit |
BL |
84-16 |
16/54 |
Osada |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
17/55 |
Osada |
|
Wczesne redniowiecze |
BL |
84-16 |
18/56 |
lad osadnictwa |
|
redniowiecze ?, okres nowoytny |
Wykorzystane materiay:
Dokumentacja AZP w archiwum SOZ Jelenia Góra
83-16 - R. Koomaski, 1988
83-17 - M. Len, W. Rokowicz, 1982
84-15 - L. Kamiski, W. Rokowicz, W. Nawalicki, 1984
84-16 - K. Demidziuk, R. Koomaski, 1993
84-17 - L. Kamiski, W. Rokowicz, W. Nawalicki, 1984
85-15 - L. Kamiski, A. Kosicki, 1985
85-16 - K. Demidziuk, R. Koomaski, 1994
K. Demidziuk, Katalog archiwalnych stanowisk archeologicznych: powiat Jelenia Góra, mps. Wrocaw 1995, archiwum ROSiOK.
Jelenia Góra
Zarys rozwoju urbanistycznego
Dokadna data lokacji miasta nie jest znana. Wedug niektórych badaczy miaa to by lokacja na surowym korzeniu, krótko przed 1281 r. Podstaw takiego datowania stanowi dokument wydany w tyme roku przez ksicia Bernarda z Lwówka (Bernhard von Löwenberg), nadajcego joannitom ze Strzegomia 100 anów w górnym biegu Kamiennej (Zacken) w Jeleniej Górze (Hyrzberc). Z 1288 r. pochodzi pierwsza wzmianka o mieszczanach jeleniogórskich (dokument ksicia Bolka I wymieniajcy nostrorum civium Hyrsbergensium). Inne teorie dotyczce powstania orodka miejskiego zakadaj, e jego zalek stanowia osada, która rozwin si miaa w niewielkim oddaleniu od wczesnoredniowiecznego grodu na obecnym Wzgórzu Krzywoustego i która okoo poowy XIII w. zostaa powtórnie lokowana na prawie niemieckim. W wietle najnowszych bada archeologicznych brak jednak ladów istnienia grodu w miejscu póniejszego zamku, którego powstanie datowane jest na pocztek XII lub drug poow XIII wieku. W dokumentach wzmiankowany jest on po raz pierwszy w 1291 r. jako castrum.
Centrum lokowanego na surowym korzeniu miasta stanowi prostoktny rynek o duszej osi biegncej z pónocnego zachodu na poudniowy wschód, zgodnie z przebiegiem drogi z Gryfowa do Bolkowa. Wzdu duszych boków rynku usytuowane byy po dwa bloki zabudowy. Od strony poudniowej rozdzielaa je droga biegnca w kierunku dzisiejszych Cieplic. Zabudowa krótszych boków rynku wysunita bya w gb placu. rodkow cz placu rynkowego zajmoway urzdzenia handlowe. Byy to: od poudniowego wschodu awy chlebowe, nastpnie jatki misne, awy rzemielnicze nadbudowane w póniejszym okresie domami budniczymi oraz garkuchnia. Po stronie pónocno-zachodniej znajdoway si winiarnia, waga oraz postrzygalnia sukna. Oba bloki zabudowy ródrynkowej rozdzielaa wska ulica, stanowica krótsz o rynku. Oprócz parceli wokó rynku teren redniowiecznego miasta obejmowa jeszcze kilka bloków zabudowy, poprzecinanych regularn siatk ulic. Ksztat tych dziaek by nieregularny, co wynikao z ich bezporedniego ssiedztwa z pasem obwarowa wykorzystujcym naturalne uksztatowanie terenu.
Miasto obwiedzione byo pierwotnie z trzech stron drewniano-ziemnymi umocnieniami, a od pónocy naturaln jego ochron stanowia stroma skarpa opadajca ku Mynówce. Trzy gówne drogi wybiegajce z placu rynkowego prowadziy do bram miejskich: Zamkowej (Burgtor) od zachodu, Wojanowskiej (Schildauertor) od wschodu i Dugiej (Langgassentor) od poudnia. Mury obronne miasto otrzymao przypuszczalnie w kocu XIV wieku. Najstarsze zachowane ich fragmenty pochodz z pocztku XV wieku. W wewntrznym piercieniu murów, o gruboci okoo 1,5 m i szerokoci 8 m znajdoway si trzy wiee przybramne oraz trzydzieci sze bastei o ksztacie pókolistym i cylindrycznym. W kocu XV wieku Jelenia Góra opasana zostaa drugim, zewntrznym piercieniem murów, o gruboci okoo 0,6 m i wysokoci 2,2 do 2,5 m, z dziewicioma bastejami wysunitymi poza lini muru. Obwarowania poprzedzone byy such fos o szerokoci okoo 15 m. W pasie midzymurza umieszczone byy bramy w formie budynków. Z lini murów obronnych zwizana bya równie kaplica w. Anny, wbudowana w bastej, powstaa na pocztku XVI wieku (wzmiankowana po raz pierwszy w 1516 r.).
W pónocno-wschodniej czci miasta, na wzniesieniu znajdowa si koció (obecnie parafialny p.w. . Erazma i Pankracego). witynia — pierwotnie drewniana — powsta moga ju w XIII wieku. Pierwsza wzmianka ródowa potwierdzajca jej istnienie pochodzi z 1288 r. (w dokumencie ksicym wymieniony jest pleban jeleniogórskiego kocioa). Budowla ta spona w wielkim poarze, który strawi cae miasto w 1303 r. witynia odbudowana w I poowie XIV wieku moga by ju murowana, cho w obecnej budowli, datowanej na lata okoo 1380 i pierwsz tercj XV wieku nie odkryto reliktów wczeniejszej fazy budowy.
Zapewne równie jeszcze w XIII wieku powsta zwizany z joannitami szpital z kaplic Boego Ciaa (Zum Leichnam Christi), usytuowany przy Bramie Zamkowej, cho jego istnienie róda potwierdzaj dopiero w 1327 r. W jego bezporednim ssiedztwie znajdowa mia si cmentarz, zapewne w miejscu obecnego zakadu energetycznego. Szpital posiada liczne dobra: folwark w pobliu póniejszego Helikonu, myn w Cunnersdorf oraz 5 zagród w Malinniku.
redniowieczne miasto nie koczyo si na linii murów obronnych. Przed bramami miejskimi uksztatoway si przedmiecia: Wojanowskie, Zamkowe i Dugie. Na przedmieciu Zamkowym, w niewielkim oddaleniu od obwarowa znajdowa si wspomniany ju szpital Boego Ciaa. Do dóbr szpitalnych nalea folwark u podnóa dzisiejszej Góry Kaplicznej, myn we wsi Cunnersdorf (rejon obecnej ul. Warszawskiej) oraz pi zagród we wsi Herischdorf (Malinnik). Na przedmieciu Wojanowskim w XV wieku wzniesiona zostaa kaplica Najwitszej Marii Panny (pierwsza wzmianka o kociele pochodzi z 1453 r.). Budowa wityni majcej suy ludnoci mieszkajcej poza murami miejskimi wiadczy o intensywnym rozwoju tego przedmiecia w pónym redniowieczu. W niewielkim oddaleniu od bramy Dugiej w 1449 r. powsta koció cmentarny w. Ducha (Kapelle zum heiligen Geist), wokó którego zaoono cmentarz. Na pónoc od murów miejskich rozwijay si tereny o charakterze przemysowym. Wykorzystujc bieg pobliskiego Bobru przekopano tu kana Mynówki i ulokowano miejskie myny. Pierwsze wzmianki o budowie myna pochodz z koca XIII wieku — by to tzw. myn górny (Obermühle), pooony na wschód od miasta. Drugi myn — Niedermühle — powsta w 1299 r. po stronie pónocno-zachodniej, w pobliu wzgórza zamkowego.
W 1433 r. rada miejska wykupia z rk Heinza von Nimpsch jeleniogórski zamek, który w tym samym roku zosta zburzony, by nie stanowi oparcia dla oddziaów husyckich. Prawdopodobnie nie zosta on cakowicie rozebrany: róda wzmiankuj dom na zboczu wzgórza zamkowego, tzw. Haus in Pachwinkel.
Obszar bogaccego si miasta stopniowo rozrasta si. W latach 1415-16 mieszczanie nabyli wie Cunnersdorf lec na poudniowy zachód od miasta. W obrbie murów miejskich znajdowao si wówczas okoo 250 domów. Coraz liczniej zabudowane byy przedmiecia. W 1549 roku miasto zakupio ogród przed bram Wojanowsk przeznaczajc ten teren na cmentarz (nie zachoway si adne relikty tego zaoenia).
Istotnym wydarzeniem majcym wpyw na charakter zabudowy miasta by wielki poar z 1549 roku. Strawi on cae miasto w obrbie murów (przedmiecia ocalay), co pozwala wnioskowa, e jego zabudowa bya jeszcze wówczas w wikszoci drewniana. Po poarze odbudowany zosta koció parafialny (lata 1550-1552), a na placu przykocielnym w 1566 r. wzniesiono budynek szkoy. By to jeden z nielicznych murowanych budynków w miecie, gdy wikszo domów odbudowanych po poarze ponownie wzniesiono w technice nietrwaej. Zapewne z I poowy XVI w. pochodzi pierwszy budynek ratusza, równie uszkodzony w poarze, odnawiany w II poowie XVI w.
Wielkie zniszczenia zabudowy miejskiej spowodowaa wojna trzydziestoletnia. W poarze z 1634 r. spon ratusz, szkoy, 3 witynie (w. Marii, w. Anny i w. Ducha), 3 szpitale (w tym szpital z kaplic Boego Ciaa), 3 dwory, folwark, 341 domów oraz 56 stodó. Ocala jedynie koció parafialny. Odbudowywane po zniszczeniach wojennych budynki wznoszone byy ju w kamieniu i cegle. W drugiej poowie XVII i na pocztku XVIII wieku powstaa wikszo podcieniowych kamienic rynkowych. Podcienia dzieliy si na niciane i malane w pierzei pónocnej, kunierskie w zachodniej, biaoskórnicze we wschodniej oraz sukiennicze i noownicze w poudniowej. Domy przyrynkowe naleay w wikszoci do kupców, wacicielami kilku byli rzemielnicy. Ponadto w pierzei poudniowej znajdoway si dwie gospody i winiarnia. Po roku 1657 odnowiono ratusz, który w nadanej mu wówczas formie dotrwa do poowy XVIII wieku; w 1739 roku miaa miejsce katastrofa budowlana, która uszkodzia budynek w tak znacznym stopniu, e zosta on rozebrany. Na jego miejscu stana w latach 1744-1747 obecna budowla. W 1669 r. w ssiedztwie placu kocielnego miasto udostpnio jezuitom teren pod budow kolegium. W tym samym roku nabyli oni dominium Boberstein oraz Riemer-Vorwerk (Paulinum). W roku 1662 odbudowano po poarze koció w. Ducha.
Pocztek XVIII wieku przyniós budow duego kompleksu ewangelickiego na przedmieciu Wojanowskim. W latach 1709-1718 powsta koció p.w. w. Krzya, którego brya wzorowana bya na sztokholmskim kociele w. Katarzyny. Zosta on otoczony zaoeniem cmentarnym, wzdu muru którego w latach 1716-1770 powstao osiemnacie okazaych kaplic grobowych ufundowanych przez zamonych mieszczan. Na poudnie od kocioa wybudowany zosta w latach 1709-1712 budynek domu kantorów, obecny dom parafialny, a w pierzei dzisiejszej ul. 1-go Maja, na zachód od kocioa — trójskrzydowy budynek szkoy (1709 r., przebudowany w 1874). Mieci si w nim równie dom parafialny i karcer.
W cigu XVIII wieku trwaa jeszcze odbudowa miasta ze zniszcze wojny trzydziestoletniej. W 1716 r. odbudowano koció p.w. w. Anny, a w 1737 rozpoczto odbudow kocioa p.w. N.P. Marii. W roku 1742 miasto liczyo 261 domów, przedmiecia — 562, wszystkie kryte jeszcze gontem. Oprócz mynów w Jeleniej Górze znajdoway si w tym czasie szlifiernia, papiernia, folusze oraz liczne warzelnie piwa. W 1735 r. jako nieruchomoci komunalne wymieniane s: ratusz, szkoa niemiecka, dom lekarza miejskiego, gospoda, farbiarnia, dwie sodownie, dom stray miejskiej przy bramie zamkowej (bdcy zarazem siedzib stray ogniowej), dom pasterzy, cegielnia, strzelnica, stodoy miejskie i sze mynów.
W drugiej poowie XVIII wieku stopniowo przebudowywano bramy miejskie, poszerzajc je (w 1755 powikszono bram Wojanowsk, wyburzajc znajdujcy si przy niej dom bramny, w 1773 poszerzono bram Dug, w 1787 przebudowano bram Zamkow, umocniono mosty zwodzone). Ju od koca XVIII w. stopniowo zasypywano fos miejsk, budujc w jej miejscu domy i zakadajc ogrody. Na przedmieciach znajdowao si wiele ogrodów uytkowych i ozdobnych — jako najwikszy i najpikniejszy wymieniany jest barokowy ogród z pawilonem i oraneri usytuowany w pobliu bramy Dugiej.
W 1778 jezuici sprzedali budynek kolegium przy ulicy Hintergasse (obecnie ul. M. Kopernika) oraz nalece do nich dominium Boberstein i opucili miasto. W miejscu stojcej tu budowli powsta niewielki paac otoczony ogrodem.
W ostatniej wierci XVIII wieku rozpoczto zagospodarowywanie terenów zielonych na obrzeach miasta. Z inicjatywy prokonsula Johanna Christopha Schönau od 1772 r. ksztatowano zaoenie rekreacyjne na tzw. Pflanzbergu w poudniowo-wschodniej czci miasta (obszar na wschód od Wzgórza Kociuszki). Od 1779 roku trway prace nad zagospodarowaniem Wzgórza Kociuszki (Kavalierberg). Stopniowo zalesiano ten teren, a w 1784 r. wybudowano po zachodniej stronie wzgórza pawilon w stylu holenderskim. Dalsza rozbudowa tego terenu miaa miejsce ju w XIX wieku — w 1818 r. urzdzono tu kompleks rekreacyjny o charakterze angielskiego parku krajobrazowego z punktem widokowym, restauracj, kawiarniami i domami letniskowymi. Inne zaoenie zielone uksztatowano na obecnej Górze Kaplicznej. Powsta tutaj w 1787 r., równie z inicjatywy J. Ch. Schönau, Helikon — romantyczny park z posgami muz i wityni Apolla.
Koniec XVIII wieku przyniós jeszcze jedn istotn inwestycj budowlan. W 1788 na pónocny zachód od miasta na miejscu magazynu i wiey wodnej wybudowano rafineri cukru, gdzie w nastpnych latach zorganizowano pierwsz na wiecie warzelni cukru z buraków. W 1858 zostaa ona kupiona przez pastwo i przeksztacona na koszary.
Intensywny rozwój miejskiej zabudowy mia miejsce w XIX wieku, a zwaszcza drugiej jego poowie. Dopiero wówczas nastpio istotne poszerzenie granic miasta i dalsza rozbudowa jego przedmie. W pierwszych dekadach XIX w. powstao kilka zakadów przemysowych na obrzeach Jeleniej Góry — manufaktura produkujca delikatne drukowane tkaniny (1812-13), przdzalnia weny, fabryka porcelany, wytwórnia win. Ponadto w miecie znajdowaa si papiernia, browar, 2 drukarnie, 2 zakady litograficzne, 8 bielników, 9 farbiarni i 2 folusze pótna — w sumie 16 obiektów wraz z mynami i magazynami. W 1801 r. ukoczono budow nowego szpitala „Corpus Christi” (przy Hospitalstrasse, obok cukrowni). W 1830 r. miasto liczyo 797 domów prywatnych, 28 budowli publicznych, 201 stajni i obór.
Ju od lat dwudziestych XIX w. rozpoczto niezwykle istotny dla rozwoju przestrzennego miasta proces stopniowego rozbierania okalajcych historyczne centrum fortyfikacji. Umoliwi on bardziej intensywn ekspansj przedmie, stosunkowo sabo dotd rozwinitych. W pierwszej poowie XIX wieku wybudowano w piercieniu murów obronnych kilka furt. W 1823 r. zburzono bram Zamkow. Zachowaa si jedynie towarzyszca jej wiea bramna, cho zostaa ona w znacznym stopniu przebudowana. W 1837 r. rozebrano bram Dug, a w 1868 detale bramy Wojanowskiej wmontowane zostay w kompleks zabudowa koszar przy ówczesnej ulicy Hospitalstrasse. Pierwszy fragment murów obronnych rozebrany zosta ju wprawdzie w roku 1780, ale prace na wiksz skal miay miejsce dopiero w latach czterdziestych i pidziesitych XIX w. W 1862 r. miasto uzyskao zgod na cakowit rozbiórk murów z zachowaniem wie bramy Wojanowskiej i Zamkowej. W miejscu fosy zakadano promenady. Nie znamy dokadnej daty ich powstania, ale przypuszczalnie ksztatowano je od lat szedziesitych. Z 1865 r. pochodzi plan rozbudowy wschodniej czci miasta, pokazujcy przebieg plant wzdu dzisiejszej ulicy Bankowej i Placu Ksidza Kardynaa St. Wyszyskiego. Zapewne w tym samym czasie zaoono promenad wzdu obecnej ul. Jeleniej (wówczas Hirschgraben). Ich istnienie potwierdza plan miasta z 1878 r. Planty okalajce orodek staromiejski od wschodu i poudnia utworzyy reprezentacyjn ulic Promenadenstrasse (obecna Aleja Bankowa) z okaza zabudow willow, bankami i budynkami uytecznoci publicznej.
Wspomniany wyej plan pokazuje zasig zabudowy miejskiej w ostatniej wierci XIX wieku. Wskazuje on na realizacj koncepcji uwidocznionej na planie z 1865 r., zakadajcej rozbudow miasta w kierunku poudniowo- i pónocno-wschodnim. Taki kierunek rozwoju zabudowy uwarunkowany by przede wszystkim uksztatowaniem terenu. Od zachodu i pónocy naturaln barier stanowiy rzeki Bóbr i Kamienna otoczone terenami zalewowymi, a od poudnia obszar miasta ograniczay tereny wsi Cunnersdorf i dalej Cieplic. Nowo ksztatowanej siatce ulic nadawano ksztat regularny. Osi powstajcej dzielnicy staa si obecna ul. Wojska Polskiego (Wilhelmstrasse), czca drog do Cieplic z dworcem kolejowym, wytyczona w 1871 r., z ksztatujc si tu stopniowo zabudow willow i czynszow, o okazaym charakterze oraz budynkami uytecznoci publicznej. W latach siedemdziesitych ulica Wilhelmstrasse oraz wytyczone wokó niej kwartay nie byy jeszcze w peni zagospodarowane. Stay tu w tym okresie jedynie pojedyncze budynki.
W tym samym czasie realizowany by plan zagospodarowania obszaru na pónocny wschód od miasta, gdzie od 1866 r. czynne byo poczenie kolejowe (pocztkowo tylko ze Zgorzelcem i Wrocawiem, w nastpnych latach z miastami czeskimi, Kowarami, Cieplicami, Karpaczem i Star Kamienic). Oprócz dworca kolejowego ksztatowaa si tu gównie zabudowa o charakterze przemysowym: po pónocnej stronie torów powstay odlewnia eliwa, fabryka maszyn oraz zakady przemysowe obecnie nalece do „Jelfy”. Znajdowaa si tu te rzenia miejska.
Dalszy rozwój nowo wytyczonych dzielnic nastpowa w pocztku dwudziestego wieku. Z 1907 r. pochodz projekty zabudowy terenu pomidzy obecnymi ulicami Wincentego Pola, Wojska Polskiego i Sudeck (tzw. Fischerberggelände). Planowana tu rozlega dzielnica mieszkaniowa z zabudow jednorodzinn, domkami szeregowymi i terenami zielonymi zrealizowana zostaa tylko czciowo. W tym samym czasie rozpoczo si ksztatowanie dzielnicy willowej pomidzy ul. Wojska Polskiego a Wzgórzem Kociuszki.
Na pocztku XX w. na obecnym Wzgórzu Krzywoustego (dawny Hausberg) urzdzono tereny rekreacyjne. Wybudowano tu w 1911 r. wie widokow, restauracj z tarasem oraz wytyczono cieki spacerowe.
Lata dwudzieste i trzydzieste dla rozwoju urbanistycznego miasta oznaczay przede wszystkim dalsz ekspansj zabudowy mieszkaniowej o rónym charakterze. Poszerzono wówczas granice administracyjne miasta wczajc do wie Cunnersdorf (1922) oraz Grabary (1923). Oprócz reprezentacyjnej dzielnicy willowej w poudniowo-wschodniej czci miasta, rozrastajcej si stopniowo w przecigu kolejnych dekad, powsta w tym okresie szereg osiedli robotniczych, skromnych domów jedno- i wielorodzinnych oraz kamienic czynszowych. Rozrastaa si nadal dzielnica Fischerberggelände. Z trzeciej i czwartej dekady XX wieku pochodz osiedla przy obecnych ulicach Drzymay i Powstaców lskich (zespoy kamienic czynszowych) oraz osiedla fabryczne (domy jedno- i wielorodzinne) przy ulicach Ziemowita (lata 20.) i Sowiaskiej (lata 20. i 30.). Z pocztku XX wieku pochodzi niewielkie osiedle robotnicze przy ul. Waryskiego, a z lat 30. domy wielorodzinne przy ul. Skaryskiego. W roku 1926 powsta projekt osiedla domów wielorodzinnych przy ul. Rodzinnej, zrealizowany w nastpnych latach. Od pierwszej wierci do koca lat dwudziestych ksztatowao si Osiedle Robotnicze. Z lat 20. i 30. pochodz dwa niewielkie zaoenia na obecnym Osiedlu omnickim — przy ul. Przybocznej (powstao przed 1927) oraz na Placu Róanym (powstae ok. 1935).
Przy ulicach Wesoej, Dziecinnej oraz Skowronków w drugiej wierci XX wieku powsta zespó domków jednorodzinnych o skromnym charakterze. Analogiczna zabudowa ksztatowaa si w rejonie dzisiejszego Osiedla Kosmonautów. W latach 20. i 30. powstao równie osiedle domów wielorodzinnych oraz koció luteraski przy ul. Tkackiej i Panieskiej. Ju w pocztku XX w. projektowane byo osiedle domów wielorodzinnych w rejonie dzisiejszych ulic Lwóweckiej i A. Krzywo. Jego realizacj rozpoczto dopiero w latach trzydziestych i kontynuowano ju w okresie powojennym. Zapewne równie z lat 30. pochodzi zabudowa obecnego Osiedla Pomorskiego.
W latach 30. nastpia rozbudowa zakadów przemysowych w miejscu dawnej papierni, pomidzy lini kolejow a rzek Kamienn. Ju w kocu XIX w. uruchomiono tu produkcj celulozy, a w 1932 r. fabryka zostaa przejta i zmodernizowana przez koncern niemiecki Prix, który zaoy tu dowiadczalny kombinat celulozowo-wókienniczy.
Rozwijaa si równie infrastruktura o charakterze rekreacyjnym. W 1922 r. wybudowano stadion (przy obecnej Powstaców lskich), a w 1925 r. hal sportow. W latach 30. powsta kompleks basenów kpielowych oraz korty tenisowe (1935) przy obecnej ul. Sudeckiej na obszarze graniczcym z pobliskim parkiem przy zamku Paulinum. W 1927 r. na terenie dzisiejszego Aeroklubu Jeleniogórskiego usytuowano lotnisko komunikacyjne i sportowe.
Okres II wojny wiatowej szczliwie nie spowodowa zniszczenia miasta. Jelenia Góra, ze wzgldu na swe pooenie w znacznym oddaleniu od frontów, stanowia jedno z najbezpieczniejszych miast w Rzeszy — nigdy nie toczyy si tu dziaania wojenne. Przejcie miasta przez administracj polsk przerwao jego dotychczasowy kierunek rozwoju. Powojenni planici nie powrócili do koncepcji swych niemieckich poprzedników, ksztatujc now zabudow przede wszystkim na pónocny wschód od miasta — powstay tutaj due osiedla mieszkaniowe z wielkiej pyty (Zabobrze).
Nastpiy równie istotne zmiany w sylwecie Starego Miasta. Katastrofalny stan techniczny wielu kamienic doprowadzi w latach 60. do licznych wyburze zarówno na Placu Ratuszowym jak i w kwartaach przyrynkowych. Zabudowa pierzei rynkowych zostaa zrekonstruowana, ze znacznymi uproszczeniami wprawdzie, ale z zachowaniem szerokoci dziaek oraz ogólnej dyspozycji elewacji. W bloku ródrynkowym w latach 60. zrekonstruowano cig dawnych domów budniczych, który zredukowano jednak jedynie do pónocnego traktu.
Wci niezabudowane pozostaj natomiast liczne parcele w obrbie Starego Miasta - konieczne jest odtworzenie zabudowy kwartaów pomidzy ulicami Drucian i Grodzk oraz Grodzk i Jasn.
Zdegradowaniu ulegy istotne dla krajobrazu miasta przedwojenne tereny rekreacyjne — Wzgórze Kociuszki, Wzgórze Krzywoustego, Ogród Muz.
Rozwiny si due kompleksy przemysowe, przede wszystkim na terenach o analogicznym sposobie zagospodarowania ju w okresie przedwojennym. Wykorzystujc istniejc infrastruktur w miejscu dawnej rzeni i tkalni lnu przy ul. Wincentego Pola usytuowano zakady przemysowe „Jelmes” i „Jelfa”. Duy zespó fabryczny z lat 30. XX w. na wschód od Kamiennej zaadaptowany zosta na zakady chemiczne „Celwiskoza”, a nastpnie „Jelchem”. Powsta szereg nowych zakadów przemysowych w rejonie dzielnicy Spódzielczej i na Zabobrzu. Przez dzielnic Zabobrze poprowadzono równie obwodnic miejsk, obecnie nadal w budowie.
Oprócz wspomnianych osiedli z wielkiej pyty rozwina si równie zabudowa jednorodzinna, czsto w ramach kontynuacji rozbudowy dzielnic willowych i osiedli, których ukady wyksztaciy si w pierwszej poowie XX wieku. Efektem takiej rozbudowy s osiedla Pomorskie, E. Orzeszkowej, Kosmonautów, omnickie, osiedle przy ulicach A. Krzywo i Lwóweckiej oraz w rejonie ul. G. Morcinka.
Analiza ukadu przestrzennego miasta i stopnia jego zachowania (w ramach poszczególnych ulic i kwartaów zabudowy).
Stare Miasto w granicach dawnej linii murów obronnych
Uksztatowany w redniowieczu orodek staromiejski jest w peni czytelny w ukadzie miasta. Zachowa si przebieg wszystkich ulic, w znacznym stopniu ich zabudowa, ksztat placu rynkowego oraz przylegajcego do placu kocielnego.
Zabudow pierzei wokó placu Ratuszowego tworz podcieniowe kamienice w duym stopniu stanowice powojenn rekonstrukcj pierwotnych — z II po. XVII i pocz. XVIII wieku (zachoway si jedynie elewacje budynków nr 10, 11, 12, 51 i 52). Zaniedbania w okresie powojennym doprowadziy do katastrofalnego stanu technicznego kamienic rynkowych i w latach szedziesitych rozpoczto ich wyburzanie. Nowa architektura z lat szedziesitych powstaa w cisym nawizaniu do historycznej zabudowy: we wntrzach zachowao si wiele reliktów pierwotnych budynków, zachowane zostay szeroko parceli i linia zabudowy, elewacje — cho o znacznie uproszczonych podziaach — nawizuj do pierwotnej dyspozycji, odtworzono podcienia. Skróceniu ulega gboko poszczególnych dziaek.
rodek placu rynkowego zajmuje ratusz, w obecnej postaci pochodzcy z lat 1744-1747 oraz zrekonstruowane w latach 60. dawne domy budnicze (Siebenhäuser), do których pierwotnie przylegay równie jatki misne, awy piekarskie i szewskie, tworzc trójtraktowy cig zabudowa. Powojenna rekonstrukcja obja jedynie trakt pónocny.
Dominant placu Kocielnego lecego w bezporednim ssiedztwie rynku, na niewielkim wzniesieniu, stanowi gotycka brya kocioa parafialnego p.w. Erazma i Pankracego. Po jej poudniowej stronie znajduje si gmach dawnej szkoy, w obecnej formie pochodzcy z 1566 r. Pierwsze wzmianki o stojcym tu budynku, równie mieszczcym szko, spalonym w poarze w 1549 r. pochodz z koca XVI wieku. Zarówno szkoa jak i koció w latach 1524-1629 znajdoway si w rkach protestantów. Od 1654 r. patronat nad nimi otrzymali jezuici, co w nastpnych latach wywoao konflikt z magistratem. Na mocy ugody z 1669 r. budynek na placu kocielnym zosta przeksztacony na dom parafialny nalecy do jezuitów, a szkoa, nad któr patronat objo teraz miasto, przeniesiona zostaa do wykupionego w tym celu przez magistrat budynku przy dawnej Judengasse (póniej Schulstrasse, obecnie ul. Szkolna). Bya to szkoa niemiecka, natomiast jezuici prowadzili kolegium aciskie, pod budow którego otrzymali w 1669 r. teren w pónocnej czci placu kocielnego, ssiadujcy bezporednio z obwarowaniami miejskimi. By to jednoskrzydowy budynek widoczny na planie z 1787/8 r. Po opuszczeniu Jeleniej Góry przez zakon (1780 r.) gmach kolegium jezuickiego, znajdujcy si w zym stanie, mia zosta zburzony. Na terenie tym, by moe na zrbie stojcego tu wczeniej budynku stana obecna budowla — trójskrzydowy Gartenhaus z sal muzyczn, otoczony ogrodem. Budynek ten o formach paacu miejskiego do 1850 r. suy jako resursa, póniej uytkowany by jako wizienie sdu okrgowego, a od pocztku lat 70. XIX w. równie jako sd. Nastpnie budynek kupiony zosta przez gmin katolick i przeznaczony na jej siedzib (Gemeinde- und Vereinshaus).
Na pónoc od kocioa znajdowa si równie pierwotnie cmentarz (do roku 1760). Póniej wybudowano tam prochowni, a nastpnie remiz straack. Na pocztku XIX w. zostaa ona przeksztacona na szpital wojskowy, a od 1850 suya jako areszt stacjonujcych w miecie wojsk.
Zabudowa dawnej Priesterstrasse (póniej Hintergasse, obecnie ul. M. Kopernika), od pónocy ograniczonej lini murów obronnych i skarp, oraz koczcej si na linii miejskich obwarowa Pfortengasse (ob. ul. Forteczna) nie zachowaa si. Najstarsza zabudowa obu tych ulic spona w poarze z 1608 roku. Okoo roku 1750 przy Hintergasse znajdowa si nalecy do gminy ewangelickiej dom „Zum Kreuze Christi”. W latach 1826-1858 w jednym z domów usytuowano ewangelick szko miejsk, przeniesion póniej w poblie kocioa w. Krzya. Przy ulicy tej miecia si równie synagoga. Przy Priesterstrasse znajdowa si dom doktora miejskiego oraz „Seelenhaus” — przytuek dla starszych kobiet, dziaajcy od 1396 r. W 1776 zosta on przeniesiony do nowego budynku przy cmentarzu w. Ducha na przedmieciu Dugim.
Obecnie ulice te utraciy zupenie dawny charakter. Przy M. Kopernika znajduje si cig bloków mieszkalnych. Odtwarzaj one lini zabudowy stojcych tam wczeniej budynków, ale ich forma dysharmonizuje z charakterem staromiejskiej zabudowy. Uporzdkowania wymaga równie teren zielony po przeciwnej stronie ulicy (dawna Hirschgraben-promenade) .
Ulica M. Konopnickiej, dawna Schildauerstrasse prowadzia do bramy Wojanowskiej. Zmienia ona swój charakter po rozebraniu obwarowa miejskich w II po. XIX w. Z dawnych fortyfikacji ocalaa tu jedynie brama, przeniesiona zreszt w inne miejsce (w 1868 r. wmontowana zostaa ona w kompleks zabudowa koszar przy ówczesnej ulicy Hospitalstrasse) oraz wiea bramna z kaplic w. Anny. W ostatnich latach brama Wojanowska zostaa wtórnie wmontowana u wylotu M. Konopnickiej.
Ulica Duga (dawna Langstrasse) biegnca od rynku do nieistniejcej obecnie bramy Dugiej zamieszkiwana bya gównie przez rzemielników. Bya to najwiksza ulica redniowiecznego miasta. W 1750 r. sta tu miay 24 domy, niemal wszystkie mieszczce warsztaty rzemielnicze: wymienianych jest w tym okresie 6 piekarzy, 3 rzeników, 2 szewców, 1 kunierz i 7 kupców. Za bram miejsk rozwijao si rozlege przedmiecie „Vor dem Langgassen Tor”.
Zabudowa tej ulicy ulega znacznym przeksztaceniom w XIX i pierwszej poowie XX wieku. Powstay tu wówczas domy towarowe i kamienice czynszowe.
Ulice Grodzka (Dunkle Burgstrasse) oraz Jasna (Lichte Burgstrasse ), zamieszkiwane przez kupców i rzemielników prowadziy do bramy Zamkowej, rozebranej w 1823 r. Z dawnych obwarowa zachoway si w tym rejonie jedynie wiea przybramna przy ul. Jasnej oraz baszta przy ul. Grodzkiej. Zabudow tych ulic stanowi XIX- i XX-wieczne kamienice, czsto na XVII- i XVIII-wiecznym zrbie. W latach 60-tych w obrbie tych ulic dokonano znacznych wyburze. Puste parcele nadal pozostaj niezagospodarowane.
Ul. 1 Maja (Bahnhof Strasse)
Za bram miejsk, wzdu gównej drogi wlotowej do miasta, uksztatowao si przedmiecie wojanowskie. Przechodzio ono w wiejsk drog prowadzc do oddalonej o mil wsi Schildau (Wojanów). Ju w pónym redniowieczu stany tu dwie witynie — powizany z lini murów obronnych kocióek-basteja p.w. w. Anny (zaoony przypuszczalnie w pocztku XVI w.) oraz kaplica N.P. Marii z XV wieku. Jeszcze w po. XVI w. tu za bram miejsk znajdowa si cmentarz, powstay w miejscu dawnego ogrodu. Zosta on zamknity podczas wojny trzydziestoletniej. W XIX w. teren ten kupio miasto i plac zosta zabudowany.
Przedmiecie Wojanowskie nabierao stopniowo reprezentacyjnego charakteru. Istotnym elementem ksztatujcym wygld ulicy staa si w XVIII wieku monumentalna brya wybudowanego po jej pónocnej stronie kocioa ewangelickiego p.w. w. Krzya z okalajcym go okazaym zaoeniem cmentarnym, domem parafialnym po jego poudniowej stronie oraz gmachem szkoy ewangelickiej w pierzei ulicy. W 1759 r. na ulicy znajdowao si 58 domów. Zachoway si dwa z nich — „Bergschmiede” i „Nauke-Haus”, obecnie nr 3 i 5.
Ulica z czasem zmienia charakter z przedmiejskiej na handlow. Na pocztku XX wieku powstao tu kilka domów handlowych o do interesujcej secesyjnej architekturze oraz reprezentacyjne budynki mieszkalne. Znajdowaa si tu równie kasa oszczdnociowa i wspomniany ju gmach szkoy. Wanym czynnikiem sprzyjajcym rozwojowi ulicy byo wyburzanie obwarowa miejskich w II po. XIX w.
Ulica nie stracia swego charakteru i stanowi obecnie dobrze zachowany kompleks zabudowy osiemnasto- , dziewitnasto- i dwudziestowiecznej.
Aleja Bankowa (Promenade, Adolf Hitler Strasse), ul. Podwale (Vor dem Burgtor, Äusere Burgstrasse), Plac Kard. S. Wyszyskiego, ul. Pijarska (Mühlgrabenstrasse), ul. Jana III Sobieskiego (Greiffenberger Strasse)
Ulice te ksztatoway si wzdu zewntrznej linii obwarowa miejskich.
Zabudowa obecnej ulicy Podwale zacza powstawa dopiero w poowie XVIII w. — w 1759 r. liczya ona 23 domy i zamieszkiwana bya przede wszystkim przez rzemielników. Na skrzyowaniu ulicy z dawn Hospitalstrasse (obecna ul. Obroców Pokoju) znajdowa si od redniowiecza do pocztku XIX wieku szpital „Zum Leichnam Christi”. Z osiemnastowiecznej zabudowy zachowa si budynek obecnego Archiwum Pastwowego, w którym wczeniej miecia si wytwórnia wina.
Przeduenie ulicy Äusere Burgstrasse stanowia biegnca wzdu Mynówki Mühlgrabenstrasse z zachowan obecnie XIX-wieczn skromn zabudow czynszow.
Zabudowy dawnej Äusere Burgstrasse nie mona rozpatrywa w oderwaniu od ulicy Greiffenberger Strasse, obecnej Jana III Sobieskiego, uksztatowanej zapewne równie w XVIII w. Zachowa si szereg domów z tego okresu oraz dziewitnastowiecznych, cho s one w wikszoci w bardzo zym stanie technicznym.
Od kaplicy w. Anny do skrzyowania z ulic Grodzk cigna si promenada miejska, ksztatowana od lat szedziesitych XIX w. w miejscu dawnej fosy zasypanej ostatecznie w 1863 r. (dzisiejsza ul. Bankowa). Teren ten przeksztaci si w II po. XIX wieku w reprezentacyjn ulic z okaza zabudow willow, hotelami, licznymi bankami i budynkami uytecznoci publicznej, które wybudowano w miejscu dawnych oficyn i ogródków. Zabudowa ulicy w wikszoci jest zachowana.
Ul. Obroców Pokoju (Hospitalstrasse)
Ulica uksztatowaa si, podobnie jak ssiadujce z ni ul. Podwale (Äusere Burgstrasse) i ul. Jana III Sobieskiego (Greiffenbergerstrasse) okoo poowy XVIII wieku. Swoj nazw zawdziczaa pooonemu u jej wylotu w stron Podwala szpitalowi „Zum Leichnam Christi”, o redniowiecznym rodowodzie. W bezporednim jego ssiedztwie znajdowa si cmentarz, zlikwidowany zapewne jeszcze w XVIII w., na miejscu którego na pocztku XX wieku wybudowano zakad energetyczny (Städtische Elektrizitätswerk), z którego zachowa si budynek maszynowni (nr 2a). Z tego samego okresu pochodzi ssiadujcy z nim budynek dawnej gazowni (obecnie nr 2). U wylotu ulicy w stron pónocn w miejscu magazynu i wiey wodnej w latach 1787-1857 wybudowano rafineri cukru (architekt K. G. Langhans), w II poowie XIX wieku przebudowan na koszary (lata 1861-1863). W jej okolicy ju od poowy XVIII wieku znajdowa si dom opieki (Pflegehaus — obecny budynek nr 9). W jego pobliu w 1801 ukoczono budow nowego szpitala “Corpus Christi”.
