NOWOCZESNE FORMY ROZLICZEŃ BEZGOTÓWKOWYCH

ROZLICZENIA PIENIĘŻNE - to operacje polegające na zmianie stanu środków na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku wykonania czynności powodującej takie zmiany, dzielą się one na dwie grupy:

1. Gotówkowe-czyli dokonywane za pomocą gotówki.

2. Bezgotówkowe-do, których należy:

a. karta płatnicza

b. polecenie przelewu

-przelewy transgraniczne

-przelewy stałe

c. polecenie zapłaty

d. czek rozrachunkowy

e. akredytywa

f. inkaso bankowe

1. Karty płatnicze

Karta bankowa jest to plastikowa karta wydawana posiadaczowi rachunku bankowego, umożliwiająca zakup produktów i usług bez konieczności płacenia gotówką oraz pozwalająca na podejmowanie gotówki z bankomatu. Historia kart płatniczych sięga XIX wieku, początkowo jako forma kredytowania wybranych klientów banku. Obecnie jest to jeden z najszybciej rozwijających się produktów bankowych, kierowany przede wszystkim do klientów indywidualnych.

Na rynku współistnieje szereg rodzajów kart płatniczych, z których najważniejsze to:

• -Karty kredytowe - emitowane przez bank na podstawie umowy z klientem mają cechy odnawialnej umowy kredytowej. Posiadacz takiej karty dysponuje określonym przez bank limitem wydatków ponad aktualne saldo na rachunku. Gdy wartość kupowanego produktu lub usługi przekracza kwotę na rachunku, uruchomiony zostaje kredyt o odpowiednim oprocentowaniu i terminie spłaty (zależnych od banku). Najpopularniejsze karty kredytowe to Visa, MasterCard, American Express i Dinners Club.

• -Karty debetowe to najbardziej rozpowszechniony typ karty płatniczej - umożliwia dokonywanie płatności jedynie do wysokości salda na rachunku.

• -Karty bankomatowe to karty o najmniejszych możliwościach; umożliwiają wypłatę gotówki z bankomatu osobom, które posiadają rachunek w danym banku.

• -Karty typu charge to karty obciążeniowe pozwalające na korzystanie z tzw. kredytu kupieckiego (o odroczonym terminie płatności; posiadacz karty ma obowiązek spłacić należność natychmiast po otrzymaniu wyciągu z konta przedstawiającego wykaz dokonanych transakcji).

• -Karty typu business to produkt skierowany do firm; karty tego rodzaju wydawane są pracownikom przedsiębiorstw.

2. Polecenie przelewu

W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta w dowolnym banku.

1. otrzymanie przez dłużnika faktury od swego wierzyciela,

2. złożenie polecenia przelewu do banku,

3. przelew środków w ramach rozrachunków międzybankowych,

4. informacja o uznaniu rachunku.

• Jest to najpopularniejsza forma rozliczenia krajowych transakcji gospodarczych i rozliczeń z osobami fizycznymi.

• Inicjatorem jest zawsze dłużnik składający dyspozycję dokonania przelewu w formie papierowego czteroodcinkowego formularza polecenia przelewu lub w ramach usług elektronicznych, np. z wykorzystaniem terminalu umiejscowionego u klienta.

• W przypadku składania więcej niż jednego polecenia przelewu może być sporządzone zbiorcze polecenie przelewu.

• Warunkiem realizacji rozliczenia jest posiadanie przez dłużnika pokrycia na rachunku.

• Zleceniodawca może odwołać polecenie przelewu pisemną dyspozycją, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jego rachunku.

Formularz polecenia przelewu zawiera:

1. nazwę dłużnika i wierzyciela

2. numery ich rachunków bankowych

3. kwotę i przeznaczenie zapłaty

4. podpis dłużnika

5. datę

- Przelew transgraniczny.

Przelew transgraniczny, to polecenie przelewu albo wpłata gotówkowa dokonywana przez klienta polskiego banku na rzecz beneficjenta posiadającego rachunek bankowy w innym kraju Unii Europejskiej, Islandii, Lichtensteinie lub Norwegii lub przelew zrealizowany na rzecz klienta polskiego banku, jeśli zleceniodawca wysyła przelew, z ww. krajów.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać przepisy o tzw. przelewach transgranicznych. Regulują one precyzyjnie dokonywanie przelewów i wpłat gotówkowych za pośrednictwem banków do wysokości 50 000 euro w obrocie z krajami członkowskimi oraz Islandią, Norwegią i Lichtensteinem.

