O czym mówi bilans
Zatwierdzone sprawozdanie finansowe będzie stanowić pod-
stawowe źródło informacji finansowych o podmiocie gospo-
darczym przez co najmniej najbliższy rok, a w rzeczywistości
znacznie dłużej – jako sprawozdanie prezentowane w przy-
szłości dla celów porównawczych względem sprawozdania
za rok 2014.
Kluczowym sprawozdaniem finansowym jest bilans pozwala-
jący ocenić sytuację finansową firmy na konkretny dzień (tzw.
dzień bilansowy). W większości podmiotów funkcjonujących
w Polsce jest to koniec roku kalendarzowego, czyli 31 grudnia.
Chociaż bilans zawiera informacje historyczne o stanie majątku
firmy i źródłach jego finansowania to umiejętna ocena wystę-
pujących w nim relacji między głównymi kategoriami aktywów
(majątku) i pasywów (kapitału własnego i zobowiązań) oraz ich
relacji do wielkości pochodzących z rachunku zysków i strat
(przychodów, kosztów i wyniku finansowego) pozwala przewidy-
wać przyszłość firmy – jej zdolność do dalszego funkcjonowania
i perspektywy rozwojowe.
Analizę bilansu można rozpocząć od oceny wysokości i ogólnej
struktury majątku, tj. relatywnego udziału majątku trwałego i mająt-
ku obrotowego. Choć w poszczególnych firmach różni się on istotnie
ze względu na branżę i typ działalności, to każda z kategorii majątku
ma pewne uniwersalne właściwości (por. tabela 1).
Do kluczowych wskaźników finansowych charakteryzujących sy-
tuację majątkową firmy należą m.in.: wskaźnik efektywności wyko-
rzystania aktywów, wskaźnik rotacji zapasów w dniach oraz wskaź-
nik rotacji należności w dniach, cykl konwersji gotówki w dniach,
wskaźnik rentowności majątku (ROA).
Na wysokość wskaźników wymienionych w tabeli 3 wpływają ta-
kie elementy polityki rachunkowości, jak zasady: wyceny inwestycji
(wartość historyczna czy godziwa), amortyzacji, dokonywania odpi-
sów z tytułu utraty wartości, ustalania kosztu wytworzenia, ujmo-
wania umów leasingu. Objaśnienie wpływu wymienionych zasad
na sytuację majątkową firmy i wymienione wskaźniki finansowe
znajduje się w dalszej części broszury.
Z kolei ocena sytuacji finansowej wiąże się z poszukiwaniem od-
powiedzi na pytania:
■
■
co stanowi główne źródło finansowania podmiotu: kapitał wła-
sny czy zobowiązania,
■
■
w jakim okresie należy uregulować ciążące na podmiocie zobo-
wiązania, tj. czy są one długoterminowe, czy krótkoterminowe,
■
■
relacji, czy majątek trwały ma zapewnioną trwałość finansowa-
nia, tj. czy ma pokrycie w kapitale stałym (kapitał własny i zobo-
wiązania długoterminowe),
■
■
czy zobowiązania wymagalne w ciągu najbliższego roku mają od-
powiednie zabezpieczenie w postaci majątku obrotowego.
Do kluczowych wskaźników finansowych, charakteryzujących
sytuację finansową podmiotu, należą m.in.: wskaźnik ogólnego
zadłużenia i pochodne od niego wskaźniki zadłużenia, wskaźnik
rentowności kapitału własnego (ROE). Na ich wysokość wpływają
takie elementy polityki rachunkowości, jak np. zasady tworzenia
rezerw i rozliczeń międzyokresowych (zobowiązań), zasady ujmowa-
nia umów leasingu etc. Objaśnienie wpływu tych zasad na sytuację
majątkową firmy i wymienione wskaźniki finansowe znajduje się
w dalszej części broszury.
W klasycznie zarządzanym podmiocie oczekuje się, że majątek
trwały znajdzie pokrycie w długoterminowych źródłach finansowania
(kapitale stałym), tj. kapitale własnym i zobowiązaniach długoter-
minowych. Daje to firmie czas niezbędny na wypracowanie gotówki
W czerwcu kończy się okres
zatwierdzania sprawozdań finansowych za rok 2013
w firmach, w których
rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Na jego podstawie będą podejmować decyzje:
wspólnicy, akcjonariusze, wierzyciele, związki zawodowe, organy skarbowe itd.
Wydział zarządzania Uł
WspółpracUj
z nami
Twój doświadczony i kompetentny
partner w biznesie !
42 635 48 12
potrzebujesz profesjonalnie wykonanych badań, analiz,
ekspertyz i opinii na potrzeby swojej działalności ?
• masz oferty skierowane do studentów ?
• poszukujesz praktykantów bądź pracowników ?
• chcesz zwiększyć swoje kompetencje poprzez szkolenia,
warsztaty, kursy dokształcające, studia podyplomowe ?
ul. J. matejki 22/26, 90-237 Łódź • tel.: 42 635 50 51 • www.wz.uni.lodz.pl
karolinapiejak@uni.lodz.pl
REKlAmA
poniedziałek
16 czerwca 2014 nr 115
gazetaprawna.pl
Co kryje się w liCzbaCh i między nimi
Jak czytać
sprawozdanie
finansowe
na co muszą zwrócić
uwagę wspólnicy
i akcjonariusze
jak w gąszczu
danych znaleźć to,
co najważniejsze
jak sprawdzić, czy
zarząd nie ukrywa
niekorzystnych
faktów
DGP wyjaśnia
F2
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
sprawozdanie finansowe
Tabela 1. Charakterystyka kluczowych grup
majątku, czyli o czym mówią aktywa bilansu
Grupa majątku
Charakterystyka
Majątek trwały
operacyjny
Aspekty pozytywne:
n
świadczy o potencjale dochodowym firmy
(im większy, tym potencjalnie większa zdolność
firmy do generowania dochodu)
n
może stanowić przedmiot zabezpieczenia
zobowiązań, zwiększając tym samym zdolność
firmy do pozyskiwania źródeł finansowania
Aspekty negatywne:
n
zmniejsza elastyczność operacyjną i finan-
sową firmy, ograniczając szybkość reakcji na
zmiany w otoczeniu,
n
wymaga aktywnego poszukiwania możliwo-
ści zagospodarowania istniejącego potencjału;
weryfikatorem umiejętności wykorzystania
potencjału jest wielkość przychodów możliwych
do wygenerowania przy wykorzystaniu posiada-
nych zasobów;
n
generuje koszty stałe; tworzy ryzyko pono-
szenia kosztów pustych;
n
zamraża kapitał na długi okres, co wymaga
odpowiednich źródeł finansowania (długotermi-
nowych, czyli zwykle droższych)
Majątek trwały
inwestycyjny
Odzwierciedla wolne zasoby pieniężne podmio-
tu, które zgodnie z oczekiwaniami zarządu nie
będą konieczne do uruchomienia w okresie
krótszym niż rok. Majątek cechujący się zwykle
stosunkowo dużą płynnością (łatwością zamiany
na gotówkę). Wyjątek stanowią inwestycje
w aktywa niefinansowe (np. nieruchomości)
i inwestycje finansowe w podmiotach powią-
zanych. Majątek ten stanowi w części lub
w całości rodzaj bufora dla zabezpieczenia
wypłacalności lub płynności podmiotu
Majątek
obrotowy
Aspekty pozytywne:
n
odzwierciedla bieżące zasoby gotówkowe
lub quasi-gotówkowe, które będą dostępne dla
jednostki w krótkim okresie (dni, miesiące, do
roku); stanowi przez to zabezpieczenie płatności
zobowiązań bieżących podmiotu, przez co przyczy-
nia się do poprawy płynności finansowej jednostki;
n
redukuje ryzyko operacyjne podmiotu (np.
