1

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

(art. 63 – 68 prawa bankowego):



Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych jest jedną z czynności bankowych

(art. 5.1 p.b.)



Polegają one na wykonywaniu przez bank zleceń płatniczych klientów

banków lub zleceń płatniczych związanych z gospodarką własną banku, w

celu rozliczenia należności i zobowiązań powstałych z tytułu transakcji

podmiotów gospodarczych, instytucji, osób fizycznych, samego banku.



Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem

banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub

wierzyciel) posiada rachunek bankowy.

2

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem

banków

Rozliczenia pieniężne

gotówkowe

bezgotówkowe

 czek gotówkowy
 wpłata gotówki
na rachunek
wierzyciela

 polecenie przelewu
 polecenie zapłaty
 czek rozrachunkowy
 karta płatnicza

przeprowadzane za

pomocą

papierowych

instrumentów

płatniczych

przeprowadzane za

pomocą

elektronicznych

instrumentów

płatniczych

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

3

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków



Przeprowadzenie bankowego rozliczenia pieniężnego inicjuje złożenie

zlecenia płatniczego (w formie odpowiedniego dokumentu) przez klienta

banku, którego kontrahent ma rachunek bankowy w:
•

tym samym banku

•

w innym oddziale tego samego banku (rozliczenia międzyoddziałowe)

•

w innym banku (rozliczenia międzybankowe)



Rodzaje zleceń płatniczych:

•

zlecenia płatnicze uznaniowe – zlecenia płatnicze, w których środki

pieniężne są transferowane w tym samym kierunku co same zlecenia

(polecenie przelewu, wpłata gotówkowa)

•

zlecenia płatnicze obciążeniowe zlecenia płatnicze, w których środki

pieniężne są transferowane w odwrotnym kierunku co te zlecenia (czek

rozrachunkowy, czek gotówkowy, polecenie zapłaty, gospodarcze

obciążenia bezpośrednie - GOBI)

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

4

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – polecenie przelewu



Najpopularniejsza forma rozliczeń bezgotówkowych w Polsce.



Dłużnik (płatnik) wydaje bankowi dyspozycję przelania określonej kwoty z

jego rachunku bankowego na rachunek bankowy wierzyciela (beneficjenta)

(wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku).



Wykorzystywane przez posiadające rachunek bankowy:
•

osoby prawne

•

osoby fizyczne



Dyspozycję dłużnika bank wykonuje w sposób przewidziany w umowie

rachunku bankowego.



Warunkiem wykonania polecenia jest posiadanie przez zleceniodawcę

(dłużnika) wystarczających środków na rachunku bankowym, chyba że

bank udzielił klientowi kredytu w rachunku bieżącym.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

5

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – polecenie zapłaty



Polski odpowiednik istniejącego w krajach UE produktu direct debit.



Stroną inicjującą transakcję jest wierzyciel (odwrotnie niż przy poleceniu

przelewu), który wydaje bankowi dyspozycję obciążenia określoną kwotą

rachunku bankowego dłużnika (płatnika) i uznania tą kwotą rachunku

wierzyciela.



Warunki dopuszczalności przeprowadzenia rozliczeń poleceniem zapłaty:

1)

Wierzyciel i dłużnik posiadają rachunki w bankach, które zawarły

porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty.

2)

Dłużnik udzielił wierzycielowi zgody do obciążania rachunku dłużnika

w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach zapłaty z tytułu

określonych zobowiązań

3)

Wierzyciel zawarł z bankiem prowadzącym jego rachunek umowę w

sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

6

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – polecenie zapłaty



Ograniczenia dotyczące wartości pojedynczego polecenia zapłaty:

a)

1.000 euro - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna

niewykonująca działalności gospodarczej,

b)

50.000 euro - w przypadku pozostałych dłużników.



Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu przez

jego bank od banku dłużnika środków pieniężnych wskazanych w poleceniu

zapłaty.



Dłużnikowi przysługuje prawo odwołania:

a)

pojedynczego polecenia zapłaty – w ciągu 30 dni kalendarzowych w

przypadku osoby fizycznej lub 5 dni w przypadku pozostałych

dłużników

b)

w każdym czasie – zgody do obciążania rachunku udzielonej

wierzycielowi.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

7

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – Gospodarcze Obciążenia

Bezpośrednie (GOBI)



Forma rozliczeń bardzo zbliżona do polecenia zapłaty.



Różnice w odniesieniu do polecenia zapłaty:

•

przeznaczone wyłącznie do używania w obrocie gospodarczym

•

brak kwotowego ograniczenia pojedynczego zlecenia

•

brak możliwości odwołania pojedynczego zlecenia przez dłużnika

(klauzula ostateczności rozliczenia)

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

8

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem

banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – czek rozrachunkowy



Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku wydaną

trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został

wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku.



Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną

trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został

wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie

wskazanej na czeku.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

9

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – karty płatnicze



Najnowsza i najbardziej dynamicznie rozwijająca się forma rozliczeń

bezgotówkowych.



Karta płatnicza - karta identyfikującą wydawcę i upoważnionego

posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w

przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną

do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z

wykorzystaniem kredytu.



Różne kryteria klasyfikacji kart, np.:

•

ze względu na zasięg obowiązywania karty (krajowe vs międzynarodowe)

•

ze względu na sposób zapisywania informacji (z paskiem magnetycznym, z

mikroprocesorem (chip), karty hybrydowe

•

ze względu na standard wydawanych kart: (Classic, Silver, Gold, Platinum,

Infinite (VISA), World Signia (MasterCard)

•

Ze względu na sposób autoryzacji (wypukła / płaska)

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

10

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – karty płatnicze



Podział

kart

płatniczych

według

sposobu

rozliczenia

przeprowadzonych przez posiadacza transakcji:

•

Karty debetowe wydawane do konta osobistego. Dokonanie

transakcji oznacza automatyczne odjęcie środków z konta.

•

Karty obciążeniowe łączące cechy kart debetowych i kredytowych.

Do konta osobistego wyznaczany jest limit, w oparciu o który dokuje

się transakcji. Transakcje są sumowane i odejmowane od konta

cyklicznie, zwykle raz w miesiącu.

•

Karty kredytowe w odróżnieniu od pozostałych rodzajów kart nie są

związane z kontem osobistym. Na podstawie dochodów bank

wyznacza Klientowi limit, w ramach którego Klient dokonuje

transakcji. Raz w miesiącu generowane jest zestawienie wszystkich

transakcji. Klient ma do wyboru może spłacić całość kwoty w

podanym terminie, może spłacić tylko część zaciągając tym samym

kredyt.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

11

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem

banków

Przebieg rozliczenia



Rozliczenie międzybankowych zleceń płatniczych klientów banków

(płatności detaliczne) odbywa się za pośrednictwem systemów:

•

ELIXIR - dla płatności krajowych w złotych

•

EuroELIXIR - dla płatności krajowych i transgranicznych w

euro

prowadzonych przez Krajową Izbę Rozliczeniową KIR SA.



Są to systemy wymiany zleceń płatniczych pomiędzy uczestnikami

rozliczenia i rejestracji wzajemnych wierzytelności banków z tego

tytułu.



Rozliczenia międzybankowe za pośrednictwem systemów ELIXIR i

EuroELIXIR mają charakter rozliczeń netto, to jest w systemach

tych następuje kompensata wzajemnych należności i zobowiązań

banków z tytułu zleceń płatniczych.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

12

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Przebieg rozliczenia



Należności i zobowiązania wynikające z rozliczeń w ramach systemu

rozliczeniowego regulowane są następnie w ramach systemów

rozrachunkowych (settlement system) prowadzonych przez Narodowy

Bank Polski:

•

SORBNET - dla płatności krajowych w złotych

•

SORBNET-EURO - dla płatności w euro

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

13

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem

banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – polecenie przelewu

Źródło: Krajowa Izba Rozliczeniowa SA,

www.kir.com.pl

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

14

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem

banków

Formy rozliczeń bezgotówkowych – polecenie zapłaty

Źródło: Krajowa Izba Rozliczeniowa SA,

www.kir.com.pl

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

15

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Przebieg rozliczenia



Ponadto, w systemach SORBNET i SORBNET-EURO odbywa się

rozrachunek międzybankowy z tytułu:

•

operacji banków z NBP,

•

operacji dokonywanych na międzybankowych rynkach: pieniężnym,

walutowym lub papierów wartościowych,

•

transakcji

rozliczanych

przez

Krajowy

Depozyt

Papierów

Wartościowych S.A

•

innych rozliczeń wysokokwotowych (ponad 1.000.000 złotych lub

50.000 EURO)

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart

16

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków

Przebieg rozliczenia



Zlecenia płatnicze w systemach SORBNET i SORBNET-EURO są

realizowane:

•

zgodnie z zasadą rozrachunku brutto – odrębna realizacja każdego

zlecenia płatniczego

•

zgodnie z zasadą rozrachunku w czasie rzeczywistym – na bieżąco

w ciągu dnia operacyjnego

•

w kolejności wynikającej z zasad pierwszeństwa, określonych w

umowach

pomiędzy

bankami

a

NBP

lub

pośrednikami

rozliczeniowymi.

Rachunkowość w banku 2010 dr Marta Gawart