Dawny charakter ulicy zosta cakowicie zatarty przez budow dzielcej j na dwie czci obwodnicy miejskiej oraz dworca autobusowego. Zachoway si pojedyncze relikty dawnej zabudowy (jej najstarszym elementem jest budynek nr 9) oraz zespó koszar.
Ul. Marsz. Józefa Pisudskiego (Schützen Strasse)
Zabudowa na tym terenie pojawia si do póno. W redniowieczu przedmiecia nie rozwijay si w tym kierunku. Jeszcze w XVI wieku znajdoway si tu jedynie nieliczne domostwa i zabudowania gospodarcze. W roku 1760 ulica liczya (wraz z fragmentem obecnej ul. Sudeckiej) okoo 50 domów i 12 stodó. Z tego okresu zachowa si tylko jeden budynek nr 40. Nazwa Schützengasse po raz pierwszy pojawia si w poowie osiemnastego wieku. Dopiero po wyburzeniu murów miasto stopniowo zaczo si rozwija w tym kierunku. Oprócz kamienic czynszowych znajdoway si tu dwie szkoy oraz remiza straacka przy dawnej Privatweg (obecna ul. Sudecka). Równie obecnie zabudowa tych kwartaów to gównie eklektyczna dziewitnastowieczna architektura kamienic czynszowych.
Ul. Wolnoci (Warmbrunnerstrasse, Hermann Göring Strasse), Ul. Kruszwicka
U wylotu ulicy Wolnoci oraz przy obecnej ulicy J. Korczaka, za dawn bram Dug, wzdu drogi prowadzcej do Cieplic uksztatowao si w redniowieczu rozlege przedmiecie Vor dem Langgassen Tor z rozrzucon luno zabudow i niewielkimi uliczkami. Rozcigao si ono pomidzy rzek Kamienn, Czarnem i terenami nalecymi do wsi Cunnersdorf. W niewielkim oddaleniu od bramy miejskiej w 1449 r. powsta koció w. Ducha, wokó którego zaoono cmentarz. Okoo 1750 r. na przedmieciu tym znajdowa si miao okoo 275 domów, w tym liczne otoczone ogrodami nalecymi do zamonych mieszczan. Dalej w stron Cieplic, na wschód od drogi rozcigay si ki. W 1837 zostaa rozebrana brama miejska i poszerzono drog wjazdow do miasta. Od tego momentu ulica zacza traci swój przedmiejski charakter. U wylotu ulicy w stron ulicy Dugiej uksztatowa si plac stanowicy wze komunikacyjny — Warmbrunner Platz - z tramwajem, którego tor bieg a do Cieplic. Dawny cmentarz zamknity zosta w 1871 r. i przeksztacony w zaoenie parkowe z placem zabaw. Jeszcze na pocztku XX w. istnia koció cmentarny p.w. w. Ducha, rozebrany w latach 1905 — 1906 ze wzgldu na zy stan techniczny. Kilka lat wczeniej zlikwidowano równie ostatnie relikty dawnego zaoenia cmentarnego — rozebrano mur cmentarny i usunito nieliczne zachowane jeszcze nagrobki.
Zabudow ulicy stanowi w przewaajcym stopniu pochodzce z koca XIX i pocztku XX wieku kamienice czynszowe, czasem o bardziej reprezentacyjnym charakterze. Wiele z nich znajduje si obecnie w zym stanie technicznym.
Aleja Wojska Polskiego (Wilhelm Strasse) oraz kwartay do ul. Marsz. Józefa Pisudskiego
Dzielnica ta zacza si ksztatowa dopiero w II po. XIX w. Wytyczona zostaa wówczas siatka ulic, wzdu których stopniowo narastaa zabudowa. Jej gówn osi bya zaoona w 1871 r. Wilhelm Strasse — wana arteria komunikacyjna dynamicznie rozwijajcego si miasta, prowadzca od dworca kolejowego do drogi do Cieplic. Stanowia ona jednoczenie reprezentacyjn ulic o interesujcej secesyjnej i eklektycznej architekturze. U jej wlotu od strony ul. Bahnhoff Strasse znajdowa si niewielki skwer z pomnikiem strzelców (Jägerdenkmal) przeniesionym tu sprzed kocioa w. Krzya (obecnie jest to plac T. Kociuszki). Zabudow ulicy stanowiy przede wszystkim okazae wille i kamienice. Znajdoway si tu równie budynki uytecznoci publicznej — Kreishaus (przy skrzyowaniu z ulic Sudeck, obecny Urzd Miasta) oraz gmach sdu (na skrzyowaniu z Bergstrasse, obecnie ul. A. Grottgera). W 1904 r. w pierzei ulicy, na skrzyowaniu z dawn Theaterstrasse, obecnie ul. Teatraln w miejscu dawnego domu strzeleckiego (Schiesshaus) stan secesyjny gmach teatru (Kunst- und Vereinshaus).
Ul. Sudecka (Schmiedeberger Strasse)
Ju w redniowieczu biega tdy droga czca Jeleni Gór z Kowarami, jednak miejska zabudowa rozwina si na tym terenie znacznie póniej. Najstarszym reliktem pierwotnej zabudowy jest budynek nr 31 z 1778 r. Na odcinku od dawnej promenady do ul. Wojska Polskiego zabudow ulicy stanowi skromna architektura kamienic czynszowych. Bardziej interesujco ksztatowa si dalszy odcinek ulicy, gdzie nie wyksztacia si nigdy zwarta zabudowa. Znajdoway si tu tereny nalece do gildii strzeleckiej (strzelnica oraz wybudowany w 1870 r., nie zachowany dom strzelecki). W bezporednim ich ssiedztwie powsta w II po. XIX w. cmentarz ydowski (ladem po dawnym cmentarzu jest znajdujcy si obecnie w jego miejscu skwer). Po przeciwnej stronie ulicy, u podnóa Cavalierberg zapewne w ostatniej wierci XIX wieku zaoono cmentarz komunalny, powikszony okoo 1913 r., z krematorium z 1914 r. Jest on uytkowany do dzi. Od poudnia przylegaj do niego tereny ogródków dziakowych, a po przeciwnej stronie ulicy rozciga si obszerny kompleks koszar z lat 30. XX wieku.
Ul. Wincentego Pola (Bolkenhainer Strasse), Osiedle omnickie, ulice Powstaców lskich (Linkeweg), Sowiaska (Siemensstrasse), Ziemowita (Borsigstrasse), ul. Krakowska
Ulica W. Pola bya pierwotnie szlakiem prowadzcym z Jeleniej Góry do Wrocawia. Po uzyskaniu przez miasto poczenia kolejowego (1867) wzdu jej poudniowej pierzei ulokowano lini kolejow, zabudowania dworca oraz hut szka. Po przeciwnej stronie ulicy znajdoway si zakady przemysowe: rzenia miejska, dua fabryka maszyn (Starke Hoffmann Maschinen Fabrik), tkalnia lnu i elektrownia. Na tyach zabudowa fabrycznych od lat dwudziestych ksztatowane byy osiedla robotniczych domów wielorodzinnych przy obecnych ulicach Ziemowita, Sowiaskiej, Powstaców lskich i Waryskiego. W ich otoczeniu znajdoway si ogródki dziakowe, zakad ogrodniczy oraz plac sportowy ze stadionem. Dzielnica ta utrzymaa swój przemysowy charakter — dzi w miejscu dawnych zakadów znajduj si zabudowania Jelfy i Jelmesu z fragmentarycznie zachowanymi zabudowaniami dawnej rzeni miejskiej.
Zabudowa obecnego Osiedla omnickiego ksztatowaa si od lat 20. XX wieku- niewielkie osiedle zaprojektowane wokó wewntrznego dziedzica przy obecnej ulicy Przybocznej jest ju widoczne na planie z 1927 r. Na planie z 1932 r. wytyczone i zabudowane s równie obecne ulice Godzikowa i Blacharska. Przy ul. Krakowskiej znajdowa si niewielki cmentarz.
Rejon ul. Nowowiejskiej (Kramstaweg), Wzgórze Partyzantów (Fischerberg), Wzgórze Grota-Roweckiego (Samuel-Opitz Berg), Wzgórze Zamkowe (Kreuz-Berg), Paulinum (Riemer-Vorwerk, Paulinenhof,)
Zabudowa tej dzielnicy zacza si rozwija stosunkowo póno — dopiero w pocztku XX wieku, kiedy miasto rozpoczo ekspansj na terenach pooonych na poudniowy-wschód od orodka staromiejskiego. Wczeniej istniaa tu jedynie droga prowadzca do folwarku (Riemer-Vorwerk). Dobra te (póniejsze Paulinenhof) lece u podnóa góry zwanej wówczas Wolfgangberg, w 3 wierci XVII w. nabyte zostay przez jezuitów. W 1670 r. na wzgórzu wznieli oni krzy, od którego otrzymao ono nazw Kreuzberg. W latach 1855 — 57 nowy waciciel dóbr — Richard Kramsta — zaoy tu rozlegy park (od jego nazwiska pochodzia ówczesna nazwa ul. Sudeckiej - Kramstaweg). W roku 1872 w pobliu szczytu wybudowano okaza will (obecnie zamek Paulinum). W latach 1927 — 1931 powikszono teren parku. W okresie powojennym jego granice nie ulegy zasadniczym zmianom, zachowa si ukad dróg i platforma widokowa. Zachowaa si zabudowa folwarku oraz willa.
U podnóa parku, od strony ul. Sudeckiej w latach 30. XX wieku wybudowano obszerny kompleks koszar. W latach trzydziestych i czterdziestych w jego pobliu uksztatowao si niewielkie osiedle domków jednorodzinnych, przewanie o skromnej, ujednoliconej architekturze. Na tym obszarze kontynuowana jest obecnie zabudowa willowa, nie dysharmonizujca z historyczn.
Tereny pomidzy Wzgórzem Partyzantów a Alej Wojska Polskiego zaczto zagospodarowywa na pocztku XX wieku. Powsta wówczas szereg projektów zabudowy tej dzielnicy (Fischerberggelände). Planowano tu zaoenie dzielnicy o charakterze willowym, z terenami zielonymi wykorzystujcymi naturalne walory krajobrazowe Wzgórza Partyzantów i Wzgórza Grota-Roweckiego. Najmielszy z projektów (z 1904 r. — nigdy nie zrealizowany) zakada stworzenie tu drugiego centrum miejskiego z dwoma placami, kocioem i duym zaoeniem rezydencjonalnym. Projekt z 1928 r. przedstawia zabudow wszystkich kwartaów domami jedno- i dwurodzinnymi. Realizacja rozbudowy nowej dzielnicy rozwijaa si powoli. Na planie miasta z 1923 r. wytyczone s poszczególne kwartay, ale zabudowa obejmuje jedynie tereny w bezporednim ssiedztwie ulicy Wojska Polskiego oraz w rejonie obecnej ul. J. Kochanowskiego (dawna Gerhart-Hauptmann Strasse). Ulica ta wyksztacia si w pierwszej dekadzie XX w. i zwizana bya z powstaym tu w tym czasie, zachowanym do dzi budynkiem szkoy (Oberrealschule).
Rozbudowa dzielnicy trwaa w latach trzydziestych i czterdziestych, kontynuowana bya te w okresie powojennym. Zachowaa ona swój willowy charakter, zakócony jedynie budow bloków mieszkalnych pomidzy ul. Sudeck a Wzgórzem Grota-Roweckiego. Przy ul. Studenckiej zachowa si skwer w miejscu dawnego cmentarza ydowskiego.
Ul. Grunwaldzka (Sechsstättergelände) oraz rejon ulic Lwóweckiej, A. Krzywo
Zabudowa wzdu ulicy Grunwaldzkiej, dawnej drogi prowadzcej do Jeowa Sudeckiego miaa zawsze charakter wiejski. Nie wyksztacia si tu nigdy zwarta zabudowa.
Przylegajce do ul. Grunwaldzkiej od wschodu obecne osiedle przy ulicach Lwóweckiej i A. Krzywo projektowane byo ju na pocztku XX wieku (zachowa si plan z 1913 z rozplanowan siatk ulic). Osiedle domków wielorodzinnych ksztatowane byo zapewne dopiero od lat trzydziestych (z 1932 r. pochodzi plan osiedla zrealizowany jedynie w obrbie dwóch ulic — Lwóweckiej i A. Krzywo), a jego zabudowa prawdopodobnie kontynuowana bya jeszcze po wojnie (lata pidziesite?) — cz budynków o bryle i detalach analogicznych jak te z lat trzydziestych róni si jedynie wielkoci otworów okiennych i stolark. By moe w okresie powojennym wykorzystano istniejce ju fundamenty budynków.
Przy ul. Lwóweckiej zachowa si budynek przepompowni z 1933 r., nieczynnej od lat 80. XX w.
Na wysokoci torów kolejowych w latach 20. i 30. XX w. wybudowano rozlegy kompleks koszar (Neumannkaserne).
Kwartay pomidzy Alej Wojska Polskiego, ul. Sudeck, J. Sowackiego (Steinstrasse) i Wzgórzem Kociuszki (Kavalierberg, Pflanzenberg)
Dzielnica ta zacza si ksztatowa w ostatniej wierci XIX w. Jej powstanie wizao si z wytyczeniem nowej arterii komunikacyjnej — ulicy Wilhelmstrasse. Wzdu siatki ulic po jej wschodniej stronie wyksztacia si okazaa, reprezentacyjna zabudowa willowa. Narastaa ona stopniowo od koca XIX w. do lat czterdziestych XX wieku i sigaa do podnóa Wzgórza Kociuszki. Oprócz budynków mieszkalnych znajdowa si tu urzd skarbowy (ul. A. Mickiewicza nr 30, dawna Stondorferstrasse) oraz muzeum (ul. J. Matejki nr 28).
Na atrakcyjno dzielnicy wpywao bezporednie ssiedztwo terenów rekreacyjnych — Wzgórza Kociuszki (Kavalierberg). Zaoenie to ksztatowane byo od 1779 r. Teren najpierw zalesiono, a w 1818 r. urzdzono tu kompleks rekreacyjny.
Zabudowa dzielnicy zachowaa si bez wikszych zmian do dzi i stanowi ona najokazalszy i najlepiej zachowany zespó architektury willowej z koca XIX i pierwszej poowy XX wieku w Jeleniej Górze. Powstae w okresie powojennym nowe budynki nie dominuj wród historycznej zabudowy. Ponownego zagospodarowania i uporzdkowania wymaga teren Wzgórza Kociuszki.
Dzielnica Spódzielcza, osiedle Pomorskie, Ul. Warszawska — tereny dawnej wsi Cunnersdorf
Od redniowiecza na terenach na zachód od rzeki Kamiennej znajdowaa si wie Cunnersdorf, ju na pocztku XV wieku zakupiona przez miasto. Na obszarze tym nigdy nie wyksztacia si zwarta zabudowa miejska. W latach szedziesitych XIX wieku wybudowano tu lini kolejow. Pomidzy rzek a torami, na obrzeach miasta w XIX i XX wieku uksztatowa si duy kompleks zabudowy przemysowej. Ju w kocu XVIII w. uruchomiono tu papierni, w miejscu której w ostatnich latach XIX wieku koncern Schollera uruchomi produkcj celulozy papierniczej. W 1930 r. zakad zamknito. Ju w 1932 r. zosta on przejty przez firm Phrix, która uruchomia tu kombinat celulozowo — wókienniczy (Schlesische Zellwple A. G.). Zachowane budynki przemysowe s efektem rozbudowy z lat 1932-1940. Po II wojnie wiatowej obiekt zaadaptowany zosta na zakady chemiczne od 1951 r. pod nazw „Celwiskoza”, a od 1990 r. „Jelchem”. W okolicy powsta te szereg mniejszych zakadów przemysowych, w tym dysharmonizujcy wyjtkowo z sylwet miasta i psujcy panoram przy wjedzie od ul. Jana III Sobieskiego Anilux.
W latach 30. XX wieku w rejonie obecnej ul. Gdaskiej powstao osiedle niewielkich domków jednorodzinnych o bardzo skromnej architekturze. W peni czytelny jest jego ukad, siatka ulic, granice parceli. Zachowaa si równie zabudowa osiedla.
Wzgórze Krzywoustego
Tutaj we wczesnym redniowieczu (przypuszczalnie w XI wieku) stan gród. W jego miejscu, zapewne w drugiej poowie XIII w. wybudowano warowny zamek, w dokumentach wzmiankowany po raz pierwszy w 1291 r. Zosta on zburzony w 1433 r. lub nastpnych latach przez rad miejsk, w obawie i mógby stanowi oparcie dla oddziaów husyckich. Zamek prawdopodobnie nie zosta cakowicie rozebrany: ju po jego zburzeniu wzmiankowany jest dom na zboczu wzgórza zamkowego, tzw. Haus in Pachwinkel. Pami o stojcym tu w redniowieczu zamku przetrwaa równie w niemieckiej nazwie wzgórza — Hausberg. Na pocztku dwudziestego wieku urzdzono tu tereny rekreacyjne z wie widokow oraz restauracj z tarasem. Z tego kompleksu zachowaa si jedynie wzniesiona w 1911 wiea. Teren wzgórza naley uporzdkowa, a zabudowania towarzyszce wiey odbudowa, bez potrzeby nawizywania do poprzedniej formy.
Ulice L. Wyczókowskiego, G. Morcinka, S. Wyspiaskiego
Na pocztku XX wieku uksztatowaa si tutaj zabudowa mieszkalna o charakterze osiedlowo — willowym. Bya ona kontynuowana w okresie powojennym: w latach pidziesitych przy ulicach S. Wyspiaskiego i G. Morcinka powstao osiedle domów wielorodzinnych, a na poudnie od niego osiedle domków jednorodzinnych. Przy ul G. Morcinka w miejscu dawnego cmentarza znajduje si prostoktny skwer ze wspóczesnym kocioem w. Franciszka.
Ul. Osiedle Robotnicze (An den Brücken Hälter Häuser), ul. Rodzinna
Zabudow ul. Osiedle Robotnicze ksztatuje szereg kamienic z koca XIX i pierwszej wierci XX wieku o secesyjnym wystroju oraz zespó domów wielorodzinnych z koca lat 20. XX wieku (numery 52-87) oraz zapewne z lat trzydziestych lub czterdziestych (numery 37-47). Z tego samego okresu pochodzi zabudowa ulicy Rodzinnej Zrealizowano tu osiedle domów wielorodzinnych wedug projektu z roku 1926. Obie ulice stanowi dobrze zachowany, charakterystyczny kompleks skromnej architektury mieszkaniowej z 2 wierci XX wieku.
Ulice Tkacka, Panieska
W drugiej wierci XX w. wyksztacia si tu zabudowa osiedlowa. Przy ul. Tkackiej zachowa si rozplanowany wokó wspólnego dziedzica, otwierajcy si w stron ulicy Wolnoci zespó wielorodzinnych budynków z lat 20. XX w. (domy nr 9-15) o zachowanych detalach wystroju architektonicznego i elewacjach dekorowanych sgraffitto. Przy ul. Panieskiej znajduje si kilka kamienic z koca XIX w. oraz pochodzcy z tego samego okresu koció Adwentystów.
Kalendarium waniejszych wydarze z historii miasta do 1945
ok. 1278-1286 |
przypuszczalna data lokacji miasta |
przed 1286 |
wzniesienie przez ksicia lwóweckiego Bernarda pierwszej w miecie murowanej wityni |
20.III.1288 |
najwczeniejsza wzmianka o mieszczanach jeleniogórskich („cives”) w dokumencie Bolka I |
1288 |
w dokumencie z tego roku wystpuje pierwszy znany z imienia wójt Jeleniej Góry Rudolf; najwczeniejsze wzmianki o plebanie i parafii w miecie |
1291-1299 |
ródowe wzmianki o zamku |
k. XIII w. |
miasto posiada piecz (najstarszy zachowany odcisk przy dokumencie z 1340 r.) |
1303 |
w wyniku poaru spalony zostaje koció i zabudowa miasta |
od ok. 1320 |
w miecie istniaa komora celna |
1327 |
wzmianka o szpitalu-przytuku p.w. Boego Ciaa |
26.V.1338 |
Jelenia Góra otrzymuje od Bolka II wyczne prawo sprzeday sukna, soli i sodu oraz urzdzenia karczmy |
29.VI.1341 |
Henryk I jaworski zezwoli mieszczanom Jeleniej Góry na budow gospody-jadodajni („curiam farciminum”) w miecie lub poza jego murami |
1341 |
ródowe wzmianki o istnieniu murów miejskich |
2.VII.1345 |
Bolko II zatwierdza miastu wszystkie dotychczasowe przywileje |
1346 |
pierwszy wybór Rady Miejskiej |
1346 |
sukiennicy otrzymuj przywilej odnoszcy si do wyrobu, cicia i sprzeday sukna |
1.VIII.1346 |
nabycie przez mieszczan jeleniogórskich dotd ksicych kramów rynkowych |
29.IX.1346 |
zatwierdzenie zwizku miast ksistwa (Jelenia Góra, Bolesawiec, Jawor, Lwówek, Chojnów, wierzawa, Wle, Zotoryja) zawartego dla ich bezpieczestwa |
3.VI.1348 |
miasto uzyskuje prawo mili |
1350 |
miasto uzyskuje prawo ani |
1355 |
Jelenia Góra otrzymuje przywilej górniczy na wyczne prawo eksploatacji rudy elaza, jej wytapiania i sprzeday |
30.IX.1355 |
zwolnienie przez cesarza Karola IV kupców jeleniogórskich od opat w przewozie towarów do Pragi i Czech |
1360 |
ksi Bolko II sprzedaje Radzie Miejskiej wyczne prawo produkcji sodu piwnego |
1361 |
miasto otrzymuje prawo wagi miejskiej, piwnic winnych, wyszynku wina, postrzygalni sukna oraz prawo urzdzania nowych kramów handlowych |
1377 |
wykup przez Rad Miejsk wójtostwa dziedzicznego pozostajcego dotd w rkach przedstawicieli rycerstwa feudalnego ze rodowiska dworu ksicego. Rada staje si zwierzchnim organem samorzdu miejskiego. Wójt przewodniczy awie sdowej. |
ok. 1380 |
odbudowa kocioa parafialnego (do 1 tercji XV w.) |
k. XIV w. |
fundacja domu ubogich przez burmistrza Jana Klosmera |
1392 |
po mierci ksinej Agnieszki Jelenia Góra wraz z caym ksistwem widnicko-jaworskim przechodzi pod bezporednie zwierzchnictwo Korony Czeskiej i bero Wacawa Czeskiego |
1396 |
burmistrz i Hans Klosner funduj „Seelenhaus”, w miejscu którego wzniesiony zostanie póniej koció w. Ducha (w 1449 r.) |
1398 |
Wacaw IV zatwierdza miastu najwaniejsze dotychczasowe przywileje |
1416 |
zakup przez Rad Miejsk wsi i dobra Cunnersdorf (tereny pooone na poudnie od rzeki Kamiennej) |
IV. 1427 |
oblenie husyckie |
1433 |
zburzenie zamku |
1439 |
Rada Miejska wykupuje od Peczka von Zedlitz wysze sdownictwo krajowe nad miastem i caym dystryktem miejskim |
2.VIII.1450 |
uczestnictwo Jeleniej Góry w umowie zwizku ksistw i miast dolnolskich w sprawie bicia wspólnej monety halerzowej |
1453 |
pierwsza wzmianka o kaplicy Najwitszej Marii Panny |
1475 |
z rozkazu króla Macieja Korwina niemal cae lenno zamkowe staje si wasnoci miejsk (pozostaa cz w 1491 r.) |
1479 |
miasto wykupuje folwark w Garbarach |
1497 |
miasto kupuje Strupice i Jeów Sudecki |
1499 |
miasto dokonuje zakupu dóbr i folwarku pod zamkiem |
pocz. XVI w. |
pierwsze wzmianki ródowe o szkole katolickiej |
1502 |
Wadysaw Jagielloczyk na prob mieszczan przyznaje miastu prawo wolnego wyboru niezawisej rady (funkcjonujcej do 1741 r.) |
1506 |
opracowanie i zatwierdzenie nowego systemu fortyfikacji obronnych - miasto otrzymuje zewntrzny piercie murów |
1514 |
budowa pierwszego kocioa w. Anny |
ok. 1515 |
zaoenie póczkarni zota |
1519 |
miasto od króla Ludwika II otrzymuje przywilej na odbywanie jarmarków |
1520 |
wykup przez Rad Miejsk patronatu nad kocioem, tym samym prawa wyboru proboszcza |
1523 |
zatwierdzenie wszystkich dotychczasowych przywilejów |
1524 |
Rada powouje pastora ewangelickiego Georga Langnickela koció parafialny pozostaje wityni ewangelick do 1650 r. |
1527 |
Jelenia Góra wraz z ksistwem widnicko-jaworskim przechodzi w dziedziczne posiadanie Habsburgów |
20.VII.1533 |
zatwierdzenie dotychczasowych praw miejskich przez cesarza Ferdynanda I |
1537 |
Rada Miejska nabywa dobra w Maych Janowicach |
20.X.1539 |
miasto otrzymuje przywilej drugiego jarmarku omiodniowego |
1546 |
miasto nabywa ogród przed Bram Wojanowsk w celu zaoenia nowego cmentarza |
1 po. XV w. |
wzniesienie pierwszego budynku ratusza |
1549 |
wielki poar miasta |
1550-52 |
odbudowa kocioa parafialnego w. Erazma i Pankracego |
1566 |
wzniesienie budynku szkoy miejskiej (od 1672 r. mieci si tu katolicki dom parafialny) |
1592 |
ogoszenie statutów miejskich (obowizujcych do 1662 r.) |
10.XII.1594 |
zawieszenie dzwonu zegarowego na wiey ratuszowej |
1598 |
miasto w zamian za pomoc udzielon cesarzowi Rudolfowi II w wojnie tureckiej otrzymuje zwierzchnictwo nad sdownictwem (Ober-und Landgerichte), nad dobrami miejskimi i terenem zamkowym |
k. XVI w. |
istnieje liczny cech tkaczy |
1622-24 |
uruchomienie pierwszej wielkiej tkalni delikatnych pócien lnianych |
przed 1629 |
samowolna zmiana herbu miejskiego |
30.IX. 1630 |
miasto otrzymuje przywilej wolnego handlu pótnem woalowym |
1633 |
zaraza |
1634 |
pldrowanie miasta przez wojska cesarskie |
1634 |
wielki poar miasta — spony m.in. ratusz, szkoy, kocioy NMP, w. Anny, w. Ducha |
1640 |
dwa oblenia miasta podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) |
1650 |
potwierdzenie przywilejów miejskich |
1650 |
przybycie do Jeleniej Góry Jezuitów |
2.IX.1650 |
koció parafialny na rozkaz cesarza Ferdynanda III przejmuj proboszczowie katoliccy |
1652-54 |
odbudowa domów mieszczaskich |
10.I.1653 |
ustalenie nowych podstaw organizacji i kontroli miejskich finansów ograniczenie dotychczasowych uprawnie Rady Miejskiej |
1655 |
otwarcie szkoy jezuickiej |
1657 |
odbudowa ratusza |
1658 |
powstanie cechu kupieckiego (1675 — cech przyjmuje nazw Towarzystwa Kupieckiego w Jeleniej Górze) |
1662 |
odbudowa spalonego w 1634 r. kocioa w. Ducha |
1663 |
wprowadzenie nowych przepisów policyjnych |
1667 |
zakup przez miasto folwarku na terenie wsi Cunnersdorf oraz mynu w Strupicach |
1672 |
powstanie cechu siodlarzy |
1679 |
zakup przez miasto dóbr Czarne i Krogulec |
1709 |
drukarz Jan Gotlieb przenosi swoj oficyn drukarsk z Lubania |
1709-18 |
budowa kocioa p.w. w. Krzya (budowa kaplic 1716-70) |
1716 |
powicenie odbudowanego w latach 1709-15 zniszczonego w 1634 r. kocioa w. Anny |
od 1717 |
gromadzenie przy kociele w. Krzya ksigozbioru, który da pocztek bibliotece |
1729-31 |
ustalenie i zweryfikowanie obszaru dystryktu miejskiego Jeleniej Góry |
1731 |
pierwsze owietlenie uliczne |
1737 |
odbudowa spalonego w 1634 r. kocioa p.w. NPMarii |
1739 |
rozbiórka budynku ratusza |
1740 |
Jelenia Góra przechodzi pod panowanie pruskie |
1744-47 |
odbudowa ratusza: 11.VI.1744 pooenie kamienia wgielnego, powicenie 25.X.1747 |
13.XI.1750 |
uruchomienie zegara ratuszowego |
1756-63 |
okres wojny siedmioletniej miasto byo terenem przemarszów wojsk pruskich i austriackich |
1774 |
wzniesienie nad brzegiem Bobru domu dla ubogich |
1778 |
Jezuici opuszczaj Jeleni Gór |
1780 |
pierwsze prace rozbiórkowe przy murach miejskich |
k. XVIII w. |
zasypywanie fosy miejskiej |
1788 |
budowa rafinerii cukru |
1792 |
powstanie pierwszej wyszej szkoy dla dziewczt |
1801 |
zakoczenie budowy nowego szpitala “Corpus Christi” |
pocz. XIX w. |
dziaalno drukarni Huettnera |
1806 |
napoleoska blokada kontynentalna dla Jeleniej Góry oznaczajca wstrzymanie wywozu pótna i woali na rynki Anglii |
1807 |
edykt znoszcy ograniczenia w obrocie nieruchomoci oraz wprowadzajcy swobod w wyborze zawodu |
1809 |
wybór Rady Miejskiej |
1810 |
edykt o podatku przemysowym (znoszcy m.in. cechy, gildie oraz szczególne przywileje miejskie, np. prawo mili |
1812 |
zaoenie banku przez Abrahama Schlesingera |
od 1818 |
wydawane czasopismo „Der Bote aus dem Riesengebirge” |
1820 |
w wyniku reform administracyjnych Jelenia Góra przechodzi do rejencji legnickiej |
1823 |
zburzenie bramy zamkowej |
1825 |
powoanie Miejskiej Kasy Oszczdnoci |
1832 |
zniesienie prawa zamykania bram |
1832 |
powstanie Towarzystwa Muzycznego |
1837 |
zaoenie przdzalni weny i papierni |
1837 |
zburzenie bramy miejskiej przy ob. ul. Dugiej, tzw. bramy “Dugiej” |
1841 |
budowa nowego domu strzeleckiego |
1848 |
wystpienia rewolucyjne Wiosny Ludów |
1850 |
przeksztacenie dawnego kolegium jezuickiego na wizienie okrgowe |
18.IV.1850 |
rozpoczyna dziaalno Jeleniogórsko-wierzawska Izba Handlowa |
1853 |
zaoenie roszalni lnu |
1855 |
zaoenie parku przy Paulinum |
1856 |
rozpoczcie burzenia murów miejskich i zasypywanie fosy; 1862 zezwolenie ministerstwa na zburzenie wszystkich murów (do 1863) |
3.III.1859 |
wprowadzenie owietlenia gazowego |
lata 60. XIX w. |
prace wodocigowe i nad wybrukowaniem ulic miejskich |
od 1863 |
wydawane czasopismo „Hirschberger Kreisblatt” |
13.X.1863 |
szczegóowe rozporzdzenie dotyczce organizacji jarmarków |
1865 |
budowa dworca kolejowego |
1866 |
oddanie do uytku pierwszego odcinka linii kolejowej z Lubania do Jeleniej Góry |
1867 |
zaoenie filii oddziau wrocawskiego Banku Pruskiego |
od 1868 |
wydawane czasopismo „Hirschberger Zeitung” |
1868 |
zaoenie zakadu budowy maszyn Starke i Hoffmann, odlewni elaza i wytwórni kotów |
1870 |
wczenie do miasta terenu folwarku Cunnersdorf |
16-18.VII.1876 |
wito muzyczne |
5.V.1877 |
zarzdzenie wadz miejskich dotyczce organizacji targów |
1878 |
rozpoczcie budowy gmachu Sdu Ziemskiego |
1878-80 |
odrestaurowanie kocioa katolickiego w. Erazma i Pankracego |
1879 |
rozpoczcie dziaalnoci sdu ziemskiego w Jeleniej Górze |
25.VII.1880 |
zaoenie Zwizku Karkonoskiego |
1884 |
budowa nowego mostu na Bobrze |
lata 80. i 90. XIX w. |
prace regulacyjne Bobru |
1890 |
oddanie do uytku szpitala miejskiego |
1890 |
budowa rzeni miejskiej |
1893 |
rozpoczcie dziaalnoci sdu przemysowego w Jeleniej Górze |
8.IV.1897 |
rozpoczcie komunikacji tramwajowej w miecie |
1901-06 |
budowa nowego dworca kolejowego |
1902 |
otwarcie Muzeum Zwizku Karkonoskiego |
1903-6.X.1904 |
budowa gmachu teatru |
1908 |
uruchomienie elektrowni miejskiej |
1910 |
uchwaa rady miejskiej regulujca zachowanie pierwotnego wygldu budynków zabytkowych |
1912 |
budowa gmachu poczty |
1915 |
uruchomienie pierwszego na lsku krematorium |
1922 |
wczenie w granice miasta wsi Cunnersdorf |
1922 |
wybudowanie stadionu sportowego i placów gier |
1923 |
poszerzenie granic miasta o obszar dworski w Garbarach i o cz tej gminy |
1923 |
kryzys ekonomiczny |
1923 |
budowa huty szka krysztaowego |
1924 |
Jelenia Góra zostaje wyczona z powiatu — staje si miastem wydzielonym |
1927 |
miasto uzyskao poczenie lotnicze z Wrocawiem, Berlinem i Nys |
1927 |
zaoenie w Jeleniej Górze Biura Podróy |
1929 |
podjcie prac przez Archiwum Miejskie (1932 zorganizowanie archiwum Powiatowego) |
1929 |
budowa gazocigu |
1929-33 |
okres wielkiego kryzysu gospodarczego |
1934 |
otwarcie Studium Nauczycielskiego |
1931-38 |
prace nad kanalizacj ogólnospawn |
1935-41 |
budowa kombinatu wókien sztucznych i celulozowni |
1935-36 |
budowa basenu kpielowego |
9.05.1945 |
wkroczenie wojsk radzieckich do Jeleniej Góry |
maj1945 |
przejcie wadzy przez penomocnika Grupy Operacyjnej Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów i Ministerstwa Przemysu rzdu polskiego |
Zestawienie liczby mieszkaców Jeleniej Góry
1329 |
ok. 1000 mieszkaców |
1527 |
ok. 3000 mieszkaców |
XVI/XVII w. |
ok. 6000 mieszkaców |
ok. 1740 |
ponad 5800 mieszkaców |
ok. 1800 |
6190 mieszkaców |
1850 |
7109 mieszkaców |
1864 |
9420 mieszkaców |
1871 |
11776 mieszkaców |
1885 |
15623 mieszkaców |
1900 |
17865 mieszkaców |
1913 |
21244 mieszkaców |
1925 |
28673 mieszkaców |
1935 |
32300 mieszkaców |
1939 |
32764 mieszkaców |
1944 |
ok. 45 tys. mieszkaców |
1946 |
39417 mieszkaców |
1960 |
49617 mieszkaców |
1975 |
58780 mieszkaców |
1975 |
80780 mieszkaców (w nowych granicach administracyjnych) |
Czarne
Dawne nazwy miejscowoci
Szwarczebach (1305), Schwaczbach (1305), Schwartzenbach (1651), Schwartzbach (1668), Schwartbach (1721), Schwarzbach (1786-1945), Czarny, Czarny Potok, Czarny Strumie (1945), Czarne (od 1946).
Etymologia nazwy miejscowoci
Nazwa odimienna pochodzca od nazwy przepywajcego przez wie potoku, obecnie noszcego ahistoryczn nazw Pijawnik.
Historia Czarnego — Kalendarium
1305 r. |
wzmiankowana miejscowo jako oddajca czynsz biskupstwu — we wsi istnieje soectwo, którego wacicielk bya Margarette Menzelinus |
1370 r. |
soectwo kupuje Georg von Schwarzbach |
pocz. XVI w. |
wie Czarne nabywa Casper Schaffgotsch, po nim dziedziczy Wenzeslaus |
1559 r. |
Casper Schaffgotsch buduje murowany dwór |
1601 r. |
wacicielem dóbr zostaje Georgius Kahlen |
1606 r. |
sprzeda dóbr Friedrichowi von Nimptsch |
1625 r. |
poar dworu w Czarnem, który nastpnie stoi opuszczony |
1656 r. |
odbudowa i rozbudowa dworu przez Ernsta von Nimptsch |
1679 r. |
wie Czarne wraz z dominium zostaje zakupiona przez miasto Jelenia Góra, które na folwarku osadza dzierawc, w rkach miasta dobra pozostaj do 1945 |
lata 1720-29 |
zniszczenie i ponowna odbudowa dworu |
1742 r. |
we wsi wzmiankowany myn wodny, w okolicy dwa stawy hodowlane |
1765 r. |
we wsi wymienianych 3 kmieci, 28 zagrodników, 52 chaupników |
1785 r. |
dwór oraz dobra przynale ju do kamery królewskiej, wymieniany folwark, szkoa, myn wodny, 3 kmieci, 39 zagrodników, 16 chaupników |
1801 r. |
poar zabudowa folwarcznych |
1809 r. |
folwark dzierawiony przez miasto |
1825 r. |
wymieniane 82 domy, dwór z folwarkiem, mur. szkoa ewangelicka, myn wodny, 25 warsztatów tkackich |
1840 r. |
wymienianych 98 krosien, 5 rzemielników, 3 handlarzy |
1876 r. |
wacicielem folwarku miasto, jako dzierawca wymieniany Weicker |
1892 r. |
przebudowa dworu |
lata 1922 - 1927 |
budowa osiedla domków jednorodzinnych przy obecnej ul. Poudniowej, na dawnych gruntach dworskich |
1927 r. |
dzierawc majtku Jakub Rahn |
po 1945 r. |
w folwarku umieszczono PGR |
Zestawienie liczby mieszkaców
Rok |
Liczba ludnoci |
1785 |
318 |
1816 |
494 |
1848 |
559 |
1860 |
535 |
1871 |
531 |
1885 |
517 |
1905 |
515 |
1921 |
512 |
1941 |
633 |
1845 |
643 |
1970 |
516 |
Analiza ukadu
Wie powstaa w redniowieczu, prawdopodobnie w 2. po. XIII w. (wzmiankowana po raz pierwszy w 1305 r.). Jej zabudowa ksztatowaa si wzdu drogi biegncej przy potoku Pijawnik (dawniej Schwarzbach). Najcenniejszym reliktem historycznego ukadu wsi jest renesansowy czteroskrzydowy dwór wybudowany w 1559 r., otoczony fos z reliktami zaoenia parkowego oraz z pochodzc w obecnej formie z XIX w. zgrupowan w czworobok zabudow folwarczn. Obecna budowla jest efektem kilku kolejnych faz przebudowy i rozbudowy — z lat 1623, 1718 i 1892, zachowaa ona jednak cechy stylowe.