zapas jako zabezpieczenie wahań sprzedaży);
n
oceniając majątek obrotowy, należy zwrócić
uwagę na jego płynność, tj. zdolność jego
zamiany na gotówkę. Wyższą jakością cechuje
się majątek obrotowy o większym udziale
gotówki i inwestycji; mniejszą o zwiększonym
udziale zapasów i należności
Aspekty negatywne:
n
ogranicza efektywność wykorzystania
środków pieniężnych podmiotu (np. nadmierne
zapasy);
n
zwiększa koszty funkcjonowania (np. koszty
utrzymania zapasów, koszty finansowania
zapasów lub należności, ryzyko realizacji
zapasów lub należności)
n
wysoki stan zapasów i należności może
świadczyć o problemach z zarządzaniem tymi
kategoriami majątku i ryzykiem strat z tego
tytułu (pogorszenia płynności finansowej)
służącej do spłaty zobowiązań zaciągniętych na finansowanie ma-
jątku trwałego i zapewnienie odpowiedniej stopy zwrotu z kapitału
własnego (ROE). To oznacza oznacza jednocześnie, że zobowiązania
bieżące, wymagające spłaty w bliskiej perspektywie, mają zabezpie-
czeniew aktywach obrotowych, które z założenia powinny uwolnić
gotówkę w tym samym, bliskim horyzoncie czasowym. Aktywa ob-
rotowe traktowane są jako zabezpieczenie zdolności podmiotu do
bieżącego wywiązywania się z ciążących na nim roszczeń.
Do istotnych wskaźników finansowych należą tu wskaźnik płyn-
ności bieżącej i jego odmiany, kapitał pracujący netto, wskaźnik
zastosowania kapitałów stałych. Oczywiście w praktyce istnieją
odstępstwa od tych relacji. Dotyczą one w szczególności firm han-
dlowych, podmiotów zarządzanych zgodnie z koncepcją lean mana-
gement oraz innych podmiotów prowadzących agresywną politykę
zarządzania kapitałem obrotowym.
Tabela 2. Charakterystyka kapitałów,
czyli o czym mówią pasywa bilansu
Grupa
pasywów
Charakterystyka
Kapitał
własny
Aspekty pozytywne:
n
jest wyznacznikiem stabilizacji finansowej podmiotu
jako kapitał niewymagający co do zasady spłaty ani
w krótkim ani w długim okresie;
n
zmniejsza ryzyko finansowe podmiotu z punktu
widzenia wierzycieli;
n
jego wysoki udział zwiększa możliwości firmy
w zakresie pozyskiwania kapitału dłużnego na rozwój
lub zabezpieczenie działalności operacyjnej;
n
zmniejsza presję firmy do szybkiego generowania
gotówki niezbędnej na spłatę zobowiązań
Aspekty negatywne:
n
stanowi zwykle najdroższe źródło finansowania,
wymagające wysokich stóp zwrotu z majątku (ROA)
i kapitału (ROE);
n
zwiększa koszty finansowania podmiotu (WACC),
co może się przyczynić do ograniczenia jego szans
rozwojowych (trudno będzie znaleźć projekty na tyle
zyskowne, by pokryły wysokie koszty finansowania).
Wysoki udział kapitału własnego wpływa na wzrost oceny
sytuacji finansowej firmy przez wierzycieli. Niemniej może
przyczynić się do pogorszenia stopy zwrotu dla właścicieli
(ROE) ze względu na zmniejszenie dźwigni finansowej
(spadek długu w strukturze źródeł finansowania), a przez
to pogorszenia oceny dokonań firmy przez jej właścicieli
Zobo-
wiązania
Aspekty pozytywne:
n
zwykle tańsze źródło finansowania niż kapitał własny
– obniża koszty finansowania podmiotu WACC (jeśli zadłu-
żenie nie przekracza poziomów uznanych za bezpieczne);
n
pozwala na wykorzystanie pozytywnego efektu
dźwigni finansowej, tj. zwiększenia stopy zwrotu dla
właściciela (ROE), wynikającej z pozytywnej relacji
między kosztem długu a rentownością majątku (ROA)
na poziomie operacyjnym
Aspekty negatywne:
n
zwiększa ryzyko finansowe podmiotu;
n
ogranicza dostęp do dłużnych źródeł finansowania.
Ważna jest także struktura zobowiązań. Zobowiązania
długoterminowe, niewymagające szybkiej spłaty, zwięk-
szają stabilizację i bezpieczeństwo finansowe firmy,
niemniej podnoszą jednocześnie koszty finansowania.
Zobowiązania krótkoterminowe natomiast wymagają
spłaty w bliskiej perspektywie, co zwiększa presję firmy
na posiadanie zasobów gotówkowych na ich spłatę
F3
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
sprawozdanie finansowe
Tabela 3. Wybrane wskaźniki charakteryzujące
sytuację majątkową firmy
Wskaźnik
Objaśnienie
Unieruchomienie
majątku:
majątek trwały/
majątek obrotowy
Im wyższy od 1, tym większy stopień unie-
ruchomienia majątku przedsiębiorstwa
– mniejsza elastyczność operacyjna i finanso-
wa firmy
Efektywność
wykorzystania
majątku:
przychody ze
sprzedaży/aktywa
Wskaźnik informujący o tym, jak dużo przy-
chodów firma jest w stanie wygenerować na
posiadanym majątku (ile przychodu generuje
złotówka zainwestowana w majątek firmy).
Im wyższy, tym lepszy, ponieważ świadczy
o wyższym stopniu wykorzystania potencja-
łu dochodowego majątku firmy. Wskaźnik
ten ma naturalną tendencję poprawy wraz
ze wzrostem stopnia zużycia (umorzenia)
majątku trwałego – wzrost wskaźnika może
być w pewnych okolicznościach wynikiem
tylko i wyłącznie starzenia się majątku (szcze-
gólnie ważne w firmach kapitałochłonnych)
Rentowność
majątku (ROA):
zysk netto/średni
stan aktywów
x 100 proc.
