MONOPOL

MONOPOL

dr Sylwia Machowska - Okrój

MONOPOL PEŁNY

MONOPOL PEŁNY

(absolutny, czysty, doskonały) to forma
rynku wykluczająca wszelką konkurencję –
produkcja zdominowana jest przez jedno
przedsiębiorstwo, a wytwarzany produkt nie
ma bliskich substytutów. Monopolista
kształtuje cenę produktu – jest cenodawcą.
Dążąc do maksymalizacji zysku manipuluje
rozmiarami produkcji i nagina zachowania
konsumentów do swoich interesów.

Założenia modelu

Założenia modelu

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane

• Brak możliwości wejścia na rynek do

działalności opanowanej przez monopol
pełny

• Jeden sprzedający, wielu kupujących

• Doskonała informacja o rynku

Krzywa popytu i przychodu kra

ń

cowego w

monopolu

Krzywa popytu i przychodu kra

ń

cowego w

monopolu

D=AR=P

X

0

P

MR

MC

MR

MR = P

Produkcja w monopolu.

Produkcja w monopolu.

MR

D=AR

X

P,MR

0

Popyt
elastyczny

Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego

TR charakterystyczny dla monopolu

TR

TR

X

MR

D=AR=P

X

P,MR

0

Popyt
elastyczny

Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego

TR max

Edp = -1

Maksymalizacja
przychodu

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC

0

X

E

E

MC

MC = MR

D=AR

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

X

P,MR

MC,ATC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

Wynik ekonomiczny w monopolu

Wynik ekonomiczny w monopolu

• Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest

osiąganie zysku ekonomicznego – tzw.
zysku monopolowego – w krótkim, jak i w
długim okresie.

• W krótkim okresie jednak monopolista

może tolerować także zerowy zysk
ekonomiczny, a nawet przejściową stratę,
którą wyrówna z nawiązką zyskami
osiąganymi w długim okresie.

Wynik ekonomiczny w monopolu

Wynik ekonomiczny w monopolu

w kr

w kr

ó

ó

tkim i d

tkim i d

ł

ł

ugim okresie analizy

ugim okresie analizy

• S-R : 5 poziomów

zysk ekonomiczny,

zysk normalny,

strata z kontynuacją produkcji,

punkt zamknięcia (na granicy),

strata zawieszenie produkcji,

• L-R: zysk ekonomiczny

TR > TC

TR > TC

TR = TC

TC > TR > TVC

TC > TR = TVC

TC > TR < TVC

MC

MR

D=AR=P

Pole przychodu całkowitego

Pole przychodu całkowitego

X

P,MR

MC

0

E

P

m

R

X

Cenę odczytujemy
z krzywej popytu

D=AR

Pole kosztów całkowitych w monopolu

Pole kosztów całkowitych w monopolu

X

P,MR

MC,AC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

D=AR

Pole zysku

Pole zysku

X

P,MR

MC,AC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

Zysk ekonomiczny na uk

Zysk ekonomiczny na uk

ł

ł

adzie

adzie

wielko

wielko

ś

ś

ci przeci

ci przeci

ę

ę

tnych i kra

tnych i kra

ń

ń

cowych

cowych

oraz uk

oraz uk

ł

ł

adzie wielko

adzie wielko

ś

ś

ci ca

ci ca

ł

ł

kowitych

kowitych

pole

odcinek

Wielki błąd

NA TAKIM RYSUNKU ZYSK NIE JEST POLEM

Jaki to wynik ekonomiczny

Jaki to wynik ekonomiczny

Optymalizacja wyniku ekonomicznego

Optymalizacja wyniku ekonomicznego

Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące
zysk, monopolista wybiera taką wielkość
produkcji, przy której utarg krańcowy
zrównuje się z kosztem krańcowym.

• Monopolista sam ustala cenę, ale musi się

liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda
mniejszą ilość.

• Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny

nad kosztem krańcowym.

