Politechnika Koszalińska Koszalin, 13.12.2008 rok

wydział: Instytut Ekonomii i Zarządzania

kierunek: Finanse i Rachunkowość

Studia I stopnia Niestacjonarne

ROZLICZENIOWE CZYNNOŚCI BANKOWE

Sporządziła :

Monika Biegańska

Zgodnie z prawem bankowym²⁹⁵ bankowe rozliczenia pieniężne to ope­racje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta. Tak definiowane rozliczenia pieniężne są przeprowadzane w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadzane są przy uży­ciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym również za pomocą kart płatniczych.

Przeprowadzanie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych to główne składowe funkcji pośrednictwa finansowego banków w gospodarce. Rozli­czenia te to również jedno z najważniejszych obszarów banków operacyj­nych działających w Polsce. Z przeprowadzaniem tych rozliczeń wiąże się funkcjonowanie różnego rodzaju rachunków bankowych. Cały ten obszar działalności banku podlega ciągłej ewolucji w związku z rozwojem techno­logii informatycznej w coraz większym stopniu implementowanej w po­szczególne sfery działania banku. Wzrost liczby rachunków i związanych z tym rozliczeń wiąże się dla banku ze wzrostem wartości środków, które są wykorzystywane dla przeprowadzania operacji aktywnych. Dla klienta po­siadanie rachunku oznacza wygodę w dokonywaniu rozliczeń płatniczych.

Ogólne zasady, formy i tryb rozliczeń pieniężnych określa z mocy prawa Prezes Narodowego Banku Polskiego²⁹⁶. Podstawowe zasady obiegu pienią­dza określone zostały w Zarządzeniu Prezesa NBP z dnia 29 maja 1998 r., w którym przedstawione zostały formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków działających w Polsce²⁹⁷. Wytyczne te określone są w ogólnym ujęciu, w związku z tym decydujące znaczenie ma sposób ich zorganizowania w samym banku. Zawarte w wymienionym zarządzeniu zasady określają również ogólne warunki otwierania i funkcjo­nowania rachunków bankowych.

Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzone za pośrednictwem ban­ków, jeżeli przynajmniej Jedna strona rozliczenia posiada rachunek banko­wy. O wyborze gotówkowej lub bezgotówkowej formy rozliczenia decydują strony przeprowadzające rozliczenie, biorąc pod uwagę przede wszystkim:

• normatywy prawne odnoszące się do rozliczeń pieniężnych,

• infrastrukturalne i organizacyjne uwarunkowania określające możliwości kontrahentów w zakresie realizacji poszczególnych form rozliczeń,

• indywidualne preferencje związane z prowadzoną działalnością gospodarczą,

• specyfikę transakcji finansowych realizowanych między współpracującymi ze sobą podmiotami.

Poszczególne formy rozliczeń w mniejszym lub większym stopniu są przystosowane do określonych rodzajów transakcji, w związku z czym uczest­nicy rozliczeń wybierają taką formę, która najlepiej zabezpiecza ich interesy. W latach 1989-1993 struktura rozliczeń pieniężnych uległa zmianie, ponie­waż znacznie wzrósł udział rozliczeń gotówkowych w transakcjach między podmiotami. gospodarczymi. Zmianę wywołało zniesienie obowiązku bezgo­tówkowego rozliczania transakcji, a także narastanie zatorów płatniczych. Od 1994 r. przywrócono obowiązek bezgotówkowego rozliczania odpo­wiednio większych transakcji realizowanych między podmiotami gospodar­czymi²⁹⁸. Podmioty te mają obowiązek posiadania rachunku bankowego, na którym gromadzone są środki pieniężne i przeprowadzane rozliczenia.

W warunkach gospodarki rynkowej odpowiednie zorganizowanie rozli­czeń pieniężnych dokonywanych przez podmioty gospodarcze sprzyja umoc­nieniu pieniądza i pogłębia zależności zachodzące w gospodarce między przepływem towarów i przepływem strumieni pieniężnych.

Rozliczenia gotówkowe:

Wpłaty gotówkowe

To najczęstsze czynności gotówkowe przeprowadzane przez klientów banków polegają na wypełnieniu tzw. bankowego dowodu wpłaty, który realizowany jest w kasie jednostki bankowej. Komórki organizacyjne oddziału banku zajmujące się przyjmowaniem wpłat są obsługiwane jednoosobowo przez kasjera, który ponosi pełną odpowiedzialność materialna za realizowana obsługę klientów.

Czek jest pisemnym nakazem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

Zgodnie z prawem czekowym każdy czek powinien zawierać w swej treści:

- określenie "czek",

- polecenie bezwarunkowego wypłacenia przez bank wymienionej w treści

czeku kwoty pieniężnej,

-pełną nazwę banku, na którym spoczywa obowiązek dokonania płatności,

-określenie miejsca realizacji czeku, tj. miejsca dokonania płatności,

-informację odnośnie miejsca i daty wystawienia czeku,

- podpis trasanta, tj. wystawcy czeku.

W rozliczeniach opartych na czekach udział biorą trzy podmioty: trasant - -wystawca czeku,

-trasat - instytucja realizacji czeku,

-beneficjent czeku zwany również remitentem, który jest osobą, na której rzecz czek wystawiono.

Trasantem, tj. wystawcą czeku może być każda osoba prawna i fizyczna, posiadająca rachunek bankowy. Trasatem jest zwykle bank, w którym wystawca czeku posiada rachunek. Beneficjentem czeku może być każda osoba prawna lub fizyczna. Beneficjentem może być także okaziciel, w sytuacji wystawienia czeku na okaziciela, w którego treści zawarte jest słowo "oka­ziciel" lub "okazicielowi".

Czeki wystawiane są na wydawanych przez banki blankietach, które po­łączone są zwykle w tzw. książeczki czekowe. W Polsce od 1996 roku na­stępuje proces standaryzacji i formatu blankietów czekowych. Standaryzacja dotyczy przede wszystkim rozkładu treści na blankiecie czekowym. Ujedno­licony format opracowany został przez Związek Banków Polskich, celem ułatwienia odczytu zawartych w treści czeku informacji przez czytniki elek­troniczne^3l!. Z drugiej strony, ujednolicenie rozmiarów i graficznego rozkładu rubryk na określone informacje ułatwia komputerowe opracowanie czeku. Format ten zbliżony do euroczeków funkcjonuje w obrocie realizowanym przez coraz większą liczbę banków działających w Polsce. Nowy ujednoli­cony format blankietu czekowego wyposażony został w nowe zabezpiecze­nia, stosowane obecnie powszechnie w druku papierów wartościowych, jak np. znak wodny, mikrodruk i włókna widoczne w testerach wyposażonych w promieniowanie ultrafioletowe. Celem przeprowadzonych zmian było między innymi podniesienie poziomu zaufania klientów do tej formy rozliczeI1 przekonanie nowych depozytariuszy do korzystania z czeków. Przeprowa­dzona standaryzacja formatu pozwala również na automatyczne przetwarzan­ie czeku w formie zapisu elektronicznego z możliwością przeprowadzania osobnych operacji za pośrednictwem systemów teleinformatycznych.