Wskaźnik obrazujący stopę zwrotu z kapitału
zainwestowanego w majątek przedsiębior-
stwa. Informuje o zyskowności aktywów, tzn.
ile zysku generuje każda złotówka zaangażo-
wana w majątek przedsiębiorstwa. Im wyższy,
tym lepszy. Powinien być wyższy od kosztów
finansowania majątku (WACC). Wskaźnik
ten ma naturalną tendencję poprawy wraz
ze wzrostem stopnia zużycia (umorzenia)
majątku trwałego (por. wyżej)
Rotacja zapasów
w dniach:
średni stan
zapasów/koszt
własny sprzeda-
nych zapasów
x 365 dni
Wskaźnik informujący o skuteczności firmy
w zakresie zarządzania zapasami oraz
o okresie zamrożenia gotówki firmy
„w magazynie”. Im krótszy, tym lepszy,
ponieważ ogranicza koszty operacyjne maga-
zynowania oraz koszty finansowania stanów
magazynowych
Rotacja należności
w dniach:
średni stan należ-
ności/przychody
ze sprzedaży
x 365 dni
Wskaźnik informujący o polityce firmy
w zakresie zarządzania terminami płatno-
ści dla odbiorców lub o skuteczności firmy
w zakresie windykacji należności. Informuje
o okresie zamrożenia gotówki firmy u jej
odbiorców. Im krótszy, tym lepszy, ponieważ
odzyskana gotówka może dalej pracować na
rzecz firmy. Wskaźnik ten należy porównać
ze wskaźnikiem rotacji zobowiązań w dniach.
Korzystna sytuacja występuje wówczas, gdy
rotacja należności w dniach jest krótsza niż
rotacja zobowiązań w dniach, ponieważ
firma wcześniej odzyskuje pieniądze, niż musi
je zapłacić wierzycielom (kontrahentom,
pracownikom, bankom etc.)
Cykl konwersji
gotówki:
okres rotacji
zapasów + okres
rotacji należno-
ści – okres rotacji
zobowiązań
Wskaźnik informujący jak dużo czasu upływa
od wydatkowania gotówki w firmie na zakup
materiałów do produkcji lub towarów handlo-
wych, poprzez okres konieczny do realizacji
produkcji/usług, sprzedaży (często z odro-
czonym terminem płatności) aż do wpływu
gotówki z powrotem do firmy. Im jest on
krótszy, tym lepszy, ponieważ zmniejsza
zapotrzebowanie firmy na kapitał, zwiększa
efektywność wykorzystania majątku i zwięk-
sza tempo generowania zysków
Tabela 4. Wybrane wskaźniki charakteryzujące
sytuację finansową firmy
Wskaźnik
Objaśnienie
Wskaźnik finan-
sowania majątku
trwałego z kapi-
tałów stałych:
kapitał stały/
aktywa trwałe > 1
W klasycznie zarządzanym podmiocie oczekuje
się, że majątek trwały będzie miał pokrycie
w kapitale długoterminowym (kapitale stałym),
na który składają się: kapitał własny
+ zobowiązania długoterminowe. Spełnienie tej
relacji oznacza zachowanie złotej zasady
finansowej. Nieco bardziej konserwatywne
reguły zarządzania finansami wskazują,
że majątek trwały powinien być pokryty
kapitałem własnym
Ogólne
zadłużenie:
zobowiąza-
nia i rezerwy/
pasywa razem
Inną odmianą
tego wskaźnika
jest wskaźnik
zadłużenia kapi-
tału własnego:
zobowiązania
i rezerwy/kapitał
własny < 1
Wskaźnik informujący o stopniu zadłużenia
firmy. W ocenie firmy przez wierzycieli,
im jest on niższy, tym lepszy (poniżej 50 proc.,
a w przypadku banków oczekuje się jeszcze
niższej stopy zadłużenia). Natomiast z perspek-
tywy właścicieli większe zadłużenie oznacza
możliwość realizacji tzw. pozytywnych efektów
dźwigni finansowej, tj. zwiększenia stopy
zwrotu z kapitału właściciela (ROE) dzięki
wykorzystaniu pozytywnej relacji rentowno-
ści majątku (ROA) i kosztu długu (kredytów,
leasingów itp.)
Rentowność
kapitału
własnego (ROE):
zysk netto/średni
stan kapitału
własnego
x 100 proc.
Wskaźnik obrazujący stopę zwrotu z kapitału
zainwestowanego w spółce przez właściciela.
Informuje o zyskowności kapitału właścicie-
la, czyli ile zysku generuje każda złotówka
zaangażowana przez właściciela w przedsię-
biorstwo. Im wyższy, tym lepszy. Wskaźnik
ten powinien być wyższy od kosztu kapitału
własnego, tj. uzasadnionej, oczekiwanej stopy
zwrotu, jaką właściciel uzyskałby, inwestując
ten kapitał w inne przedsięwzięcie o podob-
nym ryzyku
Płynność bieżąca:
aktywa bieżące/
zobowiązania
bieżące (1,2–2)
Wskaźnik informujący o zdolności firmy
do regulowania bieżących zobowiązań
Rotacja zobowią-
zań w dniach*:
średni stan zobo-
wiązań/ koszt
własny sprzedaży
x 365 dni lub
średni stan
zobowiązań/
przychody ze
sprzedaży
x 365 dni
* każdy z wzorów
prowadzi do innej
wielkości wskaź-
ników i jest nieco
inaczej interpre-
towany
Wskaźnik informujący o tym, jak długo firma
finansuje się zobowiązaniami krótkotermi-
nowymi (w szczególności operacyjnymi).
Im wyższy, tym lepiej dla finansów firmy.
Należy jednak pamiętać, ze wysoki wskaź-
nik osłabia ocenę wiarygodności kredytowej
firmy z punktu widzenia wierzycieli i może być
barierą w dostępie do kapitału lub w uzyskaniu
odroczonych terminów płatności.
Wskaźnik ten należy porównać ze wskaźnikiem
rotacji należności w dniach. Korzystna sytuacja
występuje wówczas, gdy rotacja należności
w dniach jest krótsza niż rotacja zobowiązań
w dniach, ponieważ firma wcześniej odzyskuje
pieniądze niż musi je zapłacić wierzycielom
(kontrahentom, pracownikom, bankom etc.).
F4
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
Co wynika z rachunku
zysków i strat
Rachunek zysków i strat jest zestawieniem przychodów i kosz-
tów firmy, dotyczących konkretnego okresu sprawozdawczego (w
polskich warunkach najczęściej roku kalendarzowego). Prezen-
tuje on wyniki finansowe firmy w kategoriach zysku lub straty.
W analizie rentowności szczególne znaczenie ma rozpoznanie, co
jest źródłem generowania zysku lub straty oraz szczegółowa ana-
liza przychodów i kosztów podstawowej działalności operacyjnej.
Działalność statutowa to kluczowy obszar działalności podmiotu
(ang. core business), który powinien stanowić podstawowe źródło
generowania wyniku finansowego. Jest to obszar działalności fir-
my, w którym realizowane działania mają najbardziej powtarzalny
charakter. Każda inna działalność, a w szczególności działalność
pozostała operacyjna, może wykazywać znaczne wahania wyniku
finansowego w kolejnych okresach. Utrudnia to ich przewidywal-
ność, a jednocześnie wskazuje na nietrwały charakter tej części
wyniku finansowego. Potwierdza to poniższy przykład, w którym
trzy hipotetyczne firmy o jednakowym poziomie zysku (netto) ce-
chują się zupełnie inną jakością uzyskanego wyniku finansowego.
