Polecenie przelewu - polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określo­nej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego r-k w dowolnym banku. Mogą z niego korzystać wszystkie osoby praw­ne i fizyczne posiadające r-k bankowy. W treści polecenia przelewu zleceniodawca poleca, aby oddział banku przelał z jego rachunku określoną kwotę pieniędzy na rzecz wskazanego odbiorcy, wymie­nia, więc nazwę oraz numer rachunku bankowego odbiorcy, a także podaje skróco­ną informację o regulowanym zobowiązaniu (np. numer faktury, honorarium itp.). Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem banko­wym, podając przy tym datę. Polecenia przelewu mogą być składane bezpo­średnio w banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub do­ręczane przez wierzyciela. Polece­nie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań do czasu jego pokrycia w okresie umownie uzgodnionym. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunkach dłużnika. Zleceniodawca może odwołać polecenie przelewu pisemną dyspozycją, jeżeli bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. Na życzenie zlece­niodawcy oddział banku może potwierdzić pisemnie wykonanie polecenia przele­wu.

Polecenie zapłaty jest realizowalne w technice elektronicznej. Stroną inicjującą rozliczenie jest „W”. „D” musi wyrazić zgodę na stosowanie przez wierzyciela poleceń zapłaty w rozliczeniu jego określonych wierzytelności. Taka forma rozl. jest przydatna m.in. przy rozliczaniu należności bezspornych (np. umownych odsetek zwłoki). W poleceniu zapłaty „W” wydaje dyspozycję swemu bankowi, aby obciążył określoną kwotą r-k bankowy dłużnika i uznał nią r-k wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela zawiera równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dokonanego rozliczenia, gdyby „D” odwołał polecenie zapłaty. Prze­prowadzanie rozliczeń w tej formie wymaga: posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie o stosowaniu tej formy rozliczeń oraz ustaliły zakres swojej odpo­wiedzialności i stosowane procedury oraz zawarcia umowy między wierzycielem a jego bankiem o stosowanie poleceń zapłaty.

Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu środków przez jego bank od banku dłużnika na pokrycie dokonywanego polecenia zapłaty. Jednak „D” może w określonych terminach odwołać pojedyncze polecenia zapłaty. Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 €, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, a 10 tys. € w przypadku pozostałych dłużników.

Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza r-ku bankowego. Rozróżnia się czeki: kasowe (gotówkowe) i rozrachunkowe. Musi on mianowicie zawierać w treści słowo „czek”, bezwarunkowe po­lecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku (trasanta-może być tylko bank), który ma zapłacić, a ponadto datę wystawienia oraz podpis wy­stawcy (trasanta-może nim być każda os. fiz. i prawna posiadająca r-k bank.). Czek może być wystawiony na zlecenie własne (wówczas trasant jest równocześnie remitentem) lub z imiennym wskazaniem jako remitenta osoby trzeciej; remitentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela.

Prawa z czeku na zlecenie mogą być przenoszone przez indos (dot. to czeków imiennych). Występuje jednak forma czeku wystawionego na określonego remitenta, bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę (tzw. czek rekta).

Wystawca czeku musi mieć w banku środki lub wolną marżę kredytu i tylko do tej wyso­kości wolno mu wystawić czek. Pokrycie dla wystawionego czeku powinno znaj­dować się na r-ku bankowym przez co najmniej 10 dni. W tym czasie otrzymujący czek powinien przedstawić go bankowi do realizacji.

Czeki rozrachunkowe słu­żą do rozliczeń bezgotówkowych, zastępując zapłatę gotówką. Czek rozrachunkowy może być wystawiony w momencie ustalenia kwoty należności i wykorzystany do na­tychmiastowej zapłaty.

Formą zabezpieczenia przed ewentu­alnym brakiem pokrycia jest potwierdzenie czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego (wystawiane na wyższe kwoty) polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który prze­lewa z r-ku wystawcy (lub blokuje) odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając w ten sposób środki na wykupienie czeku oraz dokonuje potwierdze­nia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.

Czekiem gotówkowym mogą być opłacane również inne wydatki, np. drobne zakupy. Wówczas czek gotówkowy może być przedstawiony przez remitenta do zapłaty nie tylko u trasata, ale w każdym innym banku. Wypłata z czeku w innym banku niż w banku trasanta może nastąpić dopiero po otrzymaniu przez bank od trasata czeku środków pieniężnych wystarczających do zapłaty czeku. Uznanie rachunku bankowego posiada­cza czeku rozrachunkowego następuje po uzyskaniu przez jego bank środków pie­niężnych od banku będącego trasatem w kwocie wystarczającej do realizacji czeku. W tym celu bank podawcy czeku wysyła ten czek do trasata, który przekazuje mu niezbędną kwotę pieniędzy; wykorzystuje się przy tym listę inkasową.

Protest czeku (jeżeli zaplata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia) sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej karcie, połączonej z czekiem. Protestu czeku należy dokonać przed upływem terminu przedstawienia czeku, a gdy został przedstawiony w ostatnim dniu terminu można go oprotestować naj­dalej w pierwszym dniu powszednim.

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Są weksle: własny (sola), w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty oraz ciągniony (trasowany, trata), w którym wystawca zleca wska­zanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty.

