Elektroniczne instrumenty
płatnicze

•

Przedstawienie pojęcia pieniądza i
innych środków płatniczych

•

Przedstawienie

pojęcia

elektronicznych

instrumentów

płatniczych

•

Charakterystyka poszczególnych
eip

Pojęcie pieniądza

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b a n k o w y

p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z b e z g o tó w k o w y

p ie n ią d z

Inne podziały

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b e z g o tó w k o w y p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z

Inne podziały

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b a n k o w y

p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z

Pieniądz gotówkowy

banknoty i monety emitowane przez
NBP, będące na podstawie ustawy
prawnym środkiem płatniczym w
Polsce i którym państwo nadało moc
umarzania zobowiązań pieniężnych

Pieniądz gotówkowy-

podstawa prawna emisji

Konstytucja RP, art. 227:
Centralnym bankiem państwa jest
Narodowy Bank Polski. Przysługuje
mu wyłączne prawo emisji pieniądza
oraz ustalania i realizowania polityki
pieniężnej. Narodowy Bank Polski
odpowiada za wartość polskiego
pieniądza.

Pieniądz gotówkowy

Znak pieniążny

m onety i banknoty em itow ane przez N B P

J ednostka pieniężna

złoty i grosz

pieniądz gotów kow y

Pieniądz bankowy

•

Zapis na rachunku prowadzonym
przez bank

•

Brak definicji ustawowej

Pieniądz elektroniczny

Pojęcie pieniądze elektronicznego
definiowane jest w wielu aktach
prawnych, z których największe
znaczenia

ma

Dyrektywa

Parlamentu Europejskiego i Rady
2000\46\EC

w

sprawie

podejmowania

i

prowadzenia

działalności

przez

instytucje

pieniądza

elektronicznego

oraz

nadzoru ostrożnościowego nad ich
działalnością oraz ustawa Prawo
bankowe.

Dyrektywa

wartość

pieniężna

stanowiącą

prawo

do

roszczenia

wobec

emitenta która jest:

•

przechowana

na

urządzeniu

elektronicznym

•

wyemitowana w zamian za środki
płatnicze o wartości nie mniejszej
niż wartość wyemitowana

•

środkiem

płatniczym

akceptowanym przez podmioty
inne niż instytucja emitująca

Ustawa prawo bankowe

Wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny
odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
łącznie następujące warunki:

•

jest

przechowywana

na

elektronicznych

nośnikach informacji,

•

jest wydawana do dyspozycji na podstawie
umowy w zamian za środki pieniężne o
nominalnej wartości nie mniejszej niż ta
wartość,

•

jest przyjmowana jako środek płatniczy przez
przedsiębiorców innych niż wydający ją do
dyspozycji,

•

na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na
środki pieniężne,

•

jest wyrażony w znakach pieniężnych.

Instytucja pieniądza
elektronicznego

Instytucją pieniądza elektronicznego jest
osoba prawna nie będąca bankiem,
działająca w formie spółki akcyjnej
utworzonej i działającej na podstawie
zezwolenia

właściwych

władz

lub

przepisów prawa, której przedmiotem
działania jest prowadzenie we własnym
imieniu i na własny rachunek działalności
polegającej na wydawaniu do dyspozycji i
wykupie pieniądza elektronicznego oraz
rozliczanie transakcji dokonywanych przy
użyciu

instrumentów

pieniądza

elektronicznego- art. 2 pkt 5 UoEIP

Różnice między

pieniądzem gotówkowym

a bezgotówkowym

Pieniądz gotówkowy

•

jest prawnym środkiem płatniczym

•

zapłata ma charakter prawnorzeczowy

•

zwolnienie z zobowiązania z chwilą zapłaty

•

powszechność akceptacji

•

anonimowość stron

Pieniądz bezgotówkowy

•

nie jest prawnym srodkiem płatniczym

•

zapłata ma charakter obligacyjny

•

zwolnienie z zobowiązania z chwilą dokonania

rozliczenia

•

konieczne istnienie dodatkowego porozumienia

•

brak

anonimowości

(z

wyjątkiem

pieniądza

elektronicznego)

Środki pieniężne

Pieniądze (banknoty i monety) oraz
jednostki

pieniężne

(rozrachunkowe)

krajowe i zagraniczne, tak w gotówce, jak
i na rachunku bankowym lub w formie
lokaty pieniężnej, czeki i weksle obce,
jeżeli są one płatne w ciągu 3 miesięcy od
daty ich wystawienia, oraz metale
szlachetne, jeżeli nie są zaliczane do
rzeczowych

składników

majątku

obrotowego- ustawa z dnia 29 września
1994 r. o rachunkowości, art. 3 ust. 1 pkt.
1.