RZiS (w mln zł)
Firma A
Firma B
Firma C
Przychody ze sprzedaży
120
100
90
Koszt własny sprzedaży
100
100
100
Zysk na sprzedaży
20
0
-10
Pozostałe przychody
operacyjne
0
0
30
Pozostałe koszty operacyjne
0
0
0
Zysk operacyjny
20
0
20
Przychody finansowe
0
20
0
Koszty finansowe
0
0
0
Zysk
20
20
20
Najlepszą jakość zysku wykazuje firma A. Zysk ten został wygene-
rowany w ramach podstawowej działalności operacyjnej podmiotu
i można zakładać, że przyszłe wyniki finansowe będą kształtować
się zgodnie z określonym trendem względem zysku bieżącego roku.
Najgorszą jakość zysku wykazuje firma C, co wynika z dwóch
powodów: 1) firma ponosi stratę w obszarze biznesu podstawo-
wego, który powinien być głównym generatorem zysku; 2) do-
datni wynik finansowy ostatniego poziomu zawdzięcza skutkom
działań w zakresie pozostałej działalności operacyjnej, które mają
zwykle nieciągły lub niepowtarzalnych charakter (np. wyprzedaż
majątku z zyskiem, rozwiązanie rezerwy). Ponadto wiele ze zda-
rzeń z zakresu pozostałej działalności operacyjnej ma charakter
niepieniężny (rezerwy, odpisy aktualizujące wartość aktywów,
umorzenie zobowiązań itp.).
Z kolei jakość zysku zrealizowanego przez firmę B jest wyż-
sza niż w przypadku firmy C ze względu na: 1) uniknięcie straty
w działalności statutowej, ale także dzięki temu, że 2) ostateczny
poziom zysku wynika z działalności finansowej, a nie działalności
pozostałej operacyjnej. Działalność finansowa oprócz odzwiercie-
dlenia kosztów finansowania zewnętrznego podmiotu obejmuje
także skutki wynikające z obrotu i wyceny inwestycji bilanso-
wych. I chociaż nie stanowią one domeny działalności jednostki,
to w wielu wypadkach zapewniają trwałe (powtarzalne) źródło jej
dodatkowych dochodów.
Na ocenę rentowności mają wpływ decyzje jednostki w zakresie:
wariantu prezentacji rachunku zysków i strat (porównawczy/kal-
kulacyjny); klasyfikacji kosztów i przychodów do poszczególnych
obszarów, zasad wyceny inwestycji etc. Skutki tych decyzji zostały
zobrazowane w dalszej części broszury. Oceniając wysokość i jakość
wyniku finansowego, należy uwzględnić fazę rozwoju jednostki,
która wpływa istotnie na poziom rentowności podmiotu i strukturę
jego wyniku finansowego.
Wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat – dalej RZiS – po-
zwala na rozpoznanie struktury marż generowanych w zakresie
podstawowej działalności biznesowej podmiotu oraz kosztów okresu,
obciążających marżę wygenerowaną na sprzedaży wyrobów, usług
lub towarów. Koszty okresu obejmują koszty sprzedaży i koszty
ogólnego zarządu.
Wariant porównawczy RZiS różni się sposobem prezentacji
informacji o kosztach podstawowej działalności operacyjnej pod-
miotu. Widoczna w nim struktura zasobów zużywanych w dzia-
łalności podmiotu może dostarczać wiedzy o strategii działania
biznesu (np. praca własna lub outsourcing), jego charakterystyce
(dominacja kosztów infrastruktury, surowców czy kosztów pra-
cowniczych), ale także pozwala na dokonanie oceny wydajno-
ści pracy poprzez porównanie dynamiki określonych kategorii
kosztów z dynamiką sprzedaży (ilościowej lub wartościowej) .
Np. dynamika kosztów wynagrodzeń (wzrost 12 proc.) wyższa od
dynamiki przychodów (wzrost 10 proc.) może świadczyć o spad-
ku wydajności pracy.
Ze względu na występujące w wariancie porównawczym po-
zycje korygujące koszty (zmiana stanu produktów, koszt wy-
tworzenia produkcji na własne potrzeby) sprawia on często czy-
tającym trudności interpretacyjne. Dotyczy to zwłaszcza osób
niezajmujących się na co dzień rachunkowością lub finansami.
Stąd też wariant ten jest najlepiej dostosowany do firm handlo-
wych, gdzie pozycje te nie pojawiają się w ogóle lub występują
w marginalnym stopniu.
sprawozdanie finansowe
Tabela 5. Wariant kalkulacyjny RZiS w zakresie
działalności podstawowej operacyjnej
Pozycja RZiS
Charakterystyka
Przychody ze sprze-
daży produktów
i towarów
Wartość sprzedaży w cenie sprzedaży
netto, bez akcyzy i VAT oraz rabatów,
upustów i innych zmniejszeń ceny
Koszt wytworzenia
sprzedanych produk-
tów i towarów
Wartość sprzedaży w koszcie wytworzenia
lub w cenie zakupu (nabycia)
Zysk/strata brutto
na sprzedaży
Marża realizowana na sprzedaży produk-
tów lub towarów, która powinna
wystarczyć na pokrycie kosztów okresu,
tj. kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego
zarządu
Koszty sprzedaży
Obejmują koszty związane z realizacją
sprzedaży, w tym: koszty utrzymania
działów sprzedaży, przedstawicieli handlo-
wych, kanałów dystrybucji (np. sklepów,
hurtowni), promocji sprzedażowych,
dostaw do klientów etc.
Koszty ogólnego
zarządu
Koszty ogólnoadministracyjne (zarząd, HR,
IT, księgowość itp.)
Zysk/strata
na sprzedaży
Wynik na podstawowej działalności opera-
cyjnej podmiotu
F5
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
Analiza finansowa wymaga uchwycenia podstawowych relacji
występujących między pozycjami poszczególnych sprawozdań
finansowych. Na przykład wzrost lub spadek poziomu zapasów
lub należności należy powiązać z dynamiką zmian przychodów
ze sprzedaży. Przy zachowaniu stałej efektywności zarządzania
tymi składnikami aktywów ich wartość będzie się zmieniać pro-
porcjonalnie do tempa zmian przychodów. Z założenia zatem
wzrost przychodów o 10 proc., przy niezmienionych terminach
płatności, spowoduje przyrost należności w bilansie o 10 proc.
Jeżeli jednak przy tym wzroście przychodów należności wzro-
słyby tylko o 7 proc., wskazywałoby to na poprawę skuteczności
ich windykacji, a przez to zmniejszenie wskaźnika rotacji na-
leżności w dniach.
Niemniej przed postawieniem takiego wniosku należy zwrócić
uwagę, czy w tym samym okresie nie dokonano odpisów aktu-
alizujących wartość należności, co zmieniałoby całkowicie wnio-
skowanie. Poprawa wskaźnika wynikałaby bowiem nie z popra-
wy efektywności zarzadzania tą grupą aktywów, lecz z faktu,
że zarządzanie to było tak złe, iż doprowadziło do niemożności
ściągnięcia określonych kwot. Odpis ten jest widoczny w infor-
macji dodatkowej lub w pozycji odpowiednio szczegółowego RZiS.