Banki, przed wykonaniem dyspozycji, muszą bardzo dokładnie poinformować klienta o:

• terminie zrealizowania dyspozycji

• wysokości wszystkich opłat i prowizji

To bardzo ważne zwłaszcza przy mniejszych sumach - może się bowiem zdarzyć, że przy przelewie pieniędzy za granicę zostaną naliczone dodatkowe prowizje (np. zagranicznego banku współpracującego z krajowym), tak duże, że koszty dyspozycji będą stanowiły dużą część samej sumy przelewu.

Przepisy transgraniczne bardzo jasno precyzują także to, w jakim czasie dyspozycja musi zostać zrealizowana:

• banki muszą wykonać każdy przelew do jednego z państw UE oraz Norwegii, Islandii i Lichtensteinu - maksymalnie w ciągu 6 dni roboczych (5 dni na dotarcie pieniędzy do banku odbiorcy i w ciągu jednego dnia przekazanie ich na konto adresata).

• Gdyby bank nie wywiązał się z umowy lub termin został przekroczony - przewidziane są konsekwencje.

Zwykle jednak banki realizują przekazy, w zależności od odległości (kontynentu), stosunkowo szybko: nawet natychmiast, albo w kilkanaście minut, ewentualnie - do kilku dni.

Większość z banków oferuje przelewy zarówno w złotych, jak i w walutach wymienialnych (obowiązujący kurs z dnia z realizacji dyspozycji). Banki proponują także formy przelewów - zwykłe, pilne lub ekspresowe, ale czasami pod dodatkowymi warunkami, np. takim, że dyspozycja ekspresowa jest realizowana tylko w PLN, EUR i USD.

Chcąc dokonać przelewu należy wypełnić deklarację:

• nadawca musi podać imię i nazwisko,

• adres,

• te same dane odbiorcy (jeśli suma przekazu jest znaczna, np. powyżej kilku tysięcy USD, koniecznych jest więcej danych),

• wskazać możliwie najdogodniejsze miejsce odbioru gotówki.

Do odbioru pieniędzy potrzebna jest zwykle znajomość danych nadawcy i dokument tożsamości. Za transfer pieniędzy banki pobierają prowizje w wysokości uzależnionej od wielkości przelewanej sumy i czasu realizacji.

- Przelewy (zlecenia) stałe

Jest to polecenie wydane bankowi do automatycznego realizowania przelewów lub płatności za rachunki z konta osobistego zleceniodawcy bez potrzeby każdorazowej akceptacji transakcji ze strony właściciela rachunku.

Zlecenia stałe są szczególnie wygodne przy regulowaniu stałych opłat i zobowiązań, takich jak np.:

• czynsz,

• opłaty RTV,

• raty kredytu,

• składki ubezpieczeniowe,

• alimenty.

Istnieje możliwość dokonywania regularnych wpłat poprzez zlecenia stałe na książeczkę oszczędnościową pod warunkiem złożenia jej do depozytu w oddziale prowadzącym rachunek. Zlecenia są wykonywane ze środków zgromadzonych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, ze środków udzielonego kredytu odnawialnego lub dopuszczalnego salda debetowego.

Zlecenia stałe można złożyć:

• osobiście w banku,

• za pośrednictwem poczty,

• telefonicznie (na warunkach określonych w odrębnej umowie),

Pierwsze zlecenie należy złożyć osobiście w oddziale prowadzącym rachunek. Warunkiem funkcjonowania zleceń stałych jest złożenie przez klienta w instytucji świadczącej usługi (np. w Zakładzie Energetycznym) wniosku o przesyłanie rachunków do oddziału banku prowadzącego rachunek. W przypadku regulowania płatności na rzecz instytucji świadczącej usługi, rachunki powinny być przesyłane do oddziału prowadzącego rachunek przez instytucję lub dostarczone przez klienta. W przypadku regulowania płatności na rzecz np. osoby trzeciej należy złożyć pisemną dyspozycję zleceń stałych do rachunku, z prośbą o potrącenie danej kwoty w konkretnym terminie. Klient otrzymuje kopie rachunków opłacanych poprzez zlecenia stałe.

3. Polecenie zapłaty

Polecenie zapłaty jest udzielaną bankowi przez wierzyciela dyspozycją uznania jego rachunku określoną kwotą i obciążenia nią wskazanego dłużnika.

1. wysłanie faktury dłużnikowi i złożenie dyspozycji polecenia zapłaty w banku wierzyciela,

2. przekazanie polecenia zapłaty do banku dłużnika,

3. obciążenie rachunku dłużnika i poinformowanie go o tym,

4. przelew środków w ramach rozrachunków międzybankowych,

5. informacja o uznaniu rachunku wierzyciela.