Środki płatnicze

Środkami płatniczymi wymienianymi w
ustawach, poza środkami pieniężnymi są
weksle,

czeki,

czeki

podróżne,

akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i
inne dokumenty bankowe i finansowe
płatne w walucie polskiej oraz dewizy -
pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki,
czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia
wypłat, przekazy i inne dokumenty
bankowe i finansowe płatne w walutach
obcych

Środki płatnicze a środki

zapłaty

•

Środek płatniczy to środek,
którym dokonujemy zapłaty

•

Środek zapłaty to środek, przy
pomocy którego dokonujemy
zapłaty.

Elektroniczne instrumenty

płatnicze- definicja

Każdy instrument płatniczy, w tym z
dostępem do środków pieniężnych na
odległość, umożliwiający posiadaczowi
dokonywanie

operacji

przy

użyciu

elektronicznych nośników informacji lub
elektroniczną identyfikację posiadacza
niezbędną do dokonania operacji, w
szczególności

karta

płatnicza

lub

instrument pieniądza elektronicznego-
art. 2 ust. 4 ustawy o elektronicznych
instrumentach płatniczych.

Posiadacz

- osoba fizyczna, osoba prawna lub
inny podmiot, który na podstawie
umowy o elektroniczny instrument
płatniczy dokonuje w swoim imieniu
i

na

swoją

rzecz

operacji

określonych w umowie.

Użytkownik karty
płatniczej

- osoba fizyczna upoważniona przez
posiadacza do dokonywania w
imieniu i na rzecz posiadacza
operacji określonych w umowie,
której dane identyfikacyjne są
umieszczone na karcie płatniczej

Operacja

-

wypłata

gotówki,

wydanie

polecenia przelewu lub polecenia
zapłaty albo dokonanie zapłaty przy
użyciu elektronicznego instrumentu
płatniczego

Podział elektronicznych

instrumentów płatniczych

k a r ty p ła t n ic z e

in s tr u m e n t p ie n ią d z a

e le k tr o n ic z n e g o

u s łu g i b a n k o w o ś c i

e le k t r o n ic z n e j

e le k tr o n ic z n e in s tr u m e n t y

p ła t n ic z e

Karta płatnicza- definicja

Ustawa prawo bankowe, art. 4 ust.
1 pkt 4 :
Karta identyfikująca wydawcę i
uprawnionego

posiadacza,

uprawniająca do wypłaty gotówki
lub dokonywania zapłaty, a w
przypadku karty wydanej przez
bank

lub

instytucję

ustawowo

upoważnioną do udzielania kredytu-
także do dokonywania wypłaty
gotówki

lub

zapłaty

z

wykorzystaniem kredytu.

Karty płatnicze- podział

k a r ty k r e d y to w e

k a r t y d e b e to w e

k a r t y o b c ią ż e n io w e

k a r t y p ła t n ic z e

Karta kredytowa

Karta

płatnicza

umożliwiająca

posiadaczowi korzystanie z przyznanego
mu

kredytu

odnawialnego,

z

uwzględnieniem limitu do wysokości
którego

można

płacić

kartą

nie

posiadając środków na koncie, sposobu
spłaty oraz wysokość odsetek należnych
wydawcy karty, który udziela kredytu.

Karta debetowa

Karta funkcjonująca na zasadzie
rozliczania wykonanych transakcji
natychmiast po otrzymaniu przez
bank

informacji

o

ich

przeprowadzeniu. Najczęściej kartą
debetową można posługiwać się do
wysokości

aktualnego

stanu

rachunku powiększonego czasami o
dostępny limit zadłużenia.

Karta obciążeniowa

Karta pozwalająca na dokonywanie
płatności oraz pobieranie gotówki,
nie znajdującej się na rachunku jej
posiadacza. Moment płatności jest
odroczony w stosunku do momentu
zakupu. Dzień rozliczenia karty z
reguły ustalany jest w umowie.