Na pónoc od dworu, na terenach nalecych do miasta, w latach 1922-1927 wybudowano niewielkie osiedle domków jednorodzinnych usytuowane wzdu owalnego dziedzica (przy obecnej ul. Poudniowej). Ju w okresie powojennym ulego ono znacznej rozbudowie (Osiedle Orzeszkowej), a historyczne budynki w duym stopniu zostay przebudowane. Budowa tego osiedla staa si asumptem do wzniesienia na pónocnym brzegu potoku Pijawnik w latach trzydziestych kolejnego osiedla domów jednorodzinnych przy obecnej ul. Dziecinnej i Wesoej.
Wspóczesn dominant stanowi koció p.w. w. Judy Tadeusza w poudniowej czci Czarnego (proj. M. i R. Natusiewicz) oraz nowy cmentarz miejski z interesujc kaplic cmentarn.
Strefy ochrony konserwatorskiej
Wyznaczono stref „A” cisej ochrony konserwatorskiej obejmujc dwór z folwarkiem w Czarnem z terenem dawnych ogrodów uytkowych.
Wyznaczono stref „B” ochrony konserwatorskiej obejmujc zachowany fragment zabudowy osiedla Poudniowego.
Wyznaczono stref „B” ochrony konserwatorskiej obejmujc teren dawnego cmentarza wiejskiego.
Wyznaczono stref „E I” bezporedniej ochrony ekspozycji dworu w Czarnem, na obszarze objtym stref nie powinno si wprowadza jakiejkolwiek nowej zabudowy.
Wyznaczono stref „OW” obserwacji archeologicznej dla miejscowoci o redniowiecznej metryce.
goduszyn
Dawne nazwy miejscowoci
Gocussendorf (1305), Gotczdofr (1352), Goduschendorf (1371), Gotschdorff (1451), Gotschdorf (1796-1945).
Etymologia nazwy wsi
Historyczna nazwa miejscowoci zakwalifikowana do grupy nazw dzierawczych, wywodzona jest od imienia Godusza.
Kalendarium historii wsi
1305 - pierwsza wzmianka o wsi wymienionej wród uposaenia biskupa wrocawskiego.
1545 - bracia Schindel sprzedali wie Ulrichowi Schaffgotschowi wraz z okolicznymi polami i kami.
1546 - folwark w Goduszynie wykupili od Uliricha von Schaffgotsch bracia Jorge i Martin Helligowie, póniej wraca ona do Schaffgotschów i pozostaje w ich wadaniu do 1945 r.
1796 - miejscowo naleaa do kamery miejskiej w Jeleniej Górze. Wie rolnicza z 417 mieszkacami (17 kmieci, 19 zagrodników), posiadaa szko, 52 domy mieszkalne.
1842 - wzniesiono budynek ewangelickiej szkoy powszechnej.
1845 - wie naleaa do dóbr Schaffgotschów; podlegaa sdowi w Sobieszowie. We wsi byo 457 mieszkaców (2 katolików), 86 domów mieszkalnych, wiatrak, karczma, dwa warsztaty do tkania baweny, 29 krosien do tkania lnu, 18 warsztatów rzemielniczych, 4 handlarzy.
1865-1866 budowa linii kolejowej z Jeleniej Góry do Zgorzelca i dwu wiaduktów kolejowych.
1874 - miejscowo naleaa do majtku gminy wiejskiej. We wsi byo: 427 mieszkaców (w tym 17 katolików), 73 domy.
1908 - liczba budynków mieszkalnych we wsi wynosia 68, mieszkaców 443 (w tym 26 katolików).
1941 - we wsi byo 516 mieszkaców; funkcjonowa przystanek kolejowy.
1973 - przyczenie wsi do Jeleniej Góry, ulice Goduszyska i Wojcieszycka.
Ukad przestrzenny
Miejscowo pooona okoo 2 km od Jeleniej Góry i okoo 1 km od wsi Rybnica. Konfiguracja terenu pagórkowata o walorach widokowych z dobr ekspozycj w stron pasma Karkonoszy. W bezporednim otoczeniu wsi zalesione wzgórza, z których najwysze, to: Komorzyca (523 mnp), Godzisz (505), Skalica (501).
Ukad przestrzenny wsi o charakterze ulicowym. Teren siedliskowy rozlokowany wzdu ulicy Goduszyskiej, szosy o znaczeniu lokalnym, czcej Goduszyn z Jeleni Gór, Cieplicami i Rybnic. Historyczna zabudowa o charakterze wiejskim, gównie zagrodnicza, pochodzi z ostatniej wierci XIX w. i 1 wierci XX w. Zachoway si zaledwie relikty zespoów zagród. Byy to zespoy mieszkalno-gospodarcze w ukadach czworobocznych z podwórzem porodku. Znaczna cz budynków w wyniku destrukcji technicznej rozebrano po 1945 r., pozostae w trakcie modernizacji utracia formy historyczne. W kilku zachoway si charakterystyczne dla regionu elementy konstrukcyjne: pokrycia dachów i szczytów upkiem i ryglowe konstrukcje elewacji. Na zachód od centrum wsi, na skonie wzniesienia znajduje si zaoony w 2 po. XIX w. niewielki cmentarz wiejski. Zajmuje on teren o zarysie wyduonego prostokta o granicach podkrelonych szpalerem lip. Nagrobki zostay zlikwidowano i splantowano w latach siedemdziesitych XX w.
Strefy ochrony konserwatorskiej
Wyznaczono stref „B” ochrony konserwatorskiej obejmujc teren dawnego cmentarza wiejskiego.
Wyznaczono stref „OW” obserwacji archeologicznej dla miejscowoci o redniowiecznej metryce.
Grabarów
Dawne nazwy miejscowoci
Harte Wald (1371, 1396), Harte (1376, 1412), Harta (1390), Hartaw (1438, 1650), Hartau (1479, 1535, 1542),
Wenigen Harte (1374), Wenigen Hartaw (1401), Wenigene Dorfe (1402)
Cleyn Harte (1400), Cleynem Hartau (1497)
Gros Harte (1393), Großen Harte (1400, 1419), Grossen Hartau (1405), Grossenhartaw (1438, 1478), Grossenharte (1446), Grossen Harte (1479), Grossen Hartenn (1514), Gross Hartau (1524), Großen Harte (1596),
Ober Harte (1677), Nieder, Mittel, Ober Hartau (1765, 1879), Hinter Hartau (1879),
Hartau (1786, 1830-1845), Hartau im Riesengebirge (1935-1945)
Etymologia nazwy miejscowoci
Dawna, topograficzna nazwa wsi utworzona zostaa zapewne od niemieckiego sowa hart (mocny). Nowa, obecna nazwa miejscowoci Grabarów (Grabary) jest obca lokalnej tradycji.
Historia miejscowoci — kalendarium
Zacztkiem wsi byy dobra (z folwarkami) usytuowane na wschód od Jeleniej Góry i powstae przed 1374 r. Przy nich i przy nadbobrzaskim lesie zwanym w 1371 r. Harte wyksztacia si osada.
1374 — Odnotowano istnienie dolnej czci wsi (Wenigen Harte), któr kupi Hans von Tschirne, dziedziczny wójt Jeleniej Góry (patrz dzieje dóbr — majtno I).
1390 — Wzmiankowano w Grabarowie myn.
1400 — Do miasta naleaa cz wsi zwana Maym Grabarowem (Wenigen, Cleyn Harte), bdca dawniej wasnoci dziedzicznego wójta Jeleniej Góry.
1405 — Miasto Jelenia Góra weszo w spór z Fritzem Lotterem i jego synami na Grabarowie Wielkim (Grossen Hartau) w sprawie budowy przez nich stawu i jazu na odcinku Bobru, nalecym do miasta.
1479 — Rada miejska kupia od Nickela Rüdigiersdorfa folwark w Grabarowie Wielkim (in der große Hartau) (patrz dzieje dóbr — majtno II i III).
1514-1544 — W 1514 r. rada miejska sprzedaa folwark w Grabarowie Wielkim Zedlizom z Maciejowej. a w 1544 odkupia go od nich. (patrz dzieje dóbr — majtno III)
1596 — Magistrat kupi drug cz Grabarowa Wielkiego (wraz z folwarkiem) od Zedlitzów. Od tego czasu Grabarów sta jedn z czterech wsi nalecych do dóbr miejskich (patrz dzieje dóbr — majtno III).
XVI w. — Wzmiankowano znajdujce si koo Grabarowa mosty na Bobrze.
1677 — Wie naleaa do parafii w Wojanowie.
1765 — Grabarów by niewielk miejscowoci zagrodniczo-chaupnicz, nalec do dóbr miejskich, zamieszkiwan przez 48 zagrodników i 23 chaupników oraz podzielon na trzy czci, górn, doln i rodkow.
1788 — Zaoono we wsi szko ewangelick.
1830-1845 — We wsi mieszkali gównie ewangelicy, a w mniejszym stopniu katolicy. W zwizku z tym wie naleaa czciowo do parafii ewangelickiej w Wojanowie w oraz do parafii rzymskokatolickiej w Jeleniej Górze.
1842-1851 — Przeprowadzono regulacj stosunków spoeczno-ekonomicznych na wsi (uwaszczenie).
1870-1879 — Grabarów, wie i folwarki, nadal naleay do Jeleniej Góry. Wie stanowia cz wschodniego przedmiecia Jeleniej Góry. Ludno Grabarowa zajmowaa si rolnictwem oraz zatrudniona bya w fabrykach w ssiednich Strupicach oraz w Jeleniej Górze.
1923-1935 — Przyczono do miasta cz Grabarowa (obszar dworski). Pozostaa cz wsi znajdowaa si w gromadzie Strupice (Straupitz).
1955 — Doczono do Jeleniej Góry pozosta cz Grabarowa. Wie staa si podmiejskim osiedlem o rolniczym charakterze.
Dzieje dóbr — kalendarium
Histori dóbr opracowano na podstawie róde publikowanych oraz rkopimiennych wycigów z dokumentów pochodzcych z okresu od XIV do XVI w. Odpisy te znajdujce si w archiwum jeleniogórskiego magistratu przechowywane s obecnie w jeleniogórskim oddziale Archiwum Pastwowego. Autor wycigów zwiza z Grabarowem siedem majtnoci (w wikszoci z folwarkami), z których trzy znajdoway w miejscowoci, a pozostae w jej ssiedztwie. Woci te zajmoway do rozlegy obszar, od Jeleniej Góry do Wojanowa, a folwarki znajdoway si w ssiedztwie Bobru. Obecnie nie mona stwierdzi, czy odpowiadao to pierwotnemu historycznemu zasigowi gruntów Grabarowa. W kadym razie wielo folwarków na gruntach miejscowoci nie bya niczym zaskakujcym na terenach na wschód od Jeleniej Góry i w dolinie Bobru. wiadczy o tym zagszczenie majtnoci w ssiadujcych z Grabarowem wsiach: w Maciejowej, Strupicach omnicy, Dbrowicy i Wojanowie.
Dobra znajdujce si na obszarze Grabarowa — czciowo zidentyfikowane
1374 — Najwczeniej wzmiankowano majtno (I) w Grabarowie Dolnym (Wenigen Harte zu Strupitz), czyli zapewne w czci wsi pooonej bliej Strupic. Nie wymieniono folwarku. Dobra te kupi jeleniogórski wójt dziedziczny, i nastpnie przeszy one w posiadanie miasta.
1406-1544 — Wymieniano jedn z dwóch majtnoci (II) w Grabarowie Wielkim (Gross Harte), do której nalea folwark. W latach 1406-1412 naleaa ona do Lotterów, którzy mieli w Grabarowie swoj siedzib. Moe wic w obrbie folwarku istnia dwór. W 1419 r. do dóbr Lotterów naleaa take wie. W 1438 r. folwark i dobra stay si wasnoci jeleniogórskich mieszczan Rudigiersdorfów, którzy r. 1479 sprzedali je radzie miasta Jeleniej Góry. Póniej dobra te naleay do: Hansa Beyera (1479), Langenahansów (1496-1524) i Christopha Zedlitza z Maciejowej (1535). W r. 1544 woci i folwark kupia rada miejska Jeleniej Góry i dzierawia je mieszczanom. Do koca XV w. z wociami tym zwizane byy drugie dobra w Grabarowie Górnym, take z folwarkiem.
1411-1596 — Wzmiankowano kolejn majtno (III) w Grabarowie Wielkim (Groß Harte), w skad której take wchodzi folwark. Pooony by przy Bobrze. Jeszcze w kocu XV w. dobra te naleay do posiadaczy majtnoci II, a w 1514 r. byy w posiadaniu miasta Jeleniej Góry. Od miasta odkupili je w 1514 r. Zedlitzowie z Maciejowej, którzy w 1596 r. odsprzedali je magistratowi.
Dobra i folwarki usytuowane w ssiedztwie Grabarowa — nie zidentyfikowane.
1376 — Odnotowano istnienie folwarku przy Kamiennym Mynie (Vorwerck des nedirste bei der Steyenmöl), (majtno IV), nad Bobrem, koo Grabarowa w miejscu zwanym Grunow. Folwark wzmiankowano póniej w XV w.
1385 — Wymieniono po raz pierwszy folwark Janewicz (majtno V), pooony nad Bobrem, koo Grabarowa, w kierunku wsi Wojanów. Folwark ten nalecy m.in. do jeleniogórskich mieszczan, wzmiankowany by jeszcze w XVI w.
1369-1370 — Wymieniono folwark pooony midzy Jeleni Gór i Grabarowem (majtno VI), nalecy do jeleniogórskiego mieszczastwa.
1495-1507 — Odnotowano istnienie folwarku Mattheusa Scheera, (majtno VII), pooonego nad Bobrem, koo Strupic, dzierawionego przez dzierawc (Vorwercksmann).
1786-1845 — Wzmiankowano w Grabarowie tylko trzy folwarki Dolny, Górny, rodkowy, a w 1845 r. — tylko dwa Górny i Dolny. rodkowy folwark wzmiankowano po raz ostatni w r. 1823.
1876-1921 — Miasto uytkowao dwa folwarki z areaem gruntów o powierzchni 325-302 ha. Jeden we wsi (dolny?) okrelany by jako folwark dominialny, a drugi, nad Bobrem zwano Rudolfshof lub dobrami rycerskimi (Rittergut).
Po 1921 — Po przeprowadzeniu parcelacji dóbr miasto zachowao oba folwarki z resztówkami.
1923 — W administracyjne granice Jeleniej Góry wczono grabarowski okrg dworski oraz cz gminy wiejskiej.
1955 — Pozosta cz gminy wiejskiej Grabarów przyczono do Jeleniej Góry.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych
Gmina wiejska |
||||
Rok |
Area w ha |
Domy i dymy* |
Ludno |
Instytucje publiczne, przemys, rodki utrzymania ludnoci |
1742 |
|
|
|
myn |
1830 |
|
58 |
436 |
szkoa ewangelicka, myn, 32 warsztaty tkackie |
1845 |
|
55 |
429 |
szkoa ewangelicka, myn, myn olejowy, tartak, 30 warsztatów tkackich |
1879 |
|
60 |
456 |
szkoa ewangelicka |
1885 |
171 |
59 |
485 |
|
1895 |
|
57 |
488 |
|
1908 |
|
59 |
648 |
|
1935 |
|
|
|
placówka pocztowa, tartak |
Rozwój przestrzenny miejscowoci, stan zachowania jej ukadu i zabudowy.
Grabarów pooony jest w dolinie Bobru, przy drodze z Bolkowa do Jeleniej Góry, pomidzy Maciejow a Jeleni Gór. Od pónocnego zachodu ssiaduje ze Strupicami, a od poudnia z Dbrowic. Jak si wydaje istniejc dzi miejscowo mona zidentyfikowa jako dawny Grabarów Wielki z dwoma folwarkami. Natomiast nie wiadomo, gdzie znajdowa si Grabarów Dolny.
Ukad przestrzenny wsi jest odbiciem jej historii. Z dawnych folwarków nalecych do Grabarowa zachoway si tylko dwa nalece do majtnoci II i III (patrz dzieje dóbr). Jeden z folwarków pooony by bardziej na zachód, przy drodze do Jeleniej Góry (przy obecnej ul. Chopskiej 5), a drugi usytuowany poza terenami zasiedlonymi, na paskowyu, ponad korytem Bobru (przy obecnej ul. Batalionów Chopskich 4). Pierwszy z folwarków ju w 1419 r. zwizany by ze wsi, która okoo po. XVIII w. bya niewielk, zagrodniczo-chaupnicz, acuchówk. Natomiast przy drugim folwarku (polnym) pooonym nad korytem Bobru ok. po. XVIII w. nie byo adnej osady. Wyksztacia si ona dopiero przed 1824 r. Ta niewielka, wschodnia cz Grabarowa uformowaa si na pónoc od folwarku, przy drodze z Maciejowej do Jeleniej Góry.
Ju ok. 1824 r. uksztatowana bya sie lokalnych dróg czcych wie z miejscowociami na pónoc i zachód od niej. Istnia te powyej zachodniej czci wsi, na podmokym terenie zalewowym Bobru zwanym kami Bobrzaskimi, ukad nieregularnych przej groblowych. Po 1863 r. zachodnia cz Grabarowa zostaa rozbudowana w kierunku poudniowym. Tu te powstaa obecna ul. Lotnictwa. Natomiast w 1870 r. na poudniow cz gruntów gminy wiejskiej wesza linia kolejowa. Historyczny podzia wsi na dwie, oddzielone od siebie przestrzennie czci, zachodni i wschodni nadal istnia w 1 po. XX w. Przed 1938 r. przy zachodnim kracu Grabarowa rozplanowano niewielkie osiedle z ul. Kozi. Do 1938 r. zabudowano tylko jedn parcel. Pomidzy osiedlem przy ul. Koziej, Grabarowem i lini kolejow zbudowano lotnisko.
Tak przedstawiajcy si ukad przestrzenny wsi i urzdzenie jej otoczenia zachoway si zasadniczo do dzi. Siedlisko zredukowano do dziaek budowlanych. Zniszczeniu ulega cz stosunkowo skromnej zabudowy wsi. Nadal te istnieje lotnisko, uytkowane przez Jeleniogórski Aeroklub. Istniej take oba folwarki.
Strefy ochrony konserwatorskiej
Wyznaczono stref „A” cisej ochrony konserwatorskiej dla dawnego folwarku przy ul. Batalionów Chopskich 4. Postuluje si wpisanie folwarku do rejestru zabytków.
Wyznaczono stref „E II” poredniej ochrony ekspozycji sylwety miasta od pónocnego-wschodu. Nowa zabudowa nie powinna tworzy dominant konkurujcych z sylwet miasta.
Wyznaczono stref „OW” — obserwacji archeologicznej dla wsi w granicach nowoytnego siedliska miejscowoci o redniowiecznej metryce oraz dla folwarku.
Folwarki w Grabarowie
Jeszcze w 1823 r. znajdoway si w Grabarowie, trzy folwarki, a po 1830 — tylko dwa, oba nalece do dóbr miejskich, zaznaczone na dziewitnastowiecznych mapach wsi oraz na mapach katastralnych. W Aktach miasta Jelenia Góra zachoway si pochodzce z XIX w. archiwalia dotyczce obu folwarków. Niestety w tytuach ksig inwentarzowych, czy te w dokumentach nie precyzowano, którego z folwarków dotycz. Posugiwano si najczciej okreleniami: folwark górny lub dolny. I tak np. w 1823 r. w folwarku dolnym znajdoway si: murowany dom mieszkalny (Wohnhaus) dla dzierawcy lub zarzdcy (?), budynek mieszkalny, czeladny (?) z murowanym przyziemiem i drewnianym pitrem (Wohngebäude) oraz spichlerz, obora, trzy owczarnie. Natomiast w folwarku górnym wzmiankowano wówczas murowany dom mieszkalny lub czeladny (Wohn lub Gesindehaus), z piwnicami, wielk izb i z maymi izbami, kryty gontem oraz takie budynki gospodarcze jak stajnia, obora dla woów, szopy i spichlerz.
W 1826 r. spona cz zabudowy jednego z tych folwarków , zachodniego, przy obecnej ul. Chopskiej 5. Odbudowano stodo, dla której wykonano dwa projekty.
W 1 po. XX w. uywano w stosunku do obu folwarków okrele Dominium Grabarów (Dominium Hartau) oraz dobra rycerskie Grabarów (Rittergut Hartau).
Folwark dominialny, ul. Chopska 5
Nie zosta zaznaczony na mapie z ok. 1750 r. Zaznaczono go dopiero na mapie z 1824 r. i wzmiankowano w r. 1830 jako folwark. W 1 po. XIX w. mia zarys nieregularnego czworoboku i obudowany by ze wszystkich czterech stron. W 1826 r. czciowo spon. W 2 po. XIX w. zbliony by wielkoci do folwarku górnego. W r. 1928 przebudowano wyduony budynek mieszkalny, wbudowujc w strych czciowo mieszkalne poddasze. W 1936 r. planowano rozbudow folwarku. Obecnie ukad przestrzenny folwarku jest nieczytelny. Istniej tylko bezstylowy, przebudowany wspóczenie, wyduony budynek mieszkalny (ten zmodernizowany w 1928 r.), niewielki, ceglany budynek mieszkalny z koca XIX w. (ul. Chopska 3), budynek gospodarczy przebudowany na warsztat samochodowy oraz relikty murowanego ogrodzenia.
Folwark nalecy do dóbr rycerskich (Rittergut), zwany te Rudolfshof, ul. Batalionów Chopskich 4
Rycerski, póniej szlachecki i od XVI w. folwark miejski w historycznym Grabarowie Wielkim zaznaczony zosta na mapie z ok. 1750 r. jako folwark polny, znajdujcy si na poudnie od drogi z Maciejowej do Jeleniej Góry. Ok. 1824 r. folwark ten by zaoeniem tworzonym przez budynki otaczajce duy, czworoboczny majdan. W 1848 r. folwark spon(?). Po odbudowie zachowa w 2 po. XIX w. dawn wielko i ksztat. Przed 1902 r. powstaa obecna zabudowa gospodarcza, a po 1938 r. rozbudowano poudniowy budynek gospodarczy. W tej formie folwark zachowa si do dzi.
Folwark usytuowany jest na wzniesieniu, którego pónocny stok opada stromo ku korytu Bobru. Móg wic mie w przeszoci charakter zaoenia obronnego. Szczegóowe wytyczne konserwatorskie do budynków — patrz cz katalogowa studium ul. Batalionów Chopskich i ul. W. Pola.
Interesujcym zabytkiem architektury jest most na Bobrze z kamienn tablic upamitniajc histori mieszkanki Dbrowicy, która w 1608 r. pozostawia nad brzegiem dziecko, porwane nastpnie przez wezbran nagle rzek. Osobna tablica wskazuje na poziom wody w 1753 i 1776 r.
Maciejowa
Dawne nazwy miejscowoci
Meynwalde (1300, 1503), Meynwald (1319), Meyenwalde (1387), Meinwalde (1569), Meewaldau (1606, 1737), Meywalde (1668, Mehewalde (1677, 1687), Maywaldaw (1687),
Maywaldau (1786, 1845), Maiwaldau (1765, 1842, 1876-1945)
Etymologia nazwy miejscowoci
Wedug Biedermanna dawna, historyczna, topograficzna nazwa wsi Maiwaldau wie si z usytuowaniem miejscowoci w pobliu lasu brzozowego porastajcego okoliczne torfowiska. Jako Maie lub Maibaum okrelano brzoz, w zwizku z czym dawn nazw wsi Maiwaldau mona przetumaczy jako brzozowy las. Na potwierdzenie swego wywodu przytoczy Biedermann znak miejscowej, sdowej pieczci z 1651 r. z trzema drzewami. Obecna nazwa miejscowoci Maciejowa jest obca lokalnej tradycji.
Historia miejscowoci — kalendarium
ok. 1200-1300 — Biedermann przypuszcza, e Maciejowa moga powsta ju na pocztku XIII w., w ssiedztwie osady targowej, jak bya wówczas Jelenia Góra. Hoffmann pocztki wsi upatrywa na 2 po. XIII w.
1300 — Po raz pierwszy wymieniono Maciejow dokumentalnie.
1319 — Wzmiankowano miejscowego sotysa i prawo patronatu. Istniay wic we wsi parafia, dobra rycerskie oraz soectwo.
ok. 1635-1661 — W czasach wojny trzydziestoletniej Maciejowa bya niszczona przez wojska, a jej ludno dziesitkoway liczne zarazy. W 1661 r. we wsi odnotowano 14 kmieci.
4 w. XVII w. — Nastpia odbudowa Maciejowej po zniszczeniach wojennych, dokonywana w duym stopniu staraniem waciciela dóbr Johanna Ferdinanda von Carwath († 1698). W czasach nowoytnych mieszkacy wsi utrzymywali si m.in. z tkactwa i handlu wyrobami póciennymi oraz przdz.
1765—1853 — W 2 po. XVIII w. Maciejowa bya do du wsi zamieszkiwan przez 14-15 kmieci i gównie przez 169-181 zagrodników oraz chaupników. Podobne proporcje warstw ludnoci wsi odnotowano jeszcze w 1842 r. Istniay wówczas w Maciejowej gospodarstwa kmiece w liczbie 13 oraz 174 parcele zagrodnicze i chaupnicze. W latach 1851-1853 uwaszczano ludno Maciejowej. W XIX w. i w 1 po. obecnego stulecia wie naleaa do powiatu wierzawskiego. Zachowywaa charakter rolniczy. W niewielkim stopniu rozwinite byo rzemioso.
1976 — Maciejow doczono do Jeleniej Góry.
Dzieje parafii i kocioa rzymskokatolickiego — kalendarium
1319 — W Maciejowej istniaa ju parafia.
1538 — Koció zajli protestanci, ale w 1654 r. musieli odda go katolikom.
1654 — Parafia w Maciejowej zostaa zlikwidowana, a wie przyczono parafii rzymskokatolickiej w Jeleniej Górze.
1668 — Kocioem zarzdzali jeleniogórscy jezuici.
1677-1687 — Wzmiankowano wezwanie kocioa — Wniebowzicia NMP.
1742-1780 — Katolicy byli w Maciejowej w znacznej mniejszoci, stanowili 1/16 ogólnej liczby mieszkaców wsi. W 1742 r. zaoyli wasn szko, a w 1780 r. zbudowali now, murowan.
XIX w. — Liczba katolików zmalaa do 1/12 ogólnej liczby mieszkaców Maciejowej. Uytkowali oni nadal swój koció filialny, który w ramach jeleniogórskiej parafii nosi tytu kocioa macierzystego (w nawizaniu do pierwotnego statusu kocioa parafialnego). Ok. 1884 r. koció ten powicony by kultowi Piotra i Pawa.
1945-2000 — Po II wojnie wiatowej wie zostaa zasiedlona przez repatriantów z kresów wschodnich i z Polski centralnej, gównie wyznania rzymsko-katolickiego. Dlatego te ponownie powoano w Maciejowej parafi rzymskokatolick p. w. Piotra i Pawa.
Dzieje parafii ewangelickiej — kalendarium
ok. 1538-1654 — Pocztki reformacji przypady w Maciejowej na 1 po. XVI w. W 1538 r. Heinrich von Zedlitz sprowadzi tu luteraskiego kaznodziej. Póniej protestanci zajli koció katolicki. W latach 1642 i 1654 dwukrotnie usuwano tutejszych pastorów. Ostatecznie, w 1654 r., protestanci musieli katolikom odda koció.
ok. 1709-1742 — Nadal we wsi pozostawali ewangelicy, stanowicy zdecydowan wikszo ludnoci Maciejowej. Od 1709 r. wie naleaa do parafii ewangelickiej w Jeleniej Górze.
1742-1945 — W 1742 r., przy poparciu Fryderyka Wilhelma II, króla pruskiego, ponownie zacz dziaalno w Maciejowej ewangelicki pastor. Niedugo póniej powstaa we wsi parafia ewangelicka obejmujca take ssiednie miejscowoci. W 1758 r. zbudowano zbór. Po 1946 r., po usuniciu ludnoci niemieckiej, parafia ewangelicka w Maciejowej przestaa istnie.
Dzieje dóbr — kalendarium
ok. 1200-1319 — W latach ok. 1200-1251 dobra naleay, jak przypuszcza Biedermann, do Witticha von Zirn, z którego córk oeni si Otto von Zedlitz, przybysz z regionu Vogtland z Saksonii. Z dziewiciu jego synów Maciejow otrzyma Opitz, który zmar bezdzietnie. Po 1300 r. dobra naleay do Alberta Bawarusa,
1319 — Z tego roku pochodzi pierwsza dokumentalna wzmianka o dobrach w Maciejowej, które wedug Biedermanna ponownie znalazy si w rkach rodziny von Zedlitz.
ok. 1403-1424 — Majtno w Maciejowej bya wasnoci rodziny von Nimptsch, Conrada (po 1403) i jego bratanków, Hansa Cunza i Hansa (1424).
ok. 1439-1597 — Dobra wróciy w rce Zedlitzów i naleay do Pecze von Zedlitz (1439), jego kuzyna Christopha von Zedlitz oraz do syna tego ostatniego, równie Christopha von Zedlitz modszego (1491, 1530). W 1530 r. nastpi podzia jego rozlegych dóbr, w obrbie których znajdowaa si te Maciejowa. Przesza ona w rce jego braci Christopha Jacoba von Zedlitz, który otrzyma doln cz wsi i soectwo oraz w rce Heinricha von Zedlitz († 1567), któremu przypada górna cz wsi m.in. z folwarkiem, dworem i prawem patronatu. On te w 1538 r. odkupi od brata jego dobra i sta si posiadaczem caej posiadoci. W 1568 r. dokonano kolejnego podziau majtnoci pomidzy synów Heinricha. Dobra z dworem i folwarkiem przej najstarszy Heinrich († przed 1597), a folwark dolny (soecki) —modszy brat Jobst lub Just.
1597-1625 — W 1597 r. wacicielem czci Maciejowej sta si Conrad von Nimptsch und Röversdorf, który stara si o pozyskanie pozostaych czci wsi. Kolejn naby w 1603 r., a w 1619 — kupi górn cz Maciejowej z dworem i soectwem. Ca Maciejow sprzeda nastpnie w 1622 r. swemu kuzynowi Friedrichowi von Nimptsch und Falkenhein. Ten z kolei odstpi wie Hiobowi von Reder, który ze wzgldu na szkody poniesione w czasie wojny trzydziestoletniej zby dobra w 1626 r.
1661-1790 — W 1661 r. majtno otrzyma oficer cesarskiej armii, póniejszy komendant twierdzy gogowskiej i przedstawiciel napywowej szlachty austriackiej, Ludwig, baron von Montdeverques (†1669), pochodzcy z francuskiej linii rodu wywodzcego si z Hiszpanii. Jako swoj spadkobierczyni wyznaczy Sophie Maximiliane hrabin von Oppersdorf, która zarzdzaa jego dobrami, a w tym Maciejow do 1671 r. Nastpnie Maciejowa, wiano Marie von Carwath, z domu baronówny von Montdeverques, zostaa przejta przez jej ma Johanna Ferdinanda von Carwath (†1698). W póniejszych czasach dobra byy wasnoci hrabiów von Carwath: Johanna Franza (1703-†1730), Franza Maximiliana (2 w. XVIII w.) oraz Franza Antona (do 1766). W 1766 r. Maciejow kupia Katarzyna hrabina Sapieha wacicielka Rawicza i pastwa stanowego Cieszków (Freyhan), od 1768 r. ksina. W 1778 r. sprzedaa Maciejow Pawowi Wojciechowi baronowi von Lilienhof-Zwowicki, majcemu dobra pod Wrocawiem, a jego spadkobierca Joachim Ignatz von Lilienhof-Zwowicki odstpi Maciejow Schaffgotschom.
1790-przed 1851 — W 1790 r. Maciejowa kupiona zostaa przez Johanna Nepomuka Gottharda hrabiego Rzeszy von Schaffgotsch (*1732—†1818), waciciela majoratu Chojnik. Po 1808 r. naleaa do najstarszego syna Leopolda Gottharda (*1764-†1834), a w r. 1834 zostaa przekazana jego modszemu bratu Emmanuelowi Gotthardowi (*1802-† 1878). Dobra w Maciejowej nie byy wic przyczone do Chojnickiego majoratu, ale miay charakter alodium, czyli prywatnych dziedzicznych dóbr, które mona zbywa.
ok. 1851-1945 — W tym czasie dobra czsto zmieniay wacicieli. Zostay sprzedane przez Emmanuela Gottharda von Schaffgotsch. W r. 1851 kupi je Udo von Alvensleben. Nastpnie naleay do kupca i fabrykanta Friedricha Augusta Kuhna (od 1858), do Elimara ksicia von Oldenburg.(od 1862), do czonka rady miejskiej Waltera majcego dobra w Eisenberg w okolicach Strzelina (od 1862 i ok. 1872), do Emila Beckera, tajnego radcy handlowego z Berlina (1872-1891), do jego córki Marie (ok. 1892, 1894) oraz do jej ma majora Johanna Neumanna (od ok. 1898 do ok. 1902). W latach 1905-1921 r. wzmiankowano ju jego spadkobierców, rodzestwo Neumann, które podzielio pomidzy siebie dobra. Przed 1926 r. majtno sprzedano magistratowi miasta Jelenia Góra. Nastpnie j dzierawiono. Przed 1937 r. rozparcelowano grunty orne. Parcelacj przeprowadzi Deutsche Ansiedlungsbank z Berlina.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych
Historyczna gmina wiejska |
||||
Rok |
Area [ha] |
Domy i dymy* |
Ludno |
Instytucje publiczne, przemys, rodki utrzymania ludnoci |
1530 |
|
|
|
myn, tartak |
1786 |
|
|
1311 |
2 szkoy, ewangelicka i katolicka, 2 myny |
1830 |
|
191 |
1177 |
2 szkoy, ewangelicka i katolicka, 2 myny |
1842 |
|
|
1228 |
2 szkoy, ewangelicka i katolicka, 3 myny, tartak, drogowy punkt celny |
1874 |
|
186 |
1086 |
|
1885 |
817 |
190 |
1097 |
|
1895 |
|
178 |
1036 |
urzd stanu cywilnego, urzd gromadzki |
1908 |
|
172 |
1060 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Dobra szlacheckie |
||||
Rok |
Area [ha] |
Domy |
Ludno |
Profil produkcji rolnej, przemys dominialny |
1876 |
596 |
8 |
81 |
tartak |
1885 |
600 |
10 |
93 |
|
1891 |
724 |
|
|
hodowla byda |
1895 |
600 |
7 |
94 |
cegielnia parowa, tartak, myn |
1908 |
|
10 |
86 |
leniczówka, myn, dom stranika lenego |
1917 |
738 |
|
|
hodowla byda |
1926 |
758 |
|
|
hodowla byda, gospodarstwo rybne |
1937 |
256 (las) |
|
|
|
Rozwój przestrzenny miejscowoci, stan zachowania jej ukadu i zabudowy
Maciejowa pooona jest na wschód od Jeleniej Góry, na Przedgórzu Sudeckim, przy drodze z Wrocawia, w pytkiej dolinie potoku Radomierki. Ju w po. XVIII w. ta górska wie bya wyduon acuchówk i miaa taki zasig jak obecnie. W jej centrum znajdoway si dwa kocioy, ewangelicki i katolicki oraz zespó paacowy z folwarkiem. Do 1824 r. wie powikszya si nieco od poudniowego wschodu oraz wyksztaci si przysióek na pónoc od wsi, przy alei lipowej. Przed 1824 r. powsta nowy, obecny odcinek drogi do Bolkowa (i Wrocawia), poza którym pozostaa ju poudniowo-wschodnia cz wsi. Tak przedstawiajcy si ukad przestrzenny pozostawa w kocu XIX w. bez wikszych zmian. Zagcia si tylko sie dróg na terenie siedliska, które zostao znacznie zredukowane, miejscami do pojedynczych parcel. Take dzi czytelny jest dawny ukad przestrzenny wsi, a siedlisko ograniczono do dziaek budowlanych.
Do pocztku lat 60. XX w. w centrum wsi znajdoway si blisko siebie trzy kompleksy budynków nalecych do dwóch zespoów kocielnych zwizanych z kocioem katolickim i ewangelickim oraz zespó paacowo-parkowy. Zabudowa ta znacznie wzbogacaa architektoniczny obraz wsi. Dzi po zniszczeniu wikszej jej czci miejscowo utracia swój dawny charakter . Obecnie pozostay tylko koció katolicki oraz zagrody z zabudow mieszkalno-gospodarcz. Zachoway si nieliczne zagrody budowane w czworobok lub na planie podkowy. Liczniejsze s zagrody na planie litery L. Przede wszystkim jednak dominuje zabudowa szerokofrontowa zoona z domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych. Nieliczne z domów reprezentuj tradycyjne, wiejskie budownictwo. Przejawia si ono w charakterystycznych, prostych formach budynków, proporcjach otworów, w zastosowaniu konstrukcji przysupowej, ryglowej lub w wykorzystaniu drewnianych, dekoracyjnych obramie okiennych. Jeszcze w latach 60. XX w. znajdowao si we wsi par charakterystycznych dla Przedgórza Sudeckiego, interesujcych budynków z przyziemiem o konstrukcji murowano-drewnianej (przysupowej), z pitrem o konstrukcji szkieletowej. Obecnie zachoway si dwa domy (nr 108 i 110) z fragmentami cian o konstrukcji przysupowej oraz dwa z fragmentami cian o konstrukcji szkieletowej (nr 12 i 99). Domy nr 59, 62, 64 i 107 zachoway tradycyjne bryy, a dwa z nich (62 i 107) maj drewniane, dekoracyjne obramienia. Pozostaa zabudowa wsi reprezentuje architektur wernakularn, a najokazalsze budynki tego typu skupiono przy ul. Wrocawskiej. W znacznym te stopniu wystpuje zabudowa bezstylowa. Zabudowa wsi jest obecnie odnawiana, nieraz modernizowana stosownie do obecnych gustów i techniki budowlanej. Wznoszone s te nowe budynki o rozczonkowanych bryach i wielopoaciowych dachach, w wikszoci nie kolidujce z dawn zabudow oraz architektonicznym obrazem wsi.
Zespó kocielny z kocioem katolickim
Koció parafialny p.w. Piotra i Pawa, ul. Wrocawska 75, mur., kam., XV w., 1622, 1646, przed 1687, 1707, 1754, koniec XIX w., 1961, przed 2000, styl: póny renesans (koncepcja bryy kocioa), barok (wiea i hem).
Biedermann przypuszcza, e najstarszy koció w Maciejowej zosta zbudowany w XIII w. Pierwsza jednak o nim wzmianka pochodzia z r. 1386.
Wedug Hoffmanna najstarszy koció wzniesiony w Maciejowej by drewniany. W XV w. na jego miejscu miano zbudowa now, murowan budowl z wyodrbnionym prezbiterium i wie. W 1622 r. dobudowano do nawy przybudówk. Zawieraa ona szlachecki grobowiec nalecy do rodziny von Nimptsch lub von Reder oraz zapewne lo patronack. W 1646 r. stary koció spon i zosta odbudowany, czciowo z wykorzystaniem istniejcych murów. Wznieli go jeszcze protestanci, zapewne jako zbór. Nawizali do tradycyjnej architektury kocioów katolickich budujc zachodni wie, a koncepcj jednoprzestrzennej, salowej nawy (bez wyodrbnionego prezbiterium) zaczerpnli z architektury protestanckich zborów. Czworoboczna w rzucie salowa nawa (z przyporami) nakryta zostaa trójprzsowym sklepieniem krzyowym i osonita dwuspadowym dachem. Odbudowano te przybudówk ze szlacheckim grobowcem rodzinnym i lo kolatorsk. W elewacji przybudówki zachowano kamienny portal z 1622 r., manierystyczny, w stylu rustykalnym, zoony z wgarów z boni oraz z nadproa z duym kluczem, uszakami, tryglifem i dat 1622. Portal ten o zakóconych proporcjach i do prymitywnie wykonany by dzieem lokalnego budowniczego.