Dokonanie rozliczenia w tej formie jest zależne od posiadania środków pieniężnych na rachunku dłużnika, a ponadto muszą być spełnione następujące warunki:

• banki, w których dłużnik i wierzyciel posiadają rachunki bankowe, muszą zawrzeć umowę dotyczącą przeprowadzania poleceń zapłaty,

• dłużnik musi upoważnić wierzyciela do obciążenia swojego rachunku w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań,

• wierzyciel musi zawrzeć ze swoim bankiem umowę dotyczącą polecenia zapłaty,

• pojedyncze polecenie zapłaty nie może przekraczać równoważności w złotych 1000 euro w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej lub 10000 euro w przypadku pozostałych dłużników.

Dłużnik może odwołać w każdym czasie upoważnienie udzielone wierzycielowi, a także każde polecenie zapłaty w ciągu 30 dni kalendarzowych od obciążenia rachunku (osoba fizyczna) lub w ciągu 5 dni roboczych (pozostali dłużnicy).

d. Czeki

Czek jest poleceniem właściciela rachunku bankowego, w którym wystawca czeku poleca bankowi wypłacenie określonej kwoty pieniężnej okazicielowi lub wskazanej osobie.

1. dłużnik wypisuje czek i wręcza go wierzycielowi,

2. wierzyciel przedstawia czek w swoim banku,

3. bank wierzyciela przesyła indosowany na siebie czek w celu inkasa do banku dłużnika,

4. bank dłużnika po sprawdzeniu pokrycia obciąża rachunek dłużnika i przekazuje środki do banku wierzyciela,

5. bank wierzyciela uznaje konto wierzyciela kwotą czeku.

• Czek spełnia funkcję płatniczą, tzn., że przy jego pomocy można regulować bieżące zobowiązania, oznacza to, że czek jest płatny zawsze za okazaniem.

• Wystawienie czeku wymaga dysponowania odpowiednim pokryciem na rachunku bankowym.

• Czek może być wystawiony na okaziciela.

-Rodzaje czeków.

• upoważnia do podjęcia gotówki po sprawdzeniu pokrycia na koncie dłużnika

• może być przekształcony na rozrachunkowy

• nie można zainkasować gotówki

• należność jest zapisywana na dobro konta posiadacza czeku

• zawiera potwierdzenie trasata o pokryciu na koncie wystawcy

• można zainkasować w innym banku bez sprawdzania konta wystawcy lub przekształcić w rozrachunkowy

• 
  wystawcą jest bank, który poleca innemu bankowi wypłatę posiadaczowi czeku

• trasat dokonuje wypłaty w ciężar konta wystawcy po sprawdzeniu podpisów

• wypłata następuje tylko na rzecz innego banku lub osoby wskazanej przez klienta w umowie z bankiem

• zapewnia wysokie bezpieczeństwo

• surogat gotówki

• zabezpiecza posiadacza w razie utraty czeku przed stratami

• skup prowadzony przez liczne placówki w różnych krajach

Do rozliczeń bezgotówkowych wykorzystujemy czeki rozrachunkowe, które umożliwiają wyłącznie przekazanie kwoty umieszczonej na czeku z rachunku dłużnika na rachunek okaziciela lub osoby wskazanej na czeku, bez możliwości wypłaty w gotówce. Rola czeku rozrachunkowego jako formy rozliczeń w porównaniu z poleceniami przelewu jest niewielka.

e. Akredytywa

Akredytywa jest formą rozliczeń polegającą na wyodrębnieniu przez bank - na wniosek dłużnika - środków na jego rachunku w tym banku i przekazaniu ich do banku wierzyciela w celu dokonywania zapłaty za świadczenia spełnione przez wierzyciela.

Akredytywa realizuje interes zarówno dostawcy jak i odbiorcy. Pierwszemu zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, drugiemu zaś pozwala w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków.

Bank dłużnika otwiera akredytywę na jego wniosek, wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty. Ponadto wniosek powinien określać, jakie dokumenty będzie zobowiązany składać wierzyciel dla uzyskania wypłaty np. listy przewozowe, faktury. W treści akredytywy podaje się jej kwotę i termin ważności, do którego mają być dokonywane wypłaty.

Zamknięcie akredytywy następuje po upływie terminu ważności, po wyczerpaniu środków pieniężnych lub na polecenie dłużnika, jeśli zastrzegł to w warunkach akredytywy. Bank dostawcy zamyka akredytywę zazwyczaj 3 dni po otrzymaniu polecenia z banku dłużnika. Zamknięcie akredytywy oznacza bezwzględne wstrzymanie wypłat.

f. Inkaso bankowe

Inkaso jest formą płatności polegającą na wydaniu określonego przedmiotu - najczęściej dokumentów handlowych i finansowych - przez pośrednika np.: bank wskazanej przez zleceniodawcę osobie trzeciej (płatnikowi), po pobraniu od niej odpowiedniej kwoty pieniężnej lub spełnieniu przez nią innych wcześniej określonych warunków. Inkaso bankowe występuje jako forma rozliczeń zagranicznych.