Fizyczny podział kart

k a r t y w y p u k łe

( e m b o s o w a n e )

k a r t y p ła s k ie

( e le k tr o n ic z n e )

k a r t y w ir t u a ln e

k a r t y p ła t n ic z e

Podział ze względu na ilość
podmiotów biorących udział w
transakcji

d w u s tr o n n e

t r ó js t r o n n e

k a r t y p ła t n ic z e

Podmioty biorące udział w
transakcji

•

Wydawca

•

Posiadacz/użytkownik

•

agent rozliczeniowy

•

akceptant

Wydawca

Brak definicji ustawowej
Nie

określono

katalogu

form

organizacyjno-prawnych,

wiec

wydawca

może

być

każdy

przedsiębiorca (z wyjątkiem kart
kredytowych, gdzie wydawca musi
mieć uprawnienie do udzielania
kredytów)

Organizacje wydawców
kart

Jest właścicielem symbolu karty i
wszystkich praw do niej. Udziela
ona prawa do emisji i czuwa nad
całością polityki i wizerunku danej
karty, ustala wewnętrzne regulacje
dotyczące działania systemu oraz
świadczy usługi autoryzacyjne i
rozliczeniowe, sama nie wydając
kart płatniczych i nie zawierając
umów z akceptantami.

Organizacje wydawców
kart

Obecnie na świecie wydawcy kart
płatniczych są skupieni w dwóch
międzynarodowych

systemach.

Jednym

z

nich

jest

zdecentralizowany system bankowy,
do

którego

należą

Visa

International, Europay, MasterCard,
Japan Credit Bureau. Drugim jest
zcentralizowany system klubowy:
American Express oraz Diners Club.

Posiadacz

Posiadaczem karty płatniczej może
być osoba fizyczna, osoba prawna
lub jednostka organizacyjna nie
posiadająca osobowości prawnej,
mogąca jednak być podmiotem praw
i obowiązków.

Akceptant

Przedsiębiorca, który zawarł z
agentem rozliczeniowym umowę o
przyjmowanie zapłaty przy użyciu
elektronicznych

instrumentów

płatniczych

Agent rozliczeniowy

bank bądź inna osoba prawna
zawierające z akceptantami umowy
o przyjmowanie zapłaty przy użyciu
elektronicznych

instrumentów

płatniczych

Umowa o kartę płatniczą

Przez umowę o kartę płatniczą
wydawca

karty

płatniczej

zobowiązuje się wobec posiadacza
karty płatniczej do rozliczania
operacji dokonanych przy użyciu
karty

płatniczej,

a

posiadacz

zobowiązuje się do zapłaty kwot
operacji wraz z należnymi wydawcy
kwotami opłat i prowizji lub do
spłaty

swoich

zobowiązań

na

rachunek wskazany przez wydawcę.

Obowiązki posiadacza

Posiadacz jest obowiązany do:

•

przechowywania karty płatniczej i

ochrony kodu identyfikacyjnego, z

zachowaniem należytej staranności,

•

nieprzechowywania karty płatniczej

razem z kodem identyfikacyjnym,

•

niezwłocznego

zgłoszenia

wydawcy

utraty lub zniszczenia karty płatniczej,

•

nieudostępniania karty płatniczej i kodu

identyfikacyjnego

osobom

nieuprawnionym.

•

zgłosić

wydawcy

niezgodności

w

zestawieniu operacji

Obowiązki wydawcy

Wydawca obowiązany jest

•

wydać kartę płatniczą

•

przyjmować przez całą dobę zgłoszenia

posiadaczy lub użytkowników kart

płatniczych o utracie lub zniszczeniu

karty płatniczej, dokonywane przy

wykorzystaniu

dostępnych

środków

komunikowania.

•

prowadzić rejestr zgłoszeń utraty lub

zniszczenia karty

•

udostępnić posiadaczowi zestawienia

operacji dokonanych z użyciem karty

Ograniczenie

odpowiedzialności

posiadacza

Posiadacza

obciążają

operacje

dokonane z użyciem utraconej karty
płatniczej do czasu zgłoszenia
wydawcy jej utraty, do kwoty
stanowiącej równowartość w złotych
150 euro. Postanowienia umowne
mniej korzystne dla posiadacza są
nieważne.

Zapłata kartą płatniczą-

model prawny

Umowa o kartę płatniczą jest umową

nienazwaną. Prawa i obowiązki stron nie

pozwalają

na

jednoznaczne

zakwalifikowanie jej do którejkolwiek z

umów

uregulowanych

w

kodeksie

cywilnym. Ma ona charakter kauzalny,

odpłatny i dwustronnie zobowiązujący.