W wekslu własnym występują min. dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany (min. 3 os.) jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi (beneficjentowi) kwotę wymienioną w tracie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty. Weksel powinien zawierać nazwę „weksel” w języku, w którym został wystawiony, bezwarunkowe zobowią­zanie (lub bezwarunkowe polecenie) zapłaty określonej kwoty pieniężnej, nazwi­sko trasata, oznaczenie terminu i miejsca płatno­ści, nazwisko remitenta, datę i miejsce wystawienia oraz podpis trasanta.

Można przenosić prawa z weksla w drodze indosu, polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla formuły „ustępuję na zlecenie..." (os.fiz. lub prawnej, będącej indosatariuszem) oraz podpisu indosanta, tj. osoby, która odstępuje weksel. Jest to indos pełny, imienny. Indos in blanco, wyraża się jedynie podpisaniem odwrotnej strony weksla przez indosanta. Dodatko­wą formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej, najczęściej ban­ku, zwane także awalem. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam" lub równoznacznego zwrotu, poręczyciel (awalista) zaś odpowiada solidarnie za zobowiązania wekslowe.

W razie niezapłacenia weksla w terminie płatności, dokonuje się protestu weksla, który powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności. Posiadacz weksla powinien w ciągu 4 dni powszednich po dniu protestu zawiadomić wystawcę weksla i swojego indosanta (jeśli otrzymał weksel w drodze indosu) o dokonaniu protestu.

Nakazy zapłaty (postępowanie nakazowe) wydawane przez biura notarialne, zawierają stwierdzenie, że po­zwani zobowiązani zwrotnie mają w ciągu 3 dni od doręczenia nakazu zaspokoić roszczenia.

Przedawnienie weksla trasowanego następuje po 3 latach liczonych od dnia płatności. Wzajemne prawa regresu między indosantami ulegają przedawnieniu po 6 miesiącach liczonych od dnia wykupienia weksla przez jednego z indosantów albo wystąpienia wobec niego na drogę sądową.

Weksel gwarancyjny wykorzystuje się go do zabezpieczenia roszczeń W tym celu może być wykorzystany tzw. weksel in blanco. Posiadacz weksla może uzupełnić jego treść, gdy zgodnie z zawartą wcze­śniej umową powstanie wynikające z niej roszczenie; np. gdy wystawca weksla in blanco, złożonego w banku jako gwarancja zaciągniętego kredytu, nie spłaci kre­dytu w terminie.

Płacąc za towar wekslem możemy naszemu dostawcy (wierzycielowi) przestać weksle własne lub podpisać wystawiane przez niego traty, albo indosować na dostawce posiadane przez nas traty obce.

Operacje dyskonta weksli polegają na nabywaniu weksli przez banki. Weksel może zdyskontować zarówno jego wystawca, jak i każdy następny posia­dacz. Bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry pewną kwotę nazywaną potocznie także dyskontem. Wielkość potrącanego dyskonta za­leży od wysokości stosowanej stopy dyskontowej i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.

Polskie banki przyjmują do dyskonta weksle pochodzące z dokonanych operacji gospodarczych, jeśli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich założenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy. Podawcą weksli może być każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od formy własności i umiejscowienia siedziby oraz rachunku bankowego. Weksle powinny być podpisane przez co najmniej 2 wiarygodne podm.gosp. Weksle tra­sowane powinny być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata obejmującym całą sumę wekslową.

Weksle zakwalifikowane do przyjęcia są dyskontowane według następujących zasad: 1) przyjmuje się stopę dyskontową aktualną w dacie dyskonta, ustaloną zarządze­niem prezesa banku; 2) przy obliczaniu liczb procentowych przyjmuje się rok równy 365 dniom, a każdy miesiąc równy 30 dniom; 3) do liczby dni wlicza się dzień dyskontowania weksla, a pomija dzień jego płatności; 4) oprócz odsetek bank pobiera prowizję naliczaną każdorazowo od sumy weksli złożonych do dyskonta.

Wykup weksli realizuje się przez obciążenie rachunku płatnika wskazanego na wekslu, jeśli kwota weksla znajduje pokrycie w środkach płatnika.

Protest upoważnia bank do przymusowego egzekwowania należności w uprosz­czonym trybie i bez procesu sądowego. Protest z powodu niezapłacenia weksla powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności.

Banki udzielają awali, a także akceptują ciągnione na nie weksle trasowane. Takie operacje stosowano głównie w rozliczeniach zagranicznych z udziałem pol­skich importerów. Banki udzielają awali na wekslach akceptowanych przez przedsiębiorstwa krajo­we lub na ich wekslach własnych. Awal jest udzielany na zlecenie przedsiębior­stwa, a zleceniodawca równocześnie upoważnia bank do obciążenia jego r-­ku, gdyby bank ewentualnie wykupił awalizowany weksel . Weksle zaopatrzone awalem bank wysyła do beneficjenta bądź do wskazanego banku lub wydaje osobie wskazanej przez zleceniodawcę. Awal bankowy gwarantuje terminowe wykupie­nie weksla, co umożliwia zawieranie transakcji gospodarczych między mniej zna­jącymi się kontrahentami.

Banki mogą zawierać ze swoimi klientami umowy o akceptowanie ciągnionych na nie weksli i udzielanie kredytu akceptacyjnego. W tym celu klient zleca banko­wi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Banki zazwyczaj akceptują weksle złożone przez wystawcę będącego stałym klientem, których termin płatności nie przekra­cza 6 miesięcy (w obrotach zagranicznych), a kwota nie przewyższa sumy wymie­nionej w umowie o kredyt akceptacyjny. Bank akceptujący weksel zobowiązuje się do jego wykupienia niezależnie od tego, czy wystawca dostarczy na czas odpo­wiednie środki.

