Podstawowe formy rozliczeń pieniężnych
Prawo bankowe definiuje w każdym kraju system bankowy. Określa rolę banku centralnego, rodzaje banków oraz zadania nadzoru bankowego. Formy i tryb rozliczeń ustala Prezes NBP. Podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne gromadzą środki pieniężne. Banki udzielają kredyty i pożyczki finansowe. Rozliczenia pieniężne mogą przybrać postać formę:
1.gotówkową
czeki gotówkowe ,
wpłata gotówki na rachunek wierzyciela ,
2.bezgotówkową
polecenie przelewu ,
polecenie zapłaty ,
czek rozrachunkowy ,
akredytywa ,
karty kredytowe ,
inkaso bankowe .
Obie formy i rozliczeń funkcjonują w gospodarce równolegle. Spośród wszystkich dostępnych prawem form regulowania płatności bezgotówkowych najczęściej używane jest polecenie przelewu , czek rozrachunkowy i coraz częściej kary płatnicze. Rzadziej wykorzystywane w rozliczeniach płatniczych jest akredytywa i inkaso.
Rozliczenia pieniężne przebiegają przeważnie w formie bezgotówkowej. Pieniądz gotówkowy służy w zasadzie do ograniczonych kwotowo rozliczeń między ludnością i podmiotami z ludnością. Wymieniony system tworzy system rozliczeń pieniężnych i obejmuje cały obieg pieniądza bankowego jak i gotówkowego. Cyrkulacja pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego funkcjonuje równolegle i wzajemnie się przeplata. Zarządzenie Prezesa NBP z 11 grudnia 1992 r. W sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków określa, że rozliczenia pieniężne przeprowadzane są między stronami rozliczenia gdy przynajmniej jedna ze stron posiada rachunek bankowy. Rozliczenia gotówkowe odbywają się za pomocą banku pośredniczącego i polegają na wpłatach i wypłatach w kasie banku. Bank jest jedynie pośrednikiem w transferze pieniądza.
W obrocie krajowym Prezes NBP ustalił następujące formy rozliczeń bezgotówkowych:
Polecenie przelewu - jest uniwersalna formą rozliczeń bezgotówkowych. Praktycznie każdy rodzaj rozliczeń można przeprowadzić w tej formie. Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie pokrycia na rachunku bankowym zleceniodawcy.
Właściciel rachunku bankowego, poprzez złożenie polecenia przelewu wydaje bankowi dyspozycję o obciążeniu jego rachunku określoną kwotą i przelania jej na wskazany rachunek wierzyciela w dowolnym banku1).
Jest to najpopularniejsza forma bezgotówkowych rozliczeń , którą można przeprowadzić wszelkie operacje finansowe dla osób prawnych i osób fizycznych posiadających rachunek bankowy. Polecenie przelewu przyjęte przez oddział banku powinno być wykonane w tym samym dniu. Przy obecnych systemach rozliczeń jest możliwe wykonanie w czasie rzeczywistym (natychmiast) .Jeżeli rachunek klienta został obciążony przelewem jest operacja nie odwołalna. Polecenie przelewu może być w ramach tego samego banku lub pomiędzy rachunkami w różnych bankach.
Polecenie zapłaty stanowi udzielona bankowi dyspozycję obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Przeprowadzanie rozliczeń w formie polecenia zapłaty dopuszczalne jest pod warunkiem posiadania przez wierzyciela
i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie udzielania przez dłużnika wierzycielowi upoważnienia do obciążania rachunku dłużnika w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań. Dyspozycja wierzyciela stanowi jednocześnie zgodę na cofnięcie przez bank obciążenia rachunku dłużnika i uznanie rachunku wierzyciela w przypadku dokonania przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty. Polecenie zapłaty może być stosowane do bezspornych należności ,a zwłaszcza dedykowane jest do regularnych masowych płatności jak: czynsz, telefon, gaz itp. Ta forma rozliczeń skróci czas regulowania płatności zmniejszy koszty. Normalizacja i informatyzacja polecenia zapłaty pozwoli wyeliminować obieg dokumentów .