TR

TC

X

X

D=P=AR

MR

TR
TC

MC
ATC

MC

ATC

Maksymalizacja

zysku

Monopol a konkurencja doskonała

Monopol a konkurencja doskonała

• Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji

doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie
równej kosztowi krańcowemu

P = MR = MC

• Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa

koszt krańcowy

P > MR = MC

ATC

MC

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC,ATC

0

X

E

P

m

E

R

ATC

Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą

Punkt równowagi dla
konkurencji
doskonałej
ponieważ…

= MR

X

P

ATC

MC

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC,ATC

0

X

E

P

m

E

R

ATC

W wyniku monopolizacji rynku……………..

Na rynku doskonale
konkurencyjnym firma byłaby
efektywna pod względem
alokacyjnym ponieważ MC = P.
Punkt równowagi to punkt A.

W monopolu zaś P> MC.
Oznacza to, że konsument płaci
cenę wyższą od kosztu
niezbędnego do wytworzenia
dodatkowej jednostki produktu.
Punkt równowagi to punkt E.

X

P

A

Pojawia si

ę

zatem tzw. nieefektywno

ść

alokacyjna

monopolu jest to pole figury ERA.

ATC

MC

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC,ATC

0

X

E

P

m

E

R

ATC

Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą

Monopol produkuje
mniej i drożej w
porównaniu do
konkurencji
doskonałej

CO SI

CO SI

Ę

Ę

STA

STA

Ł

Ł

O ROWANOWI ATKINSONOWI

O ROWANOWI ATKINSONOWI

PO WYK

PO WYK

Ł

Ł

ADZIE Z MIKRO?

ADZIE Z MIKRO?

Krzywa podaży w monopolu

• W warunkach monopolu nie istnieje

bezpośredni związek między wielkością
produkcji monopolu i jej ceną. W tym
wypadku MR ≠ P, P ≠ MC, zatem
producent nie może reagować zmianą
wielkości produkcji na zmieniającą się
cenę.

Nie istnieje więc w monopolu

krzywa podaży.

Siła monopolu

Siła monopolu

• Siłę monopolu mierzy się wykorzystując indeks Lernera.

Edp

I

L

1

=

Siła monopolu

• Dla konkurenta doskonałego, czyli dla

producenta nie dysponującego żadną siłą
monopolową, indeks Lernera przyjąłby
wartość zerową.

• Im silniejsza pozycja rynkowa producenta

tym mniejsza elastyczność cenowa popytu
na wytwarzane przez niego dobro i tym
samym większa wartość indeksu Lernera.

Optymalizacja wyniku

ekonomicznego w monopolu

Optymalizacja wyniku

ekonomicznego w monopolu

• Optymalizacja wyniku ekonomicznego

monopolu następuje w punkcie równowagi
producenta, czyli zrównania kosztu krańcowego
z przychodem krańcowym.

MC = MR

• Monopol optymalizując wynik ekonomiczny

podejmuje dwie decyzje: o wielkości produkcji
i cenie.

D=AR=P

Maksymalizacja zysku na wielko

ś

ciach przeci

ę

tnych i kra

ń

cowych

X

P,
MR,
ATC
AVC,
MC

MR

MC

0

ATC

AVC

X

P

TR

TC

WE

Czy ten zysk jest
optymalny?

Jakie decyzje w
zakresie wielko

ś

ci

produkcji i ceny
powinien podj

ąć

monopolista by
zysk był
maksymalny?

D=AR=P

Minimalizacja straty na wielko

ś

ciach przeci

ę

tnych i kra

ń

cowych

X

P,
MR,
ATC
AVC,
MC

MR

MC

0

ATC

AVC

X

P

TR

TC

WE

Czy ta strata jest
minimalna?

Jakie decyzje w
zakresie wielko

ś

ci

produkcji i ceny
powinien podj

ąć

monopolista by
strata była
minimalna?

TR

TC

X

TR
TC

Maksymalizacja zysku na

wielkościach całkowitych

Maksymalizacja zysku na

wielkościach całkowitych

Najwi

ę

ksza

odległo

ść

mi

ę

dzy krzyw

ą

TR a TC
mierzona w
pionie

ś

wiadczy o

najwi

ę

kszym

zysku.

Minimalizacja straty na

wielkościach całkowitych

Minimalizacja straty na

wielkościach całkowitych

TR
TC

X

TC

TR

Najmniejsza
odległo

ść

mi

ę

dzy krzyw

ą

TR a TC
mierzona w
pionie

ś

wiadczy o

najmniejszej
stracie.