Weksle skarbowe - jest on krótkoterminowym i opro­centowanym zobowiązaniem skarbu państwa, a służy bankom oraz jednostkom gospodarczym do krótkoterminowego lokowania czasowo wolnych środków, przy czym jest możliwość natychmiastowego dyskonta.

Akredytywa dokumentowa polega na pokrywaniu przez oddział ban­ku właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelno­ści z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika. Bank może zwolnić dłużnika od obowiązku wyodręb­niania środków udzielając mu zapewnienia pokrycia zobowiązań rozliczanych za pomocą akredytywy z kredytu bankowego. Akredy­tywa dokumentowa musi zawierać: nazwę i adres zleceniodawcy oraz beneficjenta, kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy oraz opis dokumentu

Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale banku, a wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział banku wierzyciela, w którym będą do­konywane wypłaty. Ponadto wniosek powinien określić, jakie dokumenty będzie zobowiązany składać dostawca dla uzyskania wypłaty. Zamknięcie akredytywy następuje na polecenie dłużnika, jeśli zastrzegł to w warunkach akredytywy, po upływie terminu ważności lub po wyczerpaniu środków pieniężnych.

Faktoring - przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypad­ku trudności płatniczych występujących u dłużników; faktor może przy tym z wy­przedzeniem uregulować należności wierzyciela. Faktoring jest więc równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniowa, polegającą na inkasowa­niu należności.

Faktor może nabyć należności handlowe wierzyciela i dostarczyć mu pieniędzy w wysokości pomniejszonej o 10-20% w stosunku do sumy faktur. Wówczas „W” nie tylko wcześniej dysponuje środkami płatniczymi, ale także może przenieść ryzyko na faktora. Umowa między przedsiębiorstwami a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązywania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkowo dużą prowizje, której wysokość zależy od stopnia ryzyka. Faktor może przenieść całość lub część prze­jętego ryzyka na zakład ubezpieczeniowy.

Operacje kasowo-skarbcowe - najprostszą formą operacji gotówkowej jest dokonanie wpłaty gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu tzw. dowodu wpłaty. Dokumentem wpłaty może być także asygnata „kasa przyjmie" lub asygnata sprzedaży zagranicznych środków płat­niczych. Wpłaty gotówki mogą być dokonywane w różnej formie, dostosowanej do potrzeb wpłacających. Szczególną formę wpłaty stanowi wrzucanie pieniędzy do skarbców nocnych. Są to urządzenia techniczne umożliwiające wrzucenie woreczka z wpłatą przez specjalną wrzutnię do odpowiednio przystosowanego skarbca.

Kasy dzienne banku dokonują wypłat (mogą być na podst. czeku). W celu podjęcia gotówki klient przedstawia dokument tożsamości, podaje numer swojego rachunku banko­wego i wymienia żądaną kwotę. Asygnaty kasowe służą do gotówkowego pokrywania własnych wydatków banku.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Gwarancja Funduszu jest ograniczona pod względem wysokości. Fundusz może także działać profilaktycznie, zapobiegając upadłości banku. Może on udzielać bankom pożyczek, gwarancji lub poręczeń na warunkach korzystniejszych od ogólnie stosowanych na rynku międzybankowym. Środki uzyskane przez bank w wyniku udzielenia przez Fundusz pożyczki, gwarancji lub poręczenia mogą być przeznaczone tylko na przywrócenie mu wypłacalności. Wy­sokość wpłaty przez banki składek na kolejny rok określa Rada Funduszu.

Władzami Funduszu są Rada oraz Zarząd Funduszu. Powstanie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego wzmacnia zaufanie do banków, ograniczając ryzyko deponentów. Fundusz zabezpiecza bowiem wypłaty depozytów upadłych banków, a także może zapobiegać ewentualnym bankructwom. Banki mogą także tworzyć umowne systemy gwarantowania środków pieniężnych klientów, wychodzące poza granice obowiązków wynikających z omawianej ustawy.

Rozrachunki międzyoddziałowe i między bankowe

W każdej operacji rozliczeniowej uczestni­czą dwa oddziały: oddział rozpoczynający rozliczenie, tj. dokonujący księgowań pierwotnych i przesyłający dokumenty do oddziału dokonującego rozliczeń wtór­nych, czyli wyrównującego rozliczenie. Ostateczny rozr-k między bankami przebiega na ich rachunkach bieżących w NBP.

Rozrachunki między oddziałami operacyjnymi banków mogą być przeprowadzane: 1) za pośrednictwem izby rozliczeniowej; 2) za pośrednictwem banków prowadzących rachunki dla innych banków krajowych; 3)

w drodze bezpośredniej wymiany zleceń między bankami oraz rejestracji wyni­kających z nich wzajemnych wierzytelności.

90% rozrachunków międzybankowych przebiega za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA. Z drugiego sposobu rozrachunków międzybankowych korzystają mniejsze banki, które nie posiadają r-ków bieżących w NBP. Realizują one zlecenia płatnicze klientów za pośrednictwem innego banku posia­dającego taki r-k w NBP. W tym celu bank-uczestnik KIR otwiera r-k bieżący dla banku, który zamierza korzystać z jego pośrednictwa. Na r-k bieżący banku „zleceniodawcy" w banku pośredniczącym wpływają środki z in­nych banków, wykonujących dyspozycje płatnicze swoich klientów.

