NOWOCZESNE FORMY ROZLICZE艃 BEZGOT脫WKOWYCH
ROZLICZENIA PIENI臉呕NE - to operacje polegaj膮ce na zmianie stanu 艣rodk贸w na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku wykonania czynno艣ci powoduj膮cej takie zmiany, dziel膮 si臋 one na dwie grupy:
Got贸wkowe-czyli dokonywane za pomoc膮 got贸wki.
Bezgot贸wkowe-do, kt贸rych nale偶y:
a. karta p艂atnicza
b. polecenie przelewu
-przelewy transgraniczne
-przelewy sta艂e
c. polecenie zap艂aty
d. czek rozrachunkowy
e. akredytywa
f. inkaso bankowe
Karty p艂atnicze
Karta bankowa jest to plastikowa karta wydawana posiadaczowi rachunku bankowego, umo偶liwiaj膮ca zakup produkt贸w i us艂ug bez konieczno艣ci p艂acenia got贸wk膮 oraz pozwalaj膮ca na podejmowanie got贸wki z bankomatu. Historia kart p艂atniczych si臋ga XIX wieku, pocz膮tkowo jako forma kredytowania wybranych klient贸w banku. Obecnie jest to jeden z najszybciej rozwijaj膮cych si臋 produkt贸w bankowych, kierowany przede wszystkim do klient贸w indywidualnych.
Na rynku wsp贸艂istnieje szereg rodzaj贸w kart p艂atniczych, z kt贸rych najwa偶niejsze to:
-Karty kredytowe - emitowane przez bank na podstawie umowy z klientem maj膮 cechy odnawialnej umowy kredytowej. Posiadacz takiej karty dysponuje okre艣lonym przez bank limitem wydatk贸w ponad aktualne saldo na rachunku. Gdy warto艣膰 kupowanego produktu lub us艂ugi przekracza kwot臋 na rachunku, uruchomiony zostaje kredyt o odpowiednim oprocentowaniu i terminie sp艂aty (zale偶nych od banku). Najpopularniejsze karty kredytowe to Visa, MasterCard, American Express i Dinners Club.
-Karty debetowe to najbardziej rozpowszechniony typ karty p艂atniczej - umo偶liwia dokonywanie p艂atno艣ci jedynie do wysoko艣ci salda na rachunku.
-Karty bankomatowe to karty o najmniejszych mo偶liwo艣ciach; umo偶liwiaj膮 wyp艂at臋 got贸wki z bankomatu osobom, kt贸re posiadaj膮 rachunek w danym banku.
-Karty typu charge to karty obci膮偶eniowe pozwalaj膮ce na korzystanie z tzw. kredytu kupieckiego (o odroczonym terminie p艂atno艣ci; posiadacz karty ma obowi膮zek sp艂aci膰 nale偶no艣膰 natychmiast po otrzymaniu wyci膮gu z konta przedstawiaj膮cego wykaz dokonanych transakcji).
-Karty typu business to produkt skierowany do firm; karty tego rodzaju wydawane s膮 pracownikom przedsi臋biorstw.
Polecenie przelewu
W poleceniu przelewu w艂a艣ciciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycj臋, aby obci膮偶y艂 jego rachunek i przela艂 okre艣lon膮 kwot臋 na wskazany rachunek beneficjenta w dowolnym banku.
otrzymanie przez d艂u偶nika faktury od swego wierzyciela,
z艂o偶enie polecenia przelewu do banku,
przelew 艣rodk贸w w ramach rozrachunk贸w mi臋dzybankowych,
informacja o uznaniu rachunku.
Jest to najpopularniejsza forma rozliczenia krajowych transakcji gospodarczych i rozlicze艅 z osobami fizycznymi.
Inicjatorem jest zawsze d艂u偶nik sk艂adaj膮cy dyspozycj臋 dokonania przelewu w formie papierowego czteroodcinkowego formularza polecenia przelewu lub w ramach us艂ug elektronicznych, np. z wykorzystaniem terminalu umiejscowionego u klienta.
W przypadku sk艂adania wi臋cej ni偶 jednego polecenia przelewu mo偶e by膰 sporz膮dzone zbiorcze polecenie przelewu.
Warunkiem realizacji rozliczenia jest posiadanie przez d艂u偶nika pokrycia na rachunku.
Zleceniodawca mo偶e odwo艂a膰 polecenie przelewu pisemn膮 dyspozycj膮, je偶eli do momentu wp艂ywu odwo艂ania bank nie obci膮偶y艂 jego rachunku.
Formularz polecenia przelewu zawiera:
nazw臋 d艂u偶nika i wierzyciela
numery ich rachunk贸w bankowych
kwot臋 i przeznaczenie zap艂aty
podpis d艂u偶nika
dat臋
- Przelew transgraniczny.