Czek gotówkowy, zwany również kasowym, jest jedną z form rozliczeń ;gotówkowych. Czek ten upoważnia do podjęcia gotówki w banku, w którym 'wystawca czeku posiada rachunek. Czek gotówkowy może również być zrealizowany w innych bankach lub innych placówkach, z którymi bank wystawcy zawarł stosowne porozumienie. Przykładem takich placówek są Urzędy pocztowe.

Wystawca czeku powinien na swoim rachunku bankowym posiadać środki wystarczające na pokrycie czeku. Wartość środków pieniężnych na rachunku wystawcy stanowi górny limit kwoty, na jaką może zostać wysta­wiony czek. Środki pieniężne znajdujące się na rachunku wystawcy w wy­sokości zapewniającej pokrycie czeku powinny pozostawać na tym rachunku minimum przez okres 10 dni. Okres ten jest okresem ważności czeku w ob­rocie krajowym.

W przypadku wystawienia czeku na wysoką sumę zwykle stosowana jest praktyka potwierdzania czeku przez bank wystawcy. Z potwierdzeniem tym wiąże się zapewnienie wypłacalności czeku. Zagwarantowanie tej wypłacal­ności polega na wprowadzeniu przez bank blokady odpowiedniej części środków na rachunku wystawcy odpowiadających wartości wpisanej na czeku. Praktyka potwierdzania jest często stosowana w przypadków czeków wykorzystywanych w obrocie zagranicznym.

Czek gotówkowy nie musi być wyłącznie realizowany przez jego posia­dacza w banku - trasata. Może być zrealizowany w każdym innym banku, z tym że wypłata czeku w innym banku niż trasat może nastąpić dopiero po uzyskaniu przez niego od trasata stosownych środków, niezbędnych dla przeprowadzenia operacji

"

Rozliczenia bezgotówkowe

Według prawa bankowego rozliczenia bezgotówkowe przeprowadzane są przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym również a pomocą kart płatniczych. Z punktu widzenia klienta rozliczenia bezgotówkowe to taki tryb uregulowania wierzytelności, który uwalnia dłużnika i wierzyciela 'od konieczności bezpośredniego kontaktu z pienią­dzem gotówkowym. W systemach księgowych poszczególnych banków za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej następuje ewidencja przenie­sienia środków pieniężnych z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela. Uczestnicy tych transakcji nie przenoszą pieniędzy, dzięki czemu unikają ryzyka związanego z operowaniem gotówką.

Polecenie przelewu to dyspozycja właściciela rachunku bankowego obcią­żenia jego rachunku określoną kwotą z równoczesnym uznaniem tą kwotą innego wskazanego rachunku.

Celem dokonania przelewu dłużnik wydaje dla banku dyspozycję, w któ­rej wskazuje:

- numer swojego rachunku i nazwę banku,

- nazwę i numer rachunku wierzyciela oraz nazwę banku, w którym ten rachunek jest otwarty,

- kwotę przelewu

- zobowiązania, które bieżącym przelewem jest regulowane.

W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta przelewu w dowolnym banku.

Inicjatorem rozliczenia jest dłużnik, który otrzymał fakturę towarową od wierzyciela (dostawcy towaru); może to być także wezwanie do zapłaty podatku, wniesienia różnych opłat itp. On rozpoczyna operację rozliczeniową, wydając swemu bankowi polecenie dokonania przelewu.
Przebieg rozliczenia ilustruje schemat, a bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz otrzymuje przy wyciągu z rachunku zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło saldo jego rachunku, oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że dokonuje przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę. Pozostałe dwa egzemplarze bank dłużnika przesyła do banku wierzyciela (odbiorcy przelewu); jeden z nich zachowuje ten bank jako dowód księgowania na rachunku wierzyciela, drugi zaś otrzymuje wierzyciel przy wyciągu z rachunku, jako zawiadomienie o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.


W treści polecenia przelewu zleceniodawca (dłużnik) poleca, aby oddział banku przelał z rachunku określoną kwotę pieniędzy na rzecz wskazanego odbiorcy, wymienia więc nazwę oraz numer rachunku bankowego odbiorcy, a także podaje skróconą informację o regulowanym zobowiązaniu (np. numer faktury, honorarium). Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem bankowym, podając przy tym datę. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej niż dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu. Wówczas bank obciąża rachunek zleceniodawcy łączną sumą zbiorczego zestawienia, a poszczególne polecenia przelewu kieruje do właściwych adresatów.
Polecenia przelewu mogą być składane za pośrednictwem banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Przyjęte przez oddział banku polecenie przelewu powinno być zaksięgowane i wykonane w tym samym dniu, a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Kwotą polecenia przelewu bank powinien niezwłocznie uznać rachunek adresata (wierzyciela). Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika) odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym. Polecenie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań. Po upływie umownego okresu nie wykonanie polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi. Za przechowanie poleceń bez pokrycia banki mogą pobierać opłaty. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunku dłużnika.
Zleceniodawca może odwołać polecenie przelewu pisemną dyspozycją, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. Po wykonaniu zlecenia wszystkie pomyłki i spory mogą być załatwiane jedynie pomiędzy zleceniodawcą a beneficjentem (odbiorcą) dokonanego przelewu środków pieniężnych. Bank może potwierdzić zleceniodawcy wykonanie polecenia przelewu na rzecz wskazanego w nim rachunku wierzyciela. Ma to praktyczne znaczenie przy regulowaniu w tej formie opłat na rzecz instytucji żądających ich udokumentowania przed potwierdzeniem wpłaty przez własną księgowość. Potwierdzone przez bank polecenia przelewu nie mogą być odwołane przez zleceniodawcę.
W przeszłości polskie banki stosowały obok poleceń przelewu także polecenie pobrania. Polegało ono na udzielaniu przez wierzyciela dyspozycji swemu bankowi, aby zapisał na dobro jego rachunku (uznał rachunek) zgłoszoną do rozliczeń wierzytelność, obciążając następnie tą kwotą rachunek dłużnika. Odwrotnie niż w poleceniu przelewu inicjatorem rozliczeń był wierzyciel, a uznanie jego rachunku następowało wcześniej niż obciążenie (zapłata) rachunku dłużnika. Stosowanie takiej formy rozliczeń wymagało oczywiście wcześniejszej zgody dłużnika. Polecenie pobrania zlikwidowano wobec narastania zatorów płatniczych, uniemożliwiających wyrównanie dokonanej już zapłaty. Wydaje się jednak celowe aby polskie banki powróciły do tej formy rozliczeń. Znajduje ona zastosowanie w wielu krajach jako wygodna forma rozliczania bezspornych należności.
Przeprowadzanie rozliczeń bezgotówkowej w formie poleceń przelewu wymaga fizycznego przesyłania między odcinkami banków dokumentów poleceń przelewu. Dąży się aby rozliczenia mogły przebiegać w teletransmisji, czyli bez dokumentacji papierowej. Wymaga to zorganizowania powszechnej sieci teletransmisji oraz standaryzacji dyskretyzacji rozliczeniowej, aby zawierała wszystkie niezbędne informacje.