W 2 po. XVII w. charakteryzowano koció w kocielnych protokóach wizytacyjnych. I tak w 1677 r. wzmiankowano zakrysti (o spkanych murach) nakryt sklepieniem, szlacheck krypt i znajdujc si nad ni eleganck, sklepion lo patronack (audytorium). Wiea kocielna miaa górn cz kryt, szalowan (?) drewnem. Z protokóów wizytacyjnych znana jest te kolejna przebudowa kocioa dokonana przed r. 1687, stwierdzono bowiem wówczas, e nowy jest cay koció, w tym zakrystia, murowana wiea z dzwonami i zegarem oraz paskie audytorium i krypta. Obecnie ta faza przebudowy nie jest czytelna. W 1707 r. koció spon ponownie. W tym te roku odbudowano go, przebudowano wie i odnowiono wntrza. Na barokowym hemie wiey umieszczona zostaa chorgiewka z dat i literami FFF v K 1707 (fieri fecit Franc v Karwath 1707). Renowacj wiey przeprowadzono w r. 1754. Dalsze, biece prace remontowo-renowacyjne kocioa, jego wystroju i wyposaenia prowadzone byy sukcesywnie w 2 po. XVIII w. oraz w XIX stuleciu. W jednoprzestrzenn naw wbudowany zosta drewniany chór muzyczny oparty na drewnianych filarach. W kocu XIX w. umieszczono nad gównym wejciem w wiey may daszek w formie pókopuy, oparty na ozdobnych, drewnianych wspornikach. Ok. 1939 r. wystrój wntrza kocioa utrzymany by w stylu pónego baroku czonego z rokokiem i wczesnym neoklasycyzmem. Znajdujce si równie w kociele wyposaenie pochodzio czciowo z 1750 r. Miao uzupenienia z pocz. XX w. W kociele znajdoway si te pyty nagrobne z lat 1521-1579.
Wntrze kocioa remontowane byo w 1961 r. Wówczas te koció mia tynkowane elewacje zdobione malowanym podziaem ramowym. Wspóczenie, przed 2000 r. przeprowadzono remont elewacji jednolicie je tynkujc. Odbito te tynki z naroy nawy i wiey ukazujc wtek muru. Rozwizanie to nie jest prawidowe z konserwatorskiego punktu widzenia i byoby uzasadnione tylko wtedy, gdyby naroa byy podkrelone regularnymi, kamiennymi ciosami.
Mur cmentarny (i cmentarz) przy kociele parafialnym p.w. Piotra i Pawa, ul. Wrocawska 75, mur., kam. 1800, XIX w., brama — póny barok czony z neoklasycyzmem (styl ozdobnych wazonów). Znajdujcy si przy kociele cmentarz by w 1668 r. otoczony ogrodzeniem czciowo murowanym, i czciowo drewnianym, z dyli. W 1687 r. by ju naprawiony. W 1800 r. zosta zastpiony, w caoci lub czciowo obecnym, kamiennym murem z gówn bram filarow zdobion dekoracyjnymi wazonami. We wschodnim odcinku tego muru znajduje si pókolisty aneks o wygldzie bastionu, co wskazywaoby te, wedug Hoffmanna, na obronny charakter muru. Wspóczenie cmentarz przy kociele zosta powikszony i otrzyma nowe ogrodzenie, murowane, z metalowymi, metalowymi, aurowymi segmentami. Na cmentarzu zachowaa si maa kaplica cmentarna z 2 po. XIX w. wspóczenie przebudowana.
Plebania — nie istniejca
W 1654 r. wzmiankowano spalon wówczas plebani. Nastpnie w 1677 r. opisano odbudowan ju plebani, obszern, z murowanym parterem i z drewnian górn kondygnacj, Budynek ten odnowiono przed 1687 r. Póniej nie wzmiankowano ju plebanii, która zapewne, ze wzgldu na przynaleno Maciejowej do parafii jeleniogórskiej, przeznaczona zostaa na inne cele. Obecnie nie wiadomo, gdzie znajdowaa si.
Szkoa katolicka
Szkoa katolicka w Maciejowej zaoona zostaa w r. 1742, a w 1780 r. otrzymaa siedzib w nowym, murowanym budynku. Okoo po. XIX w. znajdowaa si na poudnie od kocioa, przy drodze do Jeleniej Góry. By to zapewne budynek przy ul. Wrocawskiej nr 77, uytkowany do lat trzydziestych XX w. Po wzniesieniu nowej szkoy (ul. Wrocawska 83) zosta przeznaczony na cele mieszkalne. Obecnie nie istnieje. Nowa szkoa katolicka, póniej Szkoa Podstawowa, ob. budynek mieszkalny, ul. Wrocawska 83, ok. 1930-1940, styl rodzimy (Heimatstil) czony z neoklasycyzmem
Zespó kocielny z kocioem ewangelickim
Najpierw po 1742 r. ewangelicy mieli sal naboestw w dzierawionym, dominialnym budynku gospodarczym nalecym do dolnego folwarku Niederhof i usytuowanym na poudnie od kocioa katolickiego. By to dwukondygnacjowy spichlerz, murowany, z prostym szczytem i dachem upkowym, otoczony murem.. W 1756 r. budynek ten zosta kupiony przez gmin i radykalnie przebudowany w r. 1758 na zbór. Przy przebudowie wykorzystano czciowo stare mury od strony ulicy, które byy widoczne we wntrzu nowego zboru.
Usytuowany równolegle do przebiegu drogi do Jeleniej Góry, jednoprzestrzenny zbór, zwany w XIX w. kocioem, zosta zbudowany, na planie prostokta i osonity dachem mansardowym krytym gontem. Od pónocnego zachodu dostawiono przybudówk o zaokrglonych naronikach, zawierajc schody na chór muzyczny i empory. Budynek otrzyma ksztat bardzo charakterystyczny dla ewangelickiego budownictwa sakralnego 2 po. XVIII w., którego liczne przykady znajduj si we wsiach w okolicach Jeleniej Góry. W salowe wntrze zboru owietlone duymi oknami o uku pókolistym wbudowano drewniane empory oparte na drewnianych supach ustawionych na planie prostokta. Sal nakryto sklepieniem pozornym, nieckowym z wysokimi fasetami, wbudowanym w doln cz dachu mansardowego. Fasety ozdobiono tablatur wyodrbnion profilowanymi, sztukatorskimi ramami. Przeprute duymi oknami elewacje zboru rozczonkowano pycinami ze citymi wklle naroami. W poudniowo-zachodniej elewacji zwróconej ku drodze do Jeleniej Góry umieszczono gówny, kamienny portal. Zoony by z profilowanego obramienia wejcia (zamknitego ukiem nadwieszonym) z kluczem i z dwóch kolumn na cokoach, wspierajcych odcinki belkowania. Kolumny ustawiono ukonie wzgldem ciany ozdobionej pilastrami podobnej wielkoci. Jak wskazuje na to powyszy opis nowy zbór zbudowany zosta w stylu dojrzaego baroku. Przy jego wznoszeniu zatrudniony by dobry ciela, który umiejtnie wprowadzi sklepienie pozorne w doln cz dachu. Nieco mniejsze natomiast umiejtnoci mia kamieniarz odkuwajcy portal charakteryzujcy si zachwianiem proporcji. W 1869 r. dostawiono do zboru neoromask szeciokondygnacjow wie, w dolnej czci czworoboczn, wyej omioboczn, zwieczon iglic. Elewacje przyziemia rozczonkowano podziaem ramowym. Przepruto je duymi okulusami, a wysze partie elewacji — oknami ostroucznymi. W 1927 r. wzmiankowano dwa due freski na stropie zboru. Od 1946 r. zbór nie by ju uytkowany. Do r. 1965 zosta znacznie zdewastowany. Znacznie zniszczone zostay pokrycie dachu i pozorne sklepienie. W latach 1965-1971 mia by zdemontowany portal i przeniesiony do Muzeum Okrgowego w Jeleniej Górze. Po 1971 r. zbór rozebrano.
Cmentarz ewangelicki — zlikwidowany
Cmentarz ewangelicki zosta zaoony w 1778 r. Rozplanowano go na planie nieregularnego czworoboku, na wschód od zboru oraz wydzielono od ulicy, podobnie jak zbór, kamiennym murem. Cmentarz ten zlikwidowano zapewne po 1971 r. i na jego miejscu zbudowano pawilon handlowy (ul. Wrocawska 73). Zachowano fragment dawnego muru cmentarnego.
Pastorówka i szkoa ewangelicka
Pastorówka wzmiankowana bya w r. 1786. Nie wiadomo, gdzie bya usytuowana. Obecnie nie istnieje. Obok zboru znajdowaa si szkoa, która zachowaa si. Jest to budynek przy ul. Wrocawskiej 71.
Zespó paacowo-parkowy
Paac — obecnie nie istnieje
Ju w 1568 r. wzmiankowany by dwór w Maciejowej otoczony fos (Wallgraben), majcy wic take funkcje obronne. Ten dwór lub kolejna, renesansowa budowla, która nie powstaa póniej jak w pierwszym dziesicioleciu XVII w. otrzymaa charakterystyczny rzut, jednolity na poziomie trzech kondygnacji. Najczytelniejszy w partii piwnic zawarty w obrysie prostokta zblionego do kwadratu. Wzdu osi usytuowana zostaa wyduona sie-wietlica, na której kracu wznosia si, ju poza bry korpusu, wieowa klatka schodowa. Wntrze dworu miao ukad czterotraktowy z centraln wyduon sieni, wiodc do wieowej klatki schodowej. Piwnice dworu byy bardzo obszerne i dostpne z zewntrz, od strony wieowej klatki schodowej. Wntrza przyziemia nakryte byy sklepieniami kolebkowymi z lunetami, a jedno — sklepieniem zwierciadlanym z szeregami lunet. Tego rodzaju sklepienie, jak i ogólna dyspozycja przestrzenna budynku byy stosowane w 2 po. XVI w. oraz na pocztku XVII stulecia, o czym wiadcz np. dwory w Rzsinach (ok. 1550) koo Lwówka i w Wojanowie koo Jeleniej Góry (1607). Na tym tle dwór w Maciejowej wyrónia si swoj skal. Zawiera w przyziemiu m.in. wntrze nakryte sklepieniem zwierciadlanym z szeregami lunet.
Dwór ten by radykalnie przebudowany w latach 1686-1688 w stylu wczesnego baroku, o czym wiadczya data 1688 na kartuszu nad portalem w fasadzie. Kolejna przebudowa paacu, w stylu baroku dojrzaego z elementami baroku klasycyzujcego, przypada w latach 20. XVIII stulecia. Wówczas w wyduon sie wbudowano now, reprezentacyjn, klatk schodow, trójbiegow. Wykonano nowy, okazay wystrój elewacji frontowej. Tu dojrzay barok wyrazi si w formach sarkofagowych cokoów, pilastrów (zgrupowanych i pojedynczych) z gowicami joskimi, w formach belkowania z architrawem zaamanym nad osiami okiennymi, w formach niektórych bogatszych obramie okiennych oraz w ksztatach balkonu w osi elewacji zaoonego na planie zblionym do trójlicia i ujtego kamienn balustrad z owalnymi aurami. Barok klasycyzujcy uwidoczni si natomiast w formach prostego portalu w przyziemiu, prostoktnej niszy na pitrze (z wejciem na balkon) oraz lukarny w dachu, zwieczonej trójktnym naczókiem. Uporzdkowano te poprzez wprowadzenie toskaskich pilastrów pozostae elewacje paacu, w których zachowa si miejscami nieregularny rozkad osi okiennych. Paac otrzyma wysoki dach amany z trzykrotnie zaamanymi poaciami.
Charlotte Fischer t przebudow paacu przypisaa Johannowi Blasiusowi Peintnerowi i stwierdzia, e przypada ona w rodkowym okresie jego twórczoci. Fischer dokonaa atrybucji na drodze analizy porównawczej. Zwrócia uwag na zastosowanie zaamanego architrawu, kanelowanych pilastrów i sarkofagowych cokoów pod pilastrami.
Tak prezentujcy si paac remontowany by w 1873 r. Przeprowadzono remont elewacji i wntrz, które komfortowo wyposaono. Dach pokryto upkiem. Drobne remonty i przebudowy, w tym wntrz, przeprowadzano take na przeomie XIX i XX w. Ok. 1900 r. dobudowano do elewacji tylnej, parkowej aurow, metalow werand, ksztatowan w stylu neorenesansu czonego z neoklasycyzmem.
W 1960 r. paac by ju zniszczony. Znacznej destrukcji ulegy dach, tynki, przeszklenie. Ju nie istniay klatka schodowa i stropy pitra. W latach 70. XX w. paac wyburzono. Zapewne pozostawiono piwnice.
Park paacowy, ul. Wrocawska, datowanie etapów przeksztace: przed 1824, przed 1859, lata 70. XIX w., pocz. XX w., charakter parku: park krajobrazowy.
Nic nie wiadomo o barokowym, regularnym ogrodzie przy paacu, cho nie mona wykluczy jego istnienia. Do nowoytnego zespou paacowego moga nalee aleja lipowa wytyczona przed 1824 r. prosto ku pónocy, na osi fasady paacu. Obecny park zaoono przed 1859 r. na poudnie i poudniowy wschód od paacu. Urzdzono te podjazd przed paacem, wydzielony z dziedzica gospodarczego. Podjazd ten o zarysie czworoboku z dwoma wyduonymi bokami zarysowanymi wypukle poprzedzono od pónocy duym, soczewkowatym gazonem oraz ograniczono skrajnie dwoma wysunitymi ku pónocy, wyduonymi gazonami o zaokrglonych pónocnych skrajach. Na pónoc od gazonu, na dziedzicu zaoono basen o zarysie krzya. W latach 70. XIX w. ukad urzdzenia podjazdu nadal by zachowany. W obrbie gazonu wytyczone byy cieki i posadzone pojedyncze drzewa. Dwa wydzielone ywopotem boczne gazony wypeniono grupami drzew. Wygld dalszej czci parku na poudnie od paacu nie jest znany. Wiadomo tylko, e na jego terenie, przy zachodniej granicy znajdowa si niewielki budynek, pawilon ogrodowy (?).
W latach 70. XIX w. paacowy park zosta staraniem Emila Beckera powikszony o now, bardzo rozleg cz o charakterze dzikiego parku, urzdzon na stokach wzgórza wznoszcego si na zachód i poudniowy zachód od zespou paacowego. Tu zachowano naturalne zadrzewienie z bukami i dbami, wytyczono promenady, w tym do zbudowanej w latach 1875-1877 wiey widokowej, z której rozpociera si widok na ca Kotlin Jeleniogórsk oraz pasmo Karkonoszy. Na poudniowym stoku wzniesienia urzdzono przed 1891 r. miejsce rodzinnych pochówków rodziny Beckerów, na którym przed 1902 r. wzniesiono mauzoleum.
Na pocztku XX w. przeksztacano starsz cz parku na poudniowy zachód od paacu. Wytyczano nowe cieki i aleje, w tym z kasztanowców, wiodc do wiey widokowej. Budowano w parku drogi jezdne. Wyremontowano ceglan, parkow bram filarow, zdobion rzebami jeleni. Zapewne te wówczas wymieniono cz nasadze alei na osi paacu, wiodcej ku pónocy. Nasadzono przy niej kasztanowce. Major Johann Neumann, który przeksztaca ukad przestrzenny parku wspópracowa m. in. z berliskim architektem Archibaldem Seidemannem z Berlina, który wykonywa projekty pawilonów ogrodowych, jak np. budynku azienek na stawie (1895). Projektowany, ale chyba nie zrealizowany drewniany budynek zawierajcy basen, utrzymany by w romantycznie zinterpretowanym stylu norweskim.
Wspóczenie park pozbawiony paacu zosta znacznie zdewastowany. W najwikszym stopniu ucierpiaa jego najstarsza cz blisza dawnej rezydencji. Zniszczeniu ulegy nasadzenia pónocnej alei. Zachowa si dziki park na stokach wzniesienia. Tu czytelne s pozostaoci promenad i istniej wiea widokowa i mauzoleum.
Mauzoleum E. Beckera (w dzikim parku), mur. 1891-1902, neoklasycyzm.
Zbudowane zostao w latach 1891-1902. Boese, autor rkopimiennej kroniki Maciejowej sugerowa, e zostao ono zbudowane jeszcze przez Emila Beckera, czyli przed 1891 r. Becker urzdzi niewtpliwie miejsce rodzinnych pochówków w parku, ale samo mauzoleum mogo by wzniesione póniej, moe przez jego zicia Johanna Neumanna. Przemawia za tym architektura budynku, blisza budownictwu pocztków XX w., charakteryzujca si syntetycznoci w interpretacji neoklasycyzmu. Mauzoleum wzmiankowane w dworskich dokumentach ju w 1902 r. zaprojektowane zostao przez dobrego architekta i powstao z uyciem szlachetnych materiaów (czerwonego granitu). Zbudowano je na prostoktnej platformie (kryjcej krypt), poprzedzonej szerokimi, kamiennymi, jednobiegowymi schodami. Wewntrz mauzoleum umieszczono marmurow figur Chrystusa. Obecnie mauzoleum jest zdewastowane. Wewntrz brak tablic inskrypcyjnych (w aedikulach) oraz brakuje figury Chrystusa przeniesionej po 1978 r. do miejscowego kocioa. Zniszczone s schody wiodce ku platformie z mauzoleum.
Wiea widokowa na szczycie wzniesienia (w dzikim parku), mur., 1874 (projekt), 1875-1877 (realizacja), styl florencki szkoy berliskiej czony z neoklasycyzmem.
Wiea widokowa bya budynkiem uwietniajcym paacowy dziki park. Nie tylko suya podziwianiu malowniczego otoczenia. Miaa te znaczenie symboliczne. Zostaa zaprojektowana w nawizaniu do toskaskich redniowiecznych wie z charakterystycznym pasem pseudomachiku u podstawy balustrady tarasu oraz w nawizaniu do form elewacji toskaskiego Qattrocenta. W stylu neoklasycyzmu natomiast rozwizano artykulacj elewacji oraz formy detalu architektonicznego. Projektanci wiey wywodzili si z czynnej w Jeleniej Górze firmy Lange & Hoffmann.
Folwarki
W czasach nowoytnych z dobrami w Maciejowej zwizane byy dwa folwarki, gówny, górny?, wzmiankowany w latach 1530 i 1568 a take w XVIII I XIX w. oraz soecki, dolny?, wymieniany take w latach 1530 i 1568, w 2 w. XVIII w. sprzedany.
Na mapie topograficznej z 1824 r. zaznaczony by tylko jeden folwark, przy paacu, zapewne górny. Jeszcze w latach 70. XIX w. znajdowaa si przy nim stara zabudowa gospodarcza, o czym wiadcz formy budynku przedstawionego na rycinie publikowanej w r. 1875. Budynek ten nakryty by dachem amanym z oknami powiekowymi. Przed 1859 r. wyksztacony zosta ukad folwarku zachowany do czasów wspóczesnych. Folwark ten zaoony by na planie regularnego czworoboku i obudowany z trzech stron, przy czwartej, poudniowej pierzei znajdowa si paac z parkowo urzdzonym podjazdem. Na pónoc od tego folwarku oraz po przeciwnej stronie gównej ulicy wiejskiej wzniesiono, równolegle do ulicy, dwa dworskie budynki gospodarcze, flankujce wylot alei. Budynki te, jak i zabudowa folwarku powstay w kocu XIX w.
Wspóczenie nie jest czytelny ukad folwarku. Wyburzono zabudow z pierzei pónocnej i wschodniej. Zachoway si tylko budynek mieszkalny przy pierzei zachodniej oraz dwa budynki po przeciwlegej stronie gównej ulicy wiejskiej, flankujce wylot alei. Na majdanie gospodarczym zbudowano wspóczenie bezstylowy budynek hurtowni.
Budynki uytecznoci publicznej
Zajazd, ul. Wrocawska 74, zbudowany w 2 po. XVIII w. lub w 1 w. XIX w. w stylu pónego baroku. Z tego etapu budowy zachoway si brya budynku oraz par wntrz sklepionych kolebkowo. Zajazd przebudowano w kocu XIX stulecia wykonujc w stylu neoklasycyzmu nowy uproszczony wystrój elewacji, tworzony gównie przez gzymsowania. Wspóczenie budynek jest remontowany. Zachowano bry. Zlikwidowano dziewitnastowieczny wystrój elewacji.
Budownictwo przemysowe
Myn, ob. dom mieszkalny, ul. Wrocawska 69, mur., 4 w. XIX w., tradycyjne budownictwo wiejskie z zachowanymi reliktami mynówki.
Strefy ochrony konserwatorskiej
Wyznaczono stref „A” cisej ochrony konserwatorskiej w dwóch enklawach. Jedna obejmuje koció katolicki i star cz cmentarza, a druga — paacowy park. Koció i park wpisane s do rejestru zabytków. Obecnie projektowana jest obwodnica Maciejowej poprowadzona na poudnie od wsi i przecinajca poudniow cz parku paacowego wpisanego do rejestru zabytków.
Wyznaczono stref „B” ochrony konserwatorskiej dla centrum wsie. W jej obrbie znajduje si teren dawnego cmentarza ewangelickiego i myn. Wzniesiony na cmentarzu pawilon handlowy winien w przyszoci zosta rozebrany a na cmentarzu naley urzdzi skwer. Postuluje si odbudow zasypanej mynówki.
Wyznaczono stref „OW” — obserwacji archeologicznej dla wsi w granicach nowoytnego siedliska miejscowoci o redniowiecznej metryce.
Strupice
Dawne nazwy miejscowoci
Strupicz (1288, 1374), Steupitz (1651), Staupitz (1668), Oberstraupitz (1847), Straupitz (1677, 1786-1945), Raszyce (1945), Strupice (od 1946)
Etymologia nazwy miejscowoci
Etymologia redniowiecznej nazwy Strupicz nie jest znana. Zasadniczy, sowiaski rdze nazwy wsi nie zanik w póniejszych czasach, gdy w wersji niemieckiej brzmiaa ona Straupitz. Obecna nazwa miejscowoci Strupice nawizuje do lokalnej tradycji.
Historia miejscowoci — kalendarium
Przed 1299 — W Strupicach mia, wedug Herbsta, znajdowa si myn.
1303 — Pierwsza wzmianka o wsi, w której istniay dobra kmiece. Zapewne funkcjonowaa ona ju wówczas wedug prawa niemieckiego.
1340 — Wymieniono strupickiego sotysa.
1341 — Ksi Henryk Jaworski nada wysze sdownictwo nad Strupicami Konradowi von Czirne, posiadajcemu ju zamek jeleniogórski i zwizane z nim lenno.
1355 — Strupice leay w okrgu sdowym Jeleniej Góry.
1375 — Czynsz ze wsi (w wysokoci 4 marek) nalea do Hannosa von Schildau.
1423 — Cz wsi naleaa do Konrada von Nimptsch, burgrafa jeleniogórskiego zamku, a cz — do Schaffgotschów.
Koniec XV w. — Wedug Herbsta miasto Jelenia Góra kupowao prywatne folwarki i wsie. Nabyo te Strupice, które posiada Konrad Hochberg. Od tego czasu Strupice pozostaway miejsk wsi kameraln.
ok. 1500 — Zbudowano poza wsi obecny koció w. Jerzego.
1521 — Wzmiankowano w Strupicach 21 gospodarzy, zapewne kmieci. Dowodzi to, e wie bya dua i zasobna.
1576 — Strupickie dobra kameralne byy dobrze zarzdzane, w zwizku z czym daway miastu drugi pod wzgldem wielkoci dochód po Jeowie Sudeckim.
ok. 1765-1786 — Ludna wie zachowywaa charakter rolniczy. Rozwijao si take chaupnicze tkactwo. Strupice zamieszkiwao nadal 21 kmieci oraz wielokrotnie wicej zagrodników i chaupników (od 85 do 167). Z tych uboszych warstw ludnoci wywodzio si okoo 40 rzemielników. Istniaa we wsi szkoa ewangelicka.
ok. 1830-1845 — Nadal tkactwo stanowio ródo dochodów uboszych mieszkaców Strupic. Dziaay te we wsi dwie tkalnie mechaniczne. Na ok. 170-189 warsztatach tkackich wykonywano wyroby pócienne i weniane.
Przed 1859 r. — Zaoono fabryk papy dachowej. Naleaa ona do Erfurta i Altmanna.
2 po. XIX w. — Po regulacji stosunków spoeczno-ekonomicznych wie staa si samodzieln gmin wiejsk. Dziki bliskoci Jeleniej Góry Strupice nie wyludniay si. Wrcz przeciwnie, liczba ludnoci wsi systematycznie wzrastaa.
Po 1945 — Strupice przyczono do gminy Jeów Sudecki.
1954 — Wczono Strupice do Jeleniej Góry.
ok. 1960-1980 — Zbudowano w zachodniej czci wsi oraz na ssiadujcych z ni gruntach nowe osiedle Zabobrze.
Dzieje kocioa rzymskokatolickiego — kalendarium
Wedug starej, lokalnej tradycji koció w. Jerzego (obecnie p.w. w. Wojciecha) mia by kocioem macierzystym dla jeleniogórskiego kocioa p.w. Erazma i Pankracego. W przekazie tym kryje si sugestia, e w otoczeniu kocioa moga si ewentualnie znajdowa osada przedlokacyjna — stara Jelenia Góra. Ze wzgldu na brak róde archiwalnych nie mona zweryfikowa zachowanego przekazu.
Strupicki niewielki koció ma chyba star tradycj. wiadcz o tym dawne wezwanie w. Jerzego oraz fakt, e koció by lokalnym i znaczcym orodkiem kultu tego witego. Zastanawiajce jest te, e koció usytuowano daleko poza siedliskiem wsi, podobnie zreszt jak koció w ssiednim Jeowie Sudeckim. Wyjanienie tego faktu nie jest proste. Koció bowiem móg by wzniesiony na miejscu pogaskiego kultu, powizany ewentualnie z osad przedlokacyjn, która póniej zanika. By moe mia charakter obronny lub te chciano uchroni go przed powodziami, gdy siedlisko wsi znajduje si w dolinie Bobru.
ok. 1500 — Zbudowano obecny, niewielki koció, którego ówczesny status nie jest znany.
1527 — Koció zajli protestanci i uytkowali go jako ewangelicki koció parafialny. W 1654 r. musieli odda wityni katolikom.
1668 — Wie przyczono parafii rzymskokatolickiej w Jeleniej Górze. Koció w Strupicach wzmiankowano jako filialny.
1677 — Podano wezwanie kocioa — p.w. w. Jerzego.
1742-1786 — Katolicy byli w Strupicach w znacznej mniejszoci, stanowili drobn cz ogólnej liczby mieszkaców wsi. Mimo liczebnej przewagi ewangelików nie wzniesiono we wsi kocioa ewangelickiego. Naleeli oni do parafii ewangelickiej w Jeleniej Górze. Zbudowano natomiast we wsi, przed 1786 r., szko ewangelick.
1972 — W trakcie budowy nowego osiedla Zabobrza przy starym kociele filialnym w. Jerzego erygowano rzymskokatolick parafi. Zmieniono wezwanie kocioa — na w. Wojciecha.
Dzieje dóbr
Do XIX w. nie ma wzmianek o folwarkach w Strupicach. Nie zaznaczono ich take na mapie topograficznej z po. XVIII w. Mona zatem mniema, e duych folwarków we wsi nie byo oraz e dochody wacicieli Strupic skaday si gównie z czynszów i innych opat uzyskiwanych od ludnoci wsi. W 1742 r. do dóbr miejskich w Strupicach naleay: wie, myn, trzy stawy hodowlane i karczma. Miasto pobierao te czynsze dziedziczne od mieszkaców Strupic, a take egzekwowao powinnoci chopskie (paszczyzn). W 2 po. XIX w., zapewne ju po 1856 r., po regulacji stosunków spoeczno-ekonomicznych we wsi pozostay miastu w Strupicach tylko niewielkie dobra. Ok. 1886 r. miay powierzchni ok. 53 ha, a w 1891 r. — tylko niecae 2 hektary. Dobra te okrelane jako dobra rycerskie (Rittergut) i pozbawione zabudowy rozparcelowane zostay ostatecznie przed 1905 r.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych
Historyczna gmina wiejska |
|||
Rok |
Domy i dymy* |
Ludno |
Instytucje publiczne, przemys, rodki utrzymania ludnoci |
1299 |
|
|
myn |
1786 |
|
1041 |
szkoa ewangelicka , myn |
1830 |
153 |
996 |
myn, 2 tkalnie mechaniczne |
1845 |
150 |
1043 |
szkoa ewangelicka , myn, gospoda |
1860 |
|
1134 |
myn, fabryka papy dachowej |
1871 |
|
1336 |
|
1885 |
|
1429 |
myn, papiernia |
1905 |
|
1863 |
|
1925 |
|
1877 |
|
1933 |
|
1878 |
|
1941 |
|
1972 |
|
Rozwój przestrzenny miejscowoci, stan zachowania jej ukadu i zabudowy
Strupice pooone s na wschód od Jeleniej Góry, na Przedgórzu Sudeckim, w dolinie Bobru, na prawym brzegu tej rzeki, poza gównymi traktami komunikacyjnymi. Znajduje si na pónocnym skraju terenów zalewowych Bobru.
Ju w po. XVIII w. wie bya wyduon acuchówk. Rozcigaa si pomidzy Jeleni Góra a Grabarami, ale miaa zasig nieco mniejszy ni obecnie. Strupice ssiadoway od poudnia z podmokymi kami nadbobrzaskimi wypeniajcymi dolin rzeki. Na stoku wzniesienia znajdujcego si na pónocny zachód od wsi usytuowany by koció, a w zachodniej czci wsi znajdowa si myn. Ok. 1824 r. wyksztacona ju bya obecna, zasadnicza sie dróg, a zabudowa wsi grupowaa si na obszarze rozczonkowanego siedliska. Po 1877 r. na miejscu dawnego myna zbudowano papierni, ob. Karkonoskie Zakady Papiernicze. Powsta te w tym czasie nowy, wschodni, niewielki przysióek Strupic, zaoony nad Bobrem, blisko wschodniej czci Grabar. Ok. 1929 r. wie dalej zachowywaa ukad acuchowy, ale ju zaczto wciga jej zachodni cz w nowy ukad komunikacyjny miasta. Nowy, projektowany wówczas ukad dróg przecinajcy siedlisko wsi nie zosta jednak zrealizowany. Zbudowano natomiast nowe niewielkie osiedle przy odcinku obecnej ul. M.K. Ogiskiego.
W latach 60. XX w. pojawia si potrzeba budowy duego osiedla mieszkaniowego. Usytuowano je na pónocnym brzegu Bobru, ze wzgldu na stosunkowo paskie uksztatowanie terenu. Nowe osiedle zwane Zabobrzem budowano w latach 60. i 70. XX w. Zajo ono zachodni cz siedliska Strupic oraz ssiednie grunty orne. Cakowicie zmieniono ukad przestrzenny i komunikacyjny zachodniej czci Strupic, do wysokoci odcinka obecnej ul. M.K. Ogiskiego przy kociele. Planujc ukad osiedla wykorzystano drogi (zaoone w miejscu dawnych rozogów). Powstay na tym miejscu ulice L. Róyckiego, M. Karowicza i równolega ulica pomidzy ul. L. Róyckiego, M. Karowicza.
Bez wikszych zmian zachowa si dawny ukad wschodniej czci Strupic, z ul. Wiejsk i z przysiókiem przy Grabarach.
Zabudowa wsi wielokrotnie niszczaa. Dziao si tak w czasie wojen oraz w wyniku poarów, z których wiksze odnotowano np. w latach 1806 i 1822. W XIX w. zabudow wsi tworzyy due kmiece zagrody na planie podkowy lub w czworobok oraz znacznie liczniejsze budynki szerokofrontowe nalece do biedniejszych warstw ludnoci wsi. Istniay we wsi myn i karczma sdowa, wzmiankowana jeszcze w 1806 r.
Myn w Strupicach mia powsta jeszcze przed 1299 r. W 1584 r. zosta zbudowany nowy budynek myna, a w 1828 r., po poarze — kolejny. Na miejscu myna powstaa póniej papiernia, a nastpnie Karkonoskie Zakady Papiernicze.
Obecnie przy ul. Wiejskiej zachoway si pozostaoci dawnej zabudowy wsi, która zostaa znacznie przerzedzona. Wyburzono prawie wszystkie budynki po poudniowej stronie ul. Wiejskiej, przy nadbobrzaskich kach.
Koció parafialny, nastpnie filialny, cmentarny (ok. 1884 r.) p.w. w. Jerzego, ob. parafialny p.w. w. Wojciecha, ul. S. Moniuszki i M. K. Ogiskiego.
May koció w Strupicach wzniesiony zosta poza siedliskiem wsi. Zbudowano go ok. 1500 r., a moe i nieco póniej jako ma bezwieow wityni z prostoktnym, jednoprzsowym, zamknitym prosto prezbiterium i z jednoprzestrzenn, wysz naw nakryt dachem z sygnaturk. Prostoktny chór nakryto sklepieniem krzyowym na mocno profilowanych ebrach opartych na wspornikach, a we wschodniej cianie prezbiterium umieszczono ostrouczne okno w eliptycznej niszy. Naw nakryto drewnianym stropem wspartym dodatkowo na drewnianym supie. Zbudowano te sklepion zakrysti, ku której wiód ostrouczny portal.
Tak prezentujcy si koció by skromn wityni wiejsk wzniesion na maksymalnie uproszczonym i tradycyjnym rzucie (z prosto zamknitym prezbiterium) nawizujcym jeszcze do rzutów kocioów z 2 po. XIII w. Nie byo to zapónienie charakterystyczne szczególne dla strupickiego kocioa. Wystpowao ono czciej w sakralnej architekturze XVI w. Podobnie, w nawizaniu do redniowiecznych wzorców, bry kocioa uksztatowano addycyjnie i zestawiono sklepione prezbiterium oraz naw kryt stropem. Najoryginalniej jednak prezentowao si przestrzenne ujcie nawy, której strop wspierany by przez sup. Wzmiankowano o tym ju w protokóle wizytacyjnym z 1677 r. Ksztatujc tak naw nawizano do rozwizania sklepionych naw niewielkich, pónogotyckich kocioów. Sklepienia tych naw wzmacniano dodatkowo centralnie usytuowanym supem, markujcym take ich podzia na dwie czci. Sklepione nawy z centralnym supem budowano jeszcze w XVI w., o czym wiadczy przykad kocioa w. Szczepana w Szczepanowie (1571) Oryginalno rozwizania zastosowanego w strupickim kociele polega raczej na zmianie techniki budowlanej, bo drewnianym supem podparto strop. Niemniej jednak wzorce s czytelne.
Koció w Strupicach wzniesiono w stylu czcym póny gotyk (ostrouczne otwory), i renesansow wersj pónego gotyku (ostrouczne otwory w pókolistych lub eliptycznych niszach. Renesansowa te miaa by wg Neumanna polichromia stropu kasetonowego, zdobionego dekoracj rolinn o zrónicowanych wzorach.
Lutsch datowa obecny koció w Strupicach na ok. 1500 r., ale dopuszcza moliwo, e móg by on zbudowany póniej. Przemawia za tym przede wszystkim tradycyjny charakter lokalnej wiejskiej architektury sakralnej, w której niektóre redniowieczne rozwizania przestrzenne i formalne stosowane byy jeszcze w kocu XVI w. Dlatego te nie mona wykluczy, e obecny, murowany koció móg by wzniesiony ju przez protestantów, po 1527 r.
Biorc pod uwag formy kamiennego, sfazowanego portalu zakrystii mona sdzi, e moga by ona remontowana na pocz. XVII w. Przed 1677 r. zbudowano nad zakrysti lo kolatorsk (auditorium). Moe wznieli j jeszcze protestanci. Zapewne w XVIII w. zbudowano now sygnaturk z latarni i hemem cebulastym. W r. 1723 wykonano now posadzk kocioa i upamitniono ten fakt inskrypcj na cianie pod stropem (Anno 1723 ist dir K. gepflastert). Wówczas wmontowano w posadzk pyty nagrobne, w tym mynarza, z datami: 1570, 1580, 1586, 1597 i 1603. Nastpnie w 1747 r. na elewacji poudniowej, ponad wejciem do nawy wykonano zegar soneczny, któremu towarzyszyy inicjay: A.T.G.D. T.G.S. i data 1747. W dwa lata póniej zbarokizowano wntrze kocioa. Balustrady zbudowanych wówczas lub starszych empor z 2 po. XVII w. pokryto polichromi przedstawiajc ycie i mk Jezusa, poczwszy od Zwiastowania, a skoczywszy na Zesaniu Ducha w. Przy supie wspierajcym strop nawy namalowano kwiaty. Tu te znalazy si inicjay G.G. F.S. G.T. G.S. i data 1749. W XIX i XX w. koció by remontowany.
Gdy w latach 1980-1982 wzniesiono nowy koció w. Wojciecha stary koció w. Jerzego zacz peni funkcje kaplicy. Z dawnego wystroju po ostatnim remoncie dokonanym w latach 1980-1982 zachowane zostay zegar soneczny, polichromia stropu nawy oraz balustrad empor.
Nowy koció p.w. w. Wojciecha, projektowany przez Mirosawa Przyckiego wzniesiony zosta na zachód od starego, na terenie dawnego cmentarza. Ustawiono go prostopadle do starej wityni, z któr poczono go cznikiem. Przy prezbiterium nowego kocioa wzniesiono wolnostojc dzwonnic o konstrukcji metalowej.
Cmentarz przy kociele, zaoony na planie owalu, wzmiankowany by w protokoach wizytacyjnych z lat 1677-1687. Ogrodzony by wówczas kamiennym murem z budynkiem bramnym ze sklepionym wntrzem. Obecnie zachowany fragment muru pochodzi zapewne z XVIII w. i remontowany by w XIX i XX w. Nie ma ju budynku bramnego. Istnieje stosunkowo prosta pod wzgldem architektonicznym brama, odcinek muru z pókolicie zamknitym otworem wejciowym. Obok bramy cmentarnej umieszczono krzy pokutny. W 1 po. XIX w. cmentarz mia charakter symultaniczny. Po 1824 r. zosta powikszony o now wyodrbnion przestrzennie cz, zaoon na planie prostokta. Nowy cmentarz urzdzono na zachód od starego. Obecnie zarówno starszy cmentarz przy kociele, jak i nowsza jego cz nie s uytkowane. Na terenie nowszego cmentarza wzniesiono w latach 1980-1982 now plebani parafii w. Wojciecha.
W 1677 r. wzmiankowano zniszczon w czasie wojny plebani. Nie odbudowano jej ju, gdy koció w Strupicach sta si kocioem filialnym. Obecna plebania zwizana z parafi w. Wojciecha zostaa zbudowana w latach 1980-1982.