Przelew transgraniczny, to polecenie przelewu albo wp艂ata got贸wkowa dokonywana przez klienta polskiego banku na rzecz beneficjenta posiadaj膮cego rachunek bankowy w innym kraju Unii Europejskiej, Islandii, Lichtensteinie lub Norwegii lub przelew zrealizowany na rzecz klienta polskiego banku, je艣li zleceniodawca wysy艂a przelew, z ww. kraj贸w.
Po przyst膮pieniu Polski do Unii Europejskiej zacz臋艂y obowi膮zywa膰 przepisy o tzw. przelewach transgranicznych. Reguluj膮 one precyzyjnie dokonywanie przelew贸w i wp艂at got贸wkowych za po艣rednictwem bank贸w do wysoko艣ci 50 000 euro w obrocie z krajami cz艂onkowskimi oraz Islandi膮, Norwegi膮 i Lichtensteinem.
Banki, przed wykonaniem dyspozycji, musz膮 bardzo dok艂adnie poinformowa膰 klienta o:
terminie zrealizowania dyspozycji
wysoko艣ci wszystkich op艂at i prowizji
To bardzo wa偶ne zw艂aszcza przy mniejszych sumach - mo偶e si臋 bowiem zdarzy膰, 偶e przy przelewie pieni臋dzy za granic臋 zostan膮 naliczone dodatkowe prowizje (np. zagranicznego banku wsp贸艂pracuj膮cego z krajowym), tak du偶e, 偶e koszty dyspozycji b臋d膮 stanowi艂y du偶膮 cz臋艣膰 samej sumy przelewu.
Przepisy transgraniczne bardzo jasno precyzuj膮 tak偶e to, w jakim czasie dyspozycja musi zosta膰 zrealizowana:
banki musz膮 wykona膰 ka偶dy przelew do jednego z pa艅stw UE oraz Norwegii, Islandii i Lichtensteinu - maksymalnie w ci膮gu 6 dni roboczych (5 dni na dotarcie pieni臋dzy do banku odbiorcy i w ci膮gu jednego dnia przekazanie ich na konto adresata).
Gdyby bank nie wywi膮za艂 si臋 z umowy lub termin zosta艂 przekroczony - przewidziane s膮 konsekwencje.
Zwykle jednak banki realizuj膮 przekazy, w zale偶no艣ci od odleg艂o艣ci (kontynentu), stosunkowo szybko: nawet natychmiast, albo w kilkana艣cie minut, ewentualnie - do kilku dni.
Wi臋kszo艣膰 z bank贸w oferuje przelewy zar贸wno w z艂otych, jak i w walutach wymienialnych (obowi膮zuj膮cy kurs z dnia z realizacji dyspozycji). Banki proponuj膮 tak偶e formy przelew贸w - zwyk艂e, pilne lub ekspresowe, ale czasami pod dodatkowymi warunkami, np. takim, 偶e dyspozycja ekspresowa jest realizowana tylko w PLN, EUR i USD.
Chc膮c dokona膰 przelewu nale偶y wype艂ni膰 deklaracj臋:
nadawca musi poda膰 imi臋 i nazwisko,
adres,
te same dane odbiorcy (je艣li suma przekazu jest znaczna, np. powy偶ej kilku tysi臋cy USD, koniecznych jest wi臋cej danych),
wskaza膰 mo偶liwie najdogodniejsze miejsce odbioru got贸wki.
Do odbioru pieni臋dzy potrzebna jest zwykle znajomo艣膰 danych nadawcy i dokument to偶samo艣ci. Za transfer pieni臋dzy banki pobieraj膮 prowizje w wysoko艣ci uzale偶nionej od wielko艣ci przelewanej sumy i czasu realizacji.
- Przelewy (zlecenia) sta艂e
Jest to polecenie wydane bankowi do automatycznego realizowania przelew贸w lub p艂atno艣ci za rachunki z konta osobistego zleceniodawcy bez potrzeby ka偶dorazowej akceptacji transakcji ze strony w艂a艣ciciela rachunku.
Zlecenia sta艂e s膮 szczeg贸lnie wygodne przy regulowaniu sta艂ych op艂at i zobowi膮za艅, takich jak np.:
czynsz,
op艂aty RTV,
raty kredytu,
sk艂adki ubezpieczeniowe,
alimenty.
Istnieje mo偶liwo艣膰 dokonywania regularnych wp艂at poprzez zlecenia sta艂e na ksi膮偶eczk臋 oszcz臋dno艣ciow膮 pod warunkiem z艂o偶enia jej do depozytu w oddziale prowadz膮cym rachunek. Zlecenia s膮 wykonywane ze 艣rodk贸w zgromadzonych na rachunku oszcz臋dno艣ciowo-rozliczeniowym, ze 艣rodk贸w udzielonego kredytu odnawialnego lub dopuszczalnego salda debetowego.