Trzeci sposób przeprowadzania rozrachunków międzybankowych polega na bez­pośredniej wymianie zleceń płatniczych między bankami: centrale tych banków zawierają porozumienia precyzujące zasady wymiany zleceń i rejestrują wzajemne wierzytelności, a salda wynikające z ich kompensaty rozliczają za pośrednictwem swoich rachunków bieżących w NBP. Ten sposób czę­ściej występuje w rozliczeniach zagranicznych.

KIR - uczestnikami rozrachunków za pośrednictwem KIR mogą być banki, które posiadają r-ki bieżące prowadzone w NBP. Rozpatrując wniosek banku o przyjęcie do KIR, ocenia ona jego sytuację finansową i płynność. Uczestnik rozliczeń jest bowiem odpowiedzialny za spłatę zobowiązań wobec innych banków, które wynikają z wzajemnej wymiany dokumentów rozliczeniowych. W razie bra­ku środków na pokrycie zobowiązań wynikających z rozrachunków między­bankowych bank byłby wykluczony z KIR. Do zadań centrali, oprócz ogólnego nadzoru, należy rejestracja oraz kompensata wzajemnych zobowiązań i należności uczestników Izby.

SYBIR- przy użyciu dokumentów papierowych umożli­wia automatyzacje przetwarzania danych w poszczególnych fazach rozrachunków międzybankowych dokonywanych tradycyjnie z udziałem tych dokumentów. Do­kumenty są wymieniane między oddziałami banków za pośrednictwem BRIR

ELIXIR (od 04.1994) - jest to system wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych na magnetycznych nośni­kach informacji oraz rejestracji wierzytelności z tego tytułu z użyciem elektro­nicznego przetwarzania danych. W systemie ELIXIR przenosi się poszczególne papierowe dokumenty rozliczeniowe na ma­gnetyczne nośniki informacji, a dalsze operacje przebiegają automatycznie. Dokumenty papierowe pozostają w oddziale banku zleceniodawcy, a w oddziale banku beneficjenta występuje tylko zapis magnetyczny.

SORBNET - powstającymi w wyniku kompensaty saldami KIR uznaje i obciąża rachunki bieżące poszczególnych ban­ków w NBP, dokonując rozrachunku netto. SORBNET umożliwia także przeprowadzanie rozrachunku brutto w cza­sie rzeczywistym poprzez rachunki bieżące banków w NBP. Realizowane są w nim zlecenia płatnicze wystawiane bezpośrednio przez banki.

Rozrachunki dotyczące transakcji papierami wartościowymi są wykonywane przez dwa systemy: SKARBNET dla bonów skarbowych i SEBOP dla bonów pieniężnych. NBP wykorzystuje emitowane przez siebie bony pieniężne do ściągnięcia z rynku nadmiaru środków pieniężnych i w ope­racjach otwartego rynku.

Ostatecznym celem NBP jest pełne przystosowanie SORBNET do wymagań praw­nych, technicznych i innych, związanych z przystąpieniem do unijnego systemu rozliczeniowego. Rozrachunki z bankami krajów Unii Europejskiej będą przebiegać w systemie TARGET, czyli transeuropejski zautomatyzowany błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym. Jest on systemem zdecentralizowanym, łączącym systemy rozrachunków międzybankowych poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Z chwilą przystąpienia Polski do UE pojawią się tzw. rozliczenia transgraniczne z bankami w krajach członkowskich. Określenie „przelew transgraniczny” oznacza transakcję przeprowadzaną z inicjaty­wy nadawcy za pośrednictwem banku w jednym państwie członkowskim, w celu udostępnienia określonej kwoty pieniędzy beneficjentowi w banku na terytorium innego państwa członkowskiego; Dla każdego przelewu transgranicznego bank musi na żądanie klienta

złożyć przyrzeczenie dotyczące czasu, jaki zajmie realizacja przelewu oraz należ­nych opłat i prowizji.

Polskie banki mogą rozliczać się z bankami zagranicznymi za pośrednictwem Sto­warzyszenia Międzynarodowej Międzybankowej Teletransmisji Danych Finanso­wych SWIFT - polega na przekazywaniu między bankami znormalizo­wanych informacji, będących dyspozycjami płatniczymi.

Ryzyko kursowe i hedging - Ryzyko kursowe wynika m.in. ze zmian poziomu kursów walutowych. Bank dokonujący rozliczeń zagranicznych znajduje się każdego dnia w określonej pozycji walutowej. Wynika ona ze stosunku wierzytelności do zobowiązań banku w danej walucie lub we wszystkich walutach obcych. Gdy W = Z występuje zamknięta pozycja walutowa, a przy braku takiej równowagi - otwarta pozycja walutowa. Krótka pozycja walutowa występuje wówczas, gdy w danej walucie Z > W. Odwrotnie jest w długiej pozycji walutowej. Nad­mierna różnica jednej lub drugiej pozycji rodzi ryzyko powstania strat przy nieko­rzystnych zmianach kursów. Ryzyko można rozpatrywać również w skali global­nej, a różnica między sumami wartości wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych nazywana jest nazywana jest całkowitą pozycją walutową.