Czeki rozrachunkowe zastępują zapłatę pieniądzem gotówkowym, bezgotówkowe regulowanie bieżących płatności. Często należności za towar lub usługę mogą być obliczone dopiero w momencie świadczenia (np. należność liczona od wagi ładunku), wystawiony czek wykorzystany do natychmiastowej zapłaty, skraca cykl rozliczeniowy. Jednostka przyjmująca czek rozrachunkowy może się zabezpieczyć przed ewentualnym brakiem pokrycia żądając potwierdzenia czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy (lub blokuje) odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając pokrycie, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.
Posiadacz czeku rozrachunkowego zwykłego lub potwierdzonego może przedstawić czek do realizacji w oddziale banku będącym trasatem czeku lub w banku, w którym posiadacz czeku na rachunek. Uznanie rachunku bankowego posiadacza czeku rozrachunkowego następuje po uzyskaniu przez jego bank środków pieniężnych od banku będącego trasatem w kwocie wystarczającej do realizacji czeku. W tym celu bank podawcy czeku wysyła ten czek do trasata, który przekazuje mu niezbędną kwotę pieniędzy, wykorzystując listę dyskontową. Jedynie czeki z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych mogą być po przedłożeniu natychmiast realizowane w kręgu banków, które zawarły umowe o wzajemnym honorowaniu czeków swoich klientów. Realizują one czeki rozrachunkowe i gotówkowe do umownie określonych wysokości, bez konieczności uzyskania uprzedniego wpływu odpowiednich środków. Wypłaty przekraczające tę wysokość są realizowane po uprzednim uzyskaniu środków lub potwierdzeniu stanu konta. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować

Akredytywa, jedna z form rozliczeń bezgotówkowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, gwarantująca terminowe otrzymanie pieniędzy przez beneficjenta, tj. osobę fizyczną lub prawną, na rzecz której dokonywane są płatności, oraz ułatwienie dysponowania przez niego tymi pieniędzmi. Rozliczenie przy pomocy akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy, po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika takich jak: listy przewozowe, faktury, świadectwa rzeczoznawców, wyniki ekspertyz itp.
W zależności od rodzaju transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi rozróżnia się:
akredytywę budżetową, polegającą na tym, że jednostka budżetowa (np. ministerstwo, urząd gminy) otwiera na swym koncie rachunek bankowy (tzw. otwarcie akredytywy) dla określonej osoby prawnej lub fizycznej, finansowanej z budżetu albo realizującej zadania finansowane z budżetu, udzielając jej równocześnie pełnomocnictwa do dysponowania przekazanymi środkami,
akredytywę dla dostawcy (w obrocie krajowym), polegającą na wydzieleniu (zarezerwowaniu) lub zdeponowaniu na koncie płatnika (odbiorcy) kwot przeznaczonych wyłącznie na dokonywanie zapłat, wynikających z zawartej umowy, na rzecz tego dostawcy.

Inkaso.
Inkaso bankowe jest tradycyjną, ale jakże popularną usługą świadczoną przez banki w różnych krajach. Rozróżnia się:
· inkaso dokumentowe
· inkaso finansowe
Inkaso dokumentowe znajduje zastosowanie przede wszystkim w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związku z ich działalnością gospodarczą. Taka forma rozliczeń jest dogodna dla podmiotów gospodarczych między innymi dlatego, że czynności technichne związane z rozliczeniami wykonuje bank. Wierzyciel, będązy zazwyczaj dostawcą, gdy chce zainkasować należność, składa w obsugującym go oddziale banku (banku wierzyciela) odpowiednie dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje te dokumenty do oddziału banku w którym posiada swój rachunek dłużnik. Dłużnik (odbiorca) zleca swemu bankowi, aby przekazał wierzycielowi odpowiednią kwotę pieniężną z jego rachunku, a bank wydaje mu inkasowane dokumenty, które upoważniają go do odbiory towaru od przewoźnika. Stosownie od otrzymanego zlecenia bank dlużnika przekazuje środki pieniężne bankowi wierzyciela, który zapisuje je na rachunek wierzyciela.
Inkaso finansowe polega na inkasowaniu przez bank głównie weksli i czeków składanych przez klienta, a płatnych w innych oddziałach banków. Czek złożony w banku innym niż trasat wymaga wcześniejszego przekazania do niego środków pieniężnych od banku trasata. Zachodzi wówczas potrzeba przekazania czeku przez bank w którym czek złożono do trasata. Przekazanie czeku wraz z formularzem zawierającym niezbędne informacje (lista inkasowa) powinno spowodować w banku wystawcy czeku obciążenie jego rachunku oraz przekazanie środków pieniężnych na rachunek posiadacza czeku w banku, który przyjął czek do inkasa.

KARTA PŁATNICZA

Główną przyczyną popularyzacji tej formy rozliczeń była wygoda i bezpieczeństwo. Posługiwanie się kartą płatniczą ogranicza bowiem do minimum potrzebę noszenia przy sobie banknotów. Postęp w dziedzinie informatyki, zwłaszcza teletransmisji, sprawił, że karty płatnicze przyjęły się nie tylko w rozliczeniach krajowych, ale także zagranicznych.
Z raportów wynika, że polskie banki wyemitowały do końca roku 2000 ponad 10 milionów kart. Poniżej przedstawiony jest wykres liczby przeprowadzonych transakcji w Polsce w latach 1999-2000.