Zlecenia sta艂e mo偶na z艂o偶y膰:
osobi艣cie w banku,
za po艣rednictwem poczty,
telefonicznie (na warunkach okre艣lonych w odr臋bnej umowie),
Pierwsze zlecenie nale偶y z艂o偶y膰 osobi艣cie w oddziale prowadz膮cym rachunek. Warunkiem funkcjonowania zlece艅 sta艂ych jest z艂o偶enie przez klienta w instytucji 艣wiadcz膮cej us艂ugi (np. w Zak艂adzie Energetycznym) wniosku o przesy艂anie rachunk贸w do oddzia艂u banku prowadz膮cego rachunek. W przypadku regulowania p艂atno艣ci na rzecz instytucji 艣wiadcz膮cej us艂ugi, rachunki powinny by膰 przesy艂ane do oddzia艂u prowadz膮cego rachunek przez instytucj臋 lub dostarczone przez klienta. W przypadku regulowania p艂atno艣ci na rzecz np. osoby trzeciej nale偶y z艂o偶y膰 pisemn膮 dyspozycj臋 zlece艅 sta艂ych do rachunku, z pro艣b膮 o potr膮cenie danej kwoty w konkretnym terminie. Klient otrzymuje kopie rachunk贸w op艂acanych poprzez zlecenia sta艂e.
Polecenie zap艂aty
Polecenie zap艂aty jest udzielan膮 bankowi przez wierzyciela dyspozycj膮 uznania jego rachunku okre艣lon膮 kwot膮 i obci膮偶enia ni膮 wskazanego d艂u偶nika.
wys艂anie faktury d艂u偶nikowi i z艂o偶enie dyspozycji polecenia zap艂aty w banku wierzyciela,
przekazanie polecenia zap艂aty do banku d艂u偶nika,
obci膮偶enie rachunku d艂u偶nika i poinformowanie go o tym,
przelew 艣rodk贸w w ramach rozrachunk贸w mi臋dzybankowych,
informacja o uznaniu rachunku wierzyciela.
Dokonanie rozliczenia w tej formie jest zale偶ne od posiadania 艣rodk贸w pieni臋偶nych na rachunku d艂u偶nika, a ponadto musz膮 by膰 spe艂nione nast臋puj膮ce warunki:
banki, w kt贸rych d艂u偶nik i wierzyciel posiadaj膮 rachunki bankowe, musz膮 zawrze膰 umow臋 dotycz膮c膮 przeprowadzania polece艅 zap艂aty,
d艂u偶nik musi upowa偶ni膰 wierzyciela do obci膮偶enia swojego rachunku w umownych terminach zap艂aty z tytu艂u okre艣lonych zobowi膮za艅,
wierzyciel musi zawrze膰 ze swoim bankiem umow臋 dotycz膮c膮 polecenia zap艂aty,
pojedyncze polecenie zap艂aty nie mo偶e przekracza膰 r贸wnowa偶no艣ci w z艂otych 1000 euro w przypadku, gdy d艂u偶nikiem jest osoba fizyczna nieprowadz膮ca dzia艂alno艣ci gospodarczej lub 10000 euro w przypadku pozosta艂ych d艂u偶nik贸w.
D艂u偶nik mo偶e odwo艂a膰 w ka偶dym czasie upowa偶nienie udzielone wierzycielowi, a tak偶e ka偶de polecenie zap艂aty w ci膮gu 30 dni kalendarzowych od obci膮偶enia rachunku (osoba fizyczna) lub w ci膮gu 5 dni roboczych (pozostali d艂u偶nicy).
d. Czeki
Czek jest poleceniem w艂a艣ciciela rachunku bankowego, w kt贸rym wystawca czeku poleca bankowi wyp艂acenie okre艣lonej kwoty pieni臋偶nej okazicielowi lub wskazanej osobie.
d艂u偶nik wypisuje czek i wr臋cza go wierzycielowi,
wierzyciel przedstawia czek w swoim banku,
bank wierzyciela przesy艂a indosowany na siebie czek w celu inkasa do banku d艂u偶nika,
bank d艂u偶nika po sprawdzeniu pokrycia obci膮偶a rachunek d艂u偶nika i przekazuje 艣rodki do banku wierzyciela,
bank wierzyciela uznaje konto wierzyciela kwot膮 czeku.
Czek spe艂nia funkcj臋 p艂atnicz膮, tzn., 偶e przy jego pomocy mo偶na regulowa膰 bie偶膮ce zobowi膮zania, oznacza to, 偶e czek jest p艂atny zawsze za okazaniem.