Do obliczenia pozycji walutowych przyjmuje się aktywa i pasywa bilansowe i pozabi­lansowe. Pozycje walutowe wyrażane są w złotych, po przeliczeniu walut po obowią­zującym w danym dniu kursie NBP. Do tak ustalonych pozycji walutowych wspo­mniana uchwała ustala normy dopuszczalnego ryzyka w następującej wysokości:

1) pozycja walutowa indywidualna nie może przekroczyć co do wartości bezwzględnej: a) 15% funduszy własnych banku w przypadku walut obcych wymienialnych, b) 2% funduszy własnych banku w przypadku walut obcych niewymienialnych: 2) pozycja walutowa całkowita dla walut obcych niewymienialnych nie może prze­kroczyć co do wartości bezwzględnej 5% funduszy własnych banku; 3) pozycja walutowa całkowita dla wszystkich walut obcych łącznie nie może prze­kroczyć" co do wartości bezwzględnej 30% funduszy własnych banku.

Arbitraż walutowy jest powszechną formą operacji kursowych. Polega on na wykorzystaniu wahań kursu dewiz i zakupie danej waluty na rynku, na którym jej kurs jest względnie niski oraz odprzedaży na rynkach, na których kurs jest wyższy. Operacje arbitraowe przyczyniają się do wyrównywania poziomu kursów po­szczególnych walut na różnych rynkach.

Tradycyjnym sposobem zabezpieczenia przed ryzykiem jest operacja swap. Polega on na równoczesnym zawarciu transakcji terminowej i kasowej w identycznej walucie oraz sumie. Np. bank, któremu w bieżących transak­cjach brakuje marek niemieckich, może kupić w innym banku 10 mln marek po kur­sie kasowym, spzedając mu równocześnie 10 mln marek na termin 30-dniowy po kursie terminowym. Transakcja będzie opłacalna dla obu banków, jeśli pierwszy bank spodziewa się wpływu marek za m-c, a drugi, posiadając je bieżąco w nadmiarze, będzie ich potrzebować w przyszłości. Innym rodzajem operacji jest sprzedaż obcej waluty z prawem odkupu, różniąca się tym od swapu że nie ustala się z góry kursu odkupienia walut;

Hedging - działalność polegająca na zawieraniu różnego rodzaju transakcji chroniących przed ryzykiem kursowym nazywana jest. Przykładem nowoczesnych operacji hedgingowych są ………. i opcje walutowe.

Przedmiotem giełdowych transakcji futures są standardowe „kontrakty” o określonej wartości i w określonej walucie. Operacji można więc dokonywać tylko całymi standardowym kontraktami lub ich wielokrotnością. Terminowe rynki futures umożliwiają bankom, które nie chcą ponosić ryzyka kursowego, przerzucenie owego ryzyka na tych, którzy są gotowi je przejąć. Gwarantem wykonania trans­akcji futures jest instytucja w stosunku do której są odpowiedzialni kontrahenci zawierający między sobą konkretna transakcję. Z transakcji futures wynika obowiązek dostarczenia w przyszłości określonej wa­luty w ustalonym terminie.

Opcje walutowe - dają nabywcy prawo wykupienia w przyszłości określonej kwoty w walucie po określonym z góry kursie, ale bez takiego obowiązku. Za ten przywilej nabywca ponosi koszt w postaci płaconej premii, ale nie musi nabyć waluty będącej przed­miotem umowy. Transakcje opcyjne stanowią najelastyczniejszy instrument umoż­liwiający spekulacje kursowe i zabezpieczający przed ryzykiem kursowym. Są one zawierane zarówno na giełdach terminowych, jak i w obrotach pozagiełdowych.

Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w przebiegu płatności i na obniżenie kosztów. „D” przesyła bowiem wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują za­zwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzię­ki temu, że banki gromadzą na te cele dewizy i współpracują w tym zakresie z ban­kami zagranicznymi. Rozliczeniom dewizowym można przeciwstawić rozliczenia clearingowe, będące formą kompensaty, czyli rozliczeniami bezdewizowymi.

Polecenie wypłaty w rozliczeniach zagranicznych - do­konywane techniką teletransmisji. Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank polecenia klienta lub banku-korespondenta wypłacenia albo zapisania na r-k wskazanej osoby fizycznej lub prawnej określonej kwoty pieniężnej, ze środków wypłaconych bankowi bądź zapisanych na r-k banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę. W operacji polecenia wypłaty biorą udział cztery strony: zleceniodawca, bank przyjmujący zlecenie do wykonania, bank pośredniczący i beneficjent (odbiorca). Zleceniodawca może być osobą fizyczną lub prawną (instytucją, przedsiębior­stwem) zlecającą bankowi wypłacenie wskazanej osobie, instytucji lub przedsię­biorstwu określonej kwoty pieniężnej.

Czek w rozliczeniach zagranicznych - zlecenie udzielone zagr. banko­wi przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub oznaczonej na nim osobie. Jest to tzw. czek bankierski. Omówione wcześniej zasady posługiwania się czekiem, wynikające z międzynarodowych konwencji. znajdują zastosowanie w obrotach zagranicznych; Wystawca czeku (trasant) powinien dysponować w ban­ku środkami na pokrycie czeku w okresie jego ważności. Rozróżniamy czeki kasowe oraz czeki rozrachunkowe, za pomocą których dokonuje się bezgotówkowego przelewu należności wynikającej z czeku. Szczególnym rodzajem czeku jest czek zakreślony oznaczony 2 równoległymi liniami po przekątnej na jego przedniej stronie. Może on być realizowany tylko przez określonego remitenta.