W zależności od sposobu rozliczania transakcji, karty bankowe dzielimy na:
· debetowe,
· kredytowe,
· karty obciążeniowe i z odroczonym terminem płatności.

Karta debetowa.
Karta debetowa (ang. Debit Card) funkcjonuje na zasadzie rozliczenia transakcji wykonanej z użyciem karty natychmiast po otrzymaniu przez bank informacji o jej przeprowadzeniu.
Oznacza to, że rachunek posiadacza karty, który wykonał transakcję z użyciem karty debetowej, zostanie obciążony przez bank natychmiast jak tylko informacja o transakcji dotrze do banku. Okres ten zależy jednak od wielu czynników, np. od tego gdzie była wykonana transakcja, sposobu jej rozliczania oraz od systemu informatyczno-księgowego stosowanego przez bank. Okres ten może wynosić zatem od niemalże kilku sekund od przeprowadzenia transakcji aż do kilku lub nawet kilkunastu dni.
Aby skrócić ten okres i zwiększyć bezpieczeństwo, banki również blokują środki na rachunku posiadacza karty na podstawie tzw. autoryzacji transakcji. Oznacza to, że od momentu wykonania transakcji aż do momentu jej rozliczenia z rachunku, kwota transakcji jest zablokowana na rachunku posiadacza karty i nie można jej wypłacić ani z użyciem karty ani też innymi metodami (np. poprzez wypłatę z kasy banku).
Kartą debetową można realizować transakcje gotówkowe i bezgotówkowe do wysokości środków na rachunku (najczęściej powiększonych o przyznany limit kredytowy bądź debetowy). Zdarza się jednak, iż ze względów technicznych bank wydaje kartę debetową z określonym limitem wydatków np. dziennym, tygodniowym bądź miesięcznym. Oznacza to, że kartą debetową możemy posługiwać się do wysokości przyznanego limitu, niezależnie od wysokości środków na rachunku.
Najczęściej jednak banki wydają karty debetowe funkcjonujące w oparciu o stan środków na rachunku, jednakże ograniczonym limitem.
Jak zatem łatwo zauważyć, aby otrzymać kartę debetową należy otworzyć rachunek w banku, do którego karta zostanie wydana i z którego rozliczane będą wszystkie transakcje wykonywane z użyciem karty. Najczęściej banki wydają podstawową kartę debetową zaraz po otwarciu rachunku, natomiast po pewnym okresie funkcjonowania rachunku wydają również inne rodzaje kart np. kartę obciążeniową.

Karta kredytowa.
Karta kredytowa (ang. Credit Card) to rodzaj kart, których uzyskanie nie wiąże się z koniecznością otwierania rachunku w banku na który będą wpływały nasze wynagrodzenia czy inne dochody. Do otrzymania karty kredytowej najczęściej w ogóle nie musimy posiadać ani otwierać żadnego rachunku w banku, w którym ubiegamy się o wydanie karty kredytowej.
Do wydania karty kredytowej wystarczy jedynie złożyć wniosek (z reguły zawierający szereg różnego rodzaju pytań dotyczących naszej sytuacji finansowej) oraz załączyć dokumenty wymagane przez bank - najczęściej są to dokumenty poświadczające wysokość naszych zarobków, np. zaświadczenie o zarobkach i stażu pracy wystawione przez naszego pracodawcę. Na tej podstawie bank ocenia naszą zdolność kredytową i ustala wysokość limitu kredytowego.
Posiadacz karty kredytowej może wykonywać transakcje do wysokości przyznanego limitu kredytowego. Raz w miesiącu bank sumuje wszystkie transakcje i wysyła posiadaczowi karty zbiorcze zestawienie tych transakcji informując jednocześnie o kwocie zaciągniętego kredytu przy użyciu karty. Zasady spłaty kredytu ustalane są przez każdy bank samodzielnie. Przyznany przez bank kredyt jest kredytem odnawialnym, co oznacza że każda spłata zadłużenia zwiększa dostępny limit do dokonywania dalszych transakcji z użyciem karty.

Karta z odroczonym terminem płatności.
Karta z odroczonym terminem płatności (ang. Deffered Debit Card) posiada zbliżone zasady funkcjonowania do karty kredytowej. Do jej uzyskania najczęściej nie trzeba posiadać żadnego rachunku w banku, w którym ubiegamy się o wydanie karty. Bank może zażądać jednak przedstawienia gwarancji bankowych na określoną kwotę, np. w postaci założenia lokaty terminowej bądź innego sposobu ustalonego z bankiem. Posiadacz karty zobowiązany jest spłaty całości zadłużenia (nie można spłacić tylko części) w określonym czasie, np. w ciągu dwóch tygodni od daty otrzymania zestawienia.

W przypadku karty obciążeniowej (ang. Charge Card) warunkiem wydania karty jest posiadanie rachunku w danym banku przez określony czas, np. trzy miesiące. W tym czasie bank analizuje wpływy na rachunek oraz sprawdza czy rachunek jest wykorzystywany w sposób prawidłowy. Po upływie tego okresu czasu, bank wydaje kartę obciążeniową i ustala indywidualny limit wydatków dla tej karty.
Posiadacz karty może w ciągu miesiąca wykonywać transakcje do wysokości tego limitu (niezależnie od kwoty jaka znajduje się na jego rachunku). Określonego dnia, bank sumuje wszystkie transakcje wykonane z użyciem karty i samodzielnie obciąża kwotą transakcji rachunek posiadacza karty. Najczęściej w przypadku kart obciążeniowych bank nalicza również pewną prowizję od wszystkich transakcji (w wysokości np. 1%) za to, iż kredytował wydatki posiadacza karty przez okres od momentu ich wykonania aż do momentu obciążenia rachunku.
Pod względem funkcjonalności wyróżniamy następujące rodzaje kart bankowych:
· karty bankomatowe,
· karty płatnicze,
· karty identyfikacyjne,
· karty wstępnie opłacone,
· karty wirtualne.
Karta bankomatowa (ang. ATM Card lub Cash Card) służy wyłącznie do dokonywania wypłat gotówki oraz innych transakcji, które możliwe są do wykonania z użyciem bankomatu, np. sprawdzenie stanu rachunku, wydrukowanie historii transakcji, zmiana kodu PIN czy dostęp do funkcji depozytowych w bankomacie. Ponieważ funkcjonalność kart bankomatowych jest bardzo ograniczona, większość banków nie decyduje się na wydawanie kart bankomatowych. W zamian banki wydają karty płatnicze, które jednocześnie wyposażone są w funkcje karty bankomatowej.
Karta wstępnie opłacona (ang. Prepaid Card lub Preloaded Card) - środki jakie możemy wydać z użyciem tej karty nie znajdują się na żadnym rachunku bankowym - one niemalże "fizyczni" znajdują się wewnątrz karty zakodowane w postaci odpowiednich jednostek (impulsów).

