Koło Naukowe Ekonomistów SGGW
Wpływ reformy rynku cukru w Unii Europejskiej
na polski sektor cukrowniczy
Influence of EU s sugar market reform on the Polish sugar
industry
Kamil KÅ‚os
Wydział Nauk Ekonomicznych
Koło Naukowe Ekonomistów
Key words: reform of sugar market, Common Agricultural Policy, sugar industry, limit production.
Abstract
Period from 2006 to 2010 is a time of implementation of sugar reform in the EU. Its main
target was to restrict/ cut production of sugar and market opening for world's poorest countries. In the
article there has been presented consequences of new regulations for Polish planters of sugar beets,
producers of sugar and exporters and importers of this product.
Poland as third sugar producer in the EU (in connection with implementation of the reform)
has incured high social / public and financial costs. It is particularly noticeable in smaller field s
surfaces, decreasing of profitability for farmers and closures of many sugar factories.
Sugar producers cannot meet the demand fully as a result of restricting the production to the
limit of 1405 thousands tons. Shortages are filled in with import, what is bad for Polish trade balance.
Wstęp
Produkcja cukru oraz jego rozdysponowanie stanowi ważne zganienie w gospodarce
żywnościowej Unii Europejskiej. Branża cukrownicza jest ściśle regulowana już od 1968 roku1.
Polski rynek cukru po akcesji funkcjonował w oparciu o wspólnotowe przepisy, które były korzystne
dla plantatorów buraków cukrowych i producentów cukru. Wysoki poziom cen cukru zachęcał do
coraz większej produkcji mimo jej kwotowania. Nadwyżki przekraczające potrzeby rynku
wewnętrznego Unii Europejskiej były eksportowane z dopłatą.
System ten był mało konkurencyjny na rynku międzynarodowym2, a dodatkowo
zobowiązania Unii Europejskiej do pełnego otwarcia rynku na bezcłowy import z krajów
najbiedniejszych LDC/AKP i orzeczenie Åšwiatowej Organizacji Handlu (WTO) o niezgodnym
z regułami handlu międzynarodowego subwencjonowaniu eksportu cukru pozakwotowego skłoniły
UniÄ™ EuropejskÄ… do wprowadzenia reformy rynku cukru3. Od kampanii 2006/2007 do 2009/2010
trwał proces restrukturyzacji. Głównymi założeniami reformy było zmniejszenie powierzchni uprawy
buraków cukrowych i obniżenie produkcji cukru w całej Unii Europejskiej o 6 mln ton przez
zastąpienie ceny interwencyjnej cukru ceną referencyjną i obniżenie jej o 36%, oraz obniżenie ceny
skupu buraków cukrowych o 39%.
Polska jako trzeci największy producent cukru w Unii Europejskiej, aby dostosować się do
nowych regulacji poniosła duże koszty społeczne i finansowe. Największe zmiany dokonały się
w sferze plantatorów buraków cukrowych, producentów, eksporterów i importerów cukru.
Celem artykułu było omówienie zagadnienia dotyczące skutków reform przemysłu
cukrowniczego w Polsce.
Metodyka
W pracy wykorzystano literaturę przedmiotu oraz dane wtórne Instytutu Ekonomi
Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Głównego Urzędu Statystycznego, oraz materiały
Związku Producentów Cukru w Polsce. Wyniki analiz zostały przedstawione w formie
tabelarycznej oraz zostały przedstawione na wykresach.
Skutki reformy dla plantatorów buraków cukrowych
W ostatnim roku przed akcesją do struktur wspólnotowego rynku polscy rolnicy otrzymywali
za tonę buraków cukrowych średnio 124,40 zł. W ciągu dwóch pierwszych lat członkostwa Polski
w Unii Europejskiej cena buraków znacząco wzrosła o 50,6% w 2004 roku i 41,1% w 2005 w
stosunku do roku 2003 do poziomu odpowiednio 187 zł/tonę w 2004 roku i 175,30 zł/tonę w 2005
roku4.
Z tabeli I wynika, że od roku 2006 po wprowadzeniu nowych regulacji cena zgodnie
z założeniami spadła do poziomu 128,60 zł/tony. Kolejne lata przyniosły dalsza obniżkę cen do
poziomu 108,30 zł/tonę w 2007 i 103,66 zł/tonę w 2008 roku. W wyniku wzrostu kursu euro do
złotego w 2009 roku cena minimalna za buraki cukrowe wynosiła 115,70 zł/tonę. Tak znaczący
1
Rozporządzenie Rady nr 1009/67/EWG z dnia 18 grudnia 1967 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku cukru.
2
P. Szajner: Ocena wpływu reformy systemu regulacji rynku cukru w Unii.
Europejskiej na polski przemysł cukrowniczy, Zeszyt Naukowy SGGW w Warszawie Tom 8 (XXIII),
warszawa 2009, s. 183.
3
M. Mucha: Stan i perspektywy branży cukrowniczej w Polsce. Podsumowanie reformy regulacji rynku cukru
w Unii Europejskiej w latach 2006-2007-2009/2010, Gazeta Cukrownicza 3/2010, s. 65.
