Dr Justyna Herda

Instytut Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Światopogląd

Wilhelm Dilthey:

system, w którym na podstawie pewnego obrazu

świata można rozstrzygnąć pytanie o znaczenie i

sens świata i na tej podstawie wyprowadzić

ideał dobra najwyższego oraz najogólniejsze

zasady kierowania życiem

Józef Maria Boheński:

światopogląd jest to zespół poglądów na
podstawie zagadnienia świata życia ludzkiego
wraz z uczuciową postawą zajętą w stosunku do
nich przez człowieka

Michael R. Matthews:

światopogląd to połączenie ontologicznych,
epistemologicznych, metafizycznych i etycznych
założeń i przekonań przy uwzględnieniu
religijnego zaangażowania (lub jego braku)

Włodzimierz Pawluczuk:

Światopogląd to system przekonań o całości
bytu, który posiada dla nas sens. Cokolwiek
posiada natomiast dla nas sens o tyle, o ile pełni
funkcje soteriologiczne (zbawcze); a więc jest to
taki system przekonań o bycie, który daje
jednostce poczucie sensu życia

Jan Szmyd:

Światopogląd to całościowy zespół poglądów na
charakter otaczającej nas rzeczywistości, za
pomocą których człowiek tłumaczy sobie sens
świata i własnej egzystencji oraz określa i
manifestuje własny do nich stosunek

(from Cobern, 1993, p. 7)

Dilthey wyróżnia w światopoglądzie trzy czynniki:

*

obraz świata – dzieło intelektu; poznawczy

charakter

*

doświadczenie życia – związane z uczuciami; ocena

wartości i sensu rzeczy

*

ideał życiowy – zależny od woli; kształtuje decyzje i

zasady działania

Trzy typy światopoglądu według Diltheya:

*

naturalizm – prymat zmysłów kierowanych

intelektem (intelekt)

*

idealizm obiektywny – uczucie powszechnej

sympatii względem świata

(uczucia)

*

idealizm wolności – moralna świadomość woli

(wola)

Składniki światopoglądu:

*

kosmologiczno-metafizyczny: wyznacza całościowy obraz

świata

*

antropologiczno-egzystencjalny: koncentruje się na kwestiach

związanych z człowiekiem i jego

życiem

*

praktyczno-moralny: wskazuje stosunek osoby do

rzeczywistości i życia

W strukturze światopoglądu mamy zazwyczaj do czynienia nie
tylko z wiedzą natury naukowej ale i gorzej uzasadnionymi
przekonaniami oraz przypuszczeniami, domysłami. Z tego wynika
wartość poznawcza światopoglądu (np. względem wiedzy
naukowej)

Różnice między światopoglądami można pokazać przez
porównanie odpowiedzi na trzy pytania:

*

Jakie jest źródło przekonań?

*

Czym jest fundament całej rzeczywistości?

*

Jak ktoś buduje swój obraz świata (przyjmowane strategie)?

Typy światopoglądów

*

animizm – czy światopogląd?

*

światopogląd teistyczny (religijny) – od późnej

starożytności

*

światopogląd humanistyczny (antropocentryczny) –

od ok. XVI w.

*

światopogląd naturalistyczny (naukowy) – od ok. XVIII

w., a głównie obecnie

Źródło przekonań

*

światopogląd religijny – tradycja + objawienie Boga

(religie monoteistyczne) zawarte w tekstach

świętych. Przekonania oparte są tu więc na

tradycji i autorytecie (główny zarzut

zwolenników scjentyzmu)

*

światopogląd naturalistyczny – nauki przyrodnicze

(dostarczają najbardziej rzetelnej wiedzy o

świecie). Inne źródła informacji pozostają

zawodne. Metoda naukowa jest najlepszą

metodą rozwiązywania problemów (wszystkich)

Źródło przekonań

*

Światopogląd antropocentryczny – wszelkie dzieła

ludzkiego ducha (cała dziedzina humanistyki),

a przede wszystkim dzieła sztuki. Nauki

przyrodnicze pokazują jednostronny obraz

świata eliminując wiele jego elementów.

Religie z kolei odnoszą się do sfery

nadprzyrodzonej (niepoznawalnej)

Fundament rzeczywistości

*

światopogląd religijny – Bóg; a więc wszystko, co

istnieje (rzeczywistość) ostatecznie pochodzi od

Boga. Jedynie Bóg istnieje w pełni i

samodzielnie. Przyroda nie jest

samowystarczalna, do swego istnienia

potrzebuje czegoś ponad nią (tu: Boga)