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Przedsiębiorstwo zwiększa
produkcję i obniża cenę

MC<MR

Koszt krańcowy jest mniejszy od
przychodu krańcowego

Optymalna wielkość produkcji
(produkcja nie ulega zmianie),
cena też nie ulega zmianie

MC=MR

Koszt krańcowy równy jest
przychodowi krańcowemu

Przedsiębiorstwo zmniejsza
produkcję i podnosi cenę

MC>MR

Koszt krańcowy przekracza
przychód krańcowy

Decyzje przedsiębiorstwa

Kryterium decyzyjne

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

MC

MC

MR

MR

D=AR=P

D=AR=P

X

P

MC>MR

MC<MR

Monopol a wolna konkurencja:

społeczny koszt monopolu

• Społeczny koszt monopolu przejawia się w

tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a
zwiększa cenę.

• Monopolista nie jest zmuszony do

wprowadzania innowacji – hamowanie
postępu technicznego.

• Narzucanie innym podmiotom

gospodarczym niekorzystnych warunków
zawierania transakcji.

• Monopolista wykorzystując swoje

możliwości finansowe może stosować
lobbing, np. w celu:

– zwiększenia barier wejścia

– ustawowego „wymuszenia” popytu

*lobbing (ang. od lobby ‘przekonywać posłów w

kuluarach’) polit. działanie wpływowej grupy
osób na rzecz danego regionu, grupy
społecznej, instytucji itp.

Przykłady monopolistów:

• Polskie Koleje Państwowe
• Poczta Polska
• Telekomunikacja Polska
• PKN Orlen
• Polskie Linie Lotnicze LOT (powoli tracący pozycję

monopolisty)

• Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
• Polskich Sieci Elektroenergetycznych (hurtowy przesył

energii)

• Miejskie Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne
• Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo
• Giełda Papierów Wartościowych
• Microsoft

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

• Na rynku monopolowym może się zdarzyć, że

nastąpi zmiana popytu a wielkość produkcji nie
ulegnie zmianie, choć zmieni się cena.

MR

1

D

1

MC

P

1

X

P

2

MR

2

D

2

Wzrost popytu z D

1

do D

2

spowodował wzrost ceny
produktu z P

1

do P

2

, lecz

punkt równowagi nie
uległ zmianie.

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

• Może się także zdarzyć, że zmieni się wielkość

produkcji, a cena nie ulegnie zmianie.

D

1

MR

1

MC

D

2

MR

2

X

1

X

2

P

1

Mimo spadku popytu z
D

1

do D

2

cena P

1

nie

uległa obni

ż

eniu,

chocia

ż

spadła

produkcja tego dobra z
X

1

do X

2

.

Różnicowanie cen – dyskryminacja cen

Różnicowanie cen – dyskryminacja cen

• Do tej pory zakładaliśmy, że monopolista

wyznacza jednakową cenę dla każdego
konsumenta.

• Jeśli elastyczności popytu nabywców

towaru są różne, to monopolista może
zwiększyć zyski różnicując ceny dla
poszczególnych nabywców (rynków).

• Różnicowanie cen przez monopolistę nie

jest uzasadnione kosztami sprzedaży.

• Istnieją trzy stopnie różnicowania cen.

Różnicowanie cen

• Pierwszego stopnia

(doskonała segmentacja rynku – każdy klient jako

odrębny segment, każda jednostka towaru
sprzedawana jest po innej cenie)

• Drugiego stopnia

( w zależności od wielkości sprzedaży

(konsumpcji)

)

• Trzeciego stopnia

(w zależności od elastyczności cenowej popytu)

Różnicowanie cen pierwszego

stopnia – różnicowanie doskonałe

Różnicowanie cen pierwszego

stopnia – różnicowanie doskonałe

• Cena równa się przychodowi krańcowemu

P = MR, w związku z tym krzywa popytu
D i krzywa MR pokrywają się.

• Przychód przeciętny spada wolniej niż cena, w

związku z tym krzywa AR znajduje się ponad
krzywą D.

