Co to jest myślenie krytyczne?
Gdy używamy słowa krytyczny bardzo często mamy na myśli  negatywny albo
 krytykujący . Często myślimy w potocznym znaczeniu krytycznie o decyzjach rządu,
narzekamy na niesprawiedliwą ocenę wystawioną przez prowadzącego zajęcia, mamy
zastrzeżenia co do postawy naszych przyjaciół w trudnej sytuacji. Ale słowo krytycznie
oznacza również «oparte na rzeczowej analizie i ocenie. W tym sensie myÅ›lenie
krytyczne oznacza myślenie w sposób jasny i inteligentny. Bardziej precyzyjnie myślenie
krytyczne to ogólne pojęcie, które opisuje szeroki zakres umiejętności poznawczych i
dyspozycjÄ™ intelektualnÄ… potrzebnÄ… do skutecznego identyfikowania, analizowania i oceny
argumentów i drogi dochodzenia do prawdy, do odkrywania i pokonywania osobistych
uprzedzeń i upodobań, do sformułowania i przedstawiania przekonujących argumentów
za i przeciw, formułowania wniosków, do podejmowania rozsądnych, inteligentnych
decyzje o tym jak postępować i w co wierzyć.
Standardy myślenia krytycznego
1) Przejrzystość
Zanim będziemy mogli skutecznie ocenić argument lub twierdzenie danej osoby,
musimy zrozumieć w pełni jej wypowiedz
. Czasami jest to bardzo trudne,
ponieważ duża część ludzi nie wyraża się w sposób jasny. Powodów tego stanu
rzeczy jest kilka. Może to być zwyczajne lenistwo, lekkomyślność, czasami brak
odpowiednich umiejętności a nawet chęć sfomułowania swej wypowiedzi w sposób
mądry, uczony, głęboki.
2) Precyzja
·ð Każdy z nas dostrzega znaczenie precyzji w wÄ…skich, wyspecjalizowanych
dziedzinach takich jak medycyna, matematyka, architektura i inżynieria.
Człowiek myślący krytycznie powinien również rozumieć znaczenie
precyzyjnego myślenia w życiu codziennym. Codzienne problemy i kwestie
z którymi się spotykamy wymagają odpowiedzi na pytania: Czym
dokładnie jest problem z którym się stykamy? Jakie są alternatywy. Jakie
mogą być wady i zalety każdego z wyborów. Tylko gdy zadajemy sobie
tego typu pytania możemy powiedzieć że myślimy krytycznie.
3) Dokładność
·ð Jest znane powiedzenie o komputerach "Å›mieci na wejÅ›ciu, Å›mieci na
wyjściu" (garbage in, garbage out).Mówiąc najprościej, oznacza to, że jeśli
umieścisz złe informacje w programie komputerowym, również uzyskasz
złe wyniki. Tak samo jest w przypadku ludzkiego myślenia. Nieważne, jak
genialny jesteś, jest prawie na 100% pewne, że podejmiesz złą decyzję,
jeśli dysponujesz fałszywymi informacjami.
4) Trafność
Każdy, kto kiedykolwiek próbował przebrnąć przez nudne szkolnego lub brutalną
debatę polityczną doceni konieczność bycia skoncentrowanym na właściwym
temacie dyskusji i wykorzystaniu informacji majÄ…cych zwiÄ…zek z tematem.
Ulubiona sztuczka dyskutantów to odwracanie uwagi słuchaczy poprzez
podnoszenie nieistotnych kwestii odległych od głównego tematu.
5) Spójność (zgodność)
A
atwo zrozumieć, dlaczego spójności jest niezbędna do krytycznego myślenia.
Logika mówi nam, że jeśli dana osoba posiada niezgodne ze sobą przekonania, co
najmniej jedno z nich musi być fałszywe. Ludzie myślący krytycznie ciągle
poszukują niespójności zarówno we własnym myśleniu , jak i w argumentach i
twierdzeniach innych. Istnieją dwa rodzaje niespójności, których powinniśmy
unikać. Jednym z nich jest logiczna niespójność, co oznacza, że osoba wierzy w
dwie rzeczy które są niezgodne ze sobą (czyli nie mogą być jednocześnie
prawdziwe). Drugi rodzaj niespójności to praktyczna niespójność co oznacza
mówienie jednej rzeczy, a robieniem zupełnie innej.