Czek rozrachunkowy umożliwia wyłącznie przekazanie kwoty z czeku
z rachunku dłużnika na rachunek okaziciela lub osoby wskazanej na czeku, bez możliwości wypłaty w gotówce. Czek rozrachunkowy jest używany jako alternatywna forma rozliczeń w stosunku do polecenia przelewu, jednakże jego rola w porównaniu z poleceniami przelewu jest niewielka. Czek może być przedstawiony w dowolnym banku, ale musi być dostarczony do trasata. Trasatem czeku może być wyłącznie bank, gdzie trasat ma otwarty rachunek. Obecnie stosowanie zarówno czeków zwykłych, jak i potwierdzonych czeków rozrachunkowych podmiotów gospodarczych jest ograniczona. Potwierdzenie czeku oznacza wydzielenie środków z rachunku bankowego na jego pokrycie. Realizacja czeku rozrachunkowego, zwykłego czy potwierdzonego może mieć miejsce tylko w banku podawcy czeku. Uznanie rachunku podawcy czeku następuje z chwilą uznania przez bank wystawcy czeku banku podawcy czeku.
Karty płatnicze służą do rozliczeń między bankami, a jednostkami gospodarczymi i osobami fizycznymi.
Krata kredytowa dowolnego banku informuje, że jej posiadaczowi bank udzielił kredytu o określonym w umowie limicie. Wykorzystywany kredyt polega spłacie (na koniec umówionego okresu bądź z wpływów bieżących).Posiadacz bankowej karty kredytowej może za jej okazaniem regulować płatności z tytułu dokonanych zakupów, a należność pokrywana jest z jego rachunku bankowego
Wśród bankowych kart płatniczych można wyróżnić: debetowe, kredytowe, do bankomatów i typu charge.
Karta kredytowa informuje, że jej posiadaczowi udzielono kredytu. Karta debetowa musi mieć pokrycie w saldzie rachunku bankowego jej posiadacza.
W przypadku kart typu „charge” klient korzysta z kredytu, ale bank obciąża jego rachunek raz miesiącu. Najbardziej rozpowszechnioną w Polsce formą kart płatniczych są karty bankomatowe do sieci bankomatów umożliwiające pobieranie gotówki. Wykorzystanie kart płatniczych wzrasta . Są one realną alternatywą dla obrotu czekowego.
Rozpowszechnianie się kart kredytowych jest bardzo korzystne dla banków. W praktyce klient posiadający taka kartę musi utrzymywać znaczne sumy na rachunku bankowym(najczęściej bieżącym); przy wielu kartach należy zablokować na specjalnym koncie tzw. Kwotę gwarancyjną2).
Banki emitują własne karty płatnicze lub korzystają z systemów kart płatniczych obsługiwanych poprzez wyspecjalizowane banki i firmy. Należy tu wymienić PolCard , VISA czy Eurocard/MasterCard.Są one powszechnie akceptowalne.
Akredytywa polega na pokrywaniu przez oddział właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnionych środków dłużnika z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika. W krajowych rozliczeniach za pomocą akredytywy zapłata następuje najczęściej w banku wierzyciela, który następnie obciąża rachunek akredytywy wierzyciela. Akredytywa wygasa po wyczerpaniu środków lub po upłynięciu terminu jej ważności. Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale jego banku i wskazujący wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty. Rozliczenia za pomocą akredytywy nie są popularne w obrocie krajowym ze względu na pracochłonność tej metody.
Inkaso - jest szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach międzynarodowych i usługą świadczoną przez bank. Polega ono na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jego przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po odebraniu należności lub zabezpieczeniu zapłaty np. w postaci weksla, czeku. W związku z tym rozróżniamy inkaso dokumentowe lub finansowe.
Inkaso dokumentowe jest to forma rozliczenia bezgotówkowego pomiędzy przedsiębiorstwami w związku z ich działalnością gospodarczą.
Inkaso finansowe polega na inkasowaniu przez bank przede wszystkim weksli i czeków składanych przez klienta, ale płatnych w innych bankach.
Bibligrafia :
Z. Dobosiewicz „Podstawy bankowości” ,PWN ,W-wa 2000 ,
Z. Federowicz „Polityka pieniężna”, Poltext ,W-wa 1998 ,
Z.Krzyżkiewicz: „Podręcznik do nauki bankowości” ,Biblioteka Menadżera i Bankowca ,W-wa 1995r ,
W.L. Jaworski , Z. Krzyżkiewicz , B.Kosiński „Banki, rynek ,operacje, poltyka” ,Poltext, W-wa 1999 ,
Z. Zawadzka „Systemy bankowe” , Poltext ,W-wa 1996 ,
1 1) Z.Krzyżkiewicz: „Podręcznik do nauki bankowości” Biblioteka Menadżera i Bankowca ,W-wa 1995r.
2) Z. Dobosiewicz „Podstawy bankowości” , Wydawnictwo Naukowe PWN W-wa 1998 r.