OCHRONA PRZYRODY

Jest to materiał teoretyczny przydatny do zrozumienia tematu przez prowadzącego. Harcerze

powinni poznać najważniejsze kwestie z tego opracowania. Materiał trzeba uzupełnić o przykłady
ochrony przyrody w Waszym regionie, o praktyczne pomysły - jak my możemy chronić przyrodę
oraz o treść ciekawostek i materiałów znalezionych przez prowadzącego zajęcia.

Kwestie związane z ochroną przyrody na terenie Rzeczypospolitej reguluje Ustawa o

ochronie przyrody z dnia 16.10.1991 r. z późniejszymi poprawkami, rozporządzenia Ministra
Ś

rodowiska, Ustawa o lasach.

Na podstawie tych przepisów możemy wyróżnić trzy rodzaje ochrony przyrody:

1.

Ochrona częściowa - czynna

: Polega na konsekwentnym i świadomym ingerowaniu w

ekosystemy, które chcemy chronić.

2.

Ochrona ścisła - bierna

: Polega na zaniechaniu wszelkiej działalności człowieka na danym

terenie. Najczęściej stosowana na terenie rezerwatów ścisłych.

3.

Ochrona gatunkowa

: Ma na celu ochronę rodzimych, dziko żyjących gatunków roślin i

zwierząt, ze względów naukowych, kulturowych i gospodarczych. Gatunków chronionych nie
wolno zrywać, niszczyć, płoszyć etc. Grozi za to kara grzywny lub areszt. Niektóre rośliny
podlegają częściowej ochronie, np. ze względu na właściwości lecznicze. Szczegółowy wykaz
gatunków roślin i zwierząt znajdujących się pod ochroną możemy znaleźć na stronach
Ministerstwa Ochrony Środowiska.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

1.

Park narodowy

: jest to najwyższa i najbardziej skuteczna forma ochrony przyrody. Parki

narodowe zajmują obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami naukowymi,
przyrodniczymi, kulturowymi i wychowawczymi. Ochronie podlega tutaj całość przyrody i
krajobrazu. Powoływane są przez Ministra Środowiska. Celem istnienia parków narodowych
jest poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego terenu, wraz z warunkami
ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw przyrody.
Powierzchnia parku narodowego musi wynosić minimum 1000 ha. Rozszerzenie terytorium
parku możliwe jest tylko za zgodą wojewody. Wszystkie parki są udostępnione do zwiedzania,
większość z nich posiada własne muzea przyrodnicze, działy edukacyjne. Łączna powierzchnia
parków narodowych w Polsce wynosi 314 675ha.Istnieją 23 parki narodowe:

-

Woliński

-

Słowiński

-

Borów Tucholskich

-

Wigierski

-

Drawieński

-

Wielkopolski

-

Kampinoski

-

Białowieski

-

Roztoczański

-

Poleski

-

Ś

więtokrzyski

-

Ujścia Warty

-

Karkonoski

-

Gór Stołowych

-

Babiogórski

-

Gorczański

-

Ojcowski

-

Tatrzański

-

Pieniński

-

Magurski

-

Bieszczadzki

-

Narwiański

-

Biebrzański

Planowane jest utworzenie kilku kolejnych (m.in. mazurskiego)

Inspektorat Drużyn Turystycznych GK ZHP

1

Na końcu znajduje się mapka z Parkami Narodowymi w formie do zaznaczenia lub z
odpowiedziami.

2.

Park krajobrazowy

: powołuje się go ze względu na wartości przyrodnicze, kulturowe,

historyczne i rekreacyjne. Celem jego istnienia jest zachowanie i popularyzacja tych
wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Tworzy się je na podstawie decyzji
wojewody. Pod koniec 2000 roku w Polsce było 120 parków krajobrazowych (ponad 8%
powierzchni kraju).

-

Barlinecko - Gorzowski Park
Krajobrazowy

-

Biela

ń

sko - Tyniecki Park

Krajobrazowy

-

Bolimowski Park Krajobrazowy

-

Brodnicki Park Krajobrazowy

-

Brudze

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Cedy

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Ch

ę

ci

ń

sko - Kielecki Park

Krajobrazowy

-

Chełmski Park Krajobrazowy

-

Chojnowski Park Krajobrazowy

-

Ci

ęż

kowicko - Ro

ż

nowski Park

Krajobrazowy

-

Cisowsko - Orłowi

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

Ci

ś

nia

ń

sko - Wetli

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

Czarnorzecko - Strzy

ż

owski

Park Krajobrazowy

-

Dłubnia

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Drawski Park Krajobrazowy

-

Górznie

ń

sko - Lidzbarski Park

Krajobrazowy

-

Gostyni

ń

sko - Włocławski Park

Krajobrazowy

-

Gry

ż

y

ń

ski Park Krajobrazowy

-

I

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Ja

ś

liski Park Krajobrazowy

-

Jeleniowski Park Krajobrazowy

-

Kaszubski Park Krajobrazowy

-

Kazimierski Park Krajobrazowy

-

Kozienicki Park Krajobrazowy

-

Kozłowiecki Park Krajobrazowy

-

Kozubowski Park Krajobrazowy

-
-

Kraje

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Krasnobrodzki Park
Krajobrazowy