Jest ona konsensualna, o wyłącznie

obligacyjnych skutkach. Nie posiada ona

cech umowy wzajemnej, ewentualna

opłata za wydanie i korzystanie z karty

nie stanowi odpowiednika świadczenia

wydawcy,

jest

jedynie

opłatą

manipulacyjną.

Zapłata kartą płatniczą jako

przekaz

Przekazującego i przekazanego łączy

wewnętrzny stosunek pokrycia, w ramach

którego, jeśli przekazany jest dłużnikiem

przekazującego,

to

ma

obowiązek

honorować przekaz, a jego świadczenie,

które czyni odbiorcy przekazu jest

zarachowane

na

jego

dług

u

przekazującego (tzw. przekaz w dług).

Jeżeli przekazujący nie jest dłużnikiem

przekazanego

a

spełni

przekazane

świadczenie, staje się wierzycielem

przekazującego

w

rozmiarze

odpowiadającym temu świadczeniu (tzw.
przekaz w kredyt).

posiadacz

akceptant

wydawca

Umowa o
kartę
płatniczą

Umowa o
przyjmowan
ie zapłaty
kartą
płatniczą

Zapłata kartą

płatniczą

Proszę zapłacić z

mojego rachunku

Upoważniam do

przyjęcia zapłaty

od wydawcy

Przekazujący

Odbiorca
przekazu

przekaza
ny

Przedmiot
przekazu-
świadczenie
pieniężne

Skutek-
umorzenie
zobowiązan
ia

Instrument pieniądza

elektronicznego

urządzenie elektroniczne, na którym
jest

przechowywany

pieniądz

elektroniczny, w szczególności karta
elektroniczna zasilana do określonej
wartości- art. 2 ust. 6 ustawy o
elektronicznych

instrumentach

płatniczych.

Instrument pieniądza
elektronicznego

•

Elektroniczna portmonetka

•

Instrument programowy

Podmioty biorące udział w

zapłacie pieniądzem

elektronicznym

•

wydawca

•

posiadacz

•

akceptant

Wydawca

Wydawanie instrumentu pieniądza
elektronicznego

jest

tzw.

bezwzględną czynnością bankową, a
więc

do

jej

wykonywania

upoważnione są jedynie banki lub
inne

podmioty

na

podstawie

przepisów prawa.

Posiadacz

Posiadaczem instrumentu pieniądza
elektronicznego może być osoba
fizyczna i prawna, a także jednostka
organizacyjna

nie

posiadająca

osobowości prawnej, jeśli zostały
wyposażone

przez

ustawę

w

zdolność do nabywania we własnym
imieniu i na własny rachunek praw i
obowiązków

w

sferze

prawa

materialnego

Akceptant

przedsiębiorca, który zawarł z
agentem rozliczeniowym umowę o
przyjmowanie zapłaty przy użyciu
instrumentu

pieniądza

elektronicznego

Umowa o instrument pieniądza
elektronicznego

Przez

umowę

o

instrument

pieniądza elektronicznego bank albo
instytucja pieniądza elektronicznego
zobowiązują się do udostępnienia
posiadaczowi

pieniądza

elektronicznego w zamian za środki
pieniężne o nominalnej wartości
wydanego

pieniądza

elektronicznego.

Obowiązki wydawcy

•

zapewnienie bezpieczeństwa w zakresie

przesyłania

pieniądza

elektronicznego,

wprowadzając rozwiązania uniemożliwiające

zniekształcenie lub pozyskiwanie przez osoby

nieuprawnione informacji o czynnościach i

rozliczeniach prowadzonych z posiadaczem

•

umożliwienie

posiadaczowi,

za

pomocą

udostępnionego

instrumentu

pieniądza

elektronicznego, identyfikację co najmniej 5

ostatnich operacji zrealizowanych przy użyciu

tego

instrumentu

oraz

stanu

środków

pozostających

i

przechowywanych

na

instrumencie pieniądza elektronicznego

•

informowanie

posiadacza

o

sposobie

oznaczenia miejsc, w których można dokonać

ponownego zasilenia instrumentu pieniądza

elektronicznego

Obowiązki posiadacza

Posiadacz

zobowiązany

jest

do

niezwłocznego zawiadomienia wydawcy o
utracie pieniądza elektronicznego, na
warunkach i zasadach określonych w
umowie. Zobowiązany jest także do
odpowiedniej

staranności

co

do

utrzymania w tajemnicy przed osobami
trzecimi

kodu

identyfikacyjnego,

pozwalającego na korzystanie z pieniądza
elektronicznego

zapisanego

na

instrumencie.