Karta wirtualna.
Karta wirtualna (ang. Virtual Card) to nowy rodzaj kart płatniczych opracowanych wyłącznie pod kątem dokonywania transakcji bez fizycznego użycia karty. W ostatnich latach gwałtowny rozwój internetu spowodował, iż coraz częściej możemy wykonywać także transakcje poprzez sieć internet - przy czym mogą to być dowolnego transakcje, począwszy od dostępu do różnego rodzaju zasobów (np. archiwum artykułów gazet) aż do niezliczonej ilości internetowych sklepów, których asortyment niejednokrotnie przekracza ofertę tradycyjnych sklepów. Wraz z rozwojem sklepów internetowych zwiększa się liczba osób pragnących dokonywać transakcji w sieci internet. W tym celu organizacje płatnicze wraz z bankami opracowały nowy sposób dokonywania transakcji - właśnie z użyciem wirtualnej karty. Zastosowanie karty wirtualnej nie niesie jednak żadnych dodatkowych rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo sklepu internetowego. Podstawowa różnica jest taka, iż kartą wirtualną nie możemy dokonać transakcji w zwykłym punkcie handlowo-usługowym. Nie wypłacimy nią również gotówki w bankomacie czy kasie banku. Do karty nie jest także generowany kod PIN, jednakże generowane są kody weryfikujące o nazwie CVC2 lub CVV2 (kody te są również generowane do większości tradycyjnych kart płatniczych).

Prezes NBP dopuścił do stosowania w obrotach krajowych także inne instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych. Należą do nich:
· rozliczenia planowe;
· okresowe rozliczenia saldami.

Rozliczenia planowe mogą być przydatne do rozliczania dostaw o charakterze periodycznym. Często dostawy towarów do przedsiębiorstw handlowych dostarczane są codziennie lub systematycznie co kilka dni. Podobnie w przemyśle dostawy niektórych surowców, paliwa itp. są powtarzalne. Rozliczenia indywidualnych faktur można znacznie uprościć stosując rozliczenia planowe. W tym celu kontrahenci umawiają się, że odbiorca będzie co pewien czas (np. co 5 dni) przelewać na rzecz dostawcy określoną kwotę pieniędzy, odpowiadającym planowanym w tym czasie dostawom. Zamiast indywidualnych faktur dostawca może wystawiać jedną zbiorczą fakturę, obejmującą dostawy np. w okresie miesiąca. Odbiorca porówna fakturę z dokonanymi przelewami, a różnicę przekaże dostawcy poleceniem przelewu. Jeśli saldo rozliczeń wypadnie na jego korzyść, różnicę potrąci z następnego przelewu. Chociaż inicjatywa dokonywania periodycznych przelewów pieniędzy spoczywa w rękach odbiorcy, umowne terminy planowych wpłat zabezpieczają interes dostawcy. Natomiast odbiorca kontroluje dostawcę, ponieważ może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy.
W celu wprowadzenia rozliczeń planowych kontrahenci zawierają umowę, której treść jest znana także rozliczającym ich oddziałom banków. W treści umowy strony określają wartość i częstotliwość dostaw objętych rozliczeniem, a także wysokość i częstotliwość dokonywanych przelewów pieniędzy (np. co 5 dni) oraz terminy ostatecznego (wyrównującego) rozliczenia, które może być przeprowadzone np. co miesiąc.
Mimo uproszczenia ewidencji i rozrachunków między dostawcami a odbiorcami rozliczenia planowe są bardzo rzadko stosowane w praktyce. Ich popularyzacja ma jednak znaczenie wobec rozwijającej się informatyzacji operacji bankowych i ewidencji w przedsiębiorstwach. Rozliczenia planowe mogą być wykonywane automatycznie w ramach stałego zlecenia, a tylko ostatecznego rozliczenia dokonuje odbiorca. Upraszcza to znacznie przebieg rozliczeń i ogranicza pole błędu.

Okresowe rozliczenia saldami mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i odbiorca: czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w banku poleceń przelewu przez obu partnerów. Zastosowanie okresowych rozliczeń saldami znacznie uprości procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników rozliczeń będzie w ustalonych odstępach czasu dokonywać rozrachunku, przekazując partnerowi nadwyżkę. Istota okresowych rozliczeń polega więc na zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjowaniu wzajemnych świadczeń. Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań oraz okresowe rozliczanie salda zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki. Wprowadzenie okresowych rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków.
Mimo znacznego uproszczenia procedury rozrachunku okresowe rozliczenia saldami praktycznie nie znajdują zastosowania. Wynika to z trudności doboru kontrahentów wzajemnie świadczących usługi i usługi. Niemniej tam, gdzie w stosunkach rozliczeniowych występują wzajemne roszczenia, nie powinno się rezygnować z istniejących możliwości uproszczeń.

Transakcje walutowe w obrocie międzynarodowym są z reguły związane z wymianą handlową, obrotami kredytowymi i kapitałowymi. Transakcje te mogą być rozliczane za pomocą międzynarodowych jednostek walutowych (np. specjalnych praw ciągnienia) i pieniądza narodowego, wymienionego na inne waluty. W związku z demonetyzacją złota przestało ono być pieniądzem światowym i obecnie jest tylko cennym aktywem, za który nabywa się potrzebne dewizy. Pieniądz, który nie jest wymienialny, jest pieniądzem wewnętrznym i zasadniczo nie może być środkiem płatniczym w rozliczeniach zagranicznych. Natomiast środkiem obrachunkowym (rozrachunkowym) może być jakakolwiek jednostka pieniężna, nawet wewnętrzny pieniądz, o ile została ona przewidziana w układach płatniczych. Wybór jednostki pieniężnej stosowanej w rozliczeniach należy zawsze do kontrahentów wymiany międzynarodowej. Można się posłużyć walutą eksportera, importera, kraju trzeciego lub międzynarodową jednostką walutową.

Formy rozliczeń zagranicznych:
- rozliczenia dewizowe;
- rozliczenia bezdewizowe.

Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w stosunkach międzynarodowych. Dłużnik przekazuje wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują zazwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzięki temu, że banki krajowe współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi. Wśród rozliczeń dewizowych można wyróżnić:
zlecenia płatnicze bezwarunkowe (np. czeki,δ akredytywy pieniężne);
zlecenia płatnicze uwarunkowane (np. inkasoδ dokumentowe, akredytywa dokumentowa).
Zlecenie uwarunkowane znajdują zastosowanie głównie w rozliczeniach importowych i eksportowych, gdzie często występuje potrzeba zabezpieczenia interesów stron przez spełnienie określonych warunków.

Czek
Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem, udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy, wypłacenia określonej kwoty pieniężnej oznaczonej w nim osobie. Czeki są wystawiane na formularzach wydawanych przez banki i muszą zawierać w treści dokumentu nazwę „czek” w języku, w jakim go wystawiono.
Wystawca czeku (trasant) powinien dysponować w banku środkami na pokrycie czeku w okresie jego ważności. Czek jest dokumentem „przenaszalnym” przez indos. Indos umieszcza się na odwrotnej stronie czeku.
W polskiej praktyce bankowej występują czeki bankierskie i podróżnicze. Zagraniczny czek bankierski jest wystawiany przez bank (zagraniczny), który poleca innemu bankowi (krajowemu) wypłacenie określonej kwoty pieniędzy osobie wskazanej w tekście tego dokumentu. W rozliczeniach zagranicznych na ogół nie stosuje się czeków na okaziciela. Klienci zakupują czeki bankierskie jako wygodny środek płatniczy za granicą, który równocześnie ułatwia przewóz pieniędzy i zabezpiecza przed kradzieżą. Operacja skupu czeku bankierskiego polega na postawieniu do dyspozycji klienta odpowiedniej kwoty pieniędzy w zamian za przelanie przez niego w drodze indosu praw do danego czeku. Po zainkasowaniu należności bank stawia środki płatnicze do dyspozycji klienta. Czeki podróżnicze emitują banki, instytucje finansowe, a także wielkie biura podróży. Mają one inną formę, gdyż są emitowane na drukowanych formularzach na okrągłe kwoty o różnym nominale. Nie są one czekami w rozumieniu prawa czekowego, ale mimo to są używane jako wygodny instrument płatniczy. Podróżni nabywając te czeki, umieszczają na nich wzór podpisu, a przy realizacji podpisują czek powtórnie. Skup czeków podróżniczych jest bardzo uproszczony. Są one przyjmowane także przez krajowe przedsiębiorstwa usługowe i handlowe, które następnie odstępują bankom.

Weksel
Weksel, zwłaszcza weksel trasowany, pełni ważną rolę w obrotach zagranicznych. W funkcji płatniczej może być on traktowany jako forma rozliczeń, ale jego rola jest znacznie większa, gdyż pełni równocześnie funkcję kredytową. Wystawiany w obcej walucie jest dewizą poszukiwaną na rynkach zagranicznych i krajowych. Ujednolicone w skali międzynarodowej zasady posługiwania się wekslem ułatwiają obroty gospodarcze.
W obrotach zagranicznych weksle występują zazwyczaj w krótkoterminowych transakcjach kredytowych, a typowy przebieg operacji jest następujący:
eksporter otrzymuje za dostarczony towar tratę zaakceptowaną¬ przez importera (nazywaną wówczas także akceptem) lub jego własny weksel (sola);
eksporter zazwyczaj dyskontuje otrzymany weksel w banku i otrzymuje¬ należność pomniejszoną przez bank o odsetki dyskonta;
bank, który¬ zdyskontował weksel, może go odstąpić jako dewizę lub przedstawić importerowi do wykupienia w terminie płatności.
Eksporter może domagać się dodatkowo zabezpieczenia należności w formie poręki wekslowej (awalu). W transakcjach eksportowych znajdują zastosowanie traty terminowe (ciągnione zazwyczaj na 90 lub więcej dni, ale na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy) oraz traty awista (za okazaniem). Traty terminowe, jako dewizy, są przedmiotem obrotów na międzynarodowym rynku dyskontowym, natomiast traty awista, czyli płatne na pierwsze żądanie, praktycznie nie mogą być przedmiotem obrotu na rynku dewizowym.
Na rynku dyskontowym rozróżnia się weksle towarowe oraz finansowe. Weksle towarowe pochodzą od bieżących obrotów towarowych, a traty ciągnie eksporter na akceptującego je importera lub na jego bank. Natomiast przypisanie wekslowi charakteru finansowego bywa trudne; mają ten charakter np. traty finansujące koszty przewozu. Ponieważ weksle finansowe nie są ściśle związane z eksportem towarowym, banki bardziej uzależniają ich dyskonto od pozycji gospodarczej wszystkich osób podpisanych na wekslu. Banki najchętniej dyskontują tzw. pierwszorzędne akcepty bankowe, a weksle kupieckie uzyskują mniej korzystne warunki dyskonta.

Forfaiting
Forfaiting jest szczególną formą operacji rozliczeniowej. Operacja polega na skupie należności terminowych w postaci weksli, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel.
Operacje forfaitingowe są znacznie kosztowniejsze od tradycyjnych operacji wekslowo-kredytowych. Przede wszystkim instytucja forfaitingowa liczy odsetki według wyższej niż normalna stopy dyskontowej. Wiąże się to z większym ryzykiem, tym bardziej, że przedmiotem skupu są należności terminowe 6-miesięczne i dłuższe, reprezentowane przez weksle własne importera lub akceptowane przez niego traty eksportera. Ponadto instytucja forfaitingowa potrąca przy skupie weksli dyskonto z góry za cały okres. Mimo to operacje forfaitingu rozpowszechniły się, przynosząc korzyść eksporterom (którzy mogą włączyć koszty w ceny) oraz importerom otrzymującym towar na kredyt. Również dla banków operacje te są zyskowne, gdyż stosują przy nich wyższe opłaty.
Polecenie wypłaty
Polecenie wypłaty wydaje bankowi jego klient lub bank korespondent. Polega ono na wypłaceniu lub zapisaniu na rachunek wskazanej osoby określonej kwoty pieniężnej, pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar rachunku zleceniodawcy w jego banku, bądź zapisanej na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę. Polecenie wypłaty nie może być indosowane.
W operacji polecenia wypłaty biorą udział cztery strony:
zleceniodawca może¬ być osobą prawną lub fizyczną, zlecającą bankowi przekazanie wskazanej osobie prawnej lub fizycznej określonej sumy pieniędzy;
bank zleceniodawcy¬ odpowiada wobec zleceniodawcy jedynie za wykonanie polecenia ściśle według otrzymanej instrukcji oraz za właściwy wybór banku za granicą, ze starannością „dobrego kupca”;
bank pośredniczący działa ściśle według zlecenia¬ otrzymanego od banku zleceniodawcy i nie może przyjąć ewentualnej bezpośredniej dyspozycji pierwotnego zleceniodawcy ani beneficjenta polecenia zapłaty;
¬ beneficjent - odbiorca.
Bankowe przekazy pieniężne są formą rozliczeń podobną do poleceń wypłaty, ale mają charakter bezwarunkowego zlecenia płatniczego ciągnionego na określony bank. Zawierają one w treści bezwzględne polecenie zapłaty oraz klauzulę „na zlecenie” z imiennym wskazaniem beneficjenta, co umożliwia przenoszenie płynących z nich praw przez indos. Klienci wpłacają należność za przekazy pieniężne z góry, czyli są one sprzedawane przez emitujący je bank. Przekazy pieniężne są wygodną formą rozliczeń, ponieważ mają długi okres ważności (sięgający roku).