4
Analiza rynkowa& , op. cit.
spadek cen został plantatorom częściowo zrekompensowany przez dopłaty tzw. płatności cukrowe.
Wynosiły one odpowiednio w 2006 roku 33,94zł/tonę, 2007 roku 37,15zł/tonę, 2008 roku
39,45zł/tonę oraz w 2009 roku 53,47zł/tonę. Dopłaty pokryły jednak tyko 60% strat związanych
z obniżką ceny buraków cukrowych w 2006 i 2007 roku oraz 64% w kolejnych dwóch latach
reformy.
Tabela 1. Zestawienie cen minimalnych w Euro i PLN oraz płatności cukrowych
Wyszczególnienie 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10
Cena minimalna EUR/t - - - 32,86 29,78 27,83 26,29
124,40 187,00 175,30 128,60 108,30 103,66 115,70
Cena minimalna w PLN zł/t
Dopłata cukrowa zł/t - - - 33,94 37,15 39,45 53,47
Cena min + dopłata zł/t - - - 162,54 145,45 143,11 169,17
y
ródło: Analiza rynkowa. Rynek cukru stan i perspektywy IERiGŻ z lat 2003-2010,
http://www.ierigz.waw.pl
Znaczący spadek dochodowości uprawy buraków cukrowych oraz koncentracja przemysłu
cukrowniczego skłoniło wielu rolników do rezygnacji z produkcji tych płodów rolnych, miało to
wyraz w zmniejszeniu się powierzchni upraw i liczby plantatorów. W roku 2003 buraki cukrowe
były uprawiane na powierzchni 286 tys. ha przez 85,9 tys. plantatorów natomiast w 2009 roku
powierzchnia upraw obniżyła się o 33% do poziomu 191 tys. ha, a produkcją zajmowało się 40 tys.
rolników. Najniższy poziom upraw na poziomie 187 tys. ha odnotowano w roku 2008. Był to spadek
w stosunku do roku 2003 o 35%. Zmniejszenie powierzchni upraw oraz wycofanie siÄ™ z produkcji
rolników gospodarujących na mniej urodzajnych glebach przełożyło się na wzrost plonów buraków
z 410 dt w 2003r. do 543 dt w 2009roku5. Również przeciętna powierzchnia plantacji wzrosła
z poziomu 3,33 ha w 2003roku o 43% w 2009 i wynosiła 4,78 ha.
Skutki reformy dla producentów cukru
Rozmiary produkcji cukru są zależne od limitów przypadających na poszczególne kraje
europejskie. Z wykresu I wynika, że polskie cukrownie rok przed akcesją mogły wyprodukować
1520 tys. ton cukru kwoty A na rynek krajowy i 102 tys. ton kwoty B na eksport. W roku 2004
Polska miała do dyspozycji limit łącznie kwota A i B na poziomie 1671 tys. ton, a w 2005 roku 1582
tys. ton. Po wprowadzeniu nowych regulacji kwota A i B zostały zastąpione jedną kwotą, która w
roku 2006 wynosiła tylko 1498 tys. ton. W kolejnym roku po zakupie dodatkowego limitu na
poziomie 100,6 tys. ton i dalszej redukcji cukrownie mogły wyprodukować 1533,2 tys. ton.
W związku z wprowadzeniem przez Komisję Europejską dodatkowych zachęt finansowych do
rezygnacji z kwot w kampanii 2008/2009 limit produkcyjny dla Polski wnosił 1405,6 tys. ton. Taka
sama kwota przypadała na kolejny rok gospodarczy 2009/2010.
W praktyce produkcja rzeczywista nie pokrywała się z przyznanymi kwotami i z reguły była
większa. Najwięcej cukru wyprodukowano w trzech ostatnich latach przed reformą w 2003 roku -
1910 tys. ton, 2004 roku - 2002 tys. ton i 2005 roku aż 2068 tys. ton. Po wprowadzeniu reformy wraz
ze zmniejszeniem kwot obniżyła się produkcja, która wynosiła 1723 tys. ton w roku 2006 i 1934 tys.
ton w 2007 roku to stanowi obniżkę w stosunku do roku 2004 odpowiednio o 14% i 3%. W kampanii
2008/2009 nastąpił zauważalny spadek produkcji w stosunku do roku 2004 o 33% do poziomu 1350
tys. ton. y
ródłem takiego stanu rzeczy było zmniejszenie powierzchni upraw oraz wyjątkowy spadek
plonów. W roku 2009 produkcja była większa od kwoty o 14% i wynosiła 1646 tys. ton.
5
Roczne mierniki gospodarcze  część IV, GUS 2003-2010.