Model prawny umowy o
instrument pieniądza
elektronicznego

umowa dwustronna, której elementy wymienione są

w

ustawie

o

elektronicznych

instrumentach

płatniczych. Ma ona charakter kauzalny, dwustronnie

zobowiązujący, jest także odpłatna. Wydawca zawsze

jest

podmiotem

gospodarczym,

przedsiębiorcą

spełniającym odpowiednie warunki przewidziane

prawem. Użytkownik może być konsumentem, który

nie zawiera umowy bezpośrednio w związku z

prowadzoną działalnością gospodarczą, w związku z

tym umowa może mieć charakter konsumencki.

Umowa o instrument pieniądza elektronicznego

powinna zawierać w sobie dwie powiązane ze sobą

umowy - jedną, dotyczącą samego instrumentu, na

którym przechowywany jest pieniądz elektroniczny

oraz drugą, zawierającą postanowienia odnośnie

samego pieniądza, warunków i sposobu jego

wykorzystania, nabycia oraz zwrotu wydawcy.

Usługi bankowości

elektronicznej

aplikacje związane z obsługą konta
bankowego przez telefon oraz
obsługą konta na odległość przy
wykorzystaniu

urządzeń

elektronicznych

oraz

łączy

telekomunikacyjnych

Umowa o usługi
bankowości elektronicznej

•

bank zobowiązuje się do zapewnienia

dostępu

do

środków

pieniężnych

zgromadzonych

na

rachunku

za

pośrednictwem

urządzeń

łączności

przewodowej

lub

bezprzewodowej

wykorzystywanych przez posiadacza, a

także do wykonywania operacji lub

innych czynności zleconych przez

posiadacza

•

posiadacz

upoważnia

bank

do

obciążania

jego

rachunku

kwotą

dokonanych operacji oraz należnymi

bankowi opłatami i prowizjami albo

zobowiązuje się do zapłaty należności

na rachunek wskazany przez bank, w

określonych terminach

Obowiązki wydawcy

Bank, świadcząc usługi na podstawie umowy o
usługi bankowości elektronicznej, obowiązany
jest do:

•

zapewnienia posiadaczowi bezpieczeństwa
dokonywania

operacji,

z

zachowaniem

należytej staranności oraz przy wykorzystaniu
właściwych rozwiązań technicznych,

•

udostępniania posiadaczowi informacji o
dokonanych operacjach i zrealizowanych z
tego tytułu rozliczeniach oraz pobranych
opłatach i prowizjach, w terminach i w sposób
określony w umowie,

•

niezwłocznego poinformowania o odmowie lub
braku możliwości wykonania zleconej operacji
z przyczyn niezależnych od banku.

Obowiązki posiadacza

Posiadacz

jest

obowiązany

do

nieujawniania informacji o działaniu
elektronicznego

instrumentu

płatniczego

udostępnionego

w

ramach umowy o usługi bankowości
elektronicznej, których ujawnienie
może

spowodować

brak

skuteczności

mechanizmów

zapewniających

bezpieczeństwo

zlecanych operacji.

Model prawny usług
bankowości elektronicznej

Umowa o świadczenie usług, bank przyjmuje na

siebie obowiązek działania w odpowiedni

sposób, zgodny z zakresem określonym w

umowie. Najczęściej związane są one z

prowadzeniem

rachunku

bankowego

lub

rachunku kredytowego dla klienta. Podstawą

jest umowa prowadzenia rachunku bankowego,

umowa o usługi bankowości elektronicznej

zwiększają możliwość korzystania z tego

rachunku poprzez poszerzenie kanałów dostępu

i

sposobów

komunikacji

z

bankiem,

wpływających na możliwość korzystania ze

środków

pieniężnych

zgromadzonych

na

rachunku. Umowa taka przewiduje często

również dostarczenie posiadaczowi rachunku

bankowego, z którym usługi bankowości

elektronicznej są związane urządzeń, które

stanowią dodatkowe zabezpieczenie przed

korzystaniem z nich przez osoby nieuprawnione.