Czeki podróżnicze znajdują zastosowanie w podróżach zagranicznych. Są one emitowane na okrągłe kwoty o różnym nominale, które są na nich wydrukowane. Mają one inną formę niż zwykłe czeki, bo w niektórych z nich trasatem jest wystawca, albo stanowią zobowiązanie do zapłaty przez instytucję emitującą; są bezpośrednio skupowane przez banki.

Szczególną odmianą czeków są tzw. euroczeki. Za pomocą euroczeku można pobierać gotówkę w bankach 40 krajów, a także płacić za towary i usługi. W Polsce euroczek może być wystawiony w zł i jest gwarantowany do określonej wysokości w zł. Warunkiem gwarancji jest zamieszczenie na odwro­cie blankietu czekowego numeru przedkładanej równocześnie karty gwarancyjnej, a także numeru konta, który musi być zgodny z prezentowaną kartą gwarancyjną. Data wystawienia czeku nie może przekraczać daty ważności karty gwarancyjnej, której ważność wygasa 31 grudnia danego roku.

Banki mogą otwierać tzw. Eurokonta - właściciel eurokonta otrzymuje euroczeki danego banku oraz wspomnianą kartę gwarancyjną. Banki mogą wydawać klientom kar­ty płatnicze powiązane z eurokontem, które mogą być wy­korzystywane za granicą do pobierania gotówki z bankomatów, a także do zaku­pów towarów i usług w określonych przedsiębiorstwach.

Czeki zagraniczne mogą być skupione przez banki krajowe lub przyjęte do inkasa. Operacja skupu czeku polega na postawieniu do dyspozycji klienta odpowiedniej kwoty pieniężnej w zamian za wręczenie i przelanie przez niego praw do danego czeku. Banki krajowe skupują zagraniczne czeki bankierskie, podróżnicze i euroczeki. Bank przyjmując czek do inkasa wysyła go do trasata, często za pośrednictwem banku-korespondenta znajdującego się w tym samym kraju co trasat. Po zainkasowaniu należności bank stawia środki płatnicze do dyspozycji klienta.

Czeki bankierskie wystawiane przez banki zagraniczne lub nie spełniające szcze­gółowo określonych w tym regulaminie warunków przyjmowane są wyłącznie do inkasa. Czeki przyjmowane do skupu lub inkasa powinny zawierać indos złożony przez remitenta na odwrotnej stronie czeku. Rozliczenie z remitentem za czeki przyjęte do skupu następuje według kursu walut obcych, obowiązującego w dniu dokonania operacji skupu, a w przypadku czeków przyjętych do inkasa, według kursu walut obcych, obowiązującego w dniu uznania przez trasata rachunku bieżą­cego NBP w banku zagranicznym.

Weksel w obrocie zagranicznym, zwłaszcza weksel trasowany (trata/rymesa), pełni ważną rolę w obrotach zagranicznych, łącząc funkcję kredytową, płatniczą i gwaran­cyjną. W zagranicznych obrotach wekslami występują więc systemy konwencyjny i anglosaski. W prawie brytyjskim w treści dokumentu nie musi być wymienio­ne słowo „weksel”, a także nie ma instytucji awalu.

W transakcjach eksportowych stosuje się traty terminowe i traty a vista (za okaza­niem). Traty terminowe ciągnione są zazwyczaj na 90 dni, ale bywają też trasowane na okres dłuższy, nie przekraczający jednak 6 miesięcy. Ten typ weksli jest jako dewiza przedmiotem skupu na międzynarodowym rynku dyskontowym. Natomiast traty a vista jako płatne za okazaniem, na pierwsze żądanie, oczywiście nie mogą być przedmiotem obrotów. Traty a vista znajdują szersze zastosowanie, gdy koniunktu­ra sprzyja eksporterom.

Na rynku dyskontowym rozróżnia się weksle towarowe oraz finansowe. Pierwsze są związane z bieżącym obrotem towarowym, a traty są ciągnione także na bank zagraniczny na podstawie akredytywy otwartej tam przez importera. Traty ciągnione na finansowanie kosztów przewozu lub prze­robu zapasów surowcowych mają charakter finansowy. Ponieważ weksel finanso­wy nie jest ściśle związany z obrotem towarowym, jego dyskonto banki bardziej uzależniają od pozycji gospodarczej trasanta i akceptanta, a także awalisty.

Weksel w obrotach zagranicznych pełni podwójną funkcję. Zabezpiecza uiszczenie należności przez importera, a z drugiej strony przyspiesza upłyn­nienie należności przez dyskonto.

Banki krajowe udzielają awali na wekslach akceptowanych przez przedsiębiorstwa krajowe lub na ich wekslach własnych, z zachowaniem przepisów dewizowych obowiązujących w tej dziedzinie. Podstawą udzielania awalu jest zlece­nie przedsiębiorstwa, które równoczes'nie powinno zawierać dyspozycje zapłaty za weksel w terminie jego płatnos'ci. Zlecenie udzielania awalu powinno także zawie­rać upoważnienie banku do obciążania rachunku zleceniodawcy. Udzielenie awalu następuje przez zamieszczenie na przedniej stronie weksla zwrotu per aval lub bon pouraval, ze wskazaniem nazwy przedsiębiorstwa, za które awal jest udzielony.

for-faiting - polega na skupie we­ksli terminowych, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel. Ryzyko instytucji forfaitingowych, będących często bankami, nie jest wielkie, bo weksel jest poręczony (awal) przez bank im­portera. Operacje forfaitingowe mają zalety, są jednak kosztowniejsze od tradycyj­nych operacji dyskonta wekslowego. Instytucja forfaitingowa liczy bowiem odsetki według wyższej niż normalna stopy dyskontowej. Wiąże się to z większym ryzy­kiem, tym bardziej że przedmiotem skupu są zazwyczaj dłuższe należności termi­nowe, reprezentowane przez weksle własne importera lub akceptowane przez niego traty eksportera. Ponadto instytucja forfaitingowa potrąca przy skupie weksli dys­konto z góry za cały okres. Mimo to operacje forfaitingowe rozpowszechniły się, przynosząc korzyści eksporterom oraz im­porterom otrzymującym towar na kredyt. Również dla banków operacje te są zy­skowne, gdyż stosują przy nich wyższe opłaty.