• Z doskonałym różnicowaniem cen możemy się

spotkać, przykładowo na rynku usług, w sytuacji
gdy producent ma na tyle bliski kontakt z klientem,
ż

e może rozpoznać maksymalną cenę, jaką byłby

on skłonny za oferowaną usługę zapłacić i taką
właśnie cenę ustala.

• Przy doskonałym różnicowaniu cen wielkość

produkcji monopolu w punkcie równowagi ustala
się na poziomie identycznym z poziomem
produkcji jaki istniałby w konkurencji doskonałej.

• Istotna różnica polega jednak na tym, że w sytuacji

monopolu stosującego doskonałe różnicowanie cen
nie występuje nadwyżka konsumenta. Monopolista
przechwytuje całą nadwyżkę konsumenta.

Monopol i monopol doskonale

różnicujący ceny

D=P= AR

MR

j.p.

MC

X

P

D=P=MR

AR

MONOPOL DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CY CENY

MONOPOL DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CY CENY

x

Równowaga na
poziomie identycznym
z poziomem produkcji
jaki istniałby w
konkurencji
doskonałej.

PRZYCHÓD CAŁKOWITY MONOPOLU
DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CEGO CENY

PRZYCHÓD CAŁKOWITY MONOPOLU
DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CEGO CENY

AR

P=MR

MC

W monopolu doskonale

W monopolu doskonale

r

r

ó

ó

ż

ż

nicuj

nicuj

ą

ą

cym ceny

cym ceny

inaczej liczymy TR!

inaczej liczymy TR!

TR powstaje z sumy p

TR powstaje z sumy p

ó

ó

l

l

wszystkich cen.

wszystkich cen.

TR= 550+500+450+400+350= 2250

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

• O różnicowaniu cen trzeciego stopnia mówimy

wówczas, gdy monopolista działając w kilku
segmentach rynkowych stosuje w każdym z
nich inną cenę tego samego produktu.

• W tym celu monopolista musi znać wskaźniki

elastyczności cenowej popytu na swój produkt
w każdym z tych segmentów.

• Segmenty rynkowe są to grupy konsumentów

charakteryzujące się odmienną elastycznością
cenową popytu na dany produkt.

Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.

Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.

• Rynek na którym funkcjonuje ten klub można

podzielić na dwa segmenty: mężczyzn i kobiet.

• Mężczyźni zgłaszają większe zapotrzebowanie na

bilety na mecze ligowe niż kobiety. Dlatego też dla
każdego poziomu ceny biletów popyt mężczyzn
będzie mniej elastyczny niż popyt kobiet.

• Właściciel stadionu dąży do maksymalizacji zysku

w obu segmentach.

• W segmencie o niższym wskaźniku elastyczności

cenowej popytu zastosuje cenę wyższą niż w
segmencie o wyższej elastyczności cenowej
popytu.

Różnicowanie cen trzeciego stopnia, w

zależności od cenowej elastyczności popytu

Różnicowanie cen trzeciego stopnia, w

zależności od cenowej elastyczności popytu

j.p

Segment
kobiet

Segment
m

ęż

czyzn

X

X

0

D

m

D

k

MR

m

MR

k

P

m

P

k

Ró

ż

ne ceny w

ró

ż

nych

segmentach.

Im popyt
bardziej
elastyczny tym
cena ni

ż

sza.

MC = ATC

zysk

JAK PRZEBIEGA ELIMINACJA

JAK PRZEBIEGA ELIMINACJA

KONKURENCJI?

KONKURENCJI?

Zadania

7

5

4

120

360

5

WE

MC

AFC

AVC

ATC

TVC

TFC

TC

TR

X

MR

P

j.p.

X

D=AR=P

MR

X=30

5

12

7

MC

9

ATC

10

20

4

200

250

20

50

WE

MC

AFC

AVC

ATC

TVC

TFC

TC

TR

X

MR

P

X

j.p.

D=AR=P

MR

X=5

20

50

10

MC

60

ATC

40

AVC

zadanie

Dana jest odwrócona funkcja popytu

P=340-0,8x i funkcja kosztów

TC=120 +100x. Zapisz funkcję zysku.

Zysk (

Π) = TR-TC

Π= (340-0,8x)x-(120+100x)
Π= 340x-0,8x

2

-120-100x

Π= -120+240x-0,8x

2

Dziękuję za uwagę