*

światopogląd naturalistyczny - przyroda; a więc

rzeczywistość dostępna metodzie naukowej,

albo ściśle od niej zależna (np. umysł ujęty

redukcjonistycznie). Aby wyjaśnić wszelkie

zjawiska przyrody nie ma potrzeby odwoływania

się do czegokolwiek poza nią samą

Fundament rzeczywistości

*

światopogląd humanistyczny – człowiek;

rzeczywistość poznajemy przez pryzmat bycia

człowiekiem. Znamy tylko świat ludzki (ludzki

aparat poznawczy) – to jaki jest świat zależy od

tego, jak go postrzegamy (subiektywizm

poznania). Antropocentryści (zwłaszcza

postmoderniści) stwierdzą, że jest tyle

rzeczywistości ile osób je poznających. Nie ma

jednej rzeczywistości samej w sobie, a więc nie

ma jej absolutnego fundamentu). Ale trzeba

pamiętać, że człowiek jest ostatecznie albo

tworem przyrody, albo pochodzi od Boga

Przyjmowane strategie budowania obrazu świata

*

światopogląd religijny – gradualizm – tworzenie

hierarchii bytów i wartości od

najdoskonalszego (Boga) do coraz mniej

doskonałych (byty duchowe, duchowo-cielesne,

materia nieożywiona)

*

światopogląd naukowy – redukcjonizm – wszelkie byty,

które sprawiają wrażenie niematerialnych są takie

tylko pozornie i da się jej sprowadzić (zredukować)

do bytów i zjawisk przyrody

Przyjmowane strategie budowania obrazu świata

*

światopogląd humanistyczny – relatywizm –

wszystko jest względne, zależne od punktu

widzenia konkretnych jednostek. Pojawiające

się rozbieżności i różnice wyjaśnianie są przez

odwołanie do różnych kontekstów psychicznych

i kulturowych poszczególnych osób

Światopoglądy współczesności

*

Światopogląd religijny – kreacjoniści, teistyczni

ewolucjoniści

*

Światopogląd naukowy (scjentystyczny) – Richard

Dawkins, Nowy Ateizm

*

Światopogląd humanistyczny – trzecia kultura, nowy

renesans

*

Światopogląd racjonalny

Konflikty i sojusze światopoglądowe

Richard Dawkins i ojciec George Coyne

Ojciec George Coyne

duchowny katolicki – jezuita, amerykanin, astrofizyk,

dyrektor Watykańskiego Obserwatorium

Astronomicznego (1978-2006),

członek Papieskiej Akademii Nauk,

profesor na Wydziale Astronomii Uniwersytetu Arizony

w Tuscon,

dyrektor Catalina Observatory,

zastępca dyrektora University of Arizona

Observatoires oraz Lunar and Planetary

Laboratory,

studiował matematykę i filozofię na Fordham University w

Nowym Yorku, teologię w Woodstock College (Maryland),

następnie studiował astronomię w Georgetown University,

prowadził m.in. badania w Harvard University,

przeszedł pełen trening w Programie Apollo, nie poleciał jednak

na Księżyc

Richard Dawkins

Brytyjski etolog, pochodzi z rodziny o tradycji

anglikańskiej, ukończył studia na Oxford University z

zoologii,

Profesor na Wydziale Zoologii w University of

California w Berkeley, profesor zoologii w Oxford

University, kierownik Katedry Publicznego

Rozumienia Nauki (Charles Simonyi Chair of Public

Understanding of Science),

Ewolucjonista, popularyzator nauki, członek ruchu Nowy

Ateizm

Jest inicjatorem akcji Out Campaign, mającej na

celu stworzenie pozytywnego wizerunku ateistów

W 2007r znalazł się na liście 100 najbardziej wpływowych

ludzi na świecie (magazyn Time)

Richard Dawkins



Nauka (science) odpowiada na wszelkie pytania



Rzeczywistość to tylko te obiekty, które mogą być

badane przez naukę – monizm,

materializm



Racjonalność = naukowe uzasadnianie



Religia jest opium dla mas i źródłem wszelkiego zła

Richard Dawkins



Wiara religijna nie wymaga żadnego uzasadnienia i

dlatego jest złem



Wiara religijna nie uznaje żadnych przeciwnych

argumentów



Wiara religijna uczy bezmyślności

Richard Dawkins



Istnienie Boga wymaga takiego samego

uzasadnienia, jak inne obiekty w przyrodzie

(hipoteza Boga jest hipotezą naukową)



Szkodliwość wiary religijnej należy

uświadomić wszystkim



Przed religią należy szczególnie chronić

dzieci

Ojciec George Coyne



Metoda naukowa wyjaśnia wszystkie zjawiska w

świecie przyrody



Rzeczywistość nie zamyka się w świecie przyrody

(mamy więcej, niż tylko jeden rodzaj

bytów) – pluralizm



Istnieje Istota Najwyższa, od której świat jest

istnieniowo zależny



Ewolucja jest najlepszym wyjaśnieniem dla

zjawisk przyrodniczych, jakie mamy

*

Nie jest możliwy światopogląd czysto naukowy
albo czysto religijny

*

Osiągnięcia nauk przyrodniczych są tak
znaczące, że nie można ich dłużej ignorować

*

Nauka nie jest w stanie odpowiedzieć na różnego
rodzaju pytania egzystencjalne i ostateczne

*

Wydaje się, że mamy najczęściej do czynienia z
łączeniem światopoglądów lub ich elementów