Strefy ochrony konserwatorskiej
Wyznaczono stref „A” ochrony konserwatorskiej dla kocioa parafialnego wraz z cmentarzem.
Wyznaczono stref „OW” — obserwacji archeologicznej dla wsi w granicach nowoytnego siedliska miejscowoci o redniowiecznej metryce.
Materiay wykorzystane w opracowaniu
Uwaga: wykaz wykorzystanych materiaów kartograficznych i ikonograficznych zawarto w osobnych tomach
Archiwalia
Akta miasta Jeleniej Góry znajduj si w Archiwum Pastwowym we Wrocawiu. Oddzia w Jeleniej Górze, stanowi one najwaniejszy zespó róde do historii miasta, zwaszcza w wieku XIX.
Jelenia Góra, urbanistyka, przebudowy czci miasta, ulic
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Stadtbebaungsplan 1855-1923. Jelenia Góra, akta dotyczce planów przebudowy miasta, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8664.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Ausführung des Babauungsplanes für den [...] ausernen Stadtkreise. 1878-1879. Jelenia Góra, akta dotyczce planów przebudowy obrzenych czci miasta, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8686.
Acten betr. den Markt (1897-1935). Jelenia Góra, akta dotyczce rynku, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8956.
Acta betr. die Promenadenstraße (1879-1931, zamieszczone szkice). Jelenia Góra, akta dotyczce ul. Bankowej, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8898.
Acten betr. den Kramstaweg (1916-1934, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce ul. Nowowiejskiej Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8997.
Die Herrstellung einer Passagen an katholischen Kirchhofe nach der Hirschgraben Promenade (1871-1939, zamieszczone szkice). Jelenia Góra, akta dotyczce pasau czcego cmentarz przy kociele parafialnym z ul. Jeleni, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8868.
Die Anlegung eines Weges von Kavalierberge nach dem Kommunalfriedhofe sowie eines Thores (1879-1882, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce drogi ze Wzgórza T. Kociuszki ku cmentarzowi komunalnemu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8912.
Acten betr. Straßenverzeichniss Bd. I-II (1925-1938). Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9038.
Jelenia Góra, akta dotyczce budowy dróg, mostów i brukowania ulic (ok. 1739-1869). Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1371-1394.
Jelenia Góra, zespó Budowa dróg i mostów zawierajcy akta z lat ok. 1860-1945, dotyczce regulacji istniejcych ulic, zakadania nowych, brukowania, budowy dróg i mostów. Zaczone wycigi z map katastralnych. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8851-9038. (Z zespou tego dokonano wyboru i zacytowano powyej poszyty z sygnaturami 8868, 8912, 8956, 8898, 8997, 9038).
Jelenia Góra, zespó Akta policji budowlanej z lat ok. 1870-1945 zawierajce akta (ksigi hipoteczne) dotyczce zabudowy ulic. [W zespole ukad ulic w porzdku alfabetycznym wedug nazw niemieckich; ukad obiektów wedug ich lokalizacji, a nie funkcji, zaczone liczne plany], Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 4287-6644.
Jelenia Góra, nowe osiedla i lotnisko
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Ansiedlungs-Genehmigungen. 1912-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce zakadania nowych osiedli, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8697.
Reichenhausbau und Vorgarten 1912-1926, Jelenia Góra, zabudowa rzdowa z przedogródkami. Akta miasta Jeleniej Góry, Akta policji budowlanej sygn. 4280.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Gemeinnütztige Bau- und Siedlungs-Gesselschaft für die Kreis Hirschberg. 1920-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce dziaalnoci stowarzyszenia budowy osiedli dla powiatu jeleniogórskiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8705.
Osiedle na Wzgórzu Partyzantów
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend des Bebaungsplan des Fischerberggeluandes zwischen Bahnhof-Wilhelm-und Schmiedebergstraße. 1905-1930. Jelenia Góra, akta dotyczce zabudowy obszaru Wzgórza Partyzantów midzy ulicami. 1 Maja, Wojska Polskiego i Sudeck. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8692.
Städtische Reihenhaus [Fischerberge] 1919 (zaczone plany), Jelenia Góra, akta dotyczce zabudowy obszaru Wzgórza Partyzantów. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 4281.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Neubau der Reichenhäuser am Fischerberg Bd. I,VI. (1919-1924). Jelenia Góra, akta dotyczce zabudowy obszaru Wzgórza Partyzantów. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8805-8806.
Inne osiedla
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Errichtung einer Kleinwohnungs-Siedlung am Linkewege (1918-1930). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy osiedla przy ul. Drzymay, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8795.
Acten betr. den Bau von 7 Wohnhäuser an der Linke- und Jahnstraße. Bd. I-II (1928-1932, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zabudowy osiedlowej przy ul. Drzymay i witojaskiej, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8836-8837.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Stadtrandsiedlung (1932-1935, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce osiedla omnickiego, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8706.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Eigenheimsiedlung „Sonnenland”. 1935-1937 (zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce osiedla przy ul. Wesoej i Dziecinnej Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8709.
Lotnisko
Akten betr. den Bau eines Fluglandesplatzes. Bd. I-II (1926-1937, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce lotniska. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8828-8829.
Flugplatz (1927-1930). Jelenia Góra, akta dotyczce lotniska. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8830.
Jelenia Góra, budowle sakralne i cmentarze
Kocioy rzymskokatolickie
Bauacten betr. Markt No 60. k. parafialny (1905-1931, zaczone plany), Jelenia Góra, akta dotyczce kocioa parafialnego p.w. Erazma i Pankracego. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 5589.
Bau des Kirchleins ad Spirituum Sanctum 1662. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nie istniejcego obecnie kocioa w. Ducha, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3059.
Bau des Turmes auf dem Heiligen Geist Kirche und Ausschaffung einer Uhr auf demselben 1819-1821. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy wiey nie istniejcego obecnie kocioa w. Ducha, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1426.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bauten und Reparaturen an den Marienkirche. 1918-1937 (zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy i remontów kocioa NMP, obecnie cerkwi prawosawnej p.w. Piotra i Pawa, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn.8819.
Ewangelicki Koció aski p.w. Krzya w. i towarzyszcy mu cmentarz
Abrechnungsbuch des Baumeisters Martin Franz über den Bau der Gnadenkirche 1709-1716, Jelenia Góra, ksiga rachunkowa Martina Franza z czasu budowy Kocioa aski. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2902.
Bauacten betr. Hindenburgstraße No 50. Bd. I-II (1902-1935, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów Kocioa aski. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 5200-5201.
Acta des evangel. Kirchen-Collegii zu Hbg betr. Begräbnisse u. Kirchhofangelegenheiten, 1719-1840. Jelenia Góra, akta dotyczce cmentarza przy Kociele aski. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2912.
Verzeichniss der Grüfte auf den Gnadenkirchhof, 1755, Jelenia Góra, spis grobów na cmentarzu przy kociele ewangelickim pochodzcy z 1755 r. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2939.
Plan des Gnadenkirchhofs in Hbg aus dem Nachlass des Pressischen Kulturministers Freiherrn von Stein zu Altenstein. Jelenia Góra, kopia planu cmentarza z 1 po. XIX w.) Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3007.
Cmentarz komunalny
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Bau einer Leichenhalle auf dem Communalfriedhof. 1889-1908. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy kostnicy na cmentarzu komunalnym. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8737.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bau eines Gewächshauses auf dem Kommunal Friedhofe. 1906-1909. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szklarni na cmentarzu komunalnym. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8766.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen des Kommunal Friedhofes. 1908-1937). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów na terenie cmentarza komunalnego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8801.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Verhandlungen über die Bau Krematorium. 1911-1914. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy krematorium na cmentarzu komunalnym. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8768.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bau des Krematoriums. Bd. I-III (1913-1932, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy krematorium na cmentarzu komunalnym. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8769-8772.
Synagoga
Acta der Synagogengemeinde 1821-1835, Jelenia Góra, akta dotyczce gminy ydowskiej uytkujcej synagog, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3071.
Hypotekenbuch der Synagoge 1824, Jelenia Góra, akta dotyczce synagogi. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. (po 3071).
Jelenia Góra, budynki uytecznoci publicznej
Ratusz i dom zarzdu miejskiego
Abbrechung der alten und Erbauung des neuen hiesigen Rathauses, Vol. I-II (1742-1787). Jelenia Góra, akta dotyczce wyburzenia starego ratusza i budowy nowego. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1466, 1468.
Bau des Rathauses, (1746-1747). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy ratusza. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1466, 1469.
Erbauung des hieß. Rathauses und Turmes, Vol. V-VII (1748-1752). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy ratusza, w tym wiey ratuszowej. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1470-1472.
Rathaus zu Hirschberg (in vier Blättern), 1830. Jelenia Góra, cztery plany ratusza z 1830 r. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1475.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Baulichkeiten eine Rathaus. Tl. I (1874-1909) Tl. II. (1908-1929). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów ratusza. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8724-8725.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Baulichkeiten im Rat- und Stadthause. Bd. III-V. 1928-1938. Jelenia Góra, akta dotyczce remontów ratusza i domu zarzdu miejskiego. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8726-8728.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend des Rathauses. Bd. I. 1925-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce remontów ratusza. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8729.
Inne budynki uytecznoci publicznej, m.in. wizienie, urzdy
Kostenanschläge für den Neubau einen Gefängnishause, 1843-1845 (zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy wizienia. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1430.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend das Verwaltungsgebäude Adolf Hitlerstrasse 1. 1923-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce remontu urzdu przy ul. Bankowej. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn.8848.
Städtische Bauten, 1897-1904, Jelenia Góra, akta dotyczce rónych budynków miejskich Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 4283.
Przytuek dla ubogich, szpitale, placówki opieki spoecznej, ania ludowa, zakady kpielowe
Die Errichtung des Armenhauses, 1773-1786, Jelenia Góra, akta dotyczce budowy i remontów przytuku dla ubogich. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3350.
Bau ud. Reparatur des Hirschberger Armenhauses, 1774. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy i remontów przytuku dla ubogich. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1422.
Rechnungen des Hospitals St. Corporis Christi 1734-1752, Jelenia Góra, rachunki szpitala p.w. Boego Ciaa. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3300.
Acta betr. die in nenen Hospital Gebäude errichteten Gesinde-Krankenanstallt 1801-1843, Jelenia Góra, akta dotyczce dobudowy do nowego szpitala zakadu leczniczego dla czeladzi. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3277.
Acta betr. den Neubau der Hospital-Vorwerck u. die Einrichtung einer besondere Krankenanstallt, 1801-1843, Jelenia Góra, akta dotyczce budowy folwarku szpitalnego i budowy nowego zakadu leczniczego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3329.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Erbauung einer neuen stadtischen Krankenhauses. 1885-1888. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowego szpitala miejskiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8666-8674.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Neubau städtischen Krankenhauses. 1888-1890. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowego szpitala miejskiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8619.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bauten und Reparaturen an den Gebäuden den städt Krankenhaus. Bd. VII-VIII (1923-1936). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów szpitala miejskiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8740-8741.
Bau eines Rentnerheimes. Bd. I-IV (zaczone plany) 1926-1930. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy domu dla rencistów. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8822-8825.
Bauten und Reparaturen an dem Gebäude des Grundstück Promenade No 19a (früh Brausebad) (1928-1936, zamieszczone plany budynku). Jelenia Góra, akta dotyczce przebudowy dawnej ani ludowej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8834.
Acten betr. die städtische Badeanstallt (1872-1900). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy miejskiego zakadu kpielowego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9093.
Acten betr. die Errichtung neuen Badeanstallten (1885-1933, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy miejskiego zakadu kpielowego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8956.
Badeanstallt am Bober (1930-1931). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy miejskiego zakadu kpielowego nad Bobrem. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9094.
Placówki kulturalne
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Bau eines neuen Theaters. 1872-1882. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowego teatru. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8675.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bauten und Reparaturen an den Gebäuden p. p. des Kunst- und Vereinhauses. Bd. I-III (1914-1925). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów Domu Sztuki, ob. teatru im. C. K. Norwida. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8788-8790.
Szkoy miejskie
Acta des evangel. Kirchenkollegii zu Hbg betr. des Gymnazjum, 1709-1726, Jelenia Góra, akta dotyczce gimnazjum ewangelickiego przy ul. 1 Maja. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2902.
Bauwesen des Stadt-Schul Gebaudes (1827-1866). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów szkoy miejskiej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1476.
Bauten der katholischen Stadt-Schule (1826-1861). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów szkoy katolickiej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1477.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Reparaturem an Volks-Schulgebäude an der Bahnhofsstraße. 1866-1892. Jelenia Góra, akta dotyczce remontów szkoy ludowej przy ul. 1 Maja. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8719.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Erbauung eines neuen 9-klassigen Schulgebuaude im Hofe der Volkschule an der Bahnhofsstrasse. Bd. I-II. 1885-1887. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowego budynku szkolnego na dziedzicu szkoy ludowej przy ul. 1 Maja. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8735-8736.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Bahnhofstr. No 30, Berufschule. Bd. II (1920-1938). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy i remontów szkoy zawodowej przy ul. 1 Maja 30. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. sygn. 8800.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Bau des Schulhauses an der Franzstrasse. Bd. I-III. 1882-1884. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy przy ul. S. Okrzei, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8731-8733.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Bauten und Reparaturen an Volks-Schulgeb. [....] Franzstrasse. Bd. II. (1926-1936, zamieszczone plany budynku). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów szkoy przy ul. S. Okrzei. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8734.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bau des Schulhauses nebst Turnhalle an der Schützenstr. Bd. I-V (1902-1909). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy przy ul. J. Pisudskiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8744-8748.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten u. Reparaturen an den Gebäuden der früh städtischen Realschule (Gartenstr.) Bd. II. 1904-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy przy ul. Teatralnej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8730.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Neubau der höheren Mädchenschule. B. I-VI (1905-1913, zaczony szkic). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy wyszej szkoy dla dziewczt. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8757-8762.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Neubau der Oberrealschule. B. I-II (1908-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy wyszej szkoy realnej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8773-8874.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den Gebäuden städtischen Lyzeums. 1910-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy i remontów miejskiego liceum. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8787.
Szkoy prywatne
Bauakten betr. von Hindenburg Straße 52 (1887-1926, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy prywatnej przy ul. 1 Maja 52. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 5203.
Hermann Stehr-Schule mit Turnhalle, Hindenburgstraße 52 (1910-1944, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy prywatnej przy ul. 1 Maja 52. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. sygn. 8846.
Wilhelm Wander-Schule mit Turnhalle (1940-1945, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy szkoy prywatnej. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 8847.
Hotele
Bauakten betr. Hindenburgstraße No 10 (1872-1924, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. 1 Maja 10, po 1945 r. Europejski. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 5143.
Hindenburg Straße [früher Bahnhof Straße] No. 10 Hotel Drei Berge, Bd. I-II (1880-1934, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. 1 Maja 10, po 1945 r. Europejski. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9294-9295.
Hindenburg Straße [früher Bahnhof Straße] No. 32 Hotel zum braunen Hirsch (1879-1930, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. 1 Maja 32. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9296.
Hindenburg Straße [früher Bahnhof Straße] No. 41 Strauß (1913, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. 1 Maja 41. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9298.
Adolf Hitler-Platz [früher Warmbrunner Platz] No 8. Hohes Bad (1886-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy pl. Niepodlegoci 8. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9253.
Schützenstraße No. 8 Centralhotel (1884-1912, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. J. Pisudskiego 8. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9329.
Bolkenheimerstraße No 3. Hotel zum Schwann (1880-1929, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. W. Pola 3. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9253.
Sand No. 15 Alte Hoffnung (1880-1929, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. J. Kasprowicza. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9320.
Sand No. 17 Hotel Graf Moltke (1903-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce hotelu przy ul. J. Kasprowicza. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. (po 9320).
Zajazdy, gospody, restauracje
Sechsstädte, Berliner Hof (1891-1934, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zajazdu przy ul. Grunwaldzkiej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9331.
Greiffenbergerstraße No 32. Herberge zur Heimat (1886-1929, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zajazdu przy ul. Jana III Sobieskiego 32. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9281.
Hindenburg Straße [früher Bahnhof Straße] No. 36 Schlesische Hof (1879-1928, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zajazdu przy ul. 1 Maja 36. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9294-9297.
H. Göring Straße [früher Warmbrunner Straße] No. 15 Warmbrunner Hof (1879-1930, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zajazdu przy ul. Wolnoci 15. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9286.
H. Göring Straße [früher Warmbrunner Straße] No. 28 Breslauer Hof (1888-1905, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce zajazdu przy ul. Wolnoci 28. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. (po 9286)
Greiffenbergerstraße No 34. Gasthof zum goldenen Frieden (1900-1912, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Jana III Sobieskiego 34. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9282.
Greiffenbergerstraße No 49. Drei Rosen (1883-1888, zaczone plany gospody). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Jana III Sobieskiego 49. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9283.
Hirschgraben No. 2 Langes Haus (1889-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Jeleniej 2. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9305.
Herrenstraße No. 3 Schauburg, Bd. I-II (1885-1930, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Krótkiej 3. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9290-9291.
Braugasse No 1. Gasthof zur Stadtbrauerei (1898-1935, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Mrocznej 1. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9264.
Adolf Hitler-Platz [früher Warmbrunner Platz] No 36. Preussische Hof (1895-1933, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy pl. Niepodlegoci 36. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9253.
Mühlgraben Straße No. 18 Schwarzen Roß (1880-1931, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Pijarskiej 18. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9314.
Aussere Burgstraße No 33. Schwarzer Adler (1907-1912, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. Podwale 33. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9270.
Bolkenheimerstraße No 32. Gasthaus Glocke (1887-1920, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce gospody przy ul. W. Pola 32. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9262.
Cavalierberg No 6. Felsenkeller (1881-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce restauracji na Wzgórzu T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9276.
Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Cavalierberg No 6. Restaurant zum Felsenkeller (1926-1937, zaczone plany i zdjcia). Jelenia Góra, akta dotyczce restauracji na Wzgórzu T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8726.
Bauakten betr. Cavalierberg No 6. Restaurant zum Felsenkeller (1934-1941, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce restauracji na Wzgórzu T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 4561.
Strzelnica miejska
Bau eines neuen Schießhauses 1833-1841. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy strzelnicy. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1427.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend eines neuen Schießhauses [...]. 1843-1867 (zaczony plan sytuacyjny). Jelenia Góra, akta dotyczce strzelnicy. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8715.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Bau eines neuen Schießhauses hier. 1853-1869 (zaczone rysunki z 1865 r.). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy strzelnicy. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8714.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend eines neuen Schießhauses [...]. 1866-1903 (zaczone 2 plany obiektu). Jelenia Góra, akta dotyczce nowej strzelnicy. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8716.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bau Compagne-Baude für die Schützengess. 1872-1875. Jelenia Góra, akta dotyczce wzniesienia budynku dla towarzystwa strzeleckiego. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8723.
Jelenia Góra, koszary, obiekty wojskowe oraz budynek stray poarnej
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Verträge zum Neubau eines Exerciershauses. Bd. II (1900-1902). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy budynku dla wicze wojskowych. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8743.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Um- und Anbau an die Kaserne. Bd. IV (1900-1930). Jelenia Góra, akta dotyczce przebubudowy i rozbudowy koszar. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8751.
Bau einer Reithalle mit Kühlstall bei der Neumann Kaserne (1928-1931). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy ujedalni przy koszarach Neumann-Kaserne. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8831.
Bauakten betr. Greiffenbergerstraße No 82 (1910-1937, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów koszar Hindenburgkaserne. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 4877.
Bauten und Reparaturen an dem Gebäude des Grundstück Greiffenbergerstraße No 82 (früh Hindenburgkaserne) (1928-1937, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów koszar Hindenburgkaserne. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8835.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Neubau des Feuerwehr-Dienstgebäudes. Bd. I-III (1911-1936, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy budynku stray poarnej. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8783-8785.
Jelenia Góra, inne budynki wyszczególnione w aktach budowlanych magistratu
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an städtischen Gebäuden. Bd. X. (1933-1937, zaczone 8 rzutów budynków). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynków miejskich. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8715.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die sogennanten Liebenhaus. 1751-1894. Jelenia Góra, akta dotyczce budynku zwanego Liebenhaus. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8687.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten an den Gebaude zum Stift h[eiligen] Geist. 1865-1938 (zaczony plan). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku nalecego do fundacji w. Ducha. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8718.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den sog. Siebenhausen (am Markt). 1914-1936). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów kilku kamienic rynkowych. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8799.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Promenade No 37. Bd. I-III. (1920-1938, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku przy ul. Jeleniej 27. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8796-8798.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Bahnhofstr. No 28. Bd. III. (1926-1937). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku przy ul. 1 Maja 28. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8720.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Stonsdorferstraße No 21. (zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku przy ul. A. Mickiewicza 21. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8786.
Bauakten betr. Kramsta Weg No 62 (1873-1940, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynków z zespou paacowego Paulinum przy ul. Nowowiejskiej 62. Akta miasta Jeleniej Góry (Akta policji budowlanej), sygn. 5388.
Bauten und Reparaturen an dem Gebäude des Gutes Paulinum (1935-1936). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynków z zespou paacowego Paulinum przy ul. Nowowiejskiej 62. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8840.
Bauten und Reparaturen an dem Gebäude des Grundstück Hospitalstraße No 26 (1934-1937, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku przy ul. Obroców Pokoju 26. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8839.
Bauten und Reparaturen an dem Gebäude des Grundstück Schützenstraße No 15 (1929-1931, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku przy ul. J. Pisudskiego 15. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8838.
Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Aussere Burgstraße No 27, 1923-1938 (zaczone plany i zdjcia). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku Archiwum Pastwowego przy ul. Podwale. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8814.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bauten und Reparaturen an den Gebäuden des Grundstücks Cavalierberg No 7, sog. Waldschlößchen. 1905-1937. Jelenia Góra, akta dotyczce remontów budynku na Wzgórzu T. Kociuszki, tzw. Waldschlösschen (nr 7). Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8763.
Jelenia Góra, nowa zabudowa mieszkalna projektowana w 1 po. XX w.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Förderung der Bautätigkeit. Bd. I (1911-1924), Bd. IV. (1933-1937), Bd. V (1937-1938, tu zaczone rzuty budynków). Jelenia Góra, akta dotyczce popierania budownictwa. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8694-8696.
Neubau der Gruppenhäuser an der Straupitzerstraße, Bd. I, II, IV-VIII (z 44 planami zabudowy), 1922-1927. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy domów przy Straupitzerstraße. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8809-8815.
Bau eines Zweifamilienhauses an der Linkestraße (1928-1929, zaczone plany i zdjcia). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy domu dwurodzinnego przy ul. Drzymay. Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8832.
Jelenia Góra, ogrody i promenady oraz obiekty na terenach rekreacyjnych
Die städtischen Gartenanlagen zu Hirschberg, 1835-1854. Jelenia Góra, akta dotyczce miejskich zaoe ogrodowych. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2092.
Berichten über die Arbeiten in den städtischen Promenadenanlagen, 1895-1907. Jelenia Góra, akta dotyczce prac na terenie miejskich promenad. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2094.
Verpachtung der Restauration auf dem Stadtgehörigen Hausberg, 1827-1855). Jelenia Góra, akta dotyczce dzierawy restauracji na terenie Wzgórza Bolesawa Krzywoustego. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2095.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend den Kaiserturme auf dem Hausberge. 1906-1924. Jelenia Góra, akta dotyczce wiey cesarskiej na Wzgórzu Bolesawa Krzywoustego. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8767.
Bau eines Forsthaus [na Wzgórzu Bolesawa Krzywoustego] (1924-1929, zamieszczone plany i ilustracje). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy leniczówki na terenie Wzgórza Bolesawa Krzywoustego. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8843.
Die Restaration des Friedrichdenkmal auf dem Helicon, 1840-1857. Jelenia Góra, akta dotyczce renowacji pomnika Fryderyka II na wzgórzu Helicon. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1435.
Die Aufbau des Pflanzberges und Abbrechung des daraf stehenden Galgens, 1779-1805. Jelenia Góra, akta dotyczce urzdzania Wzgórza T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2099.
Acta den Pflanz-Berg hierselbst, 1786-1835. Jelenia Góra, akta dotyczce urzdzania Wzgórza T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2101.
Acta betr. den zur hießigen Stadtgehörigen Pflanzberg hierselbst, 1813-1855. Jelenia Góra, akta dotyczce urzdzania Wzgórza T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2102.
Acta den Pflanzberg bretr. V. I-II (1836-1869. Jelenia Góra, akta dotyczce urzdzania Wzgórza T. Kociuszki. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2104-2105.
Akta komitetu budowy wiey cesarskiej w Jeleniej Górze, na tzw. Cavalierbergu, 5 poszytów (1892-1910). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy na Wzgórzu T. Kociuszki wiey cesarskiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1436-1440.
Jelenia Góra, obiekty sportowe
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Sportplatz. Bd. I (1923-1928). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy stadionu. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8808.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bau des Sportplatz Teigermund. Bd. II. (1928-1937, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy stadionu Teigermund [obecnego Stadionu Miejskiego]. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8841-8842.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Tennisplatzanlage [Schmiedebergerstr.]. 1935. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy kortów tenisowych przy ul. Sudeckiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8750.
Bau des Freiluftschwimmbades Bd. I, III (1935-1937, zamieszczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy odkrytego kpieliska. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8835.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Turnhalle Cunnersdorf. 1924-1934 (zaczony plan). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy hali gimnastycznej w czci miasta Cunnersdorf. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8749.
Akten der Bau einer Turnhalle in Cunnersdorf (1926-1929, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy hali gimnastycznej w czci miasta Cunnersdorf. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8827.
Jelenia Góra, obiekty przemysowe
Acten betr. die Obermühle hierselbst, 1749-1923. Jelenia Góra, akta dotyczce górnego myna. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9082.
Acta specialis die Nieder mühle zu Hbg betr., 1820-1838. Jelenia Góra, akta dotyczce dolnego myna. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2116.
Acten betr. die Niedermühle hierselbst (1848-1933, zaczony plan). Jelenia Góra, akta dotyczce dolnego myna. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9085.
Errichtung eines Schlachthofes, 1769. Jelenia Góra, akta dotyczce rzeni miejskiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2047.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Erbaung eines öffentlichen Schlahthofes. 1872-1886. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowej rzeni miejskiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8676.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien. Beiträge zum Bau des Schlachthofes. 1889-1890. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowej rzeni miejskiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8690.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend Bauten und Reparaturen an den Gebauden des Städtischen Schlahthofes. B. IV-V (1932-1935, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce remontów rzeni miejskiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. sygn. 8764-8765.
Die Erbauung und dabei vorkommenden Reparaturen der Maltzhäuser betr. 1810-1855. Jelenia Góra, akta dotyczce sodowni. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1425.
Acta betr. Papiermühlen, V. I-II (1742-1891). Jelenia Góra, akta dotyczce myna papierniczego. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2258-2259.
Acten der Zuckerfabrik, 1787-1832. Jelenia Góra, akta dotyczce rafinerii cukru. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2308.
Die hieß Gebirgs-Zucker-Raffinerie, 1835-1859. Jelenia Góra, akta dotyczce rafinerii cukru. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2311.
Bauakten betr. Aussere Burgstraße No 27, 1923-1934 (zaczone plany obiektu), Jelenia Góra, akta budowlane dotyczce elektrowni przy ul. Obroców Pokoju. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 4408.
Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des städtischen Elektrizitätswerk 1923-1935 (zaczone plany obiektu). Jelenia Góra, akta dotyczce elektrowni przy ul. Obroców Pokoju. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8818.
Jelenia Góra, mury miejskie i prochownia
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Erbauung eines Pulverhauses. 1821-1898. Jelenia Góra, akta dotyczce budowy prochowni. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8712.
Neubau der alten Gebäude vor den Burgtore, Vol. I 1825-1826 (zaczony plan). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy domu przed Wie Zamkow. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1491.
Ausschüttung der Hirschgraben und Erweiterung des Burgtores, 1825-1839. Jelenia Góra, akta dotyczce zasypania czci fosy na wysokoci póniejszej ul. Jeleniej i rozbudowy Wiey Zamkowej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1492.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend die Erhaltung des Burgthorn-Thurmes. 1836-1837. Jelenia Góra, akta dotyczce utrzymania Wiey Zamkowej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8713.
Die durch Bezirkvorstehers ohne Autorization unternehmene [...] von Beiträgen zur Wiederherrstellung des Burgturmes, 1836. Jelenia Góra, akta dotyczce odbudowy Wiey Zamkowej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1494.
Die Umänderung und Erweiterung des Langgasen Tores, 1817-1818 (zaczone dwa plany). Jelenia Góra, akta dotyczce przebudowy bramy (lub wiey) przy ul. Dugiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1486.
Die Erweiterung des Langgasentores und die angetragene Abbrechung des Langgassen Torturmes, 1836-1862). Jelenia Góra, akta dotyczce przebudowy bramy przy ul. Dugiej i wyburzenia wiey przy ul. Dugiej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1495.
Aufbau der Bastei Nr 212 den Kaufmann Wilhelm Fischer gehörig, 1808-1811 (zaczony plan baszty). Jelenia Góra, akta dotyczce przebudowy (nadbudowy) baszty. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1481.
Erbauung eines Sommerhauschens an der Stadtmauer von den Stadtpfarrer Pütze, 1796. Jelenia Góra, akta dotyczce wzniesienia przy murach miejskich domu letniego. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1480.
Den Einstürz und Wiederaufbau der Stadtmauern, 1811-1856). Jelenia Góra, akta dotyczce zniszczenia i odbudowy murów miejskich. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1483.
Abbrechung der Stadtmauern, 1813, 1848). Jelenia Góra, akta dotyczce wyburzania murów miejskich. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1484.
Die verlangte Abträgung der Stadtmauern und Verkauf der Zwinger ins einzellen Parzellen, 1820-1861(zaczony plan). Jelenia Góra, akta dotyczce wyburzania murów miejskich i sprzeday parcel powstaych z podziau midzymurza. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1487.
Die hies. Stadtgehörigen sogenannten Zwinger und Stadt Graben, sowie deren Verpachtung auch Durchbrüche der Stadtmauern sowie teilweise Abtragung derselben, 1820-1842). Jelenia Góra, akta dotyczce m.in. wyburzania czci murów miejskich. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1488.
Acta des. Mag. Hbg. Stadtmauern und Wallgraben, 1839-1865. Jelenia Góra, akta dotyczce murów miejskich i fosy. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1496.
Akten des Magistrats zu Hirschberg in Schlesien betreffend der Stadtmauern und Ausschüttung der Wallgraben. 1864-1882. Jelenia Góra, akta dotyczce wyburzania murów miejskich i zasypywania fosy. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8665.
Die einmächtige Abträgung und theilweise Ausfühlung des Stadtgrabens durch den Brauer Puschmann, 1817-1827). Jelenia Góra, akta dotyczce zasypywania fosy. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1485.
Die Zuschüttung der Wallgraben, 1853-1859. Jelenia Góra, akta dotyczce zasypywania fosy. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1498.
Die Abbrechung der noch bestehenden Bastionen, 1843-1846). Jelenia Góra, akta dotyczce likwidacji bastionów. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1497.
Verschiedene Pertinenzen (Stadtwage, Tore, Türme (1709-1859). Jelenia Góra, akta dotyczce wagi miejskiej, bram i wie. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1493.
Die Stadtmauer, Tore und Turme, 1835-1872 (zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce murów miejskich, bram i wie. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1492.
Jelenia Góra, mosty na Bobrze, Mynówce i na Kamiennej
Den Aufbau der schadheften Nepomuck-Brücke über die Bober 1815-1819. Jelenia Góra, akta dotyczce naprawy mostu w. Jana Nepomucena. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1408.
Acten betr. die Nepomukbrücke resp. die neue Boberbrücke (1865-1886, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce mostu w. Jana Nepomucena zwanego te nowym mostem na Bobrze. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8854.
Acten betr. dem Bau der neuen Boberbrücke, Bd. I-III (1882-1923, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy nowego mostu na Bobrze. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8923-8925.
Acten betr. die Mühlgrabenbrücke (1879-1932). Jelenia Góra, akta dotyczce mostu na Mynówce. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8854.
Bauunternehmungen (1928-1929, zaczone plany). Jelenia Góra, akta dotyczce budowy mostu na Kamiennej. Akta miasta Jeleniej Góry Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 9091.
Jelenia Góra-Cieplice
Akta miasta Cieplice, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu. Oddzia w Jeleniej Górze. Archiwalia cytowane w rozdziale Ikonografia.
Bau-Rechnung des Warmbrunner Schlossbaues, 1783-1801. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1424.
Archiwum Schaffgotschów, Akta i Kartografia. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu. Archiwalia cytowane w rozdziale Ikonografia.
Jelenia Góra-Czarne
Segen der Bau und Reparaturen b.d. Vorwercksgemeinde Schwarzbach und Hartau, 1809-1835. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1399.
Bauten und Reparaturen an den Gebäuden des Dominiums Schwarzbach. Bd. II (1888-1890). Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8742.
Jelenia-Grabarów
Urkundenabschriften zur Geschichte von Hartau (14-20 Jh.), Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1683.
Acta die ewangelische Schule Hartau betr, 1788-1839, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1686.
Erbauung eines Schulhauses in dem Stadtdorfe Hartau, 1790-1822, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1688.
Segen der Bau und Reparaturen b.d. Vorwercksgemeinde Schwarzbach und Hartau, 1809-1835. Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1399.
Übergabe und Inwentarium der beiden Vorwercken in Hartau an dem Generalpächter Herrn Carl Wilhelm Dürlich, 1823-1824, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1691.
Die in der Nacht von 2-ten zum 3-ten April 1826 auf der Oberhof zu Hartau ausgebrachene Feuerbrunst, der Wiederaufbau[...] der dominial Scheune 1826-1829, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1692.
Verkauf des Nieder-Vorwerks zu Hartau, 1844-1847, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1701.
Brand und Wiederaufbau des Vorwerckgebäude zu Hartau, 1848, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1707
Bauten und Reparaturen an den Gebäuden des Dominiums Hartau, Band II, 1913-1937, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8739.
Ausbau von Wohnungen auf dem Rittergut Hartau (1928-1932). Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8844.
Jelenia Góra-Maciejowa
Rechnungen und Beläge der katholische Kirche zu Maiwaldau, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3039-3046.
Evangel. Kirchen u. Schulwesen 1794-1860, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3050.
Acta betr. den Thurm-Bau der evangel. Kirche zu Maiwaldau, 1867-1868, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1931
Adalbert Boese, Chronologische Geschichte von Maiwaldau, 1900, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3679.
Sprawy dotyczce budownictwa w majtku Maciejowa, 1872-1904, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1802.
Bau-Entwürfe und Kostwenauschläge für Schloss und Park Maiwaldau, 1874-1900, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1803.
Maiwaldau, Schlossbauten, 1898-1901, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1943.
Bauten und Raparaturen an den Gebäuden des Rittergutes Maiwaldau. 1926-1937 (zaczone plany). Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 8820.
Opis majtku Maciejowa, 1933Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, , Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 1907.
Jelenia Góra-Strupice
Die ewangelische Schule in Straupitz, 1744-1839, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2016.
Acta collectanee. Den Bau des Kirchenturmes bei der kath. Kirche in Straupitz als auch den von der ewang. Gemeinde dasselbst mit Kirchenvater gedachter Kirche wegen [...], 1776-1780, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2017.
Rechnungen und Beläge der Pfarrkirche ad S. Georgium zu Straupitz, 1787, 1791, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 3009-3010.
Acta betr. die Begräbnuskirche ad. S. Georgium in Straupitz 1794-1829, Vol. I-II, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2020.
Acta betr. die Begräbnuskirche ad. S. Georgium in Straupitz 1840-1843, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2037.
Die Erbauung eines neuen Schulhauses zu Straupitz 1814-1815, Archiwum Pastwowe we Wrocawiu, Oddzia w Jeleniej Górze, Akta miasta Jeleniej Góry, sygn. 2029.
Literatura
Adamy H., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Breslau 1887.
Adressbuch des Grunbesitzes in der Provinz Schlesien, Berlin 1873.
Adressbuch der Stadt Hirschberg in Schlesien für das Jahr 1879, 1881.
Adressbuch der Stadt Hirschberg in Schlesien und der Gemeinde Cunnersdorf für das Jahr 1883
Adressbuch der Stadt Hirschberg in Schlesien und der Gemeinde Cunnersdorf und Straupitz für das Jahr 1904, 1905/6
Anders E.F.G., Historische Statistik der evangelischen Kirche in Schlesien. Breslau 1867.
Anders E.F.G., Statistik der Evangelische Kirche in Schlesien. Breslau 1867.
Andrae F., Die Jesuiten in Hirschberg. [W]: „Der Wanderer im Riesengebirge.“ 1935, nr 12.
Architektura gotycka w Polsce. Pod red. T. Mroczko, A. Wodarka, Warszawa 1995.
Bartsch H., Die Städte Schlesiens, Dortmund 1977.
Bankowiak A., Wagner K., Rekonstrukcja rynku staromiejskiego w Jeleniej Górze. [W]: „Rocznik Jeleniogórski.” T. 1 (1963).
Bassenge G., Hirschberg im XV Jahrhundert. [W]: „Der Wanderer im Riesengebirge.” 1882, nr 6, 7.
Bassenge G., Hirschberg im XVI und im Anfange des XVII Jahrhunderts. W: Der Wanderer im Riesengebirge. 1883, nr 23, 25, 26.
Beck S., Das Riesengebirge, Iser und Lausitzer Gebirge nebst dem Glatzer und Waldenburger Gebirge, Berlin 1911-1912.
Behl C.F.W., Voigt F.A., Gerhard Hauptmanns Leben. Chronik und Bild, Berlin 1942.
Bergemann J.G., Beschreibung und Geschichte von Warmbrunn, Hirschberg 1830.
Beschreibung des Pflanzenberges, Helikons und denen Elisäischen Feldern bei Hirschberg. [b.m.w.] 1802.
Biedermann E., Geschichte Maiwaldau's [...], Hirschberg [1842]
Bryo W., Kapaczyski W., Zabytki i muzea województwa jeleniogórskiego. Jelenia Góra 1992.
Czartoryska I., Dyliansem przez lsk. Dziennik podróy do Cieplic w r. 1816. Opracowanie J. Bujaska, Warszawa 1968.
Denkschrift betreffend die Errichtung eines Kunst- und Vereinhauses in Hirschberg in Schlesien. Hirschberg in Schlesien 1901.
Deutches Städtebuch. Bd. I, H. Stoob, P. Johannek., Schlesien. Schlesisches Städtebuch. Stuttgart, Berlin, Köln 1995.
Dietrich A., Zur Geschichte des evangelischen Gymnasiums zu Hirschberg. Hirschberg 1862.
Dreesbach: Hirschberg vor 100 Jahren. [b.m.w.], ok. 1913.
Drewiska E., Ziemia jeleniogórska. Katowice 1967.
Einwohner-Buch für die Stadt Hirschberg im Riesengebirge und die nähere Umgebung, Hirschberg 1935.
Eisenmaenger T., Der Kreis Hirschberg, seine Natur, Industrie, Bewohner, Verwaltung und Ortschaften. Ein Handbuch für Freunde des Riesengebirges und der Heimatkunde. Hirschberg 1879.