Przelew transgraniczny
Określenie „przelew transgraniczny” oznacza operację przeprowadzaną z inicjatywy nadawcy za pośrednictwem banku w jednym państwie członkowskim, w celu udostępnienia określonej kwoty pieniężnej beneficjentowi w banku na terytorium innego państwa członkowskiego; nadawcą i beneficjentem może być także ta sama osoba. W celu dokonania operacji nadawca wydaje bankowi zlecenie przelewu transgranicznego w postaci bezwarunkowej instrukcji realizacji przelewu. Banki powinny udostępnić bieżącym i potencjalnym klientom w przystępnej formie na piśmie, a w miarę potrzeb w postaci elektronicznej, informacje o warunkach realizacji przelewów transgranicznych. Informacje te powinny zawierać:
określenie terminu¬ niezbędnego do uznania konta banku beneficjenta kwotą, na jaką opiewa zlecenie przelewu transgranicznego;
sposób obliczania prowizji i opłat należnych od¬ klienta;
opis gwarantowanych klientowi procedur reklamacyjnych i¬ odszkodowawczych;
określenie stosowanych stóp¬ procentowych.

Inkaso
Inkaso jest szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych i usługą świadczoną przez banki. Polega ono na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jego przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi.
W zależności od inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe oraz finansowe. Przy sprzedaży towaru na kredyt może być stosowane inkaso akceptacyjne, w którym dla zabezpieczenia zapłaty inkasujący bank przyjmuje weksel akceptowany przez importera. W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje na bieżąco, czy po upływie określonego terminu, występuje inkaso awista lub terminowe. W zależności natomiast od rodzaju transakcji rozróżnia się inkaso importowe lub eksportowe.
W typowej operacji inkasowej występują:
¬ podawca (eksporter) składający w banku zlecenie inkasowe z załączonymi dokumentami towarowymi;
bank podawcy przyjmujący od podawcy dokumenty i¬ przesyłający je z własnym zleceniem inkasowym do zagranicznego banku pośredniczącego;
bank pośredniczący, będący bankiem płatnika w kraju¬ płatnika, który wydaje mu dokumenty po zainkasowaniu należności lub spełnieniu przez płatnika innych warunków zawartych w zleceniu inkasowym;
płatnik¬ (importer) wykupujący inkasowane dokumenty.

Akredytywa
Akredytywa dokumentowa jest zobowiązaniem banku importera do uregulowania eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Mimo, że bank otwiera akredytywę w związku z umową kupna-sprzedaży, jest ona jego zobowiązaniem samoistnym i niezależnym od tej umowy. Banki realizujące akredytywę nie są związane umową zawartą między eksporterem a importerem.
W rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zleceniodawcą jest importer, który zleca swemu bankowi otwarcie akredytywy na rzecz nazywanego beneficjentem akredytywy. Bank importera, który otrzymuje zlecenie otwarcia akredytywy, korzysta za granica z pomocy banku pośredniczącego, będącego zazwyczaj bankiem eksportera.
Specjalną formę ma akredytywa typu listu kredytowego, zwana także akredytywą typu L/C. jej otwarcie awizuje bank zleceniodawcy bezpośrednio beneficjentowi, bez udziału banku pośredniczącego, przysyłając mu tekst akredytywy na specjalnym blankiecie firmowym utrudniającym fałszerstwo. W liście kredytowym bank upoważnia beneficjenta akredytywy do ciągnienia na niego weksla trasowanego i zobowiązuje się do wykupienia ciągnionych na niego trat, jeśli będą do nich dołączone dokumenty świadczące o wysłaniu towaru.
Akredytywa pieniężna jest formą uwarunkowanego zlecenia płatniczego. Występuje ona rzadko i jest wypierana przez sprawniejsze operacyjnie metody rozliczeń. Ma ona formę dokumentu, w którym wystawiający ją bank upoważnia inne banki do dokonywania wypłat na rzecz beneficjenta akredytywy do wysokości kwoty oraz w granicach terminu określonego w akredytywie. W rozliczeniach przy użyciu akredytywy pieniężnej kwotę wypłaty określa sam beneficjent w granicach kwoty podanej w akredytywie. Beneficjent, po przedstawieniu dokumentu tożsamości, może podjąć środki z akredytywy bądź jednorazowo w całości, bądź w dowolnych kwotach częściowych, w zależności od potrzeb.

Rozliczenia bezdewizowe polegają, najogólniej biorąc, na kompensowaniu wzajemnych należności bez potrzeby zapłaty w dewizach. Najczęściej stosowanymi formami rozliczeń bezdewizowych są:
δ barter;
clearing.δ

Barter
Barter - wymiana towarowa - jest to wymiana towaru za towar (własność towaru przechodzi z jednego kontrahenta na drugiego nie za ekwiwalent pieniężny, ale za inny określony towar). Pozabankową kompensatę należności stosują również kontrahenci pozostający ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych i mający wzajemne należności i zobowiązania.