O czym decyduje polityka
rachunkowości
Kluczem do pełnego i właściwego zrozumienia oraz oceny da-
nych zawartych w sprawozdaniu finansowym, jak również usta-
lonego na ich podstawie zestawu wskaźników finansowych
jest poznanie polityki rachunkowości jednostki. Wpływa ona
bowiem na treść sprawozdania finansowego.
Niewłaściwie dobrana polityka rachunkowości uniemożliwi
zarządowi odzwierciedlenie faktycznie realizowanej strategii
i polityki finansowej (np. nastawienie na rentowność i akcep-
tację podwyższonego ryzyka lub nastawienie na zabezpieczenie
płynności i bezpieczeństwo, tj. awersję do ryzyka), co z kolei
wpłynie na błędne oceny i decyzje użytkowników sprawozdań
finansowych. W szczególności dotyczy to polityki zorientowanej
nadmiernie na cele podatkowe w miejsce dążenia do wiernego
i pełnego odzwierciedlenia obrazu sytuacji finansowej i wyni-
ków podmiotu.
Bez odniesienia się do przyjętych rozwiązań polityki ra-
chunkowości jednostki nie jest możliwa prawidłowa analiza
porównawcza wielkości wskaźników finansowych pomiędzy
przedsiębiorstwami. Różnice te są w szczególności istotne przy
ocenie poszczególnych wymiarów finansowych działalności
firmy. W klasycznej analizie finansowej ocenie poddawane są
cztery główne wymiary finansowe działalności firmy:
■
■
płynność – zdolność do terminowej spłaty zobowiązań krótko-
terminowych, w tym także zdolność do zamiany składników
majątkowych na gotówkę;
■
■
rentowność – stopa zwrotu realizowana na kapitale zaanga-
żowanym w majątek przedsiębiorstwa (ROA) lub na kapitale
właściciela (ROE);
■
■
sprawność działania – efektywność wykorzystania majątku
i tkwiącego w nim potencjału, w tym wskaźniki rotacji zapa-
sów i należności oraz wskaźnik rotacji zobowiązań (wskaźniki
podawane zwykle w dniach);
■
■
zadłużenie – udział długu w strukturze źródeł finansowania,
decydujący o ryzyku finansowym firmy oraz o koszcie finan-
sowania działalności (WACC).
sprawozdanie finansowe
Tabela 6. Wariant porównawczy RZiS w
zakresie działalności podstawowej operacyjnej
Pozycja RZiS
Charakterystyka
Przychody ze sprzedaży produktów i towarów
oraz zrównane z nimi:
Przychody ze
sprzedaży produk-
tów i towarów
Wartość sprzedaży w cenie sprzedaży netto
wyrobów i usług, bez akcyzy i VAT oraz rabatów,
upustów i innych zmniejszeń ceny
Zmiana stanu
produktów
(wzrost +,
spadek -)
Pozycja stanowiąca korektę kosztów operacyj-
nych o: zmiany stanu magazynowego zapasów
wyrobów, półproduktów i produkcji w toku. Pozycja
ta odzwierciedla ponadto zmianę stanu czynnych
i biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów.
Pozycja ta stanowi korektę kosztów operacyjnych
i nie może być traktowana jako przychód.
Koszt wytworze-
nia produktów
na własne
potrzeby
jednostki
Pozycja stanowiąca korektę kosztów operacyjnych
o koszty niedotyczące sprzedaży produktów i usług,
które zostały ujęte pierwotnie w strukturze kosztów
rodzajowych. Korekta ta obejmuje m.in. koszt
wytworzonych przez firmę we własnym zakresie
środków trwałych, środków trwałych w budowie;
wartość przekazanych darowizn w postaci wyrobów,
wartość odpisów aktualizujących wartość wyrobów,
przekwalifikowanie wyrobów na towary handlowe
itp. Kategoria ta stanowi korektę kosztów i nie może
być traktowana jako przychód.
Przychody ze
sprzedaży produk-
tów i towarów
Wartość sprzedaży w cenie sprzedaży netto
towarów, bez akcyzy i VAT oraz rabatów,
upustów i innych zmniejszeń ceny
Koszty operacyjne:
Amortyzacja
Wskazuje poziom kapitałochłonności
działalności podmiotu – zużycie infrastruktury,
czyli zasobów trwałych
Materiały
i energia
Wskazuje stopień zużycia zasobów obrotowych
Usługi obce
Odzwierciedla stopień korzystania z outsourcingu,
np. rosnący udział usług obcych przy spadających
kosztach wynagrodzeń i amortyzacji może ozna-
czać orientację firmy na outsourcing działalności.
Wysokie koszty usług obcych przy niskim stanie
środków trwałych w firmie produkcyjnej mogą
oznaczać outsourcing działalności lub finansowa-
nie majątku poprzez leasing operacyjny lub najem.
Podatki i opłaty
Odzwierciedla zużycie zasobów pieniężnych
związanych z obciążeniami publicznoprawny-
mi z tytułu podatków innych niż dochodowe
i VAT (np. podatek od nieruchomości, podatek
od czynności cywilnoprawnych, podatek od
środków transportu) oraz opłat (np. sądowe)
Wynagrodzenia
z narzutami
Odzwierciedlają poziom pracochłonności. Obej-
mują koszty wynagrodzeń wynikające z umów
o pracę zlecenia, o dzieło, obciążenia z tytułu
ubezpieczeń społecznych obciążające pracodawcę
oraz świadczenia na rzecz pracowników: pakiety
medyczne, dopłaty do przejazdów, posiłki regene-
racyjne itp.
Ubezpieczenia
społeczne i inne
świadczenia
Wartość sprze-
danych towarów
Wartość sprzedaży towarów w cenie zakupu
(nabycia)
Zysk/strata
na sprzedaży
Wynik na podstawowej działalności operacyjnej
podmiotu
F6
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
Celem: biznes czy podatki
Czytając i analizując sprawozdanie finansowe, każdy użyt-
kownik zakłada, że przedstawia ono wierny i rzetelny ob-
raz sytuacji finansowej i dokonań finansowych jednostki.
Niemniej w praktyce poziom spełnienia tych oczekiwań
zależy m.in. od celów i postaw sporządzających sprawoz-
dania finansowe.
Przystępując do czytania i analizy sprawozdania finanso-
wego, należy ustalić, czy zostało ono sporządzone z zamiarem
jak najlepszego odzwierciedlenia rzeczywistego ekonomicz-
nego (biznesowego) obrazu funkcjonowania podmiotu, czy
raczej z myślą o możliwie najszerszym zapewnieniu spój-
ności między rozwiązaniami księgowymi i podatkowymi.
W pierwszym przypadku dominuje orientacja na jakość in-
formacji finansowej, w drugim – na uproszczenie procesu
księgowego i obniżenie jego kosztów.