-

Krzczonowski Park
Krajobrazowy

-

Krzesi

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Ksi

ąż

a

ń

ski Park Krajobrazowy

-

-

Lednicki Park Krajobrazowy

-
-

Łagowski Park Krajobrazowy

-
-

Łom

ż

y

ń

ski Park Krajobrazowy

Doliny Narwi

-

Mazowiecki Park Krajobrazowy

-

Mazurski Park Krajobrazowy

-

Nadbu

ż

a

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Nadmorski Park Krajobrazowy

-

Nadnidzia

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

-

Nadwarcia

ń

ski Park

Krajobrazowy

-
-

Nadwieprza

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

Park Krajobrazowy Beskidu
Małego

-

Park Krajobrazowy Beskidu

Ś

l

ą

skiego

-

Park Krajobrazowy Chełmy

-
-

Park Krajobrazowy Cysterskie
Kompozycje Krajobrazowe Rud
Wielkich

-

Park Krajobrazowy Dolina
Bystrzycy

-

Park Krajobrazowy Doliny
Baryczy

-
-
-

Park Krajobrazowy Doliny
Jezierzycy

-

Park Krajobrazowy Dolina Słupi

-

Park Krajobrazowy Dolinki
Krakowskie

-

Park Krajobrazowy Doliny Bobru

-
-

Park Krajobrazowy Doliny
Dolnej Odry

-

Park Krajobrazowy Doliny
Dolnej Wisły

-

-

Park Krajobrazowy Doliny Sanu

-

Park Krajobrazowy Gór
Opawskich

-
-

Park Krajobrazowy Gór
Słonnych

-

Park Krajobrazowy Gór Sowich

-
-

Park Krajobrazowy Góra

ś

w.

Anny

-

Park Krajobrazowy im. Gen.
Dezyderego Chłapowskiego

-

Park Krajobrazowy Lasy
Janowskie

-

Park Krajobrazowy Lasy nad
Górn

ą

Liswart

ą

-

Park Krajobrazowy Mierzeja
Wi

ś

lana

-

Park Krajobrazowy
Mi

ę

dzyrzecza Warty i Widawki

-

Park Krajobrazowy
Nadgopla

ń

ski Park Tysi

ą

clecia

-

Park Krajobrazowy Orlich
Gniazd

-
-

Park Krajobrazowy Pasma
Brzanki

-

Park Krajobrazowy Podlaski

Przełom Bugu

-

Park Krajobrazowy Pogórza
Przemyskiego

-

Park Krajobrazowy Pojezierza
Iławskiego

-

Park Krajobrazowy Pojezierze
Ł

ę

czy

ń

skie

-

Park Krajobrazowy Promno

-
-

Park Krajobrazowy Puszcza
Zielonka

-
-

Park Krajobrazowy Puszczy
Knyszy

ń

skiej im. prof. Witolda

Sławi

ń

skiego

-

Park Krajobrazowy Puszczy
Romnickiej

-

Park Krajobrazowy Puszczy
Solskiej

-
-

Park Krajobrazowy Stawki

-

Park Krajobrazowy Sudetów
Wałbrzyskich

-
-

Park Krajobrazowy Uj

ś

cie Warty

-

Park Krajobrazowy Wzgórz
Dylewskich

-

Park Krajobrazowy Wzniesie

ń

Łódzkich

-

Park Krajobrazowy Wysoczyzny
Elbl

ą

skiej

-

Poleski Park Krajobrazowy

-

Południowo - roztocza

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

Popradzki Park Krajobrazowy

-

Powidzki Park Krajobrazowy

-

Przedborski Park Krajobrazowy

-

Przem

ę

cki Park Krajobrazowy

-

Przemkowski Park
Krajobrazowy

-

Pszczewski Park Krajobrazowy

-

Rogali

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Rudawski Park Krajobrazowy

-

Rudnia

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Sieradowicki Park Krajobrazowy

-

Sierakowski Park Krajobrazowy

-

Skierbie- szowski Park
Krajobrazowy

-

Sobiborski Park Krajobrazowy

-

Spalski Park Krajobrazowy

-

Stobrawski Park Krajobrazowy

-

Strzelecki Park Krajobrazowy

-
-

Suche- dniowsko-Obl

ę

gorski

Park Krajobrazowy

-

Sulejowski Park Krajobrazowy

-

Suwalski Park Krajobrazowy

-

Szaniecki Park Krajobrazowy

-

Szczebrze- szy

ń

ski Park

Krajobrazowy

-

Szczeci

ń

ski Park Krajobrazowy

Inspektorat Drużyn Turystycznych GK ZHP

2

Puszcza Bukowa

-

Ś

l

ęż

a

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Ś

nie

ż

nicki Park Krajobrazowy

-

Tenczy

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Trójmiejski Park Krajobrazowy