Entwurf einer Höheren Mädschenschule zu Hirschberg in Schl. Herrfarth, Wilde. [W:] Baugewerks-Zeitung 39. 1907, s. 794-795.
Die evangelische Gnadenkirche zum Kreuz Christi von Hirschberg. Hirschberg 1958.
Festschrift des Kirchenkreises Schönau zur Generalvisitation vom 9 bis 27 Juni 1927.
Fischer Ch., Zu den Bauten Johann Blasius Peintners, Zeitschrift für Ostforschung, Jg. 2, 1903.
Fuchs: Reformation und Gegenreformation im Kreise Hirschberg. [Breslau 1924].
Geiger M., Der Füllnerpark und das Blockhaus in Warmbrunn, w: Schlesische Heimatblätter, Jg. 1908/1909.
Die Gemeinden- ung Gutsbezirke in der Provinz Schlesien, Berlin 1874.
Gemeindelexicon für die Provinz Schlesien. Auf Grund der Materialien der Volkszahlung vom 1 December 1885, Berlin 1887
Gemeindelexicon für die Provinz Schlesien. Auf Grund der Materialien der Volkszahlung vom 2 December 1895, Berlin 1898
Gemeindelexicon für die Provinz Schlesien. Auf Grund der Materialien der Volkszahlung vom 1 December 1905, Berlin 1908.
Die Gemeinden- und Gutsbezirke des Preussisches Staates, Provinz Schlesien, Berlin 1874.
Gerquin B., Zamki lskie. Warszawa 1957.
Göbel M., Die Hirschbergsche Kaufmanns-Sozietät 1658-1933. Ein Ausschnitt aus der Wirtschaftsgeschichte des Hirschberges Tales. Dargestellt zur Feier des 275 jährigen Bestehens des Sozietät. Hirschberg i. Rsgb.
Grundmann G., Bad Warmbrunn und seine bauliche Entwicklung, w: Schlesische Monatshefte, Jg. 7, Breslau 1930.
Grundmann G., Die Baumeisterfamilie Frantz. Ein Beitrag zur Architekturgeschichte des 18. Jahrhunderts in Schlesien, Schweden und Polen. Breslau 1937.
Grundmann G., Die Bauliche Entwicklung im Riesengebirge in den letzten fünfzig Jahren. W: Der Wanderer in Riesengebirge. 1930, nr 6.
Grundmann G., Die Bethäuser und Bethauskirchen des Kreises Hirschberg. Breslau [b. r.].
Grundmann G., Schlesische Architekten im Dienste Herrschaft Schaffgotsch und der Probstei Warmbrunn, Strassburg 1930.
Grundmann G., Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien. Band I: Die mittelalterlichen Burgruinen, Burgen und Wohntürme. Frankfurt am Mein 1982.
Grundmann G., Dort, wo das Schildauer Tor stand. W: Der Wanderer im Riesengebirge. 1935, nr 12.
Grundmann G., Der evangelische Kirchenbau in Schlesien. Frankfurt am Mein 1970.
Grundmann G., Erlebter Jahre Wiederschein. Von schönen Häusern, guten Freunden und alten Familien in Schlesien. Breslau 1972.
Grundmann G., Gruftkapellen des achtzehntes Jahrhunderts in Niederschlesien und der Oberlausitz. Studien zur deutschen Kunstgeschichte. 193 Heft. Strassburg 1916.
Grundmann G., Kunstwanderungen im Riesengebirge. Studien auf 50 Jahren. 1917 - 1967. München 1969.
Grundmann G., Das Riesengebirge in der Malerei der Romantik. München 1965.
Grundmann G., Schlesische Landschaft im Bild der Romantik: ein Nachwort zu der Ausstellung von Handzeichnungen und Druckgrafik. Köln 1962, il. 4, 5.
Handbuch der historischen Stätten. Historische Stätten Schlesien. Pod red. H. Weczerki, Marburg 1977.
Hausgeschichte und Diplomatarium des Reichs-Semperfreien und Grafen Schaffgotsch, Leipzig 1925.
Henke G., Leichenhalle der jüdischen Gemeinde in Hirschberg i. Schl. w: Baugewerks -Zeitung 19. 1887.
Herbst J.K., Chronik der Stadt Hirschberg in Schlesien bis zum Jahre 1847. Hirschberg 1849.
Hering E., Chronik der Stadt Hirschberg. Berlin, [b. r.].
Hirschberg in Schlesien die Perle des Riesengebirges. Hirschberg in Schlesien, [b. a.], [b. r.].
Hirschberger Einwohnerbuch 1939. Bad Warmbrunn, Herichsdorf, Grunau, Hartau, Schwarzbach und Straupitz. Hirschberg in Schlesien.
Historische Pläne und Grundrisse von Städten und Ortschaften in Polen. Ein deutsch-polnischer Katalog. Bearbeitet von E. Klemp, Wiesbaden 2000.
Hittenhofer: Das Krankenhaus (Militärhospital in Warmbrunn), w: Zeitschrift für Bauhandwerker. Nr 14, 1870.
Hoffmann H., Die Jesuiten in Hirschberg. Breslau 1934.
Hoffmann H., Die Kirchen der katholischen Pfarrei Hirschberg. Breslau 1939.
Hoffmann H., Stanislaus Sauers Hirschberger Pfarrbuch von 1521. Breslau 1939.
Höhere Töchterschule Hirschberg in Schlesien. Stengel, Hofer. [W:] Der Baumeister 6. 1908, H. 3.
25 Jahre Hirschberger Maschinenbau 1902-1927. Görlitz 1927.
50 Jahre Jägerstandort 1887-1937, Hirschberg in Riesengebirge. Hirschberg in Rienengebirge 1937.
75 Jahre Hirschberger Turn- und Sport Gemeinde 1861-1936. Hirschberg 1936.
Jelenia Góra na dawnej pocztówce. Katalog wystawy. Jelenia Góra 2000.
Jelenia Góra. Miasto - Kultura - Teatr. Red. J. Degler, H. Szoka. Jelenia Góra 1979.
Jelenia Góra, szkic historyczny. Z archiwów miejskiego i kocielnego w Jeleniej Górze. Jelenia Góra, [b. a.], [b. r.].
Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta, pod red. Zbigniewa Kwanego, Wrocaw-Warszawa-Kraków-Gdask, Zakad Narodowy im Ossoliskich Wydawnictwo, 1989.
Jessen H., Hirschberg, Loblied der Zeitgenossen. Schlesienbändschen 9. Breslau 1938.
Jungnitz, Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Liegnitz, Breslau 1908.
Junker E. V., Ortsgeschichte Hermsdorf unterm Kynast, Alfeld/Leine-Bodnegg 1991.
Kalinowski K., Architektura doby baroku na lsku, Warszawa 1977.
Kapaczyski W., liwa K., Przewodnik po najcenniejszych zabytkach województwa jeleniogórskiego, Jelenia Góra 1997.
Kasino und Herrensitz. Bauten und Entwürfe von Lange und Kux. w: Die Bauwelt , 4. 1913, Nr 23.
Knie J. G., Alphabetisch-statistisch-topographische Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlichen Preussischen Provinz Schlesien, Breslau 1830.
Knie J. G., Alphabetisch-statistisch-topographische Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlichen Preussischen Provinz Schlesien, Breslau 1845.
Knoblauch H., Warmbrunn und seine Heil-Quellen, Warmbrunn 1876.
Konopczyski W., Opis Wrocawia i Cieplic z XVII w., w: Sobótka 1948.
Koprowski J., Misiorny M. Gerhard Hauptmann. Pan na Jagmitkowie, Warszawa 1996.
Kocioy i kaplice Jeleniej Góry. Z archiwum kocielnego. Jelenia Góra, [b.a.], [b.r.].
Kotlarski J., Koció Garnizonowy Podwyszenia w. Krzya w Jeleniej Górze. Jelenia Góra [1993].
Kowalski W., Cieplice, w: Ziemia, nr 4-5, 1949.
Kramarek J., Badania archeologiczne na Wzgórzu Krzywoustego w Jeleniej Górze w 1958 i 1959 r., w: Silesia Antiqua, 3: 1961.
Der Kreis Hirschberg während der Kriegsjahre 1914-1919. Verwaltungs-Bericht des Kreis-Ausschuffes. Hirschberg in Schl. 1919.
Krause M., Reimann G., Siegert U., Festbericht der 200-Jahrfeier des Königlichen Gymnasium zu Hirschberg i. Schles. am 26, 27 und 28 September 1912. Hirschberg 1912.
Der Kreis Hirschberg, seine Natur, Industrie, Bewohner, Verwaltung und Ortschaften, Hirschberg 1879.
Kuehn S., Der Hirschberger Leinwand- und Schleierhandel von 1648-1806. Breslau 1938.
Kurze Geschichte der evangelisch-lutherischen Gemeinde der Gnadenkirche und der damit verbundenen Schule zu Hirschberg. [b. a.], [b. m.] 1809.
Kurzgefasster Führer durch das Museum des Riesengebirgsvereins. Hirschberg in Schlesien 1914.
Kwany Z., Wosch J., Tabele podatku gruntowego i ludnoci wsi lskich z okoo 1765 roku, Wrocaw-Warszawa-Kraków-Gdask 1975.
Kwany Z., Teksty ródowe do historii Jeleniej Góry, Wrocaw-Warszawa-Kraków-Gdask 1964.
Die Ländliche Wohnsitze, Schlösser und Residenzen in der Preussischen Monarchie, Provinz Schlesien, Bd. XIV, Berlin MDCCCLXXVIII.
Lenich P., Was Straßen erzählen. Ein Streifung durch Alt-Hirschberg. Hirschberg in Rsgb. 1935.
Lindner A., Chronik von Warmbrunn. 1944. Rkopis w zbiorach Biblioteki Zakadu Narodowego im. Ossoliskich we Wrocawiu, nr akc. 166/53.
Lindner A., Warmbrunner Kulturbilder um 1687, w: Der Wanderer im Riesengebirge, Breslau 1942.
Lindner A., Warmbrunn um Mitte des 18. Jahrhunderts, w: Der Wanderer im Riesengebirge, Breslau 1943.
Lindner E.S.A., Jubelbüchlein für die evaglelische Gemeinde zu Hermsdorf, Agnetendorf und Saalberg. Zum Vorbereitung auf das post Trinitatis den 29 Mai 1842 [...]
Lindner F.G., Eine handschriftlische Chronik von Hirschberg. Hirschberg 1874.
Linke C. A., Die Eisenbahn-Verbindung zwischen Breslau und dem Riesengebirge (Hirschberg) und die Notwendigkeit ihrer Verbesserung. Hirschberg 1894.
Lucae F., Schlesiens Curiose Denkwürdigkeiten [...], Frankfurt am Main 1689, Bd. I-II.
Luftkurort Agnetendorf i Rsgb. [przed 1900]
Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. Bd. III: Der Reg.-Bezirk Liegnitz. Breslau 1891.
Lutsch H., Bilderwerk Schlesischer Kunstdenkmäler. Drei Mappen - ein Textband. Breslau 1903.
adogórski T., Geneza miasteczka Cieplice lskie, w: Studia geograficzne I. Wrocaw 1963.
agogórski T., Wpyw zdroju na rozwój Cieplic, w: Zagadnienia fluoru w balneologii, Wrocaw 1967.
uczyski M. ., Zamki i paace Dolnego lska. Sudety i Przedgórze Sudeckie. Wrocaw 1997.
uczyski M. ., Zamki sudeckie. Burgen in Sudetengebirge. Centralny Orodek Informacji Turystycznej. Jelenia Góra 1993.
Maleczyski K., Z przeszoci Jeleniej Góry i okolicy, w: Sobótka, 4: 1949.
Malerek M., Karkonosze, Piechowice 1991 lub 1997.
Maync S., Die Gnadenkirche in Hirschberg. Berlin 1940.
Miasta polskie w tysicleciu. Pod red. M. Siuchniskiego, Wrocaw-Warszawa-Kraków 1966.
Miller O., Zur Geschichte des Hirschberger Gymnasiums. Hirschberg 1912.
Das Militär-Kurhaus in Warmbrunn, w: Rübezal der Schlesischen Provinzialblätter, Breslau 1868.
Miszczyk T., Zamek na wzgórzu Krzywoustego w Jeleniej Górze w wietle dotychczasowych bada archeologicznych, w: Czowiek i rodowisko w Sudetach. I Midzynarodowa Konferencja Wrocaw 12-14 listopada 1998. Pod. red. M. Boguszewicz, A. Boguszewicza, D. Winiewskiej. Wrocaw 2000, s. 229-233 .
Moniatowicz B. i J., Jelenia Góra i okolice. Im Hirschberger Tal. Jelenia Góra 1994.
Monografie regionalne Dolnego lska. Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta. Pod red. Z. Kwanego. Ossolineum 1989.
Mosch K. F., Das Riesengebirge, seine Thaler und Vorberge und das Isergebirge, Leipzig 1858.
Muzeum w Jeleniej Górze. Jelenia Góra 1998.
Nachrichten zur Aufbewahrung in dem Kopf welcher auf den neuen Thurm der hiesigen Evangelischen Gnadenkirche zum Kreuze Christi den 17. September 1810 aufgestecht werden soll. Hirschberg 1810.
Nasone E.I., Phoenix Redivivus Ducatuum Svidnicensis et Javroviensis, Breslau 1667.
Nentwig H., Beitrag zur Geschichte des Krieges 1806 - 1807 im Kreise Hirschberg. Breslau 1899.
Nentwig H., Schaffgotsche Gotteshäuser und Denkmäler im Riesengebirge, Warmbrunn 1898.
Nentwig H., Silesiaca in der reichsgräflich Schaffgotschen Majoratsbibliothek zu Warmbrunn, Leipzig 1901.
Neuling H., Schlesiens ältere Kirchen und kirchliche Stifftungen, Breslau 1884.
Der neue Wegweiser Hirschberg in Rsgb. [b.r.], [b.a.].
Neues vollstandiges Verzeichniss der in Schlesien und der Grafschaft Glatz befindlichen Dörfer, Marktflecken, Breslau 1814.
Obrembalski M., Przemiany struktury funkcjonalno-przestrzennej Jeleniej Góry, w: Prace Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, Nr 33, 1983.
Pastroff M., Schlesisches Gütter-Adressbuch. Breslau 1876.
Peter J., Führer durch das Riesengebirge, Hirschberg 1869.
Peter J. Wanderbuch für Warmbrunner Kurgäste, Hirschberg 1873.
Pilch J., Zabytki architektury Dolnego lska. Wrocaw-Warszawa-Kraków-Gdask 1976.
Popioek K., Historia lska, Katowice 1972.
Prace konserwatorskie na terenie województwa wrocawskiego w latach 1945-1968. Pod red. J. Pilcha, Wrocaw 1970.
Prace konserwatorskie na terenie województwa wrocawskiego w latach 1969-1973. Pod red. E. Lenkow, Wrocaw 1976.
Prace konserwatorskie na terenie województwa wrocawskiego w latach 1974-1978. Pod red. E. Lenkow, Wrocaw 1985.
Predigergeschichte des Kirchen Kreises Schönau, bearbeitet von dem Primaner, Goldberg [po 1930].
Prüfer E., Die Hirschberger Gnadenkirche. Ulm/Donau 1957.
Przybyowicz-Baliska G., Rozwój urbanistyczny Jeleniej Góry w XIX i na pocztku XX wieku. W: Rocznik Jeleniogórski. 1981.
Przycki M., Dolnolskie zamki piastowskie. Szlak poudniowy. Wrocaw 1970.
Przycki M., Zamek Chojnik. Wrocaw 1970.
Pudeko J., Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast redniowiecznych w oparciu o zagadnienie dziaki na przykadzie Jeleniej Góry, Wrocawia, rody lskiej. [W:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 9, 1964, z. 1.
Reychmanowa W., lski indeks ikonograficzny, Wrocaw 1962-1964. Tomy I-III.
Das Riesengebirge Einwohnerbuch, Breslau 1941.
Die Rittersgüter und selbständige Gutsbezirke in der Provinz Schlesien, Breslau 1870
Rospond S., Sownik etymologiczny nazw geograficznych lska. Warszawa-Wrocaw 1970, T. IV, VII.
Róycka E., Rozpdowski J., Jelenia Góra. W: lsk w zabytkach sztuki. Pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata, Wrocaw 1975.
Saulson R., Warmbrunn i okolice jego, Wrocaw 1849.
Schätzke V., Schlesische Burgen und Schlösser, Schweidnitz 1927.
Scheyer R., Aus der Geschichte der Warmbrunner Architektur, w: Der Wanderer im Riesengebirge.
Schlesisches Gütter-Adressbuch. Breslau 1886-1937.
Sieber H., Burgen und Schlosser in Schlesien, Frankfurt am Main 1962.
Schmidt E., Warmbrunn und seine Heilquellen, Hirschberg 1821.
Schmidt K., Bilder aus der Heimatgeschichte des Hirschberges Tales. Herausg. vom Hirschberger Lehrerverein. 1924.
Schönfeld R., Führer durch Bad Warmbrunn, Warmbrunn b.r.
Schubert H., Beschreibung und Geschichte der Burg Kynast im Riesengebirge, Breslau 1890.
Schwinghammer E., Neue Einfamilienhäuser (Hirschberg in Schl.) [W:] Thoma C., w: Deutsche Bauhütte 13, 1909.
Siebelt A., Der Burg Kynast, ihr Ursprung und ihre Geschichte bis zum Gegenwart, Warmbrunn 1921.
Siebelt A., Dia katholische Pfarrkirche zu Hermsdorf und ihre Tochterkirchen, Hermsdorf unterm Kynast 1925.
Sownik geografii turystycznej Sudetów, Karkonosze, Tom 3, Warszawa-Kraków 1993.
Sownik geografii turystycznej Sudetów, Kotlina Jeleniogórska, Tom 4, Wrocaw 1999.
Stenzel O., Ortsgedenkbuch von Herischdorf, Herischdorf 1938.
Stillfried-Rattonitz, Beiträge zur Geschichte des schlesischen Adels. H. 1. Die Grafen Schaffgotsch, Berlin 1860.
Sykulski J., Piastowski zamek Chojnasty koo Jeleniej Góry. Jelenia Góra 1946.
Szydowski J., Z przeszoci Jeleniej Góry. Jelenia Góra 1946.
Szymaski-Störtkuhl, Oldenburg, Ilkosz J. Wrocaw, Od zagrody chopskiej do willi. Architektura kolonii artystycznych w Karkonoszach, w: Wspaniay Krajobraz. Artyci i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX w., Muzeum Okrgowe w Jeleniej Górze, b.m. 1999.
Szczepaski E., redniowieczne umocnienia Jeleniej Góry, w: Rocznik Jeleniogórski 1982.
Szoka H., Jelenia Góra w fotografii. Jelenia Góra 1986.
Szypowska M., Jelenia Góra. Warszawa 1964.
Strategia rozwoju Jeleniej Góry. Podstawowe dokumenty. Jelenia Góra, stycze 1999, mps w zbiorach Wydziau Architektury i Urbanistyki Urzdu Miejskiego w Jeleniej Górze.
Teatr miejski w Jeleniej Górze. Praca magisterska napisana przez L. Rajko-Honnberger pod kier. dr J. Skuratowicza. Pozna 1982.
Das Tor zum Gebirge. Hirschberger Beobachter. 1938.
Trillerówna E., Historia miasta i powiatu Jeleniej Góry, w: lsk, 2: 1947, nr 4/5.
Uhtenwoldt H., Die Hirschberger Stadt-befestigung, w: Der Wanderer im Riesengebirge 1930, nr 11, 12.
Vogt D., Die Entwicklung der Verwaltung der Reichs-Semperfreier Graffen Schaffgotsch zu Hermsdorf/Kynast, w: Der Wanderer im Riesengebirge, Breslau 1927.
Vogt M., Illustrierte Chronik der Stadt Hirschberg in Schlesien enthaltend eine historisch-topographische Beschreibung derselben seit ihrem [...], Hirschberg i. Schl. 1875.
Warko L., Gnadenkirche zum Kreuze Christi. Hirschberg 1928.
Weber R., Schlesische Schlösser, Dresden/Breslau 1910. Bd. II.
Wiater P., Historia jeleniogórskiej komunikacji tramwajowej. Wrocaw 1989.
Woerl L. Illustrierte Führer durch Warmbrunn, Leipzig 1905.
Wokó wielkiej Góry. Kolem velke hory. Rund um den grossen Berg. Biuro Wystaw Artystycznych w Jeleniej Górze 2000.
Wolpert: Das Sand-, Erd- und Rasendach (Weinhalle zu Hirschberg in Schlesien), w: Zeitschrift für Bauhandwerker 5, 1861.
Wspaniay krajobraz. Artyci i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX wieku. Die imposante Landschaft. Künstler und Künstlerkolonien im Riesengebirge im 20. Jahrhundert. Gesselschaft für interregionalen Kulturaustausch e.V., Berlin; Muzeum Okrgowe w Jeleniej Górze. Berlin i Jelenia Góra 1999.
Wroz A. M.; Geschichte der Stadtpfarrkirche zu Hirschberg in Schlesien. [b. m.] 1921.
Zapke A., Die Gnadenkirche zum Kreuze Christi in Hirschberg-Schlesien. Hirschberg 1909.
Zieliski A., Zamki dolnolskie na dawnej rycinie. Wrocaw 1991.
Zimmermann F. A., Beiträge zur Beschreibung von Schlesien. Bd. VI, Brieg 1783-1796.
Dokumentacja konserwatorska
Uwaga: Przedstawiono wybór opracowa wykorzystanych w studium. Pozostaa dokumentacja konserwatorska w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jelenia Góra, opracowania studialne, historyczno-urbanistyczne
Eysymontt J., Golachowski S.Pudeko J., Skibiska J., Zaorska A., Jelenia Góra. Studium do planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta. PP PKZ Wrocaw 1955, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Przyczyny zanikania wartoci uytkowych orodków staromiejskich na Dolnym lsku w latach 1945-1960 na przykadzie miasta Jelenia Góra. Praca doktorska S. Bdkowskiego wykonana w Katedrze Budownictwa Wydziau Architektury Politechniki Wrocawskiej pod kier. prof. S. Mielnickiego. Wrocaw 1962, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Wstpne wnioski konserwatorskie dotyczce rewaloryzacji Starego Miasta w Jeleniej Górze. Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki we Wrocawiu, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Kurek K., Kwiecie A., Zubowicz M., Wytyczne konserwatorskie do szczegóowego planu zagospodarowania przestrzennego ródmiecia Jeleniej Góry. Wrocaw-Jelenia Góra 1994, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Jelenia Góra, opracowania o charakterze projektowym (rewaloryzacja)
Rozpdowski J., Baliska G., Pieczewska J., Studium rewaloryzacji Starego Miasta — Jelenia Góra. Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocawskiej 1977, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
niatycka-Olszewska L., Raport plastyka wojewódzkiego o przygotowaniu bazy projektowej do rewaloryzacji miast województwa jeleniogórskiego w okresie maj 1977-sierpie 1978. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Jeleniej Górze.
Stacho A., Miejscowy plan szczegóowy zagospodarowania przestrzennego i rewaloryzacji ródmiecia Jeleniej Góry. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego. Jelenia Góra 1987, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jelenia Góra. M. Wiland, Wrocaw 2000.
Tunikowski S., Dominik S., Pytlewski M., Projekt koncepcyjno-studialny zabudowy obszaru Starego Miasta i budowy nowego centrum usugowego miasta Jeleniej Góry. Biuro Studiów i Dokumentacji Zabytków w Jeleniej Górze 1970-71, mps mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jelenia Góra, waniejsze obiekty zabytkowe (wybór)
Kocioy i cmentarze
Stulin S. J., Architektura jeleniogórskiego kocioa parafialnego [p.w. Erazma i Pankracego] . Wrocaw 1995, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
[ewangelicki Koció aski, ob. rzymskokatolicki] koció garnizonowy [p.w. Krzya w], Jelenia Góra ul. 1 Maja. Inwentaryzacja konserwatorska. PP PKZ Wrocaw 1974, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
[ewangelicki Koció aski, ob. rzymskokatolicki] koció garnizonowy [p.w. Krzya w],, Jelenia Góra ul. 1 Maja. Dokumentacja fotograficzna. PP PKZ Wrocaw 1974, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Ciesielski M., Herman M., Cmentarz komunalny. Jelenia Góra. 1982, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Ciesielski M., Herman M., Cmentarz ydowski. Jelenia Góra ul. wierczewskiego. 1982, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Zabudowa miasta, katalogi obiektów zabytkowych
Dbski: Jelenia Góra. Katalog zabytków. b.m. 1959, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Wróbel T., Opis techniczny inwentaryzacji urbanistycznej historycznego orodka Jeleniej Góry. Politechnika Wrocawska 1955, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Zabudowa rynku
Czartoryska U., Studium historyczno-architektoniczne domów rynkowych [nr 11-18] w Jeleniej Górze. PP PKZ 1956, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Czartoryska U., Studium historyczno-architektoniczne domów rynkowych [nr 6, 8, 12-14, 23-24, 30, 48-49] w Jeleniej Górze. PP PKZ 1956, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Rybka I., Jelenia Góra. Studium ikonograficzne kamienic rynkowych [nr 1-46). PKZ Wrocaw 1981, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 1-7. Battek M., Stpie M., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1981, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 6-9. Woniak Z. Toru, 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 8-11. Battek M., Stpie M., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1981, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienicy rynkowej nr 11. Burek J., PP PKZ Wrocaw 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 12-14. Bachmiski J.,Skomorowska ., PP PKZ Wrocaw 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 15-16. Bchmiski J., Rachwalski J., PP PKZ Wrocaw 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienicy rynkowej nr 16. PP PKZ Wrocaw 1958, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 11, 12-18, Korman A., Stankiewicz E., Stpie M., Strzbaa W., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1980, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 23-24. Mayer J. Sawiski I., Toru 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 19-29a. Korman A., Stankiewicz E., Stpie M., Strzbaa W., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1980, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienicy rynkowej nr 30. Wojdon S., PP PKZ Wrocaw 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 30-39. Korman A., Stankiewicz E., Stpie M., Strzbaa W., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1980, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 40-46. Battek A., Korman A., Stankiewicz E., Stpie, W. Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1981, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 47-56. Battek A., Korman A., Stankiewicz E., Stpie, W., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1981, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna kamienic rynkowych nr 48-49. Chojnacki A., Toru 1956, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Wolski A., Elewacje kamienic ródrynkowych. Jelenia Góra — Plac Ratuszowy. PKZ Wrocaw, w zbiorach w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Zabudowa ulic
Inwentaryzacja architektoniczna domu przy ul. Dugiej nr 6. Natusiewicz ., Zamorska A., PP PKZ Wrocaw 1985, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna domów przy ul. Dugiej nr 7-8. Natusiewicz ., Zamorska A., PP PKZ Wrocaw 1984, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja kamienic. Rynek, Konopnickiej, Szkolna. Studium Politechniki Wrocawskiej. 1976, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Inwentaryzacja architektoniczna domu przy ul. Krótkiej nr 22. Korman A., Stankiewicz E., Wolski A., PP PKZ Wrocaw 1980, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Rochowicz M., Budynki zabytkowe w Jeleniej Górze przy ul. 1 Maja nr 23 i 25. Dokumentacja prac budowlano-konserwatorskich w latach 1979-1986. PP PKZ Wrocaw, Wrocaw 1987, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja architektoniczna domów przy ul. 1 Maja nr 23, 25. Hawrylak K., PP PKZ Wrocaw 1978, w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Parki
Ciesielski H., Eysymontt K., Ewidencja zaoe ogrodowo-parkowych woj. jeleniogórskiego. Park Paulinum - miasto Jelenia Góra. Wrocaw 1992, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jelenia Góra-Cieplice, opracowania historyczno-urbanistyczne
Matejuk B., Zwierz M., Studium historyczno-urbanistyczne uzdrowiska Cieplice Zdrój w Jeleniej Górze, PP PKZ Wrocaw 1986, mps ROSiOK we Wrocawiu.
Inwentaryzacja dendrologiczna pl. Piastowskiego w Cieplicach, Szymaski J., Walica A., Wrocaw 1980, PP PKZ Wrocaw 1981, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Jelenia Góra-Cieplice, waniejsze obiekty zabytkowe (wybór)
Rybka-Ceglecka I., Studium historyczno-architektoniczne zespou pocysterskiego w Cieplicach, PP PKZ Wrocaw 1989, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Ciesielski M., Herman M., Cmentarz parafialny. Cieplice. Jelenia Góra. 1982, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Rybka I., Studium historyczno-architektoniczne zespou paacowo-uzdrowiskowego w Cieplicach, PP PKZ Wrocaw 1981, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Dziurla H. Studium historyczno-architektoniczne paacu przy ul. Jagielloskiej 2 w Cieplicach, PP PKZ Wrocaw 1981, mps w zbiorach ROSiOK we Wrocawiu.
Jelenia Góra-Czarne
Grad H., Studium historyczno-architektoniczne dworu w Czarnem (powiat Jelenia Góra). PP PKZ Wrocaw 1970, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Bukowski M., Badania architektoniczne dworu renesansowego w Czarnem, powiat Jelenia Góra. PKZ Wrocaw 1971, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jakubiec J., Sprawozdania z bada architektoniczno-konserwatorskich 1983-86. Jelenia Góra 1986, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jakubiec J., Dwór „Czarne” w Jeleniej Górze. Plan realizacyjny. I Etap. Jelenia Góra 1985, mps w zbiorach Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Jeleniej Górze.
Jakubiec J., Propozycje dotyczce aktualizacji wytycznych konserwatorskich do projektu rewaloryzacji i adaptacji „Dworu Czarne” w Jeleniej Górze. Jelenia Góra 1998, mps w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Koncepcja rewaloryzacji renesansowego dworu Czarne w Jeleniej Górze. Oprac. zespó pod kier. J. Jakubca. Jelenia Góra 1998, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Kope A., Inwentaryzacja konserwatorska dworu w Czarnem koo Jeleniej Góry. PKZ Wrocaw 1971, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Filipiak E., Inwentaryzacja dendrologiczna [otoczenia] dworu Czarne w Jeleniej Górze. Inwentaryzacja dendrologiczna dla projektu zagospodarowania otoczenia dworu, Jelenia Góra 1985, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jelenia Góra-Jagnitków
Jagnitków, Dom Hauptmanna, Stan zachowania, S. Skibiski, 1974, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Dokumentacja prac konserwatorskich przeprowadzonych w hallu willi G. Hauptmanna w Jagnitkowie, dokumentacja fotograficzna. T. Stopka, Kraków 1993, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
H. Ciesielski z zespoem, Ewidencje ogrodowo-parkowe woj. jeleniogórskiego, Pieszyce-Jagnitków, Park przy ul. Michaowickiej [32], Wrocaw 1989, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Ekspertyza techniczna budynku „Bacówka” Czstochowskiego Orodka Wypoczynkowego Suby Zdrowia „Relaks” w Jagnitkowie, ul. Michaowicka 24, K. Ostrowski, 1990, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Jelenia Góra-Maciejowa
Inwentaryzacja. Program robót rozbiórkowych kocioa [ewangelickiego] w Maciejowej, pow. Jelenie Góra, Z. Niedbalski, J. Lipiski, 1971, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Inwentaryzacja paacu w Maciejowej, pow. Jelenia Góra, A. Nasterska, Z. Nasterski, Wrocaw 1960, w zbiorach SOZ, Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Boguski C., Jurkowska E., Wrabec H., Katalog parków woj. jeleniogórskiego. Tom I. Park Maciejowa, Wrocaw 1997, w zbiorach SOZ Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Inwentaryzacja (uzupenienie i sprawdzenie) budynku mieszkalnego [zajazdu] w Maciejowej nr 75 [ob. nr 74], woj. Jelenia Góra, WBPBW Wrocaw 1975, w zbiorach SOZ Oddziau Zamiejscowego w Jeleniej Górze.
Januszewski S., Gerber P., Myn w Maciejowej — dokumentacja dziedzictwa cywilizacyjnego, IHASiT Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 1984.
Jelenia Góra-Sobieszów
Ciesielski M., Herman M., Cmentarz komunalny parafialny. Sobieszów Jelenia Góra. 1982, mps w zbiorach archiwum SOZ w Jeleniej Górze.
Spis fotografii
PANORAMY
Fot. 1. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od wschodu z wiey widokowej na Wzgórzu Krzywoustego. Nr negatywu 2861.
Fot. 1a. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od wschodu z wiey widokowej na Wzgórzu Krzywoustego. Nr negatywu 2861.
Fot. 2. Jelenia Góra. Panorama centrum starego miasta od wschodu z wiey widokowej na Wzgórzu Krzywoustego. Dominanty wiey kocioa parafialnego, wiey ratusza i wiey bramy Zamkowej. Nr negatywu 2859.
Fot. 3. Jelenia Góra. Panorama centrum starego miasta od wschodu z wiey widokowej na Wzgórzu Krzywoustego. Dominanta bryy kocioa aski. Widoczne zeszpecenie nadbudow budynku dawnego szpitala, obecnie szkoy przy ul. Jana III Sobieskiego. Nr negatywu 2862.
Fot. 4. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Sylweta miasta pomidzy kocioem aski a kocioem parafialnym w. Erazma i Pankracego. Nr negatywu 2779.
Fot. 4a. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta. Sylweta miasta pomidzy kocioem aski a kocioem parafialnym w. Erazma i Pankracego. Nr negatywu 2437.
Fot. 5. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Sylweta miasta pomidzy kocioem parafialnym w. Erazma i Pankracego a wie bramy Zamkowej. Nr negatywu 2777.
Fot. 6. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Sylweta kocioa parafialnego w. Erazma i Pankracego, wiea bramy Wojanowskiego i zabudowa przy ul. 1 Maja. Na pierwszym planie zabudowa dostosowana skal i form do otoczenia zabudowa osiedla przy ul. Rodzinnej i wspóczesne bloki o agresywnej formie niszczcej widok na sylwet miasta. Nr negatywu 2778.
Fot. 6a. Jelenia Góra. Widok na koció aski. Nr negatywu 2785.
Fot. 6b. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Sylweta kocioa parafialnego w. Erazma i Pankracego, wiea bramy Wojanowskiego i zabudowa przy ul. 1 Maja. Na pierwszym planie zabudowa dostosowana skal i form do otoczenia zabudowa osiedla przy ul. Rodzinnej i wspóczesne bloki o agresywnej formie niszczcej widok na sylwet miasta. Nr negatywu 2778.
Fot. 7. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Widok na bry kocioa aski. Na pierwszym planie zabudowa przemysowa do usunicia lub przeksztacenia. Nr negatywu 2786.
Fot. 8. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta od poudnia. Widok na bry kocioa aski. Nr negatywu 2787.
Fot. 9. Jelenia Góra. Panorama miasta od poudniowego-zachodu ze Zotego Widoku. Nr negatywu 2846.
Fot. 10. Jelenia Góra. Panorama miasta od poudniowego-zachodu ze Zotego Widoku, w tle Wzgórze Kociuszki. Nr negatywu 2798.
Fot. 11. Jelenia Góra. Panorama miasta od poudniowego-zachodu ze Zotego Widoku, w tle brya kocioa aski, dominanta (negatywna) budynku Jelfy przy ul. W. Pola. Nr negatywu 2802.
Fot. 11a. Jelenia Góra. Panorama miasta od poudniowego-zachodu ze Zotego Widoku, w tle brya kocioa aski, dominanta (negatywna) budynku Jelfy przy ul. W. Pola. Nr negatywu 2803.
Fot. 11b. Jelenia Góra. Panorama starego miasta ze Zotego Widoku, w tle brya kocioa aski, dominanta (negatywna) budynku Jelfy przy ul. W. Pola. Nr negatywu 2848.
Fot. 11c. Jelenia Góra. Panorama centrum miasta ze Zotego Widoku. Nr negatywu 2858.
Fot. 12. Jelenia Góra. Panorama miasta od zachodu z ul. Jana III Sobieskiego z zachowan sylwet zabudowy starego miasta. Nr negatywu 2388.
Fot. 13. Jelenia Góra. Panorama miasta od zachodu z ul. Jana III Sobieskiego z zachowan sylwet zabudowy starego miasta, któr na pierwszym planie niszczy nowy budynek biurowy. Nr negatywu 2386.
Fot. 14. Jelenia Góra. Panorama miasta od pónocnego-zachodu z ul. Jana III Sobieskiego z zachowan sylwet zabudowy starego miasta. Nr negatywu 2374.
Fot. 14a. Jelenia Góra. Panorama centrum i Zabobrza z ul. Jana III Sobieskiego z zachowan sylwet zabudowy starego miasta. Nr negatywu 2373.
Fot. 15. Jelenia Góra. Widok na Wzgórze Krzywoustego od pónocy. Nr negatywu 2410.
Fot. 16. Jelenia Góra. panorama Zabobrza od poudniowego-wschodu, widoczny koció parafialny w Strupicach. Nr negatywu 2516.
Fot. 16a. Jelenia Góra. panorama Zabobrza. Nr negatywu 2518.
Fot. 16b. Jelenia Góra. panorama Zabobrza. Nr negatywu 2517.
Fot. 17. Jelenia Góra. Widok od pónocy na zabudow Osiedla omnickiego i wschodniego odcinka ul. Wiejskiej. Nr negatywu 2706.
Fot. 18. Jelenia Góra. Widok od zachodu na zabudow folwarku Grabarów. Nr negatywu 2711.
Fot. 18a. Jelenia Góra. Zabudowa przemysowa. Nr negatywu 2827.
Fot. 18b. Jelenia Góra. Zabudowa ul. Krakowskiej, tereny kolejowe, Wzgórze Zamkowe i Wzgórze Partyzantów od pónocy. Nr negatywu 2708.
Fot. 18c. Jelenia Góra. Ul. Gdaska w tle Jelchem. Nr negatywu 2371.
Fot. 18d. Jelenia Góra. Jelchem — widok z ulicy. Nr negatywu 2162.
BUDOWLE SAKRALNE
Fot. 19. Jelenia Góra. Koció parafialny Erazma i Pankracego, frg. elewacji poudniowej. Nr negatywu 2268.
Fot. 19a. Jelenia Góra. Fragment Placu Kocielnego przy kociele parafialnym p.w. Erazma i Pankracego (widok od wschodu). Nr negatywu 2269.
Fot. 20. Jelenia Góra. Plebania kocioa p.w. Erazma i Pankracego. Plac Kocielny. Nr negatywu 2267.
Fot. 21. Jelenia Góra. Plac Kocielny przy kociele parafialnym p.w. Erazma i Pankracego — fragment dawnych murów miejskich od strony wschodniej. Nr negatywu 2272.
Fot. 22. Jelenia Góra. Koció p.w. w. Anny, ul. M. Konopnickiej, widok od wschodu. Nr negatywu 2273.
Fot. 23. Jelenia Góra. Koció NMP, obecnie cerkiew prawosawna p.w. Piotra i Pawa, ul. 1 Maja. Nr negatywu 2283.
Fot. 24. Jelenia Góra. Koció aski obecnie parafialny p.w. w. Krzya, ul. 1 Maja. Nr negatywu 2289.