6) Poprawność logiczna
Aby myśleć logicznie należy prowadzić poprawne rozumowanie, to znaczy
wyciągnąć uzasadnione wnioski z przesłanek, które posiadamy. Do krytycznego
myślenia musimy posiadać dokładne i dobrze udokumentowane informacje. Ale,
co równie ważne, musimy być w stanie z tych przesłanek wyprowadzić wnioski,
które wynikają logicznie z nich.
7) Kompletność
W większości kontekstów, słusznie preferujemy głębokie i pełne przemyślenia niż
powierzchowne opinie (np. podczas wydawania wyroku w sprawie karnej,
wskazówkach dojazdu do domu przyjaciół, w decyzjach jury, diagnozie lekarskiej).
Oczywiście, są chwile, kiedy nie jest możliwe lub jest niewłaściwe głębokie
drążenie tematu np. w krótkiej notce redakcyjnej w gazecie dyskusji na temat
etyki badań genetycznych.
8) Uczciwość
Myślenie krytyczne powinno charakteryzować się bezstronnością, być wolne od
uprzedzeń i przesądów, a myśliciel powinien być otwarty na nowe idee. Jest to
bardzo trudne do osiągnięcia. Nawet najbardziej powierzchowna znajomość
historii i nauk społecznych pokazuje, że ludzie są często mocno sceptycznie w
stosunku do nowych pomysłów, wydają opinie na podstawie stereotypów, albo
kierują się własnym interesem lub interesem swojego narodu lub grupy.
Powinniśmy dążyć do uczciwości w swoich sądach, ale myślenie może nie być
całkowicie wolne od uprzedzeń przesądów.
Ćwiczenie 1
W małych grupach maksymalnie 5 osobowych przedyskutujcie
I. Ścieżkę edukacji do momentu pójścia na studia (jedna osoba powinna
sporządzać notatki). W jakim stopniu twoje wykształcenie przygotowało cię do
jasnego, precyzyjnego, logicznego myślenia? Czy znałeś osobę, która była
wzorem krytycznego myślenia? Jak się zachowywała?
II. Czy kiedykolwiek popełnialiście grzech praktycznej lub logicznej niespójności?
Opisz sytuację w której się to stało.
Bariery myślenia krytycznego
Rozszerzona lista najczęściej spotykanych barier krytycznego myślenia:
żð brak istotnych informacji
żð sÅ‚aba umiejÄ™tność czytania
żð stronniczość
żð uprzedzenia
żð przesÄ…dy
żð egocentryzm (egocentryczne myÅ›lenie)
żð socjocentryzm (myÅ›lenie w interesie grupy)
żð presja otoczenia
żð konformizm
żð prowincjonalizm
żð zaÅ›ciankowość
żð zamkniÄ™ty umysÅ‚
żð brak zaufania do rozumu
żð relatywistyczne myÅ›lenie
żð stereotypy
żð nieuzasadnione zaÅ‚ożenia
żð znajdywanie kozłów ofiarnych
żð racjonalizacja
żð zaprzeczanie
żð myÅ›lenie życzeniowe
żð myÅ›lenie krótkoterminowe
żð selektywne postrzeganie
żð selektywna pamięć
żð przytÅ‚aczajÄ…ce emocje
żð samooszukiwanie
żð chęć zachowania twarzy
żð lÄ™k przed zmianÄ…
Ćwiczenie 2
W małych grupach przedyskutujcie czy kiedykolwiek byliście winni grzechu egoistycznego
myślenia, grupowych uprzedzeń, stereotypów, myślenia życzeniowego, konformizmu
socjocentryzmu. Podaj przykłady.
Ćwiczenie 3
I. W małych grupach spróbuj zdefiniować cechy myślenia krytycznego takie jak:
intelektualna uczciwość, otwartość, odwaga intelektualna i wytrwałość
intelektualna. Podaj przykład dla każdej z tych cech.
II. W małych grupach podajcie przykłady (na podstawie osobistych doświadczeń
lub z historii, bieżących wydarzeń) osób, które charakteryzowały się niezwykłą
odwagę intelektualną. Co według ciebie spowodowało tą cechę? Odpowiedz na
te same pytania dla cech takich jak: intelektualna uczciwość, otwartość i
wytrwałość intelektualna