-

Tucholski Park Krajobrazowy

-

Wdecki Park Krajobrazowy

-

Wdzydzki Park Krajobrazowy

-

Welski Park Krajobrazowy

-

Wi

ś

nicko-Lipnicki Park

Krajobrazowy

-

Wrzelowiecki Park

Krajobrazowy

-

Zaborski Park Krajobrazowy

-

Zał

ę

cza

ń

ski Park Krajobrazowy

-

Ż

erkowsko-Czeszewski Park

Krajobrazowy

-

Ż

ywiecki Park Krajobrazowy

3.

Rezerwat przyrody

: jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało

zmienionym fragmenty ekosystemów, stanowiska rzadkich roślin lub zwierząt, elementy
przyrody ożywionej i nieożywionej mające istotną wartość za względów przyrodniczych,
naukowych, krajobrazowych, bądź kulturowych. Może też chronić przyrodę szczególnie
narażoną na dewastację. Powstaje na mocy zarządzenia wojewody. Obecnie w Polsce jest
około1300 rezerwatów. Dzielą się na ścisłe i częściowe. W ścisłych nie jest prowadzona
jakakolwiek gospodarka człowieka.

4.

Pomnik przyrody

: pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i

nieożywionej lub ich skupienia. O szczególnej wartości naukowej, kulturowej,
historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej, oraz odznaczające się indywidualnymi cechami
wyróżniającymi je wśród innych tworów przyrody. Pomnikami mogą być wodospady,
wywierzyska, źródła, skałki, głazy narzutowe, jaskinie, stare drzewa. Jest ich w Polsce
ponad 33 000.

5.

Obszary chronionego krajobrazu

: jest to nowa forma ochrony przyrody. Na terenach

objętych przez te obszary nakazuje się ograniczyć stosowanie środków chemicznych w
rolnictwie, wyeliminować w lasach zręby zupełne. Zajmują 23 % powierzchni kraju.

6.

Użytek ekologiczny

: w jego ramach chronimy pozostałości naturalnych ekosystemów

zasługujące na ochronę dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów
ś

rodowisk. Jest ich ponad 5000.

7.

Rezerwat biosfery

: tworzony jest na terenach najcenniejszych przyrodniczo, możliwie

najbardziej naturalnych i reprezentatywnych dla większych obszarów. Jest to forma
uznania dla obszarów już chronionych. Do rezerwatu biosfery włączony zostaje park
narodowy wraz z przyległymi parkami krajobrazowymi. Park narodowy pełni funkcję
jądra rezerwatu a parki krajobrazowe funkcję otuliny. W Polsce istnieje 5 rezerwatów
biosfery:

-

Babiogórski,

-

Białowieski,

-

Słowiński,

-

Kampinoski,

-

Jez. Łuknajno.
Są też oprócz tego trzy międzynarodowe:

-

Wschodniokarpacki (Bieszczady; polsko -słowacko-ukraiński)

-

Tatry (polsko - słowacki)

-

Karkonosze(polsko - czeski)

Opracowanie:
phm. Maciej Czapski IDT GK ZHP

Inspektorat Drużyn Turystycznych GK ZHP

3

□

Babiogórski P.N.

□

Białowieski P.N.

□

Biebrzański P.N.

□

Bieszczadzki P.N.

□

P.N. „Bory Tucholskie”

□

Drawieński P.N.

□

Gorczański P.N.

□

P.N. Gór Stołowych

□

Kampinoski P.N.

□

Karkonoski P.N.

□

Magurski P.N.

□

Narwiański P.N.

□

Ojcowski P.N.

□

Pieniński P.N.

□

Poleski P.N.

□

Roztoczański P.N.

□

Słowiński P.N.

□

Świętokrzyski P.N.

□

Tatrzański P.N.

□

Wielkopolski P.N.

□

Wigierski P.N.

□

Woliński P.N.

□

Ujścia Warty

1 Woliński P.N.

2 Słowiński P.N.

3 Wigierski P.N.

4 P.N. „Bory Tucholskie”

5 Biebrzański P.N.

6 Drawieński P.N.

7 Narwiański P.N.
8 Białowieski P.N.

9 Ujścia Warty

10 Wielkopolski P.N.

11 Kampinoski P.N.

12 Babiogórski P.N.

12 Poleski P.N.

13 Świętokrzyski P.N.

14 Karkonoski P.N.

15 P.N. Gór Stołowych

16 Roztoczański P.N.

17 Ojcowski P.N.

19 Gorczański P.N.
20 Pieniński P.N.

21 Magurski P.N.

22 Bieszczadzki P.N.

23 Tatrzański P.N.

Inspektorat Drużyn Turystycznych GK ZHP

4