Fot. 25. Jelenia Góra. Cmentarz przy kociele p.w. w. Krzya. Nr negatywu 2291.
Fot. 26. Jelenia Góra. Cmentarz przy kociele p.w. w. Krzya — kaplice grobowe. Nr negatywu 2292.
Fot. 27. Jelenia Góra. Plebania i dom kantora kocioa p.w. w. Krzya, ul. 1 Maja. Nr negatywu 2290.
Fot. 28. Jelenia Góra — Strupice. Ul. S. Moniuszki i M.K. Ogiskiego, koció parafialny p.w. w. Wojciecha (dawniej w. Jerzego). Nr negatywu 2355.
Fot. 28a. Jelenia Góra — Strupice. Ul. S. Moniuszki i M.K. Ogiskiego, koció parafialny p.w. w. Wojciecha (dawniej w. Jerzego). Nr negatywu 2357.
Fot. 28b. Jelenia Góra — Strupice. Ul. S. Moniuszki i M.K. Ogiskiego, koció parafialny p.w. w. Wojciecha (dawniej w. Jerzego). Nr negatywu 2356.
Fot. 28c. Jelenia Góra — Strupice. Ul. S. Moniuszki i M.K. Ogiskiego, koció parafialny p.w. w. Wojciecha (dawniej w. Jerzego). Nr negatywu 2358.
Fot. 29. Jelenia Góra. Koció ewangelicko-luteraski, obecnie adwentystów ul. Panieska nr 36. Nr negatywu 2152.
Fot. 30. Jelenia Góra — Maciejowa. Koció par. p.w. Piotra i Pawa, ul. Wrocawska 75. Nr negatywu 2201.
Fot. 30a. Jelenia Góra — Maciejowa. Koció par. p.w. Piotra i Pawa, ul. Wrocawska 75. Nr negatywu 2203.
Fot. 30b. Jelenia Góra — Maciejowa — mur cmentarny. Nr negatywu 2121.
Fot. 31. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska. Mauzoleum E. Beckera w parku paacowym, fasada. Nr negatywu 2206.
Fot. 32. Jelenia Góra. Cmentarz komunalny, kaplica-krematorium, ul. Sudecka. Nr negatywu 2333.
Fot. 32a. Jelenia Góra. Cmentarz komunalny, kaplica-krematorium, ul. Sudecka. Nr negatywu 2332.
MURY MIEJSKIE
Fot. 33. Jelenia Góra. Baszta Grodzka. Nr negatywu 2417.
Fot. 33a. Jelenia Góra. Baszta Grodzka. Nr negatywu 2422.
Fot. 34. Jelenia Góra. Baszta Zamkowa, ul. Jasna. Nr negatywu 2424.
Fot. 34a. Jelenia Góra. Baszta Zamkowa, ul. Jasna. Nr negatywu 2421.
SZKOY
Fot. 35. Jelenia Góra. Szkoa podstawowa nr 1 i Gimnazjum nr 1, ul. Armii Krajowej nr 8. Nr negatywu 2794.
Fot. 36. Jelenia Góra. Szkoa podstawowa nr 1 — sala gimnastyczna, ul. Armii Krajowej nr 8. Nr negatywu 2795.
Fot. 37. Jelenia Góra. Szkoa podstawowa nr 2, ul. Armii Krajowej nr 8. Nr negatywu 2793.
Fot. 38. Jelenia Góra. I L.O. im. St. eromskiego ul. J. Kochanowskiego nr 18. Nr negatywu 2713.
Fot. 38a. Jelenia Góra. I L.O. im. St. eromskiego ul. J. Kochanowskiego nr 18. Nr negatywu 2716.
Fot. 38b. Jelenia Góra. I L.O. im. St. eromskiego ul. J. Kochanowskiego nr 18. Nr negatywu 2717.
Fot. 39. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 14, dawna szkoa ewangelicka, obecnie podstawowa. Nr. negatywu 2364.
Fot. 40. Jelenia Góra. Ul. Ul. Warszawska 14, sala gimnastyczna szkoy podstawowej. Nr negatywu 2365.
Fot. 41. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 86 a — budynek szkoy.
SZPITAL
Fot. 42. Jelenia Góra. Zespó Szkó Ogólnoksztaccych, Dawny szpital powiatowy ul. Wynalazców nr 9. Nr negatywu 2397.
SIEDZIBY I FOLWARKI MIEJSKIE
Fot. 43. Jelenia Góra — Grabarów. Ul. Batalionów Chopskich 4, dom zarzdcy na folwarku, widok od strony dziedzica gospodarczego. Nr negatywu 2200.
Fot. 44. Jelenia Góra. Zamek Paulinum — ul. Nowowiejska nr 62. Nr negatywu 2334.
Fot. 44a. Jelenia Góra. Zamek Paulinum — ul. Nowowiejska nr 62. Nr negatywu 2335.
Fot. 45. Jelenia Góra. Dom zarzdcy folwarku Paulinum - ul. Nowowiejska nr 77. Nr negatywu 2338.
Fot. 45a. Jelenia Góra. Folwark Paulinum - ul. Nowowiejska nr 63, 69. Nr negatywu 2336.
Fot. 45b. Jelenia Góra. Folwark Paulinum - ul. Nowowiejska nr 77. Nr negatywu 2337.
Fot. 46. Jelenia Góra. Ul. Strumykowa 2 — dwór Czarne. Nr negatywu 2329.
Fot. 46a. Jelenia Góra. — dwór Czarne. Nr negatywu 2328.
Fot. 46b. Jelenia Góra. — dwór Czarne. Nr negatywu 2327.
Fot. 47. Jelenia Góra. Ul. Strumykowa 2 — dwór Czarne, widok od ulicy A. Mickiewicza. Nr negatywu 2326.
Fot. 47a. Jelenia Góra. Ul. Armii Krajowej 8. Nr negatywu 2792.
ZABUDOWA
Fot. 48. Jelenia Góra. Ul. K. K. Baczyskiego nr 1. Nr negatywu 2535.
Fot. 48a. Jelenia Góra. Ul. K. K. Baczyskiego nr 2, 4. Nr negatywu 2533.
Fot. 49. Jelenia Góra. Ul. K. K. Baczyskiego nr 6. Nr negatywu 2534.
Fot. 50. Jelenia Góra. Ul. Bankowa — fragment promenady. Nr negatywu 2560.
Fot. 51. Jelenia Góra. Ul. Bankowa — fragment promenady. Nr negatywu 2562.
Fot. 51a. Jelenia Góra. Ul. Bankowa — od str. ul. 1-go Maja. Nr negatywu 2559.
Fot. 52. Jelenia Góra. Ul. Bankowa na odcinku pomidzy ul. Szkoln i kocioem w. Anny. Nr negatywu 2278.
Fot. 53. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 9. Nr negatywu 2719.
Fot. 54. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 15, 17, 19, 21. Nr negatywu 2722.
Fot. 55. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 24, 26, 28. Nr negatywu 2721.
Fot. 56. Jelenia Góra. Ul. Bankowa 25 — biblioteka miejska. Nr negatywu 2726.
Fot. 57. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 34, 36, 38. Nr negatywu 2724.
Fot. 58. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 18 — Narodowy Bank Polski, wylot ul. Krótkiej. Nr negatywu 2718.
Fot. 58a. Jelenia Góra. Ul. Bankowa nr 16, 18 — Narodowy Bank Polski, wylot ul. Krótkiej. Nr negatywu 2561.
Fot. 59. Jelenia Góra. Ul. W. Bogusawskiego nr 11, 9, 7, 28, naroe Placu Energetyka. Nr negatywu 2715.
Fot. 59a. Jelenia Góra. Ul. Chemoskiego 10, 10b. Nr negatywu 2532.
Fot. 60. Jelenia Góra. Ul. Cinciay nr 1. Nr negatywu 2170.
Fot. 61. Jelenia Góra. Ul. Duga — wylot w stron Placu Ratuszowego. Nr negatywu 2739.
Fot. 61a. Jelenia Góra. Ul. Duga 4, 5. Nr negatywu 2754.
Fot. 62. Jelenia Góra. Ul. Duga nr 15. Nr negatywu 2750.
Fot. 63. Jelenia Góra. Ul. Duga nr 9, 10, 11. Nr negatywu 2751.
Fot. 63a. Jelenia Góra. Ul. Duga nr 12. Nr negatywu 2731.
Fot. 64. Jelenia Góra. Ul. Duga nr 5, 7/8, 9. Nr negatywu 2752.
Fot. 65. Jelenia Góra. Ul. Duga nr 20, 21. Nr negatywu 2753.
Fot. 66. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 1. Nr negatywu 2461.
Fot. 67. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 2, 4, 6. Nr negatywu 2493.
Fot. 67a. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 7. Nr negatywu 2492.
Fot. 68.Jelenia Góra. Skrzyowanie ul. M. Drzymay, Flisaków i witojaskiej. Nr negatywu 2494.
Fot. 69. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 11, 13, 15. Nr negatywu 2491.
Fot. 70. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 14, 12, 10, 8, 6, 4, 2. Nr negatywu 2489.
Fot. 71. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 25, 23, 21, 19, 14, 15, 13, 11. Nr negatywu 2490.
Fot. 72. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 27, 29, 31. Nr negatywu 2488.
Fot. 73. Jelenia Góra. Ul. M. Drzymay nr 49, 47, 45. Nr negatywu 2502.
Fot. 74. Jelenia Góra. Ul Flisaków nr 2, 4, 6, 8. Nr negatywu 2495.
Fot. 74a. Jelenia Góra. Ul Flisaków nr 12. Nr negatywu 2497.
Fot. 75. Jelenia Góra. Osiedle Pomorskie — ul. Gdaska, Grudzidzka. Nr negatywu 2370.
Fot. 75a.Jelenia Góra. Ul. Górna 10,11. Nr negatywu 2482.
Fot. 76. Jelenia Góra. Ul. A. Grabowskiego nr 2 i Pisudskiego nr 45. Nr negatywu 2318.
Fot. 77. Jelenia Góra. Ul. A. Grabowskiego nr 4, 2. Nr negatywu 2592.
Fot. 78. Jelenia Góra. Ul. A. Grabowskiego nr 5. Nr negatywu 2591.
Fot. 79. Jelenia Góra. Ul. A. Grabowskiego nr 6. Nr negatywu 2590.
Fot. 80. Jelenia Góra. Ul. Graniczna nr 3, 2. Nr negatywu 2168.
Fot. 81. Jelenia Góra. Ul. Grodzka. Nr negatywu 2259.
Fot. 82. Jelenia Góra. Ul. Grodzka, w tle Wiea Zamkowa. Nr negatywu 2742.
Fot. 83. Jelenia Góra. Ul. Grodzka nr 1-6. Nr negatywu 2742.
Fot. 84. Jelenia Góra. Ul. Grodzka nr 1-6. Nr negatywu 2741.
Fot. 85. Jelenia Góra. Ul. Groszowa nr 6, 8. Nr negatywu 2733.
Fot. 86. Jelenia Góra. Ul. Groszowa nr 10, 12, 14. Nr negatywu 2734.
Fot. 86a. Jelenia Góra. Ul. Groszowa nr 33. Nr negatywu 2735.
Fot. 87. Jelenia Góra. Ul. Groszowa nr 43. Nr negatywu 2736.
Fot. 87a. Jelenia Góra. Ul. Groszowa nr 43, 47, 49. Nr negatywu 2737.
Fot. 88. Jelenia Góra. Areszt ledczy ul. A. Grottgera, w tle budynek skrzyda wschodniego sdu. Nr negatywu 2594.
Fot. 89. Jelenia Góra. Ul. A. Grottgera nr 1. Nr negatywu 2595.
Fot. 89a. Jelenia Góra. Ul. A. Grottgera nr 8, 6. Nr negatywu 2531.
Fot. 90. Jelenia Góra. Ul. Górna nr 10-11, widok od ul. 1 Maja. Nr negatywu 2280.
Fot. 91. Jelenia Góra. Ul. Górna nr 1, 2. Nr negatywu 2481.
Fot. 92. Jelenia Góra. Skrzyowanie ul. Górnej i J. Kiliskiego. Nr negatywu 2479.
Fot. 93. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 12.
Fot. 93a. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 21.
Fot. 94. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 31.
Fot. 94a. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 31.
Fot. 95. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 59.
Fot. 95a. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 68.
Fot. 96. Jelenia Góra. Ul. Grunwaldzka nr 76.
Fot. 97. Jelenia Góra. Ul. Wadysawa Jagiey 9. Nr negatywu 2844.
Fot. 98. Jelenia Góra. Ul. Jasna. Nr negatywu 2425.
Fot. 99. Jelenia Góra. Ul. Jasna. Nr negatywu 2261.
Fot. 100. Jelenia Góra. Ul. Jasna — widok zabudowy od strony ul. M. Kopernika. Nr negatywu 2263.
Fot. 101. Jelenia Góra. Ul. Jasna i Grodzka. Nr negatywu 2260.
Fot. 102. Jelenia Góra. Ul. Jasna — wylot na Plac Ratuszowy. Nr negatywu 2258.
Fot. 103. Jelenia Góra. Ul. Jasna nr 11 — widok od strony ul. Podwale z odsonit baszt murów miejskich. Nr negatywu 2426.
Fot. 104. Jelenia Góra. Ul. Jelenia — fragment murów miejskich. Nr negatywu 2270.
Fot. 105. Jelenia Góra. Ul. Jelenia nr 2, dawna gospoda rodziny Nauke. Nr negatywu 2271.
Fot. 106. Jelenia Góra. Ul. H. Jordana nr 3, 4.
Fot. 107. Jelenia Góra. Ul. J. Kasprowicza nr 15, 17. Nr negatywu 2738.
Fot. 108. Jelenia Góra. Ul. J. Kasprowicza nr 53, 51. Nr negatywu 2126.
Fot. 109. Jelenia Góra. Ul. J. Kasprowicza nr 67, dawna gospoda i sala widowiskowa. Nr negatywu 2127.
Fot. 110. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 6. Nr negatywu 2478.
Fot. 110a. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 1. Nr negatywu 2477.
Fot. 110b. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 3. Nr negatywu 2476.
Fot. 111. Jelenia Góra. Szkoa podstawowa, dawny dom rencistów, ul. J. Kiliskiego nr 5/7. Nr negatywu 2472.
Fot. 111a. Jelenia Góra. Szkoa podstawowa, dawny dom rencistów, ul. J. Kiliskiego nr 5/7. Nr negatywu 2472.
Fot. 112. Jelenia Góra. Zakad Kartonau, ul. J. Kiliskiego nr 17. Nr negatywu 2465.
Fot. 113. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 9. Nr negatywu 2468.
Fot. 114. Jelenia Góra. Sierociniec ul. J. Kiliskiego nr 16. Nr negatywu 2474.
Fot. 115. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 18, 20. Nr negatywu 2473.
Fot. 116. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 20. Nr negatywu 2470.
Fot. 116a. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 20. Nr negatywu 2466.
Fot. 116b. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 20. Nr negatywu 2471.
Fot. 116c. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 21. Nr negatywu 2462.
Fot. 117. Jelenia Góra. Dolnolski Orodek Doskonalenia Nauczycieli ul. J. Kiliskiego nr 22. Nr negatywu 2469.
Fot. 118. Jelenia Góra. Ul. J. Kiliskiego nr 36. Nr negatywu 2464.
Fot. 119 Jelenia Góra. Bursa Szkolna nr 2 ul. J. Killiskiego nr 38. Nr negatywu 2463.
Fot. 120. Jelenia Góra. Dawny Gartenhaus ul. M. Kopernika. Nr negatywu 2265.
Fot. 120a. Jelenia Góra. Dawny Gartenhaus ul. M. Kopernika, skrzydo zachodnie. Nr negatywu 2264.
Fot. 121. Jelenia Góra. Ul. M. Kopernika, wspóczesna zabudowa w ssiedztwie kocioa parafialnego. Nr negatywu 2266.
Fot. 122. Jelenia Góra. Brama Wojanowska, ul. M. Konopnickiej. Nr negatywu 2274.
Fot. 123. Jelenia Góra. Ul. M. Konopnickiej, widok w stron Placu Ratuszowego. Nr negatywu 2275.
Fot. 124. Jelenia Góra. Ul. M. Konopnickiej, widok w stron Placu Ratuszowego. Nr negatywu 2276.
Fot. 125. Jelenia Góra. Ul. J. Kochanowskiego nr 8. Nr negatywu 2303.
Fot. 125a. Jelenia Góra. Ul. J. Kochanowskiego. Nr negatywu 2714.
Fot. 126. Jelenia Góra. Ul. S. Klonowica nr 13, 11, 9. Nr negatywu 2306.
Fot. 127. Jelenia Góra. Ul. I. Krasickiego nr 2, 4. Nr negatywu 2539.
Fot. 127a. Jelenia Góra. Ul. I. Krasickiego nr 11, 9, 9a. Nr negatywu 2538.
Fot. 128. Jelenia Góra. Ul. Kozia nr 2.
Fot. 129. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 5. Nr negatywu 2756.
Fot. 130. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 12. Nr negatywu 2744.
Fot. 131. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 13, 14, 15. Nr negatywu 2745.
Fot. 131a. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 9-11. Nr negatywu 2746.
Fot. 132. Jelenia Góra. Ul. Krótka w kierunku ul. Dugiej. Nr negatywu 2749.
Fot. 133. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 23, 24. Nr negatywu 2757.
Fot. 134. Jelenia Góra. Ul. Krótka nr 25. Nr negatywu 2758.
Fot. 135. Jelenia Góra. Ul. Kruszwicka nr 1. Nr negatywu 2163.
Fot. 136. Jelenia Góra. Ul. Kruszwicka nr 3, ruina paacu. Nr negatywu 2164.
Fot. 136a. Jelenia Góra. Ul. Kruszwicka nr 3, ruina paacu. Nr negatywu 2165.
Fot. 136b. Jelenia Góra. Ul. Kruszwicka nr 49. Nr negatywu 2166.
Fot. 136c. Jelenia Góra. Ul. Kruszwicka nr 47. Nr negatywu 2167.
Fot. 137. Jelenia Góra. Ul. Lotnictwa 1, dom obecnie Szkoa Podstawowa. Nr negatywu 2199.
Fot. 138. Jelenia Góra. Ul. Lwówecka nr 20.
Fot. 139. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 3, 5. Nr negatywu 2279.
Fot. 140. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 7-23. Nr negatywu 2281.
Fot. 141. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja 27. Nr negatywu 2282.
Fot. 142. Jelenia Góra. Dawna szkoa ewangelicka, obecnie szkoa zawodowa ul. 1 Maja nr 39-41. Nr negatywu 2284.
Fot. 143. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 42, 44, 46. Nr negatywu 2285.
Fot. 144. Jelenia Góra. Dawny arsena wojskowy ul. 1 Maja 43. Nr negatywu 2467.
Fot. 145. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 47, 49. Nr negatywu 2294.
Fot. 146. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 49 naroe ul. ks. W. Kubsza. Nr negatywu 2296.
Fot. 147. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 52, 50, 48. Nr negatywu 2287.
Fot. 148. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja — skrzyowanie z ul. Wojska Polskiego. Nr negatywu 2297.
Fot. 149. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 53, 55, 57, naroe ul. ks. W. Kubsza. Nr negatywu 2295.
Fot. 150. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 54. Nr negatywu 2483.
Fot. 151. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 54 a. Nr negatywu 2484.
Fot. 152. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 58. Nr negatywu 2288.
Fot. 153. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 75, 73, 71. Nr negatywu 2300.
Fot. 154. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 75. Nr negatywu 2298.
Fot. 155. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 80, zabudowania dawnego browaru. Nr negatywu 2299.
Fot. 156. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja nr 84. Nr negatywu 2301.
Fot. 157. Jelenia Góra. Plebania i dom kantora kocioa p.w. w. Krzya, widok od ul. 1 Maja. Nr negatywu 2286.
Fot. 158. Jelenia Góra. Ruina domu ul. 1 Maja 41, pooonego na pónoc od cmentarza przy kociele aski. Nr negatywu 2293.
Fot. 159. Jelenia Góra. Ul. 1 Maja 54 b. Nr Negatywu 2458.
Fot. 160. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 2, 4. Nr negatywu 2723.
Fot. 161. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 9, wskazane uzupenienie zabudowy. Nr negatywu 2723.
Fot. 162. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 12. Nr negatywu 2584.
Fot. 163. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki — widok od ul. Wojska Polskiego. Nr negatywu 2581.
Fot. 164. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 16. Nr negatywu 2583.
Fot. 165. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 20. Nr negatywu 2582.
Fot. 166. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 26, 24. Nr negatywu 2628.
Fot. 166a. Jelenia Góra. Ul. J. Matejki nr 28. Muzeum Okrgowe. Nr negatywu 2630.
Fot. 167. Jelenia Góra. Ul. K. Miarki nr 7, 5. Nr negatywu 2383.
Fot. 168. Jelenia Góra. Ul. K. Miarki nr 8. Nr negatywu 2382.
Fot. 169. Jelenia Góra. Ul. K. Miarki nr17, 16 i ul. Spódzielcza. Nr negatywu 2375.
Fot. 170. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 1. Nr negatywu 2607.
Fot. 171. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 2, 4, 6. Nr negatywu 2608.
Fot. 172. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 5. Nr negatywu 2606.
Fot. 173. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 10, 8. Nr negatywu 2603.
Fot. 174. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 17, 19. Nr negatywu 2605.
Fot. 175. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 28-38. Nr negatywu 2542.
Fot. 175a. Jelenia Góra. Ul. A. Mickiewicza nr 44. Nr negatywu 2543.
Fot. 176. Jelenia Góra. Ul. H. Modrzejewskiej nr 1, 1a, 1b. Nr negatywu 2625.
Fot. 177. Jelenia Góra. Ul. Mroczna nr 1. Nr negatywu 2760.
Fot. 178. Jelenia Góra. Ul. Mroczna nr 1 — widok od strony ul. Krótkiej. Nr negatywu 2759.
Fot. 179. Jelenia Góra. Ul. Muzealna nr 1. Nr negatywu 2627.
Fot. 180. Jelenia Góra. Ul. Muzealna nr 2, 3. Nr negatywu 2631.
Fot. 181. Jelenia Góra. Muzeum Okrgowe, budynek B ul. Muzealna nr 9.
Fot. 182. Jelenia Góra. Dawna gospoda — ul. Nadbrzena nr 36. Nr negatywu 2151.
Fot. 183. Jelenia Góra. Plac Niepodlegoci nr 2. Nr negatywu 2732.
Fot. 184. Jelenia Góra. Plac Niepodlegoci. Nr negatywu 2727.
Fot. 184a. Jelenia Góra. Plac Niepodlegoci nr 4 od strony ul. Bankowej. Nr negatywu 2725.
Fot. 185. Jelenia Góra. Ul. C. K. Norwida nr 9. Nr negatywu 2557.
Fot. 186. Jelenia Góra. Ul. C. K. Norwida nr 13, 11. Nr negatywu 2553.
Fot. 187. Jelenia Góra. Ul. C. K. Norwida nr 15. Nr negatywu 2551.
Fot. 188. Jelenia Góra. Ul. C. K. Norwida nr 20, 18. Nr negatywu 2554.
Fot. 189. Jelenia Góra. Dawny dom opieki Pflegeheim ul. Obroców Pokoju nr 9. Nr negatywu 2399.
Fot. 190. Jelenia Góra. Dawne koszary obecnie Zespó Szkó Technicznych ul. Obroców Pokoju nr 10. Nr negatywu 2398.
Fot. 191. Jelenia Góra. Dawne koszary obecnie Zespó Szkó Technicznych ul. Obroców Pokoju nr 10 — dziedziniec. Nr negatywu 2405.
Fot. 191a. Jelenia Góra. Dawne koszary obecnie Zespó Szkó Technicznych ul. Obroców Pokoju nr 10 — brama wejciowa. Nr negatywu 2400.
Fot. 191b. Jelenia Góra. Dawne koszary obecnie Zespó Szkó Technicznych ul. Obroców Pokoju nr 10 — mur oporowy. Nr negatywu 2404.
Fot. 191c. Jelenia Góra. Dawne koszary obecnie Zespó Szkó Technicznych ul. Obroców Pokoju nr 10. Nr negatywu 2403.
Fot. 192. Jelenia Góra. Ul. Obroców Pokoju nr 14. Nr negatywu 2401.
Fot. 193. Jelenia Góra. Ul. Obroców Pokoju nr 24. Nr negatywu 2396.
Fot. 194. Jelenia Góra. Ul. Obroców Pokoju nr 26. Nr negatywu 2428.
Fot. 195. Jelenia Góra. Ul. Obroców Pokoju nr 27 a. Nr negatywu 2430.
Fot. 196. Jelenia Góra. Panorama zabudowa dawnych koszary i szpitala przy ul. Obroców Pokoju. Nr negatywu 2389.
Fot. 197. Jelenia Góra. Dawna elektrownia miejska ul. Obroców Pokoju nr 2 a. Nr negatywu 2427.
Fot. 198. Jelenia Góra. Budynek administracyjny gazowni miejskiej obecnie Dworzec PKS ul. Obroców Pokoju nr 1 a. Nr negatywu 2429.
Fot. 199. Jelenia Góra. Ul. S. Okrzei nr 10. Nr negatywu 2308.
Fot. 200. Jelenia Góra. Ul. S. Okrzei — widok zabudowy od ul. S. Klonowica. Nr negatywu 2309.
Fot. 201. Jelenia Góra. Ul. Rodzinna nr 3, 2, 1 — wjazd na Osiedle Robotnicze. Nr negatywu 2451.
Fot. 202. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 9, 7, 5. Nr negatywu 2444.
Fot. 203. Jelenia Góra. Ul. Rodzinna nr 6, 10-11, fragment Osiedla Robotniczego. Nr negatywu 2450.
Fot. 204. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 17, 19. Nr negatywu 2447.
Fot. 205. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 35-33-31. Nr negatywu 2449.
Fot. 206. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 37-39. Nr negatywu 2448.
Fot. 207. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 52-58. Nr negatywu 2460.
Fot. 208. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 67-87. Nr negatywu 2455.
Fot. 209. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 67, 69, 71. Nr negatywu 2452.
Fot. 210. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 73, 75. Nr negatywu 2453.
Fot. 211. Jelenia Góra. Ul. Osiedle Robotnicze nr 87, 85, 83. Nr negatywu 2454.
Fot. 212. Jelenia Góra. Ul. I. Paderewskiego nr 3. Nr negatywu 2457.
Fot. 213. Jelenia Góra. Ul. I. Paderewskiego nr 8.
Fot. 214. Jelenia Góra. Ul. Pijarska nr 1, 2. Nr negatywu 2480.
Fot. 215. Jelenia Góra. Ul. Pijarska nr 13, 12. Nr negatywu 2441.
Fot. 216. Jelenia Góra. Ul. Pijarska nr 26, 27, 28. Nr negatywu 2442.
Fot. 217. Jelenia Góra. Ul. Pijarska nr 31, 30, 29. Nr negatywu 2443.
Fot. 218. Jelenia Góra. Ul. Podwale — schody prowadzce z ul. Fortecznej. Nr negatywu 2439.
Fot. 219. Jelenia Góra. Ul. Podwale nr 11, 12, 13. Nr negatywu 2438.
Fot. 220. Jelenia Góra. Ul. Podwale nr 14, 15, 16, 17. Nr negatywu 2440.
Fot. 221. Jelenia Góra. Archiwum Pastwowe ul. Podwale nr 27. Nr negatywu 2262.
Fot. 222. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 1 h, 1 g. Nr negatywu 2487.
Fot. 222a. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 14. Nr negatywu 2486.
Fot. 223. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 3, 5. Nr negatywu 2504.
Fot. 224. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 9, 7, 5. Nr negatywu 2505.
Fot. 225. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 19. Nr negatywu 2506.
Fot. 225a. Jelenia Góra. Ul. W. Pola — Jelfa. Nr negatywu 2507.
Fot. 225b. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 21 — Jelfa. Nr negatywu 2511.
Fot. 226. Jelenia Góra. Ul. W. Pola nr 51.
Fot. 227. Jelenia Góra. Ul. Powstania Listopadowego nr 4, naroe z ul. I. Daszyskiego. Nr negatywu 2128.
Fot. 228. Jelenia Góra. Ul. Powstania Styczniowego nr 9, naroe z ul. R. Traugutta. Nr negatywu 2124.
Fot. 229. Jelenia Góra. Ul. Powstania Styczniowego nr 13. Nr negatywu 2125.
Fot. 230. Jelenia Góra. Ul. Powstaców lskich nr 16, 15. Nr negatywu 2521.
Fot. 231. Jelenia Góra. Ul. Powstaców lskich nr 19 a, 19, 18. Nr negatywu 2520.
Fot. 231a. Jelenia Góra. Ul. Sudecka od strony skrzyowania z ul. Wojska Polskiego, Miejski Orodek Dokumentacji Geodezyjnej, Kolegium d/s Wykrocze. Nr negatywu 2575.
Fot. 232. Jelenia Góra. Ul. Powstaców Wielkopolskich nr 2, 4. Nr negatywu 2133.
Fot. 233. Jelenia Góra. Ul. Poznaska nr 4. Nr negatywu 2411.
Fot. 234. Jelenia Góra. Ul. Marszaka J. Pisudskiego nr 11, 9, 7, 5. Nr negatywu 2313.
Fot. 235. Jelenia Góra. Ul. Marszaka J. Pisudskiego nr 15, 17, 19. Nr negatywu 2314.
Fot. 236. Jelenia Góra. Ul. Marszaka J. Pisudskiego nr 33, skrzyowanie z ul. Sudeck. Nr negatywu 2315.
Fot. 237. Jelenia Góra. Ul. Marszaka J. Pisudskiego nr 40. Nr negatywu 2316.
Fot. 238. Jelenia Góra. Ul. Pocztowa nr 1, skrzyowanie z ul. S. Okrzei. Nr negatywu 2310.
Fot. 239. Jelenia Góra. Ul. Pocztowa nr 6. Nr negatywu 2311.
Fot. 240. Jelenia Góra. Poczta przy ul. Pocztowej. Nr negatywu 2312.
Fot. 241. Jelenia Góra. Ul. B. Prusa nr 5. Nr negatywu 2147.
Fot. 242. Jelenia Góra. Ul. B. Prusa nr 12, naroe ul. M. Wakowicza nr 2. Nr negatywu 2146.
Fot. 243. Jelenia Góra. Osiedle omnickie — ul. Przyboczna. Nr negatywu 2711.
Fot. 244. Jelenia Góra. Osiedle omnickie — ul. Przyboczna nr 9, 11, 13. Nr negatywu 2710.
Fot. 245. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — elewacja poudniowa ratusza. Nr negatywu 2255.
Fot. 246. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — Ratusz, elewacja pónocna. Nr negatywu 2248.
Fot. 247. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — zabudowa bloku ródrynkowego. Nr negatywu 2254.
Fot. 247a. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — zabudowa bloku ródrynkowego. Nr negatywu 2249.
Fot. 248. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja zachodnia. Nr negatywu 2250.
Fot. 249. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja pónocna, cz wschodnia. Nr negatywu 2251.
Fot. 250. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja pónocna, cz zachodnia. Nr negatywu 2252.
Fot. 251. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja poudniowa, cz wschodnia. Nr negatywu 2253.
Fot. 252. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja zachodnia. Nr negatywu 2256.
Fot. 253. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy — pierzeja poudniowa, cz pierzei zachodniej. Nr negatywu 2257.
Fot. 254. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy nr 47. Nr negatywu 2762.
Fot. 254a. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy nr 47. Nr negatywu 2763.
Fot. 254b. Jelenia Góra. Plac Ratuszowy nr 47. Nr negatywu 2740.
Fot. 255. Jelenia Góra. Osiedle omnickie — Plac Róany. Nr negatywu 2435.
Fot. 256. Jelenia Góra. Ul. S. Skaryskiego nr 6.
Fot. 257. Jelenia Góra. Ul. Sowiaska nr 16 naroe z ul. Ziemowita. Nr negatywu 2523.
Fot. 258. Jelenia Góra. Ul. Sowiaska nr 20 naroe z Powstaców lskich. Nr negatywu 2522.
Fot. 258a. Jelenia Góra. Ul. Sowiaska nr 15, 17, 19. Nr negatywu 2525.
Fot. 259. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 4, 2. Nr negatywu 2609.
Fot. 260. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 16. Nr negatywu 2550.
Fot. 260a. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 36. Nr negatywu 2548.
Fot. 261. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 41 a, 44, 46. Nr negatywu 2547.
Fot. 261a. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 50a. Nr negatywu 2546.
Fot. 261b. Jelenia Góra. Ul. J. Sowackiego nr 62, 60. Nr negatywu 2546.
Fot. 262. Jelenia Góra. Ul. M. Skodowskiej-Curie nr 12. Nr negatywu 2614.
Fot. 263. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 6, 4, 2. Nr negatywu 2423.
Fot. 264. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 13, 11, 9, 7. Nr negatywu 2413.
Fot. 265. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 18, 16, 14, 12, 10. Nr negatywu 2419.
Fot. 266. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 19. Nr negatywu 2412.
Fot. 267. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 20/22, 24, 26. Nr negatywu 2420.
Fot. 267a. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 23. Nr negatywu 2172.
Fot. 268. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 25. Nr negatywu 2172.
Fot. 268a. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 25. Nr negatywu 2171.
Fot. 269. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 30, 28, 26. Nr negatywu 2416.
Fot. 270. Jelenia Góra. Ul. Jana III Sobieskiego nr 32. Nr negatywu 2414.
Fot. 271. Jelenia Góra. Ul. Solna. Nr negatywu 2277.
Fot. 272. Jelenia Góra. Ul. Spódzielcza nr 7. Nr negatywu 2366.
Fot. 272a. Jelenia Góra. Ul. Spódzielcza nr 5. Nr negatywu 2368.
Fot. 273. Jelenia Góra. Ul. Spódzielcza nr 6. Nr negatywu 2367.
Fot. 274. Jelenia Góra. Ul. Spódzielcza nr 20, 18. Nr negatywu 2369.
Fot. 275. Jelenia Góra. Ul. Szkolna nr 4, 5, 6. Nr negatywu 2765.
Fot. 276. Jelenia Góra. Ul. Szkolna nr 6/7, 8. Nr negatywu 2764.
Fot. 277. Jelenia Góra. Ul. Szkolna nr 1, w tle ul. Mroczna 1. Nr negatywu 2761.
Fot. 278. Jelenia Góra. Ul. Szewska. Nr negatywu 2122.
Fot. 279. Jelenia Góra. Ul. witojaska. Nr negatywu 2496.
Fot. 280. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 1. Nr negatywu 2564.
Fot. 281. Jelenia Góra. Komenda Miejskiej Stray Poarnej ul. Sudecka nr 1. Nr negatywu 2720.
Fot. 281a. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 1, od strony ul. Bankowej budynek Stray Poarnej. Nr negatywu 2563.
Fot. 282. Jelenia Góra. Ul. Sudecka, skrzyowanie z ul. J. Pisudskiego. Nr negatywu 2565.
Fot. 283. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 11, 7. Nr negatywu 2568.
Fot. 284. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 16. Nr negatywu 2571.
Fot. 285. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 17, 12. Nr negatywu 2570.
Fot. 286. Jelenia Góra. Ul. Sudecka nr 27. Nr negatywu 2577.
Fot. 287. Jelenia Góra. Urzd Miejski ul. Sudecka nr 29. Nr negatywu 2573.
Fot. 288. Jelenia Góra. Ul. Teatralna szkoa — raca forma architektoniczna nowej sali gimnastycznej. Nr negatywu 2580.
Fot. 288a. Jelenia Góra. Ul. Teatralna 14. Nr negatywu 2579.
Fot. 289. Jelenia Góra. Ul. Tkacka nr 11 — zabudowa osiedla. Nr negatywu 2153.
Fot. 290. Jelenia Góra. Ul. Tkacka nr 14, 15 — zabudowa osiedla. Nr negatywu 2155.
Fot. 290a. Jelenia Góra. Ul. Tkacka nr 16, 15 — zabudowa osiedla. Nr negatywu 2154.
Fot. 291. Jelenia Góra. Ul. Tkacka nr 19. Nr negatywu 2156.
Fot. 291a. Jelenia Góra. Ul. Transportowa nr 7, 5, 3, 1. Nr negatywu 2381.
Fot. 292. Jelenia Góra. Ul. R. Traugutta. Nr negatywu 2123.
Fot. 293. Jelenia Góra. Ul. M. Wakowicza nr 31, 29, 27. Nr negatywu 2140.
Fot. 294. Jelenia Góra. Ul. M. Wakowicza nr 28, 26, 24. Nr negatywu 2141.
Fot. 295. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 5, dawny myn Fischermühle. Nr negatywu 2394.
Fot. 295a. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 8, dawna szkoa katolicka, obecnie dom mieszkalny. Nr negatywu 2363.
Fot. 296. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 24, widoczna konstrukcja ryglowa ciany. Nr negatywu 2362.
Fot. 297. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 28, Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska we Wrocawiu, Delegatura w Jeleniej Górze — przykad wspóczesnej budowli nawizujcej charakterem do architektury regionalnej. Nr negatywu 2361.
Fot. 297a. Jelenia Góra. Ul. Warszawska 28, Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska we Wrocawiu, Delegatura w Jeleniej Górze — przykad wspóczesnej budowli nawizujcej charakterem do architektury regionalnej. Nr negatywu 2360.
Fot. 298. Jelenia Góra. Ul. L. Waryskiego 3, 5, 7. Nr negatywu 2512.
Fot. 299. Jelenia Góra. Ul. L. Waryskiego 6, 8. Nr negatywu 2515.
Fot. 300. Jelenia Góra. Ul. L. Waryskiego 11. Nr negatywu 2514.
Fot. 301. Jelenia Góra. Ul. R. Weigla 2-8.
Fot. 302. Jelenia Góra. Ul. R. Weigla 4 — dekoracja wejcia do klatki schodowej.
Fot. 303. Jelenia Góra. Ul. Wesoa — zabudowa osiedla domów jednorodzinnych z lat 20. XX w. kontynuowana wspóczenie. Nr negatywu 2325.
Fot. 304. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 6, naroe z ul. I. Paderewskiego. Nr negatywu 2456.
Fot. 305. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 11. Nr negatywu 2458.
Fot. 306. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 12, 13. Nr Negatywu 2459.
Fot. 306a. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 28.
Fot. 307. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 41.
Fot. 308. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 41 — kamienny portal z dat 1828.
Fot. 309. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 80 a.
Fot. 310. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 93.
Fot. 311. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 110 a.
Fot. 312. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 107, dom po remoncie zachowujcym konstrukcj przysupow i form dachu.
Fot. 313. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 113.
Fot. 314. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 128. Nr negatywu 2340.
Fot. 314a. Jelenia Góra. Ul. Wiejska 128. Nr negatywu 2341.
Fot. 315. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 10, 8, 4, 4. Nr negatywu 2304.
Fot. 316. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 11, 9, 7. Nr negatywu 2305.
Fot. 317. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 16, 18, 20. Nr negatywu 2307.
Fot. 318. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 28, 26, 24, naroe z ul. Armii Krajowej 13. Nr negatywu 2796.
Fot. 319. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 38 — Teatr Miejski. Nr negatywu 2789.