Wykres 1. Wielkość produkcji, limitów produkcyjnych oraz zużycia krajowego
y
ródło: Analiza rynkowa. Rynek cukru stan i perspektywy IERiGŻ z lat 2003-2010,
http://www.ierigz.waw.pl
Ograniczenie produkcji przyspieszyło koncentrację przemysłu cukrowniczego i likwidację
mniej rentownych zakładów. W analizowanym okresie liczba cukrowni zmniejszyła się o 68% z 57
w 2003 roku do 18 w roku 2009. Cukrownie po wycofaniu siÄ™ w 2009 roku z rynku British Sugar
Overseas skupione sÄ… w czterech koncernach Krajowej Spółce Cukrowej, Südzucker, Pfeifer
& Langen oraz Nordzucker. Największy udział w rynku posiada polska spółka na poziomie 39,1%,
produkcję prowadzi w 7 aktywnych cukrowniach6. Przeciętny poziom produkcji cukru
w przeliczeniu na cukrownie wzrósł w badanym okresie o 63% do poziomu 91,4 tys. ton w 2009
roku.
Skutki reformy dla importerów i eksporterów cukru
Polska przed akcesją i w pierwszych latach po wstąpieniu do Wspólnoty Europejskiej była
eksporterem netto cukru. Z wykresu 2 wynika, że w latach 2003-2007 zauważalne jest wysokie
dodatnie saldo handlu zagranicznego. Średni poziom eksportu w tym okresie wyniósł 461 tys. ton
przy imporcie tylko 73,6 tys. ton. Najwyższe saldo wystąpiło w roku 2005 roku, kiedy polscy
przedsiębiorcy wyeksportowali 750 tys. ton cukru a zakupili za granicą 60 tys. ton cukru. Od czasu
obowiązywania nowych regulacji polskie cukrownie nie mogą wprowadzić do krajowego obrotu
cukru ponad przyznaną kwotę mimo, że ich zdolności produkcyjne są dużo większe i w pełni
pokrywają krajowe zapotrzebowanie, nadwyżki cukru muszą zostać wywiezione z kraju lub mogą
zostać przeniesione na kolejną kampanie. Limit przyznany Polsce na lata 2008 i 2009 to 1405 tys. ton
natomiast średnioroczne zapotrzebowanie na ten produkt oscyluje w granicach 1600 tys. ton. Od
roku 2008 kiedy to nastąpił gwałtowny spadek produkcji do poziomu 1350 tys. ton Polska stała się
importerem netto cukru, eksport wynosił tylko 80 tys. ton przy imporcie sięgającym 355 tys. ton.
W roku 2009 w wyniku wzrostu produkcji sytuacja uległa poprawie. Eksportem objęte było 200 tys.
ton przy imporcie 250 tys. ton, saldo handlu zagranicznego nadal pozostało ujemne jednak
w porównaniu z rokiem ubiegłym było dużo mniejsze.
6
Rynek cukru w Polsce, http://www.suedzucker.pl/14046.xml] stan na dzień 05.02.2011.
Wykres 2. Bilans handlu zagranicznego
y
ródło: Analiza rynkowa. Rynek cukru stan i perspektywy IERGiŻ z lat 2003-2010,
http://www.ierigz.waw.pl.
Podsumowanie
Wprowadzenie reformy rynku cukru spowodowało duże zmiany w sferze plantatorów
buraków cukrowych, producentów, eksporterów i importerów cukru.
Znacząca obniżka ceny minimalnej za buraki cukrowe spowodowała odczuwalny spadek
dochodowości mimo wprowadzenia rekompensat. Dodatkowo koncentracja bazy surowcowej
skłoniła wielu rolników do rezygnacji z tej uprawy. Wraz ze zmniejszeniem się liczby plantatorów
i wyłączeniem z upraw gruntów mniej urodzajnych nastąpił wzrost plonów buraków cukrowych.
Zmniejszenie kwoty produkcyjnej spowodowało zamknięcie mniej wydajnych i rentownych
cukrowni. W wyniku konsolidacji sektora nastąpił wzrost produktywności w przeliczeniu na
pojedynczÄ… cukrowniÄ™. co jest zjawiskiem pozytywnym.
W wyniku reformy i obniżenia kwoty produkcyjnej poniżej krajowego zapotrzebowania na
cukier, Polska przekształciła się z dużego eksportera w importera netto cukru co jest zjawiskiem
niekorzystnym i wpływa ujemnie na stan handlu zagranicznego.
Spis literatury
1. Analiza rynkowa. Rynek cukru stan i perspektywy IERiGÅ». Warszawa, 2003-2010.
2. Mucha M.: Stan i perspektywy branży cukrowniczej w Polsce. Podsumowanie
reformy regulacji rynku cukru w Unii Europejskiej w latach 2006-2007-2009/2010 ,
Gazeta Cukrownicza 3/2010.
3. Polska - wskaz
niki makroekonomiczne, Roczne mierniki gospodarcze  część IV,
GUS, Warszawa 2011.
4. RozporzÄ…dzenie Rady nr 1009/67/EWG z dnia 18 grudnia 1967 r. w sprawie
wspólnej organizacji rynku cukru.
5. Rynek cukru w Polsce [http://www.suedzucker.pl/14046.xml] stan na dzień
05.02.2011.
6. Szajner P.: Ocena wpływu reformy systemu regulacji rynku cukru w Unii
Europejskiej na polski przemysł cukrowniczy, Zeszyt Naukowy SGGW
w Warszawie Tom 8 (XXIII), 2009.