Dane zawarte w sprawozdaniach finansowych sporządzonych
zgodnie z orientacją podatkową cechują się zwykle poziomem
odzwierciedlenia rzeczywistej sytuacji ekonomicznej podmio-
tu, a tym samym utrudniają podejmowanie właściwych decyzji
biznesowych, zarówno przez użytkowników wewnętrznych
(zarząd), jak i użytkowników zewnętrznych. Typową sytuacją
jest istotne zaniżenie wartości bilansowej operacyjnych akty-
wów trwałych (środków trwałych i WNiP), przy jednoczesnym
zawyżeniu kosztów amortyzacji względem rzeczywistego tem-
pa i trybu zużywania się tej grupy majątku w początkowym
okresie cyklu ich użytkowania. Relatywnie zawyżone odpisy
amortyzacyjne prowadzą do skrócenia okresu amortyzacji,
a tym samym do relatywnego zaniżenia kosztów funkcjono-
wania podmiotu w końcowych fazach cyklu eksploatacyjnego
operacyjnych aktywów trwałych (brak kosztów amortyzacji).
Przekłada się to na:
■
■
wysokie koszty wytworzenia wyrobów lub usług, co w warunkach
konkurencyjnego rynku może prowadzić do rezygnacji z określo-
nych asortymentów czy segmentów działalności na skutek ich
pozornej nierentowności;
■
■
problemy z prawidłową wyceną wyrobów i usług w końcowym
okresie eksploatacji tej grupy aktywów, kiedy ich dalsze użytko-
wanie nie generuje kosztów amortyzacji na skutek ich całkowi-
tego umorzenia;
■
■
duże zmiany rentowności działalności firmy (ROA, ROE) – zani-
żona rentowność w początkowym okresie od zakończenia procesu
inwestycyjnego, a zawyżona w późniejszym okresie;
■
■
pozorna poprawa wyników działalności (rentowność, efektyw-
ności wykorzystania aktywów), wynikająca z deprecjacji majątku
trwałego jednostki;
■
■
potencjalnie błędne decyzje w zakresie reinwestycji osłabia-
jące z jednej strony płynność finansową jednostki, z drugiej
zaś obniżające rzeczywistą stopę zwrotu z zainwestowanego
kapitału (ROA, ROE) – dotyczy to podmiotów, w których istnieje
tendencja do utrzymywania całkowicie zamortyzowanych, lecz
wykorzystywanych w niewielkim stopniu zasobów trwałych,
ponieważ dane o kosztach z rachunku zysków i strat wskazują
na relatywnie niskie koszty ich utrzymania, zaś dane bilan-
sowe nie wykazują zaangażowania kapitałowego w podmiot
(wartość księgowa aktywów równa zero). Tymczasem majątek
ten ma zwykle istotną wartość zbywczą, której uwolnienie za-
pewniłoby dopływ gotówki do przedsiębiorstwa i stworzyłoby
możliwość jej efektywnego wykorzystania.
Wskazane przykłady mają szczególne znaczenie dla prawidłowej
oceny jednostek kapitałochłonnych, o dużym udziale operacyjnego
majątku trwałego.
Rentowność czy sytuacja
finansowa
W biznesie konieczna jest świadomość podwójnego charakteru
skutków podejmowanych decyzji – każda z nich ma wpływ zarówno
na rentowność, jak i na sytuację finansową firmy. Efektywność
decyzji zarządczych obserwujemy w RZiS poprzez relacje kosztów
i przychodów. Ta sama decyzja ma wpływ na sytuację finansową
jednostki widoczną w jej bilansie.
Na przykład decyzja dotycząca sprzedaży usługi za kwotę 1000
ma dwa wymiary: wpłynie na rentowność, ponieważ dzięki niej jed-
nostka uzyska przychody w wysokości 1000 zł, z drugiej strony w jej
bilansie pojawią się środki pieniężne w kwocie 1000 zł (lub należności
w tej samej kwocie), co determinuje jej sytuację finansową. Można
powiedzieć, że każda decyzja jest – świadomie lub nieświadomie
– zorientowana na rentowność lub sytuację finansową, a zarządza-
nie jest sztuką wyboru jednej z nich w zależności od okoliczności.
Wróćmy do przykładu. Zakładając, że istnieją dwie możliwości:
sprzedaż usługi z odroczonym terminem zapłaty za 1000 zł lub sprze-
daż gotówkowa, ale za 800 zł, to decyzja o realizacji sprzedaży usług
sprawozdanie finansowe
Tabela 7. Porównanie skutków obu orientacji
Orientacja biznesowa
Orientacja podatkowa
Dążenie do zapewnienia
wiernego i rzetelnego obrazu
sytuacji finansowej i dokonań
finansowych jednostki
Dążenie do maksymalnego uprosz-
czenia systemu rachunkowości
(księgowości), obniżenia kosztów
funkcjonowania księgowości
Relatywnie większe różnice
między zyskiem brutto
a dochodem podatkowym
Dążenie do jak największej
zbieżności między zyskiem brutto
i dochodem
Tendencja do wykazywania
rzeczywistych ekonomicznych
skutków działalności podmiotu
(dokonań)
Tendencja do wykazywania
możliwie najniższego wyniku
finansowego
Odpisy amortyzacyjne od
środków trwałych i WNiP
zgodne z ekonomicznym
trybem zużywania środków
trwałych
Odpisy amortyzacyjne ustalane
zgodnie z rozwiązaniami podatko-
wymi (z uzasadnieniem,
iż odzwierciedlają one rzeczywisty
tryb zużywania środków trwałych
lub WNiP)
Dokonywanie odpisów aktu-
alizujących wartość aktywów
zgodnie z faktycznymi zmia-
nami w wartości składników
aktywów
Tendencja do unikania odpisów
aktualizujących wartość skład-
ników aktywów nieuznawanych
podatkowo
Wycena w wartościach
godziwych lub wycena
w wartościach historycznych
w zależności od dominującego
obiorcy (inwestor/wierzyciel)
oraz postawy względem ryzyka
Unikanie wyceny w wartości
godziwej, stosowanie wyceny
w wartościach historycznych
Klasyfikacja umów leasingu
zgodnie z ich naturą ekono-
miczną i rozwiązaniami
księgowymi
O ile to możliwie, stosowanie
rozwiązań podatkowych w zakre-
sie rozliczania umów leasingu
oraz innych uproszczeń w zakre-
sie prowadzenia rachunkowości
dopuszczonych ustawą
F7
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
za 1000 zł oznacza, że kierownictwu jednostki zależy bardziej na
rentowności niż na sytuacji finansowej. Jeśli wybierze wariant dru-
gi, to decyzja będzie zorientowana na sytuację finansową, ponieważ
jednostka preferuje niższy, ale pewniejszy, bo zrealizowany od razu
przychód. Jednostka poświęca część przychodu w kwocie 200 jako
swoisty koszt zabezpieczenia płynności, redukcji ryzyka nieściągal-
ności, redukcji kosztów potencjalnej windykacji i kosztów finanso-
wania należności.
Rentowność i sytuacja finansowa wzajemnie się przenikają – ren-
towność determinuje płynność i odwrotnie – sytuacja finansowa ma
wpływ na rentowność. W działalności biznesowej zwykle występuje
odwrotna zależność między rentownością i płynnością finansową
– wyższa rentowność oznacza niższą płynność a przez to wyższe
ryzyko funkcjonowania i odwrotnie.