Inkaso w rozliczeniach zagranicznych - polega ono na pobraniu (zainkasowaniu) przez banki należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Dokumenty bank wydaje po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty. Rzadko spotykaną formą in­kasa może być wydanie dokumentu franco, bez jakichkolwiek warunków. Przed­miotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli czy uszkodzonych banknotów. W zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe oraz finansowe.

W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje równocze­śnie z ich wydaniem, czy po upływie określonego terminu, rozróżnia się inkaso a vista lub terminowe. Zależnie od rodzaju transakcji rozróżnia się inkasa 1) importowe dokumentów handlowych otrzymanych od zagranicznych zlecenio­dawców, którymi mogą być banki zagraniczne lub bezpośredni podawcy. 2) eksportowe dokumentów reprezentujących towary lub usługi wyeksportowane z kraju.

Występują także specjalne rodzaje inkasa dokumentowego z przyspieszonym trybem pobierania należności. Znajdują one zastosowanie, gdy eksportowany towar może nadejść do miejsca przeznaczenia równocześnie lub wcześniej niż dokumenty. Są to np. inkasa spedytorskie. gdy eksporter wysyła towar do spedytora z poleceniem wydania go importerowi po opłaceniu dokumentów towarowych w banku.

Inkaso gwarantowane znajduje zastosowanie, gdy eksporter zabezpiecza się przed ryzykiem nieterminowego wykupienia inkasowanych dokumentów przez importera i żąda gwarancji bankowej. Gwarancji udziela bank importera, a jeżeli importer nie wykupi dokumentów złożonych do inkasa w ramach gwarancji, to musi je wykupić bank, który tej gwarancji udzielił.

Przedmiotem inkasa dokumentowego są dokumenty handlowe, które dają ich posiadaczom prawo do otrzymania towaru. Należą do nich przede wszystkim do­kumenty przewozowe, ubezpieczeniowe i faktury. Dokumentami przewozowymi mogą być: konosament w transporcie morskim, lotniczy list przewozowy, poczto­wy kwit nadawczy itp. Dokumentem ubezpieczeniowym jest polisa ubezpiecze­niowa lub certyfikat ubezpieczeniowy wydawany na podstawie polisy generalnej, które stwierdzają, za jakie szkody odpowiada instytucja ubezpieczeniowa. Faktu­ra, nie będąc tytułem własności, służy jedynie do identyfikacji przesyłki, określając rodzaj, ilość i cechy towaru.

Inkaso dokumentowe w obrotach międzynarodowych jest korzystną formą zapła­ty dla importera, ponieważ między wysyłką towaru a dokonaniem zapłaty upływa pewien czas i termin zapłaty zależy od importera. Może on nawet odmówić zapłaty, narażając eksportera na straty w postaci dodatkowych kosztów transportu czy po­szukiwania nowego nabywcy. Wprawdzie inkasowa forma rozliczeń zabezpiecza eksportera przed wydaniem przesyłki importerowi zanim ten uiści zapłatę, ale nie chroni go przed zwłoką w zapłacie. Dlatego inkaso dokumentowe nadaje się do rozliczeń przede wszystkim między znającymi się kontrahentami.

Akredytywa dokumentowa w obrotach zagranicznych jest pisemnym zobowiąza­niem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Jest ona zobowiązaniem banku - samoistnym i niezależ­nym od tej umowy. Banki wykonujące otrzymane zlecenie nie są związane umową zawartą między importerem a eksporterem. W rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zleceniodawca jest impor­terem, który zleca swemu bankowi otwarcie akredyty­wy na rzecz eksportera nazywanego beneficjentem akredytywy. Bank importera, który otrzymuje zlecenie otwarcia akredytywy za granicą, korzysta z pomocy ban­ku pośredniczącego, będącego zazwyczaj bankiem eksportera. Taki bank działa z reguły na polecenie banku importera. Może się zdarzyć, że przy akredytywie wy­stępują dwa banki pośredniczące, gdy bank otwierający akredytywę lub zlecający jej otwarcie nie ma w kraju eksportera swego korespondenta, wówczas posługuje się bankiem krajowym, który, mając takiego korespondenta w danym kraju, dodat­kowo pośredniczy w realizacji transakcji.

Eksporterowi bank zapewnia wypłatę należności po złożeniu przez niego dokumentów reprezentujących towar i stwierdzających wysyłkę. Natomiast impor­ter poleca dokonanie wypłaty z akredytywy na rzecz eksportera, gdy ten przedstawi dokumenty stwierdzające wykonanie dostawy.

Zobowiązanie banku do wypłaty eksporterowi może być odwołalne lub nieodwo­łalne, w związku z czym rozróżniamy akredytywę odwołalna i nieodwołalną. Ta ostatnia może być zmieniona wyłącznie za zgodą wszystkich zainteresowanych stron, podczas gdy pierwsza może być zmieniona lub odwołana przez wystawiają­cy ją bank bez zgody uczestników rozliczeń.