Fot. 320. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 51, 53 i Sudecka 18, 20. Nr negatywu 2790.
Fot. 321. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego — Sudecka 29, Urzd Miejski. Nr negatywu 2791.
Fot. 321a. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego nr 40a. Nr negatywu 2578.
Fot. 322. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 48, 46, 44. Nr negatywu 2596.
Fot. 323. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 52, 50. Nr negatywu 2597.
Fot. 324. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 54. Nr negatywu 2598.
Fot. 325. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 56, budynek sdu, skrzydo poudniowe. Nr negatywu 2831.
Fot. 326. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 56, budynek sdu, skrzydo wschodnie od strony ul. A. Grottgera. Nr negatywu 2599.
Fot. 326a. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego, budynek sdu, skrzydo wschodnie od strony ul. A. Grottgera. Nr negatywu 2600.
Fot. 327. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 58, 60. Nr negatywu 2601.
Fot. 328. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 62, 64, 66. Nr negatywu 2832.
Fot. 329. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 64, 62, 60. Nr negatywu 2604.
Fot. 330. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 73. Nr negatywu 2632.
Fot. 330a. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 77. Nr negatywu 2622.
Fot. 330b. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 83. Nr negatywu 2621.
Fot. 331. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 87. Nr negatywu 2620.
Fot. 332. Jelenia Góra. Ul. Wojska Polskiego 93, 91. Nr negatywu 2618.
Fot. 333. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 7, naroe z ul. J. Pisudskiego. Nr negatywu 2318.
Fot. 334. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 10, 8, 6. Nr negatywu 2319.
Fot. 335. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 17. Nr negatywu 2613.
Fot. 335a. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci. Nr negatywu 2847.
Fot. 335b. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci. Nr negatywu 2851.
Fot. 336. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 22-20. Nr negatywu 2858.
Fot. 337. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 25, 23, 21. Nr negatywu 2612.
Fot. 338. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 27, 25, naroe z ul. A. Mickiewicza. Nr negatywu 2611.
Fot. 338a. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci park Zizki. Nr negatywu 2134.
Fot. 339. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 37, 35, 33 — skwer u zbiegu z ul. Wojska Polskiego. Nr negatywu 2610.
Fot. 340. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 38. Nr negatywu 2132.
Fot. 340a. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 28. Nr negatywu 2866.
Fot. 341. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 49. Nr negatywu 2132.
Fot. 342. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 50, 48, 46, naroe z ul. R. Traugutta. Nr negatywu 2129.
Fot. 343. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 51, 53, 55, naroe z ul. G. Morcinka. Nr negatywu 2131.
Fot. 344. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 52, naroe z ul. R. Traugutta 1, 3. Nr negatywu 2130.
Fot. 345. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 65, 67, naroe z ul. L. Wyczókowskiego 2, 4. Nr negatywu 2135.
Fot. 346. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 63, naroe z ul. L. Wyczókowskiego 1. Nr negatywu 2136.
Fot. 347. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 70. Nr negatywu 2137.
Fot. 348. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 72, na portalu data 1804. Nr negatywu 2138.
Fot. 349. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 80, na portalu data 1837. Nr negatywu 2149.
Fot. 350. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 98-96. Nr negatywu 2159.
Fot. 351. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 106-88. Nr negatywu 2158.
Fot. 351a. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci nr 105, 103, 101, 94. Nr negatywu 2157.
Fot. 352. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 131. Nr negatywu 2160.
Fot. 353. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 74, zajazd. Nr negatywu 2207.
Fot. 353a. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 12. Nr negatywu 2652.
Fot. 354. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 48. Nr negatywu 2665.
Fot. 355. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 51. Nr negatywu 2656.
Fot. 356. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 62. Nr negatywu 2204.
Fot. 357. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 69, myn. Nr negatywu 2202.
Fot. 358. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 83, dawna nowa szkoa katolicka. Nr negatywu 2659.
Fot. 359. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 107. Nr negatywu 2662.
Fot. 360. Jelenia Góra — Maciejowa. Ul. Wrocawska 108. Nr negatywu 2208.
Fot. 361. Jelenia Góra. Ul. L. Wyczókowskiego 15, 13, 11. Nr negatywu 2142.
Fot. 362. Jelenia Góra. Ul. L. Wyczókowskiego 14, 12 naroe z M. Wakowicza. Nr negatywu 2143.
Fot. 363. Jelenia Góra. Ul. L. Wyczókowskiego 16. Nr negatywu 2144.
Fot. 364. Jelenia Góra. Ul. S. Wyspiaskiego 11. Nr negatywu 2145.
Fot. 364a. Jelenia Góra. Ul. S. Wyspiaskiego nr od 18-28, wzniesiony ok. 1950 r. Nr negatywu 2300.
Fot. 365. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 31, 29. Nr negatywu 2728.
Fot. 366. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 33, 35, skrzyowanie z ul. Bolesawa Chrobrego 2. Nr negatywu 2729.
Fot. 367. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 33, 35. Nr negatywu 2747.
Fot. 368. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 41, 43. Nr negatywu 2748.
Fot. 369. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 45, skrzyowanie z ul. J. Sobieskiego. Nr negatywu 2418.
Fot. 370. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego 42, 44, 46. Nr negatywu 2730.
Fot. 371. Jelenia Góra. Ul. Ksidza kardynaa S. Wyszyskiego — wylot ul. Grodzkiej. Nr negatywu 2415.
Fot. 372. Jelenia Góra. Wzgórze Krzywoustego — wiea widokowa. Nr negatywu 2845.
Fot. 373. Jelenia Góra. Ul. Zachodnia. Nr negatywu 2380.
Fot. 374. Jelenia Góra. Ul. L. Zamenhoffa 2. Nr negatywu 2587.
Fot. 375. Jelenia Góra. Ul. L. Zamenhoffa 4. Nr negatywu 2588.
Fot. 376. Jelenia Góra. Ul. L. Zamenhoffa 10, 12, 14. Nr negatywu 2593.
Fot. 377. Jelenia Góra. Ul. Zauek 18, na portalu data 1705. Nr negatywu 2391.
Fot. 377a. Jelenia Góra. Ul. Zauek nr 27. Nr negatywu 2392.
Fot. 378. Jelenia Góra. Ul. Zauek 33, 31, 32. Nr negatywu 2393.
Fot. 379. Jelenia Góra. Ul. Ziemowita 6. Nr negatywu 2524.
Fot. 380. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 1, 3, 5, naroe z ul. Drukarsk. Nr negatywu 2501.
Fot. 381. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 2, 4, 6, 8, 10. Nr negatywu 2503.
Fot. 382. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 5.
Fot. 383. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 10.
Fot. 384. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 9, 7, naroe z ul. witojask. Nr negatywu 2500.
Fot. 385. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 13. Nr negatywu 2499.
Fot. 385a. Jelenia Góra. Ul. Zotnicza 19. Nr negatywu 2526.
Fot. 386. Jelenia Góra. Ul. S. eromskiego 5, do wasny architekta, wzniesiony 1925-1926. Nr negatywu 2136.
KOLEJ, MOSTY, PRZEMYS I TECHNIKA
Fot. 387. Jelenia Góra. Dworzec kolejowy Jelenia Góra, ul. 1 Maja. Nr negatywu 2302.
Fot. 388. Jelenia Góra. Dworzec kolejowy Jelenia Góra — zabudowa kolejowa wza. Nr negatywu 2508.
Fot. 389. Jelenia Góra.Dworzec kolejowy Jelenia Góra Zachodnia ul. K. Miarki nr 10. Nr negatywu 2379.
Fot. 390. Jelenia Góra. Wiadukt kolejowy nad Bobrem. Nr negatywu 2797.
Fot. 391. Jelenia Góra. Wiadukt kolejowy nad Bobrem. Nr negatywu 2804.
Fot. 392. Jelenia Góra. Wiadukt bocznicy kolejowej do zakadów kartonau. Nr negatywu 2498.
Fot. 393. Jelenia Góra. Most witego Jana nad Bobrem. Nr negatywu 2245.
Fot. 393a. Jelenia Góra. Most witego Jana nad Bobrem. Nr negatywu 2246.
Fot. 393b. Jelenia Góra. Wiadukt kolejowy midzy ul. Wiejsk a Flisaków.
Fot. 394. Jelenia Góra. Most na Bobrze w Grabarowie — widok od ul. W. Pola.
Fot. 395. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 161, 163 — dawna zajezdnia tramwajowa, obecnie MPGK. Nr negatywu 2169.
Fot. 396. Jelenia Góra. Dawna rzenia miejska obecnie Jelfa ul. W. Pola nr 21. Nr negatywu 2509.
Fot. 397. Jelenia Góra. Dawna rzenia miejska obecnie Jelfa ul. W. Pola nr 21. Nr negatywu 2510.
Fot. 398. Jelenia Góra. Elektrownia wodna na Mynówce — ul. Lwówecka nr 1a. Nr negatywu 2402.
Fot. 399. Jelenia Góra. Elektrownia wodna na Mynówce — ul. Lwówecka nr 1a. Nr negatywu 2406.
Fot. 400. Jelenia Góra. Przepompownia ul. Lwówecka nr 2.
Fot. 401. Jelenia Góra. Hala fabryczna wzniesiona w 1901 — Zremb ul. Jana III Sobieskiego nr 53. Nr negatywu 2385.
Fot. 402. Jelenia Góra. Hala fabryczna wzniesiona w 1901 — Zremb ul. Jana III Sobieskiego nr 53. Nr negatywu 2384.
Fot. 403. Jelenia Góra. Hala ul. Spódzielcza nr 27. Nr negatywu 2376.
Fot. 404. Jelenia Góra. Hala ul. Spódzielcza nr 27. Nr negatywu 2378.
Fot. 405. Jelenia Góra. Budynek administracyjno-gospodarczy ul. Spódzielcza nr 27. Nr negatywu 2377.
Fot. 406. Jelenia Góra. Ul. L. Waryskiego — dawne zakady Linke Hoffmann obecnie Jeleniogórskie Zakady Optyczne. Nr negatywu 2513.
Fot. 407. Jelenia Góra. Ul. Wolnoci 127 — dawna cegielnia. Nr negatywu 2161.
Fot. 408. Jelenia Góra. Teren dawnych zakadów przemysowych — Jelchem. Widok od zachodu z Trasy Czeskiej. Nr negatywu 2830.
Fot. 409. Jelenia Góra. Jelchem. Widok od poudnia od ul. Warszawskiej. Nr negatywu 2359.
Spis MAP
1. Rozwój historyczny, skala 1:10 000.
2. Analiza charakteru zabudowy, skala 1:10 000.
3. Analiza kompozycji i krajobrazu miasta, skala 1:10 000.
4. Ochrona zabytków archeologicznych, skala 1:10 000.
5. Strefy ochrony konserwatorskiej, skala 1:10 000.
6. Katalog zabytków i szczegóowe wytyczne konserwatorskie, skala 1:1 000 i 1:2 000 (arkusze formatu A1).
Budowle i zespoy wpisane do rejestru zabytków architektury i budownictwa
Orodek staromiejski w granicach redniowiecznych fortyfikacji.
Wpisany do rejestru zabytków nr 364 decyzja z dnia 25.11.1956 r. w granicach redniowiecznych murów obronnych, ponownie pod nr 826/J decyzja z dnia 16.03.1984 r.
Budowle i zespoy sakralne
Koció par. p.w. w. Erazma i Pankracego
Wzmiankowany w 1288 r., odbudowany po poarze z 1303 r., obecna budowla z ok. 1380 r. i I tercji XV w., po poarach odbudowany w l. 1550-1552, 1662. Wpisany do rejestru zabytków nr 83 dnia 29.03.1949 r.
Dawna szkoa ewangelicka, od 1669 dom parafialny, obecnie plebania kocioa p.w. w. Erazma i Pankracego. Pl. Kocielny 1/2, wzniesiona w 1566 r. na miejscu spalonej w 1549 r. poprzedniej, przebudowana w 1672 r.. Wpisana do rejestru zabytków pod nr 1082 decyzj z dnia 20.03.1964 r.
Zespó ewangelickiego kocioa aski ob. koció rzymskokatolicki garnizonowy p.w. witego Krzya
a. Koció p.w. witego Krzya, wzniesiony w l. 1709-1718; arch. M. Frantz, w 1809 r. w poarze spona kopua wraz z hemem, odbud. w 1910 r.. Wpisany do rejestru zabytków pod nr 996 dnia 10.10.1963 r.
b. Plebania kocioa p.w. witego Krzya, ul. 1 Maja 45, wzniesiona w latach 1709-1712 przez arch. M. Frantza jako dom kantorów (Kantorhaus). Wpisana do rejestru zabytków pod nr 1101 decyzja z dnia 10.2.1992 r.
c. Cmentarz wokó kocioa p.w. witego Krzya z murem cmentarnym i zespoem 19 kaplic grobowych. Zaoony wspóczenie z budow kocioa, kaplice wznoszone w l. 1716-1770, w latach 1935-37 wykonano nowe ogrodzenie zespou, proj. bramy J. Vonka., po 1945 r. kaplice w duym stopniu zdewastowane, obecnie w trakcie renowacji. Wpisany do rej. zabytków pod nr 617 decyzja z dnia 01.09.1959 r.
Koció filialny p.w. w. Anny
— umieszczony przy wiey Bramy Wojanowskiej w bastei, pierwszy raz wzmiankowany w 1516 r., zniszczony w 1634 r., przebudowany 1708-1709, 1715, remontowany 1933 r. (nowe pokrycie dachowe). Wpisany do rejestru zabytków pod nr 1081 decyzja z dnia 20.03.1964 r.
Koció prawosawny p.w. Apostoów Piotra i Pawa, dawny rzymskokatolicki p.w. NMP, wzmiankowany w 1453, zniszczony w 1634, odbud. 1737-1738, remontowany w latach 20. oraz 1952 r. Wpisany do rejestru zabytków nr 715 decyzja z dnia 26.08.1960 r.
Koció parafialny w Strupicach, nastpnie filialny, cmentarny (ok. 1884 r.) p.w. w. Jerzego, ob. parafialny p.w. w. Wojciecha, ul. S. Moniszki i M. K. Ogiskiego. Mur., ok. 1500, pocz. XVII w., 1723, 1747, 1749, 1932, 1964-1970, 1980-1982. Wpisany do rejestru zabytków nr 1425 decyzja z dn. 23.09.1965.
Zespó cmentarza komunalnego przy ul. Sudeckiej. Rejestr zabytków nr 867/J z dnia 22.02.1985 r.
a. Cmentarz, zaoony przypuszczalnie w ostatniej wierci XIX w., powikszony okoo 1913 r. oraz w okresie powojennym. Na terenie cmentarza zachowany take dawny budynek administracyjny, bramny, ogrodzenie. Rejestr zabytków nr 867/J decyzja z dnia 22.02.1985 r.
b. Kaplica cmentarna i krematorium, mur., 1914. Rejestr zabytków nr 867/J decyzja z dnia 22.02.1985 r.
Mury obronne miasta, baszta Grodzka, baszta Wojanowska, wiea bramy Zamkowej i basteje, pierwszy piercie obwarowa pochodzi zapewne z koca XIV w., w kocu XV w. wybudowano drugi, zewntrzny piercie; wiea bramy Zamkowej czciowo spalona w poarze z 1549 r., odbudowana w 1584 r., w 1836 r. kopua zmieniona na dach; baszta i wiea Wojanowska powstay w kocu XV w., wiea przebudow. w 1590 r. i w latach 1759 — 63 (barokowy hem). Wpisane do rejestru zabytków nr 614 decyzja z dnia 28.08.1959 r.
Poszczególne obiekty lub zespoy w ukadzie topograficznym
Dom ul. Armii Krajowej nr 9, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 1076/J z dnia 18.06.1991.
Kamienica ul. Duga nr 4-5, ob. dom handlowy, mur., pocz. XIX w. przebud. 1894, remont w l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 735/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 6, mur., k. XVIII w. przebud. 1879, 1883, 1899, 1904, l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 736/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 7, mur., k. XVIII w., 1898 arch. E de Lalande i Schmidt, remont w l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 737/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 8, mur., XVIII w., przebud. 1889 arch. E. De Lalande, 1934 arch. Bracia Albert projekt fasady. Rejestr zabytków nr 738/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 11, mur., 1903 przebud. werandy 1913, 1920, 1923, 1936. Rejestr zabytków nr 739/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 13, mur., ok. 1904 arch. E. de Lalande i Schmidt. Rejestr zabytków nr 740/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 14, mur., po. XVIII w. przebud. 1899, arch. Beer. Rejestr zabytków nr 741/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga 18, mur., XVIII w. przebud. 1909 arch. de Lalande. Rejestr zabytków nr 742/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 19, mur., XVIII w. przebud. 1892, arch. Beer, 1908, arch M. Weist, 1922 (elewacja) arch. bracia Albert, 1929. Rejestr zabytków nr 743/J z dnia 17. 05. 1982 r.
Kamienica ul. Duga nr 20, mur., XVIII w. przebud. 1893, 1915. Rejestr zabytków nr 744/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Duga 21, mur., pocz. XVIII w. przebud. 1902, 1925. Rejestr zabytków nr 745/J z dnia 17.05.1982 r.
Willa ul. J. Grabowskiego nr 7, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 1070/J decyzja z dnia 13.05.1991 r. (wpis obejmuje will i ogród).
Kamienica ul. Grodzka nr 1, mur., 2 po. XVIII w. ob. Bank lski, przebud. 1875, 1886, 1903, l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 721/J z dnia 07.05.1982 r.
Kamienica ul. Grodzka nr 2, mur., XVIII/XIX w. przebud. 1888, arch. Beer, 1911, l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 722/J z dnia 17.05.1982 r.
Kamienica ul. Grodzka nr 3, mur., 1889 arch. Lange. Rejestr zabytków nr 723/J z dnia 07.05.1982 r.
Kamienica ul. Grodzka nr 4, mur., pocz. XVII w. przebud. XVIII w., 1919, 1931, l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 724/J z dnia 07.05.1982 r.
Kamienica ul. Grodzka nr 5, mur., XVIII w. przebud. k. XIX w. Rejestr zabytków nr 725/J z dnia 07.05.1982 r.
Kamienica ul. Grodzka nr 6, mur., ok. 1899. Rejestr zabytków nr 726/J z dnia 07.05.1982 r.
Kamienica ul. Groszowa nr 6 wraz z przybudówk, mur., 1767 r. Rejestr zabytków nr 1347/J z dnia 02.11.1998 r.
Dom ul. A. Grottgera nr 1, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 921/J z dnia 29.08.88 r.
Grunwaldzka nr 31 — dom mieszkalno-gospodarczy wzn. w II po. XVIII w., przebud. w l. 20. XX w.. Wpisany do rejestru zabytków w nr 520/J decyzja z 11.10.1978 r.
Jana Pawa II 18 (d. ul. Legnicka 10) — wzn. ok. 1902 r., kompleks budynków secesyjnych; willa z budynkami towarzyszcymi otoczona ogrodem, ob. Instytut Inynierii i Ochrony rodowiska — Zakad Badawczo-Wdroeniowy Politechniki Wrocawskiej. Wpisany do rejestru zabytków nr 814/J decyzja z dnia 08.03.1984 r.
a. Willa Wpisana do rejestru zabytków nr 814/J decyzja z dnia 08.03.1984 r.
b. Budynek mieszkalny
c. Pawilon ogrodowy — drewniany
d. Gara
e. Ogrodzenie — zachowana dwuskrzydowa brama gówna: skrzyda bramy z kutych metalowych krat, osadzone w murowanych wgarach wyoonych ceg klinkierow.
Kamienica ul. Jasna nr 1, mur., XVIII w. przebud. 2 po. XIX w. Rejestr zabytków nr 727/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 2, mur., XVIII w. przebud. 1884 r. arch. Lange. Rejestr zabytków nr 728/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 3, mur., XVIII w. przebud.: 1885 r., 1905 r., 1912 r., 1914 r., 1925 r., 1929 r. Rejestr zabytków nr 1083 decyzja z dnia 20.03.1964 r., ponownie pod nr 729/J decyzja z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 5, mur., XVIII w., przebud. 2 po. XIX w. Rejestr zabytków nr 730/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 7, mur., XVIII w., przebud. 2 po. XIX w., przebudowa sklepu 1926 r. arch. bracia Albert. Rejestr zabytków nr 731/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 11, mur., k. XIX w., ob. bank, przebud. 1887 r., 1901 r., 1903., 1904., l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 732/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. Jasna nr 14, mur., XVIII w., przebud. 2 po. XIX w., rozbudowa o skrzyda 1887 r. arch. Ike, l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 733/J z dnia 14.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Kasprowicza nr 15, mur., 4 w. XVIII w. Rejestr zabytków nr 720/J decyzja z dnia 13.04.1982 r.
Willa ul. J. Kasprowicza nr 56, mur., pocz. XX w. Rejestr zabytków nr 1146/J decyzja z dnia 16.07.1993 r.
Sierociniec, ul. J. Kiliskiego nr 16, mur., XVIII w. przebud. XIX w. Rejestr zabytków nr 920/J z dnia 28.12.1988 r.
Willa ul. S. Klonowica nr 7, mur., 1882 r. Rejestr zabytków nr 1308/J z dnia 17.07.1997 r.
Kamienica ul. S. Klonowica nr 14, mur., 1906 r. Rejestr zabytków nr 1243/J decyzja z dnia 27.11.1995 r.
Liceum Ogólnoksztacce im. St. eromskiego ul. J. Kochanowskiego nr 18, (Oberrealschule und Realgymnasium), mur., 1913-1914, projekt i kierownictwo budowy miejski radca budowlany Richard Kühnemann. Rejestr zabytków nr 964/J decyzja z dnia 30.03.99 r.
Kamienica ul. M. Konopnickiej nr 3, mur., XVIII w. przebud. XIX w., w tym parter 1885 r. i 1891 r., l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 1092/J z dnia 09.11.1991 r.
Kamienica ul. M. Konopnickiej nr 6, mur., 2 po. XVIII w. przebud. pocz. XX w. l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 1282/J z dnia 14.01.1997 r.
Kamienica ul. M. Konopnickiej nr 8 wraz z dwoma przybudówkami, mur., XVIII w. przebud. pocz. XX w. l. 90 XX w. Rejestr zabytków nr 1283/J decyzja z dnia 20.01.1997 r.
Kamienica ul. M. Konopnickiej nr 10 wraz z oficyn, mur., k. XVIII w. przebud. w k. XIX w., schody 1886, przebud. parteru w 1904, przebud. sklepu 1929. Rejestr zabytków nr 1284/J decyzja z dnia 27.01.1997 r.
Kamienica ul. M. Konopnickiej nr 21, mur., 1899 r., arch. Lalande i Schmidt, ob. sklep i biura. Rejestr zabytków nr 1052/J z dnia 05.11.1990 r.
Dawny paac miejski (Gartenhaus) ul. M. Kopernika, od 1850 r. sd okrgowy, nastpnie siedziba Katholische Gemeinde— u. Vereinshaus, obecnie w skrzydle zachodnim zakon Sióstr Magdalenek, mur., po 1780, by moe na zrbie budynku kolegium jezuickiego (wybudowane ok. 1669 r., zburzone lub czciowo rozebrane ok. 1780), wntrza przebudowywane w 1850 r. oraz w latach 1972-1975. Rejestr zabytków nr 649/J z 04.08.1980
Dom - budynek biurowy Wzgórze T. Kociuszki nr 2, mur., 1 w. XX w. Rejestr zabytków nr 734/J z dnia 17.05.1982 r.
Willa ob. przedszkole ul. I. Krasickiego nr 6, mur., 1 w. XX w. Rejestr zabytków nr 1278/J z dnia 18.11.1996 r. (wpis obejmuje will wraz z ogrodem)
Dom ul. Krótka nr 3, mur., 4 w. XIX w. przebud. 1885 r., 1913 r., arch. bracia Albert, dawny teatr, ob. kino. Rejestr zabytków nr 753/J decyzja z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Krótka nr 4, mur., XVIII w. przebud. 2 po. XIX w. Rejestr zabytków nr 754/J decyzja z dnia 21.05.1982 r., uzupeniona 21.12.1998 r. o dziak.
Kamienica ul. Krótka nr 5, mur., 1 po. XVIII w. przebud. XIX/XX w., 1874 r., witryna 1928 r. Rejestr zabytków nr 755/J z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Krótka nr 6, mur., XVIII w. parter przebud. w 1911 r., arch. Beer. Rejestr zabytków nr 758/J z dnia 24.05.1982 r.
Kamienica ul. Krótka nr 12, mur., 3 w. XIX w. przebud. elewacji w 1895 r., arch. A. Preiser. Rejestr zabytków nr 778/J z dnia 01.06.1982 r.
Kamienica ul. Krótka nr 22, mur., XVIII w. przebud. k. XIX w. i l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 756/J z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Krótka nr 23-24, mur., XVIII w. przebud. XIX w., l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 757/J z dnia 21.05.1982 r.
Paac z parkiem, obecnie Orodek Szkolno-Wychowawczy ul. Kruszwicka nr 3, mur., 2 po. XIX w. (ruina). Rejestr zabytków nr 933/J z dnia 10.07.1988 r.
Kamienica ul. 1 Maja nr 3, dawny „Bergschmiede”, mur., XVII/XVIII w. parter przebud. w 1908 r, przebud. 1921, 1925 r. remont kapitalny. Rejestr zabytków nr 1053/J z dnia 05.11.1990 r
Kamienica ul. 1 Maja nr 5, dawny „Nauke-Haus”, mur., XVII/XVIII w., 1736 r., 1876 r., przebudowany 1876 r. i w 1925 r. 1929 r. Rejestr zabytków nr 1080/J z dnia 20.08.1991 r.
Kamienica ul. 1 Maja nr 8, mur., k. XIX w. Rejestr zabytków nr 43/A/00 z dnia 12.12.2000 r.
Kamienica ul. 1 Maja nr 10, mur., k. XIX w. Rejestr zabytków nr 29/A/00 z dnia 04.01.2001 r.
Kamienica ul. 1 Maja nr 23, mur., XVIII w. przebud. 1977-1985 r. W trakcie wpisu do rejestru zabytków.
Kamienica wraz z oficyn ul. 1 Maja nr 25, mur., XVIII w. przebud. 1885 r. Rejestr zabytków nr 1254/J z dnia 19.02.96 r.
Dom handlowy ul. 1 Maja nr 27, mur., 1904 r. arch. bracia Albert. W trakcie wpisu do rejestru zabytków.
Gimnazjum ewangelickie, ob. Zespó Szkó Handlowych ul. 1 Maja nr 39-41, mur., 1709, przebud. 1874, proj. arch. M. Frantz. Rejestr zabytków nr 997 decyzja z dnia 10.10.1963 r.
Dawny zajazd, ob. MOK ul. 1 Maja nr 60, mur., k. XVIII w. przebud. pocz. XX w., remontowany w l. 1986-87. Rejestr zabytków nr 923/J decyzja z dnia 18.07.1988 r.
Kamienica ul. 1 Maja nr 84, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 922/J decyzja z dnia 12.12.1988 r.
Hotel ul. 1 Maja nr 88, mur., 1909, remont kapitalny 2000/2001 r. Rejestr zabytków nr 1143/J decyzja z dnia 16.06.1993 r.
Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein), obecnie Muzeum Regionalne, ul. J. Matejki nr 28, mur., 1914-1920, przebud. w 1930, remont. 1937-38, 1981-83. Arch. Karl Grosser, zapewne wg wstpnego projektu architekta berliskiego Dreschera: do budynku frontowego przylegaj dwa skrzyda mieszczce stylizowan chat karkonosk (proj. arch. Schureka), oraz stylizowan renesansow kamienic mieszczask. Na posesji równie ogród z lapidarium. Rejestr zabytków nr 1292/J z dnia 11.04.1997 r.
Kamienica ul. K. Miarki 11 (naroe z ul. Transportow), mur., ok. 1910. Wpisana do rejestru zabytków nr 976/J z 31.07.1989 r.
Willa ul. A. Mickiewicza nr 12, mur., 1902. Rejestr zabytków nr 37/A/00/1-4 z dnia 14.11.2000 r. (wpis obejmuje: will z 1902, oficyn z 1909, ogród i elazne ogrodzenie).
Willa ob. przedszkole ul. A. Mickiewicza nr 19 wraz z ogrodem, mur., 1896. Rejestr zabytków nr 1279/J z dnia 25.11.1996 r.
Dom (dawny dwór myliwski) ul. Nadbrzena nr 22a, mur., 2 po. XVIII w. przebud. 3 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 804/J z dnia 18.10.1983 r.
Zamek Paulinum ul. Nowowiejska nr 62, arch. K. Späte, mur., 1872 r, w okresie powojennym dobudowany niewielki budynek gospodarczy w pd. wiey. Zachowany park z lat 1855-57. Rejestr zabytków nr 866/J z dnia 04.02.1985 r.
Dom zarzdcy folwarku ul. Nowowiejska nr 77 wraz z dziak, mur., 1905. Rejestr zabytków nr 1286/J z dnia 10.03.1997 r.
Dom ul. Obroców Pokoju nr 15, mur., XVIII, XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 780/J z dnia 01.06.1982 r.
Kamienica ul. J. Pisudskiego nr 5, mur., 2 po. XX w. remont l. 70 XX w. Rejestr zabytków nr 718/J z dnia 13.04.1982 r.
Kamienica ul. Pocztowa nr 6-7, mur., 1915-1920 r. Rejestr zabytków nr 981/J z dnia 29.11.1989 r. — dla numeru 6. Rejestr zabytków nr 891/J z dnia 02.04.1998 r. — dla numeru 7.
Dawna wytwórnia wina, dom na folwarku, nastpnie archiwum, ob. Archiwum Pastwowe ul. Podwale nr 27, mur., po. XVIII w., (wzmiankowana 1759), przebud. XIX/XX w. Rejestr zabytków nr 956/J z dnia 21.11.1989 r.
Ratusz, zbudowany w 1734 r. na reliktach wczeniejszego z XVI w., odbud. po katastrofie budowlanej w l. 1744-1747, w 1924 r. przebudowano wntrza, restaurowany w l. 1935-37, o wystroju barokowo-klasycystycznym. Wpisany do rejestru nr 624/J dnia 26.3.1980 r. Decyzja z 31.12.1997 poszerzya zakres wpisu o przylegajcy od wschodu budynek biurowy i cznik.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 1, mur., XVII, XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 998 z dnia 14.10.1963 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 2, XVIII w. Rejestr zabytków nr 999 z dnia 14.10.1963 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 3, mur., XVIII w. Rejestr zabytków nr 1000 z dnia 14.10.1963 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 10, mur., XVIII w., XIX w. XX w. Rejestr zabytków nr 1085 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 11, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1086 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 16, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1087 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 19, mur., pocz. XVIII w. XVIII/XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 1088 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 20, mur., pocz. XVIII w., XVIII/XIX w, XX w. Rejestr zabytków nr 1089 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 21, mur., z 1678 r., XX w. Rejestr zabytków nr 1002 z dnia 18.10.1963 r. i ponownie nr 1090 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 22, mur., ok. 1680 r., XX w. Rejestr zabytków nr 1091 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 26, mur., XVII, XVIII XX w. Rejestr zabytków nr 1001 z dnia 18.10.1963 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 27, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1092 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 29, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1093 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 30, mur., XVII, XX w. Rejestr zabytków nr 1094 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 31, mur., XVIII, XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 1095 z dnia 10.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 32, mur., XVII, XVIII, XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 1096 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 32a, mur., XVII, XVIII, XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 1097 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 33, mur., k. XVII w., XX w. Rejestr zabytków nr 1098 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 34, mur., k. XVII w., XX w. Rejestr zabytków nr 1099 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 38, mur., XVII, XIX, XX w. Rejestr zabytków nr 1100 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 39, mur., XVII, XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1101 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 40/41, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1102 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 43, mur., k. XVIII w. XX w. Rejestr zabytków nr 1003 z dnia 18.10.1963 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 46, mur., XVII, XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 838 z dnia 30.12.1960 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 48, mur., XVII, przebudowana XX w. Rejestr zabytków nr 1103 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 51, mur., ok. 1730 r. XX w. Rejestr zabytków nr 1104 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica Plac Ratuszowy nr 55, mur., XVIII, XX w. Rejestr zabytków nr 1105 z dnia 20.03.1964 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 2, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 748/J decyzja z dnia 21.05.1982 r., decyzj z 16.01.1997 r. poszerzono zakres wpisu o dziak budowlan.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 4, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 760/J z dnia 24.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 6, mur., k. XVIII w. Rejestr zabytków nr 764/J z dnia 24.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 8, mur., XVIII w. Rejestr zabytków nr 761/J z dnia 24.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 10, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 765/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 12, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 766/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica (ob. w remoncie) ul. J. Sobieskiego nr 14, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 762/J z dnia 24.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 16, mur., 2 po. XVIII w. Rejestr zabytków nr 767/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 18, mur., 4 w. XVIII w. Rejestr zabytków nr 768/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 20/22, mur., 2 po. XVIII w. Rejestr zabytków nr 769/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 24, mur., XVIII, XIX w. Rejestr zabytków nr 770/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 26, mur., XVIII w. Rejestr zabytków nr 771/J z dnia 28. 05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 28, mur., k. XVIII w. Rejestr zabytków nr 772/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 30, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 773/J z dnia 28.05.1982 r.
Kamienica ul. J. Sobieskiego nr 32, mur., XVIII w. Rejestr zabytków nr 774/J z dnia 28.05.1982 r.
Dom ul. Spódzielcza 6 (dawny przytuek?), XVII, 1706 (data na kamiennym portalu), w trakcie gruntownego remontu od 1999, poczonego z czciow rozbiórk kamiennych murów i odtworzeniem w cegle. Wpisany do rejestru zabytków pod nr 873/J z 25.10.1985 r.
Zespó dworu Czarne ul. Strumykowa 2
Dwór wraz z fos i murem granicznym, mur., kam., 1559 r., z reliktami zaoenia parkowego. Obecna budowla jest efektem kilku kolejnych faz przebudowy i rozbudowy — z lat 1623, 1718 i 1892. Wpisany do rejestru zabytków pod nr 1139 decyzja z 10.10.1964.
Kamienica ul. Sudecka nr 24-26 z cznikiem, XVIII/XIX w. k. XIX w. Rejestr zabytków nr 915/J z dnia 30.05.1988 r.
Kamienica ul. Szewska nr 8, mur., ok. 1905 r. Proponowany wpis do rejestru zabytków.
Kamienica ul. Szkolna nr 6, mur., k. XVIII w. przebud. w 1875 r. remont l. 80 XX w.. Rejestr zabytków nr 749/J z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Szkolna nr 8, mur., k. XVIII w. przebud. 1884 r., remont w l. 80 XX w.. Rejestr zabytków nr 751/J z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Szkolna nr 9, mur., 2 po. XVIII w. przebud. 1879 r.,1907 r., 1909 r., remont w l. 80 XX w. Rejestr zabytków nr 752/J z dnia 21.05.1982 r.
Kamienica ul. Wojska Polskiego nr 1, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 1075/J z dnia 07.06.1991 r.
Kamienica ul. Wojska Polskiego nr 9, mur., k. XIX w. Rejestr zabytków nr 1097/J z dnia 30.01.1992 r.
Teatr im. C. K. Norwida ul. Wojska Polskiego 38, (Kunst- u. Vereinhaus) mur., wzniesiony w latach 1903 — 1904, architekt Alfred Daehmel. Rejestr zabytków nr 634/J z dnia 04.04 1980 r.
Kamienica ul. Wojska Polskiego nr 48, mur., 1905. Rejestr zabytków nr 1294/J z dnia 22.04.1997 r.
Sd Okrgowy ul. Wojska Polskiego nr 56/ C. K. Norwida nr 9.
a) budynek ul. Wojska Polskiego nr 56, (Land- und Amtsgericht) mur., 1878 r. Rejestr zabytków nr 1014/J z dnia 16.03.1990 r.
Kamienica ul. Wolnoci nr 2, mur., XVIII/XIX w. przebud. 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 874/J z dnia 12.09.1985 r.
Kamienica ul. Wolnoci nr 7, mur., XVIII/XIX w. Rejestr zabytków nr 1151/J decyzja z dnia 06.12.1993 r.
Kamienica ul. Wolnoci nr 29, mur., 4 w. XIX w. Rejestr zabytków nr 1094/J decyzja z dnia 19.12.1991 r.
Willa ul. Wolnoci nr 38, mur., pocz. XX w., ob. Kolegium Jzyków Obcych. Rejestr zabytków nr 883/J z dnia 12.06.1987 r.
Willa ul. Wolnoci nr 71, mur., 1 w. XX w. Rejestr zabytków nr 1182/J z dnia 30.11.1994 r.
Willa ul. Wolnoci nr 131, mur., XIX/XX w. Rejestr zabytków nr 700/J z dnia 05.11.1981 r.
Maciejowa
Koció parafialny p.w. Piotra i Pawa, ul. Wrocawska 75, mur., kam., XV w., 1622, 1646, przed 1687, 1707, 1754, koniec XIX w., 1961. Wpisany do rejestru zabytkw nr rej. 1411 decyzja z dn. 23.09.1965 r.
Park paacowy, ul. Wrocawska, przed 1824, przed 1859, lata 70. XIX w., pocz. XX w., krajobrazowoleśny. Wpisany do rejestru zabytków nr 539/J decyzja z dn. 6.07.1979.
Mauzoleum E. Beckera (w dzikim parku), mur. 1891-1902, neoklasycyzm, (fot. 31). Wpisane do rejestru zabytków nr 539/J decyzja z dn. 6.07.1979.
Wiea widokowa na szczycie wzniesienia (w dzikim parku), mur., 1874 (projekt Lange & Hoffmann), 1875-1877 (realizacja), styl florencki szkoy berliskiej czony z neoklasycyzmem. Wpisana do rejestru zabytków nr 539/J decyzja z dn. 6.07.1979.
Myn, ob. dom mieszkalny, ul. Wrocawska 69, mur., 4 w. XIX w., tradycyjne budownictwo wiejskie. Wpisany do rejestru zabytków nr 871/J decyzja z dn. 17.02.1985.
Zajazd, ul. Wrocawska 74, mur.. zbudowany zosta w 2 po. XVIII w. lub w 1 w. XIX w. w stylu pónego baroku.. Wpisany do rejestru zabytków nr 523/J decyzja z dn. 6.07.1979 r.
Dom ul. L. Zamenhofa nr 1 i 3, mur., 1 w. XIX w. ok. 1905 r. Rejestr zabytków nr 657/J decyzja z dnia 04.09.1980 r.
Dom ul. L. Zamenhofa nr 2, mur., 1 w. XX w. ok. 1905 r., (fot. 374). Rejestr zabytków nr 657/J decyzja z dnia 04.09.1980 r.
Dom ul. L. Zamenhofa 4, mur., 1908 r. Rejestr zabytków nr 657/J decyzja z dnia 04.09.1980 r.
Dom ul. L. Zamenhofa nr 5, mur., 1 w. XX w. Rejestr zabytków nr 657/J decyzja z dnia 04.09.1980 r.
Dom ul. Zauek 18, barokowy, mur. 1703, po remoncie. Rejestr zabytków nr 1058/J decyzja z 16.11.1990.