Clearing
Clearing to forma dokonywania rozliczeń finansowych, polegająca na wzajemnym wyrównywaniu zobowiązań i należności wynikających z dokonanych między uczestnikami operacji bez natychmiastowego użycia środków płatniczych. Zaistniałe należności i zobowiązania są kompensowane, a następnie wyprowadzane jest saldo stanu rozliczeń wzajemnych za pewien okres, które podlega uregulowaniu. Clearing może przyjmować postać mechanizmu rozliczeń dwustronnych lub wielostronnych.
Clearing dwustronny polega na wyrównaniu należności i zobowiązań wynikających z obrotów między dwoma państwami. Płatności te wynikają najczęściej z wymiany handlowej, lecz mogą dotyczyć również innych płatności związanych np. z usługami transportowymi, obrotem turystycznym itp. Przewaga clearingu dwustronnego nad transakcjami kompensacyjnymi wynika głównie z tego, że e clearingu dwustronnym kupcy mogą swobodnie zawierać kontrakty, nie muszą martwić się o wyszukanie partnerów i dbać o powiązanie dostaw towarów.
Podstawą rozliczeń clearingowych są dwojakiego rodzaju umowy międzynarodowe: umowa handlowa i umowa płatnicza. Umowa handlowa, której głównym celem jest zrównoważenie wartości obrotów między obu krajami, określa ilość i rodzaj towarów będących przedmiotem wymiany towarowej oraz inne czynniki stanowiące obiekt rozliczeń clearingowych. Umowa płatnicza ustala warunki przeprowadzania rozliczeń między obu państwami. Określa się w niej m.in. instytucje bankowe prowadzące rachunki clearingowe, walutę stosowaną w rozliczeniach, koszty i oprocentowanie rachunków, wysokość kredytu technicznego oraz sposób i częstotliwość regulacji salda clearingowego. Umowy te zawierają władze obydwu krajów, transakcje natomiast - poszczególne jednostki gosp. dokonujące sprzedaży i zakupu towarów lub usług.
Dostawy towarów i płatności z tego tytułu nie zawsze przebiegają rytmicznie i dlatego trudno jest utrzymać rozliczenia stale na tym samym poziomie. Z tego względu strony zawierające umowę clearingu przyznają sobie wzajemnie możliwość zadłużenia do pewnej określonej wysokości, które może występować raz po jednej raz po drugiej stronie. Zadłużenie to, wynoszące zwykle 10-20% rocznych obrotów, nosi nazwę kredytu technicznego. Jeśli jedna ze stron przekroczy wysokość tego kredytu powinna niezwłocznie dokonać wyrównania dostawami towarów, częściej jednak przekroczenie trzeba pokryć walutą wymienialną.
Nadwyżka ponad kredyt techniczny w obrocie clearingowym jest niekorzystna dla wierzyciela, gdyż angażuje bezowocnie jego środki finansowe, nadwyżka ta bowiem - podobnie jak wszystkie należności na rachunku clearingowym jednego kraju - nie może być wykorzystana w rozliczeniach clearingowych z innymi krajani ani na rynkach wolnodewizowych. W praktyce wymiany międzynarodowej stosuje się określoną formę upłynniania zamrożonych środków finansowych w clearingu w postaci sprzedaży salda clearingowego lub jego części za dewizy wymienialne lub towary. Taka transakcja nosi angielską nazwę switch. Switch finansowy polega na sprzedaży należności na rachunku clearingowym w danym państwie za waluty wymienialne kontrahentom z innego państwa. Switch towarowy oznacza zakup towarów za należności clearingowe w kraju, w którym te należności powstały, a następnie sprzedaż tych towarów kontrahentom z innych krajów za waluty wymienialne. Przypomina to w pewnym stopniu ukryte transakcje reeksportowe na rynki wolnodewizowe. Umowy clearingowe nie przewidują stosowania transakcji switchowych, lecz w praktyce transakcje te są stosowane. Zajmują się nimi zwykle firmy wyspecjalizowane w transakcjach switchowych, a niekiedy i banki.
W transakcjach switchowych występuje zwykle w stosunku do posiadacza należności clearingowych disagio, co oznacza, że posiadacz tych należności otrzymuje za walutę clearingową mniej wolnych dewiz, niż wynikałoby to z przeliczenia waluty clearingowej po kursie oficjalnym lub rynkowym. Przyczyną tego jest głównie fakt, że ceny towarów w obrocie clearingowym są zazwyczaj wyższe niż w handlu za wolne dewizy. Wynika to poniekąd stąd, że kupcy w krajach prowadzących rozliczenia clearingowe znajdują się w sytuacji przymusowej i skazani są na wzajemne obroty handlowe, gdyż nie posiadają nawet walut na zakupy wolnodewizowe i dlatego wzajemnie stosują ceny wyższe. U kupujących za wolne dewizy w transakcjach switchowych występuje natomiast zwykle dodatkowa korzyść, zwana agio, wynikająca z różnicy kursów walutowych.
Clearing wielostronny różni się od clearingu dwustronnego głównie sposobem wyrównywania sald. Podstawą jego wprowadzenia jest zawarcie przez państwa w nim uczestniczące odpowiedniej umowy międzynarodowej i powołanie międzynarodowej instytucji rozrachunkowej, którą zazwyczaj jest bank. Do tej instytucji rozrachunkowej, nazywanej agentem, wszystkie kraje objęte umową zgłaszają w określonych okresach salda należności osiągnięte za dany okres z każdym partnerem we wzajemnej wymianie. Instytucja rozrachunkowa dokonuje rozliczeń wielu sald należności i zobowiązań dwustronnych każdego kraju, przeprowadza ich kompensatę przez wzajemne potrącanie należności i zobowiązań oraz ustala jedno saldo dla każdego kraju w stosunku do instytucji rozrachunkowej. Z wielu sald brutto powstaje więc w stosunku do poszczególnego kraju saldo netto, które może stanowić zobowiązanie danego kraju w odniesieniu do agenta, wymagające uregulowania lub należność przekazywaną przez agenta danemu partnerowi. Warunkiem clearingu wielostronnego jest przeliczanie sald dwustronnych wyrażonych w różnych walutach, w jedną walutę określoną w umowie.
Wraz z coraz powszechniejszą, w stosunkach międzynarodowych, wymienialnością walut, transakcje clearingowe różnego rodzaju zaczynają zanikać. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych Polska maiła zawarte umowy clearingowe z niewieloma państwami, np. z Finlandią, Mołdawią, Chorwacją, Czechami, Litwą, Białorusią, Słowacją.

Bibliografia:

„Bankowość” Zbigniew Dobosiweicz

„Podstawy finansów i bankowości” A. Dmowski, J. Tarnowski, D. Prokopowicz

Ustawa o prawie bankowym z dn. 29 sierpnia 1997

„Słownik finansów i bankowości"

1

---