Poza opisanymi powyżej kwestiami o charakterze ogólnym na
informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych wpływa także
wiele szczegółowych rozwiązań polityki rachunkowości, dotyczą-
cych zasad ujmowania, wyceny i prezentacji określonych zdarzeń
ekonomicznych w sprawozdaniu finansowym. Należą do nich m.in.
takie aspekty jak:
■
■
amortyzacja operacyjnego majątku trwałego;
■
■
zasady tworzenia rezerw i zobowiązania warunkowe.
Zasady amortyzacji
Przyjęte w firmie zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych
mają wpływ na wysokość operacyjnego majątku trwałego jed-
nostki, jak również na wysokość kosztów działalności statutowej
jednostki (produkcyjnej, usługowej, handlowej).
W praktyce występują dwa zasadnicze podejścia do określania odpi-
sów amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych:
■
■
podejście ekonomiczne, w którym stawki amortyzacji ustala się
na podstawie rzeczywistego trybu i tempa zużywania się skład-
ników operacyjnego majątku trwałego; w podejściu tym należy
dodatkowo ustalić, czy jednostka dokonuje okresowej weryfika-
cji przyjętych stawek amortyzacyjnych, dostosowując wysokość
odpisów amortyzacyjnych do zmieniających się uwarunkowań
wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania;
■
■
podejście podatkowe, w którym najczęściej nie dokonuje się ana-
lizy faktycznego techniczno-ekonomicznego trybu i tempa zuży-
wania się składników operacyjnego majątku trwałego, lecz ustala
się odpisy amortyzacyjne na podstawie stawek podatkowych,
wskazując w polityce rachunkowości, że „stawki podatkowe od-
zwierciedlają rzeczywisty sposób zużywania się operacyjnego
majątku trwałego jednostki”.
Jedynie przy pierwszym z podejść można przyjąć, że zarówno
wycena bilansowa operacyjnych aktywów trwałych, jak i koszty ich
zużycia odzwierciedlone w rachunku zysków i strat oraz w wycenie
zapasów wyrobów odzwierciedlają faktyczne dane ekonomiczne
dotyczące stanu majątku, koniecznej skali odtworzenia majątku
operacyjnego w celu zachowania dotychczasowego potencjału ope-
racyjnego jednostki, rentowności sprzedawanych produktów czy
poszczególnych segmentów działalności. Nie można tego samego
powiedzieć o drugim ze wskazanych podejść.
Negatywne konsekwencje zastosowania podejścia podatkowego
do ustalania odpisów amortyzacyjnych w kontekście analizy danych
finansowych obrazuje następujący przykład:
Jednostka nabyła środki trwałe na potrzeby nowo uruchamiane-
go segmentu działalności za 1 mln zł. Z techniczno-ekonomiczne-
go punktu widzenia, uwzględniającego rzeczywistą intensywność
wykorzystania tych składników majątkowych oraz ich starzenie się
moralne, ustalono ich okres ekonomicznej użyteczności na 10 lat.
Natomiast przepisy w zakresie podatku dochodowego wskazują,
że okres amortyzacji dla tego rodzaju środków trwałych nie może
być krótszy niż 5 lat.
Zastosowanie odrębnych stawek amortyzacji dla celów bilanso-
wych i podatkowych pozwala jednocześnie zapewnić pełny i rze-
telny obraz sytuacji finansowej jednostki i jej rentowności oraz
osiągnąć optymalizację podatkową. Problem pojawia się w sytuacji,
gdy jednostka dla potrzeb sprawozdawczości finansowej stosuje
podejście podatkowe. Wówczas podczas analizy jej sprawozdania
finansowego z perspektywy na przykład roku 5., okaże się, że ope-
racyjne aktywa trwałe dla tego segmentu działalności w bilansie
wynoszą zero, podczas gdy segment dysponuje w pełni funkcjonal-
sprawozdanie finansowe
Tabela 8. Porównanie skutków obu orientacji
Pozycja
bilansowa
Polityka rachunkowo-
ści ukierunkowana na
rentowność
Polityka
rachunkowości
ukierunkowana na
sytuację finansową
Rzeczowe aktywa trwałe
Środki trwałe
▪
maksymalne akty-
wowanie szeroko
rozumianych kosztów
zakupu
▪
ustalanie wartości
początkowej
z uwzględnieniem
wartości rezydualnej
▪
minimalna granica
wartościowa środków
trwałych niskocennych
▪
unikanie odpisów
aktualizujących w przy-
padku ewentualnej
utraty wartości
▪
dokonywanie odpisów
amortyzacyjnych przy
zastosowaniu metody
liniowej
▪
ustalanie ceny nabycia
na poziomie minimalnym
▪
minimalne stawki
amortyzacji bilansowej
▪
brak ustalania
wartości rezydualnej
środka trwałego
▪
maksymalna
granica wartościowa
środków trwałych
niskocennych
▪
stosowanie
odpisów aktualizują-
cych z tytułu trwałej
utraty wartości
▪
dokonywanie
odpisów amor-
tyzacyjnych przy
zastosowaniu
metody degresywnej
▪
amortyzacja
na maksymalnym
poziomie
Aktywa i zobowiązania niefinansowe
Należności
i zobowiązania
z tytułu dostaw
i usług
▪
należności
– naliczanie odsetek za
nieterminową spłatę
▪
zobowiązania
– wycena w wartości
nominalnej
▪
należności
– wycena w warto-
ści nominalnej
▪
zobowiąza-
nia – naliczanie
odsetek za zwłokę
w zapłacie
Rozliczenia
międzyokresowe
kosztów czynne
▪
maksymalny (dopusz-
czony przez prawo
bilansowe) zakres rozli-
czeń kosztów w czasie
(czynnych)
▪
brak lub ogra-
niczony zakres
rozliczeń czynnych
(zaliczanie kosztów
w maksymalnym
stopniu do kosztów
okresu)
Rezerwy
i rozliczenia
międzyokresowe
kosztów bierne
▪
ograniczony zakres
uznawania
▪
maksymalny
zakres uznawania
F8
Dziennik Gazeta Prawna,
16 czerwca 2014 nr 115 (3756)
gazetaprawna.pl
nym majątkiem operacyjnym, który będzie wykorzystywany jesz-
cze przez kilka kolejnych lat. Bilans nie pokazuje w tym momencie
rzeczywistej sytuacji finansowej jednostki. Jednocześnie zaniżona
wartość majątku produkcyjnego będzie prowadzić do zawyżenia
wskaźnika efektywności wykorzystania aktywów (przychody/akty-
wa) oraz zniekształcenia wskaźnika rentowności sprzedaży (ROS)
i rentowności aktywów (ROA). Z drugiej strony przy podejściu po-
datkowym dane finansowe generowane w sprawozdaniu finan-
sowym jednostki wskazują zawyżone koszty amortyzacji. Gdyby
założyć przez chwilę, że amortyzacja to jedyny koszt operacyjny
analizowanego segmentu, to np. przy prowadzeniu analiz zarząd-
czych lub inwestorskich, z perspektywy roku 3. mogłoby się okazać,
że koszty funkcjonowania segmentu wynoszą 200 tys. zł, a przy-
chody segmentu jedynie 150 tys. zł, co prowadziłoby do wniosku,
że segment jest nierentowny. Tymczasem przychody w wysokości
150 tys. zł pokrywają z nadwyżką ekonomiczne koszty funkcjo-
nowania segmentu w wysokości 100 tys. zł. Poprzednie podejście
mogłoby prowadzić do rekomendacji o zamknięciu przedmiotowe-
go obszaru działalności lub co najmniej do jego negatywnej oceny,
podczas gdy w sensie ekonomicznym jest on rentowny.
