Zmiany na polskim rynku turystycznym ...
I. Zmiany na polskim rynku turystycznym
po wejściu do Unii Europejskiej
Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku przyniosły na całym świecie
powszechne uznanie dla znaczenia turystyki w rozwoju obszarów wiejskich. Rozwijająca się
z powodzeniem już znacznie wcześniej we Francji czy Niemczech turystyka wiejska
w ostatniej dekadzie minionego wieku zaczęła obejmować coraz większe obszary
geograficzne i tematyczne, rozwijając się w Europie, Stanach Zjednoczonych, Japonii,
Australii, a nawet Afryce.
Minione dziesięciolecie to także niezaprzeczalny rozkwit turystyki wiejskiej w Polsce.
W wiek XXI, w którego początek istotnie wpisuje się akcesja do Unii Europejskiej, wchodzimy
zatem ze znacznym doświadczeniem. Jest nim po pierwsze wiedza o istocie turystyki
wiejskiej i agroturystyki oraz o prowadzeniu przedsięwzięcia turystycznego w specyficznych
wiejskich uwarunkowaniach. Po drugie są to wielowymiarowe przekonania: o potrzebie
różnicowania działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, o korzyściach 
materialnych, emocjonalnych i społecznych  płynących z rozwoju turystyki, o konieczności
działań zespołowych w tworzeniu ofert wypoczynku na wsi, o potrzebie strategicznego
planowania i wreszcie o możliwości odniesienia sukcesu. W zestawie doświadczeń mamy
także poważne dokonania, czego dowodem są liczne, coraz liczniejsze i na coraz wyższym
poziomie indywidualne przedsięwzięcia turystyczne na wsi oraz relatywnie wysoki stopień
zorganizowania społeczności lokalnych wokół inicjatyw turystycznych. Turystyka wiejska
znalazła swoje miejsce w wielu gminnych, powiatowych i wojewódzkich strategiach rozwoju.
W krótkim stosunkowo czasie dopracowaliśmy się uregulowań prawnych sprzyjających
szczególnie rozwojowi agroturystyki.
Dynamicznie rozwijający się na całym świecie sektor turystyki wiejskiej, w połączeniu
z poszerzeniem Unii Europejskiej, stwarza dla Polski nowe perspektywy i niesie nowe
wyzwania. Będą one miały przede wszystkim wymiar rynkowy czy też marketingowy, choć
w niektórych kwestiach płaszczyzna prawno-organizacyjna okaże się istotna. Zjawiska te
należy postrzegać w odniesieniu do trzech elementów, na których wzajemnej zależności
oparta jest turystyka: 1) walory turystyczne, 2) usługodawcy (przedsiębiorcy, gospodarze)
i 3) klienci (turyści, goście).
Niewątpliwie najistotniejsza perspektywa dotyczy wzrostu podaży oferty turystyki
wiejskiej na rynku krajowym oraz poszerzenia rynku o pozostałe kraje Unii Europejskiej,
skutkującego wdrożeniem swobody świadczenia usług oraz otwarciem granic,
co w konsekwencji prowadzi do wzrostu konkurencji. Dla klientów oznacza to korzystne
zwiększenie możliwości wyboru wśród zróżnicowanej cenowo, rodzajowo i jakościowo oferty,
natomiast na prowadzących usługi turystyczne, chcących utrzymać się na rynku, wymuszać
będzie w większym niż obecnie stopniu stałe podnoszenie standardu oferowanych usług,
Stan prawny w maju 2004 roku
5
Zmiany na polskim rynku turystycznym ...
znajomość zmian zachodzących w zakresie potrzeb i oczekiwań turystów oraz
dostosowywanie do nich oferowanych produktów. Wzrośnie tym samym ranga ustawicznego
doskonalenia zawodowego.
Szansy na sprostanie konkurencji należy upatrywać przede wszystkim w rozwoju
produktu, w tym zwłaszcza produktu regionalnego opartego na dziedzictwie, produktu
markowego oraz w poszukiwaniu i rozwoju produktów niszowych. Dla osiągnięcia celu
niezbędny będzie dalszy rozwój inicjatyw lokalnych oraz rozszerzanie współpracy. Rozwojowi
produktów regionalnych sprzyja dostęp do środków inwestycyjnych oraz możliwość
uczestnictwa w unijnych programach, takich jak np. LEADER. Zagadnienia ochrony
środowiska i zachowania dziedzictwa kulturowego są traktowane w Unii Europejskiej
priorytetowo. Akcesja do UE przynosi dalsze przesunięcie na społeczności lokalne
i gospodarstwa indywidualne kompetencji w zakresie pozyskiwania wsparcia finansowego.
Zarówno fundusze strukturalne, jak i inne programy pomocowe, wymagają opracowania
przez zainteresowane podmioty konkretnych projektów i złożenia wniosków aplikacyjnych.
Dotyczy to nie tylko środków na inwestycje, ale także projektów edukacyjnych. Zdecydowana
większość środków finansowych na działalność turystyczną na wsi dotyczy podmiotów
zbiorowych: organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego lub ich
związków, co skłania do współpracy na szczeblu lokalnym.
Poza konkurencją, otwarty rynek europejski oznacza także dla prowadzących usługi
turystyczne na polskiej wsi korzystne poszerzenie kręgu odbiorców. Wymaga to jednak, poza
oczywistym dostosowaniem oferty, wzbogaconych środków marketingu i sprzedaży.
Podejście Unii Europejskiej do zagadnień zrównoważonego rozwoju i ochrony
środowiska pozwala spodziewać się dalszej poprawy stanu środowiska naturalnego, co
w odniesieniu do walorów turystycznych jest niezwykle pożądane. Podobnie zakładana
poprawa stanu dróg, budowa nowych autostrad, rozwój infrastruktury transportowej
i społecznej spowoduje poprawę dostępności komunikacyjnej i atrakcyjności dla turystów
regionów i miejscowości.
Równocześnie pewne regulacje prawne, takie jak normy w zakresie ochrony
środowiska i higieny, czy przepisy ochrony prawnej turystów, mogą wydać się zobowiązanym
do ich wprowadzania uciążliwe i nadmiernie obciążające. Podobnie trudno jest pogodzić się
ze stopniowym ograniczaniem preferencji podatkowych, kredytowych czy w zakresie działań
promocyjnych.
Tak więc włączenie Polski do Wspólnoty Europejskiej niesie dla turystyki wiejskiej
mieszaninę dodatkowych możliwości i ryzyka. Sprostanie wyzwaniom w znaczniej mierze
zależy od bieżącego dostępu do informacji, chęci i umiejętności zdobywania wiedzy i jej
stosowania w swojej działalności. W niniejszej publikacji postaramy się przybliżyć Państwu
wiedzę na temat przepisów prawnych i możliwości finansowania turystyki wiejskiej w nowych
warunkach tak, by każdy mógł sam ocenić i wykorzystać swoje szanse.
Stan prawny w maju 2004 roku
6