Akredytywa może być potwierdzona przez bank pośredniczący. W tym wypadku bank pośredniczący, po zbadaniu przedłożonych dokumentów towarowych, doko­nuje natychmiast wypłaty na rzecz beneficjenta.

Przy dostawach sukcesywnych często znajduje zastosowanie akredytywa odna­wialna, czyli rewolwingowa. Otwiera się ją wówczas na kwotę niższą niż globalna suma kontraktu handlowego i uzupełnia sukcesywnie do tej granicy w miarę doko­nywania wypłat. Łączną sumę akredytywy rewolwingowej nazywa się plafonem, a jej kwota początkowa nazywana jest zawiązkiem akredytywy. Akredytywa może być przenośna lub nieprzenośna. W akredytywie przenośnej jej pierwotny beneficjent może przenieść swoje uprawnienia na rzecz innych osób tylko wtedy, gdy zostanie wyraźnie określona przez bank ją otwierający jako przenośna a jej przeniesienie może nastąpić tylko jeden raz. Akredytywę nieprzenośną może realizować tylko określony w niej beneficjent, ale wypłata z takiej akredytywy może być przez niego cedowana na osobę trzecią.

W akredytywie rembursowej zamieszczone jest upoważnienie dla banku po­średniczącego, że może domagać się od wskazanego trzeciego banku (rembursującego) przekazania środków na mające nastąpić lub dokonane wypłaty z akredytywy rembursowej. Bank otwierający akredytywę zleca równocześnie bankowi rembursowemu przekazanie bankowi pośredniczącemu odpowiednich środków, czyli rembursowanie wypłat z takiej akredytywy.

Bardziej złożoną formą rozliczeń jest akredytywa w formie listu kredytowego - jej otwarcie awizuje bank bezpośrednio beneficjentowi przesyłając mu tekst akredy­tywy na specjalnym blankiecie firmowym, utrudniającym fałszerstwo. W tym doku­mencie (liście) bank importera upoważnia beneficjenta akredytywy do ciągnienia na niego traty i zobowiązuje się do jej wykupienia, pod warunkiem, że będą do niej dołączone dokumenty wymienione w akredytywie.

Akredytywa dokumentowa, zwłaszcza nieodwołalna i potwierdzona, jest korzystną formą zapłaty dla eksportera. Zapewnia mu niezwłoczne otrzymanie zapłaty i eli­minuje ryzyko odstąpienia importera od transakcji, co może się zdarzyć przy roz­liczeniach w formie inkasa. Dla importera natomiast akredytywa oznacza z jednej strony okresowe zamrożenie środków i związane z tą formą rozliczeń stosunkowo wysokie koszty z drugiej jednak strony.

Akredytywa dokumentowa powinna zawierać w swej treści: nazwę i adres zleceniodawcy (importera); nazwę i adres beneficjenta (eksportera); określenie rodzaju akredytywy; kwotę i walutę akredytywy; zestawienie dokumentów, jakie powinien przedłożyć beneficjent; sprecyzowanie podstawowych elementów rozliczanej transakcji; termin i miejsce, w którym upływa ważność akredytywy.

Przy wystawianiu traty akredytywa powinna zawierać nazwę trasata i termin płat­ności traty.

Akredytywa powinna szczegółowo określać dokumenty towarowe, których przedło­żenie warunkuje wypłacenie przez bank należności beneficjentowi akredytywy.

Akredytywa dokumentowa, zwłaszcza nieodwołalna, musi określać ter­min ważności, tj. dzień, do którego beneficjent powinien złożyć dokumenty towa­rowe. Akredytywa wskazuje miejsce, w którym upływa termin jej ważności.

Akredytywa pieniężna, będąca nie uwarunkowaną formą rozliczeń, występuje rzadko i jest wypierana przez sprawniejsze operacyjnie metody rozliczeń. Ma ona for­mę dokumentu, w którym bank otwierający akredytywę upoważnia inne banki do dokonywania wypłat na rzecz jej beneficjenta do wysokości kwoty i w granicach terminu określonych w akredytywie. Cechą charakterystyczną akredytywy pienięż­nej jest to, że kwotę wypłaty określa sam beneficjent w granicach kwoty podanej w akredytywie, przy czym kwota akredytywy może być podjęta przez beneficjenta bądź jednorazowo w całości lub w części, bądź sukcesywnie, w dowolnych czę­ściowych kwotach, w zależności od potrzeb beneficjenta. Okres ważności akredy­tywy waha się w granicach 3-12 miesięcy.

W obrocie zagranicznym akredytywy pieniężne występują jako:

- list kredytowy wręczany przez bank wystawiający beneficjentowi akredytywę, który przedstawia go osobiście w banku wypłacającym w celu otrzymania wypłaty;

- zlecenie listowne lub telegraficzne banku wystawiającego akredytywę do ban­ku wypłacającego, zapowiadające zgłoszenie się beneficjenta.

Dokument akredytywy pieniężnej, czyli list kredytowy, jest wystawiany na spe­cjalnych i trudnych do podrobienia formularzach, a następnie wręczany beneficjentowi. Akredytywy pieniężne, zlecające wypłatę określonemu bankowi, mogą być zrealizowane jedynie w tym banku. Natomiast akredytywa pieniężna nazywana akre­dytywą okrężną może być płatna w różnych bankach.

---