Podobne skutki wywołuje przyjęcie w rozwiązaniach księgowych
dla środków trwałych, stanowiących przedmiot umowy leasingu
finansowego, okresu amortyzacji wynikającego z okresu trwania
umowy, a nie z okresu ekonomicznej użyteczności środka trwałego.
Przedstawione podejście podatkowe do pomiaru i sprawozdaw-
czości kosztów amortyzacji jest m.in. groźne dla firm ubiegających
się o przetargi publiczne, gdyż w początkowej fazie eksploatacji
infrastruktury generowane informacje sprawozdawcze mogą pro-
wadzić do osłabienia konkurencyjności cenowej przedsiębiorstwa
na skutek pozornie wysokich kosztów funkcjonowania. Dla odmia-
ny w końcowej fazie cyklu użytkowania przedmiotowych środków
trwałych jednostka może zyskać pozorną przewagę konkurencyjną
w zakresie kosztów, ze względu na brak odpisów amortyzacyjnych,
co z kolei może wpływać na psucie rynku.
Przyjęcie niewłaściwych stawek amortyzacyjnych, prowadzących
do przyspieszonego umorzenia środków trwałych, może doprowadzić
do obniżenia oceny potencjału dochodowego jednostki. W skrajnym
przypadku, gdy stawki amortyzacyjne istotnie odbiegają od rzeczy-
wistego tempa zużywania środków trwałych lub wartości niemate-
rialnych w firmie, może się okazać, że z perspektywy bilansu firma
o charakterze produkcyjnym wykazuje majątek trwały na poziomie
bliskim zeru. Dla czytającego sprawozdanie finansowe jest to ko-
munikat, że spółka posiada stary lub zużyty majątek operacyjny,
który nie nadaje się do wytwarzania odpowiednio konkurencyjnych
wyrobów lub usług, a przez to potencjał firmy w zakresie genero-
wania przychodów i zysków jest istotnie ograniczony, albo że firma
nie dysponuje własnym potencjałem, gdyż go dzierżawi, leasinguje
lub prowadzi outsourcing działalności.
Aby ustalić faktyczny stan rzeczy, należałoby sięgnąć do informa-
cji dodatkowej, by sprawdzić:
■
■
stopień umorzenia środków trwałych lub wartości niema-
terialnych;
■
■
zakres i tytuły zobowiązań z tytułu leasingu operacyjnego, który
jest niewidoczny w sprawozdaniu finansowym, czy też sprawdzić
informacje na temat udziału kosztów usług obcych w strukturze
rodzajowej kosztów operacyjnych w RZiS lub informacji dodatkowej.
Niemniej każde zniekształcenie informacji w głównych składni-
kach sprawozdania finansowego (bilans, rachunek zysków i strat)
zwiększa ryzyko niewłaściwej analizy i oceny sytuacji finansowej
i dokonań jednostki. To w interesie sporządzających powinno być
jak najwierniejsze odzwierciedlenie sytuacji finansowej firmy w jej
sprawozdaniu finansowym.
Rezerwy i zobowiązania
warunkowe
Kolejnym istotnym elementem polityki rachunkowości są zasady
tworzenia rezerw. Mają one wpływ na dwa zasadnicze wymiary
analizy finansowej: rentowność (poprzez koszty i wynik finanso-
wy) oraz zadłużenie (stanowiąc kategorię zobowiązań).
Odpowiednia polityka w zakresie rezerw pozwala kształtować
dynamikę wyniku finansowego (wzrost/spadek) gdy jest to szczegól-
nie pożądane (np. akcje kredytowe, zmiana zarządu). Stąd niezwy-
kle cenne jest zapoznanie się z zestawieniem zmian w wysokości
rezerw w analizowanym okresie.
Nota taka, dostępna w informacji dodatkowej, zawiera dane na
temat przyczyn tworzenia i rozwiązywania tej kategorii pasywów.
Jedną z pozycji w niej zawartych jest odwrócenie rezerw, czyli roz-
wiązanie rezerwy, co do której nie wystąpiło roszczenie stanowiące
podstawę jej utworzenia. Informacja ta może wskazywać na:
■
■
celowe „manipulowanie” wysokością rezerw, jeśli odwrócenie
rezerw następuje w specyficznych dla działalności jednostki
okresach (utworzono je wcześniej niepotrzebnie),
■
■
nieumiejętność prawidłowego szacowania rezerw i przewi-
dywania związanych z nimi ryzyk przez jednostkę (wymaga
ostrożności przy ocenie skutków tworzenia rezerw).
Dodatkowo należy pamiętać, że odwrócenie rezerwy tworzy przy-
chód zwiększający wynik finansowy jednostki. Jest to jednak nie-
pieniężny wzrost wyniku finansowego, przez co jego jakość jest
istotnie ograniczona, co należy uwzględnić w dokonywanej ocenie
zysku lub w decyzjach dotyczących jego podziału.
Kolejną kwestią jest potencjalne „ukrywanie” zobowiązań jed-
nostki poza bilansem w kategorii zobowiązań warunkowych. Są
to zobowiązania, co do których jednostka oczekuje, że nie będzie
musiała realizować jakichkolwiek świadczeń powodujących odpływ
korzyści ekonomicznych z jednostki (np. sprawa przed UOKiK,
udzielone gwarancje finansowe). Prezentując informację o tym
fakcie w informacji dodatkowej, jednostka wskazuje, że zgodnie
z jej stanem wiedzy przykładowe postępowanie przed UOKiK za-
kończy się dla niej sukcesem, przez co nie będzie musiała ponieść
określonych wydatków z tytułu kar. W rzeczywistości jednak jed-
nostka może mieć wiedzę wskazującą na swoją słabą pozycję pro-
cesową, niemniej ujawnienie tej informacji w rezerwach w bilansie
mogłoby spowodować efekt samospełniającej się przepowiedni,
polegającej na publicznym przyznaniu się w sprawozdaniu finan-
sowym do przekonania o własnej przegranej.
Prof. dr hab. Ewa Walińska, mgr Marcin Michalak
Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego
sprawozdanie finansowe
Lata:
1
2
3
4
5
6
…
Amortyzacja księgowa (w tys. zł)
100
100
100
100
100
100
100
Amortyzacja podatkowa (w tys. zł)
200
200
200
200
200
0
0
Wartość księgowa na koniec okresu (w tys. zł)
900
800
700
600
500
400
300
Wartość podatkowa na koniec okresu (w tys. zł)
800
600
400
200
0
0
0