W praktyce funkcjonują różnorodne formy inkasa.
Z punktu widzenia rodzaju dokumentów będących przedmiotem inkasa, wyróżnia się:

• inkaso finansowe, którego przedmiotem są dokumenty finansowe, tj. weksle lub inne podobne instrumenty stosowane w celu uzyskania przez Państwa zapłaty pieniężnej od Państwa kontrahenta

• inkaso dokumentowe, którego przedmiotem są dokumenty handlowe (faktury, dokumenty transportowe, dokumenty stwierdzające tytuł własności, świadectwa pochodzenia itp.) i ewentualne dokumenty finansowe.

Z punktu widzenia sposobu zapłaty za dokumenty inkasowe wyróżnia się:

• inkaso płatne a'vista, w którym wydanie dokumentów następuje za zapłatę należności inkasowej

• inkaso terminowe, tj. płatne w określonym trybie po wydaniu dokumentów. Inkaso terminowe najczęściej przybiera formę inkasa akceptacyjnego, w którym wydanie dokumentów następuje w zamian za akcept weksla trasowanego z określonym terminem płatności

• inkaso o mieszanym sposobie płatności tj. łączące w sobie płatność a'vista i płatność terminową

W zależności od tego, czy wpływające do Banku dokumenty do inkasa dotyczą transakcji eksportowej czy importowej dla danej firmy jako strony polskiej wyróżnia się:

• inkaso eksportowe, którego przedmiotem są dokumenty reprezentujące wyeksportowane (sprzedane) przez daną firmę towary lub usługi, składane przez tą firmę jako podawców krajowych

• inkaso importowe, którego przedmiotem są dokumenty reprezentujące importowane (zakupione) przez daną firmę towary lub usługi, nadsyłane przez banki lub bezpośrednio przez eksporterów (kontrahentów tej firmy) - tzw. inkaso importowe bezpośrednie.

Zalety inkasa bankowego:

• niski koszt w porównaniu z innymi operacjami dokumentowymi

• właściwie dobrane dokumenty dają nam kontrolę nad towarami do momentu otrzymania płatności lub zabezpieczenia przyszłej płatności

• większe prawdopodobieństwo otrzymania zapłaty w ustalonym terminie

Tablica 1.

Wskaźniki wykorzystania wybranych bezgotówkowych instrumentów płatniczych w Polsce:

• liczba transakcji (w mln)

Instrumenty płatnicze	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Polecenie przelewu	119,32	196,32	250,09	327,63	427,90	511,57
Polecenie zapłaty	0	0	0	0,04	0,25	0,96
Czek	4,99	6,28	7,29	6,99	8,06	4,84

• wartość transakcji (w mld zł)

Instrumenty płatnicze	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Polecenie przelewu	936,71	1363,64	1996,26	2997,40	3816,81	4537,83
Polecenie zapłaty	0	0	0,03	0,35	1,84	3,04
Czek	17,59	16,98	19,44	25,28	20,44	20,20

Tablica 2.

Stosunkowe znaczenie bezgotówkowych instrumentów płatniczych

-procentowy udział w ogólnej liczbie transakcji bezgotówkowych

Polska	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Polecenie przelewu	94	95	93	91	86	83
Polecenie zapłaty	0	0	0,001	0,01	0,1	0,2
Czek	4	3	3	2	2	1

Tablica 3.

Wykorzystanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych

• ogólna liczba transakcji, w mln

Kraj	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Czechy	341	415	430	503	564	920
Litwa	9	13	16	19	26	39
Polska	127	208	269	362	495	613
Słowacja	89	110	120	129	143	164
Węgry	72	95	122	166	200	221

• liczba transakcji na jednego mieszkańca

Kraj	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Czechy	33	40	42	49	55	90
Litwa	2	3	4	5	7	11
Polska	3	5	7	9	13	16
Słowacja	16	20	22	24	26	30
Węgry	7	9	12	16	20	22

4

bankierski

2

1.ffa

Wierzyciel

Bank wierzyciela

Bank dłużnika

Dłużnik

Polecenie przelewu

1

5

4

2

3

1

Wierzyciel

Bank wierzyciela

Bank dłużnika

Dłużnik

Polecenie zapłaty

5

2

1

Wierzyciel

(remitent)

Dłużnik

(trasant)

3

4

Bank wierzyciela

Bank dłużnika

(trasat)

Płatność z wykorzystaniem czeku

turystyczny

rozrachunkowy

potwierdzony

Kasowy

(gotówkowy, zwykły)

Rodzaje czeków

zakreślony

---