Wystawienie czeku wymaga dysponowania odpowiednim pokryciem na rachunku bankowym.
Czek mo偶e by膰 wystawiony na okaziciela.
-Rodzaje czek贸w.
upowa偶nia do podj臋cia got贸wki po sprawdzeniu pokrycia na koncie d艂u偶nika
mo偶e by膰 przekszta艂cony na rozrachunkowy
nie mo偶na zainkasowa膰 got贸wki
nale偶no艣膰 jest zapisywana na dobro konta posiadacza czeku
zawiera potwierdzenie trasata o pokryciu na koncie wystawcy
mo偶na zainkasowa膰 w innym banku bez sprawdzania konta wystawcy lub przekszta艂ci膰 w rozrachunkowy
wystawc膮 jest bank, kt贸ry poleca innemu bankowi wyp艂at臋 posiadaczowi czeku
trasat dokonuje wyp艂aty w ci臋偶ar konta wystawcy po sprawdzeniu podpis贸w
wyp艂ata nast臋puje tylko na rzecz innego banku lub osoby wskazanej przez klienta w umowie z bankiem
zapewnia wysokie bezpiecze艅stwo
surogat got贸wki
zabezpiecza posiadacza w razie utraty czeku przed stratami
skup prowadzony przez liczne plac贸wki w r贸偶nych krajach
Do rozlicze艅 bezgot贸wkowych wykorzystujemy czeki rozrachunkowe, kt贸re umo偶liwiaj膮 wy艂膮cznie przekazanie kwoty umieszczonej na czeku z rachunku d艂u偶nika na rachunek okaziciela lub osoby wskazanej na czeku, bez mo偶liwo艣ci wyp艂aty w got贸wce. Rola czeku rozrachunkowego jako formy rozlicze艅 w por贸wnaniu z poleceniami przelewu jest niewielka.
e. Akredytywa
Akredytywa jest form膮 rozlicze艅 polegaj膮c膮 na wyodr臋bnieniu przez bank - na wniosek d艂u偶nika - 艣rodk贸w na jego rachunku w tym banku i przekazaniu ich do banku wierzyciela w celu dokonywania zap艂aty za 艣wiadczenia spe艂nione przez wierzyciela.
Akredytywa realizuje interes zar贸wno dostawcy jak i odbiorcy. Pierwszemu zapewnia natychmiastowe otrzymanie nale偶no艣ci, drugiemu za艣 pozwala w pe艂ni uzale偶ni膰 zap艂at臋 od spe艂nienia przez dostawc臋 ustalonych warunk贸w.
Bank d艂u偶nika otwiera akredytyw臋 na jego wniosek, wskazuj膮cy wierzyciela (dostawc臋) i oddzia艂 banku wierzyciela, w kt贸rym b臋d膮 dokonywane wyp艂aty. Ponadto wniosek powinien okre艣la膰, jakie dokumenty b臋dzie zobowi膮zany sk艂ada膰 wierzyciel dla uzyskania wyp艂aty np. listy przewozowe, faktury. W tre艣ci akredytywy podaje si臋 jej kwot臋 i termin wa偶no艣ci, do kt贸rego maj膮 by膰 dokonywane wyp艂aty.
Zamkni臋cie akredytywy nast臋puje po up艂ywie terminu wa偶no艣ci, po wyczerpaniu 艣rodk贸w pieni臋偶nych lub na polecenie d艂u偶nika, je艣li zastrzeg艂 to w warunkach akredytywy. Bank dostawcy zamyka akredytyw臋 zazwyczaj 3 dni po otrzymaniu polecenia z banku d艂u偶nika. Zamkni臋cie akredytywy oznacza bezwzgl臋dne wstrzymanie wyp艂at.
f. Inkaso bankowe
Inkaso jest form膮 p艂atno艣ci polegaj膮c膮 na wydaniu okre艣lonego przedmiotu - najcz臋艣ciej dokument贸w handlowych i finansowych - przez po艣rednika np.: bank wskazanej przez zleceniodawc臋 osobie trzeciej (p艂atnikowi), po pobraniu od niej odpowiedniej kwoty pieni臋偶nej lub spe艂nieniu przez ni膮 innych wcze艣niej okre艣lonych warunk贸w. Inkaso bankowe wyst臋puje jako forma rozlicze艅 zagranicznych.
W praktyce funkcjonuj膮 r贸偶norodne formy inkasa.
Z punktu widzenia rodzaju dokument贸w b臋d膮cych przedmiotem inkasa, wyr贸偶nia si臋:
inkaso finansowe, kt贸rego przedmiotem s膮 dokumenty finansowe, tj. weksle lub inne podobne instrumenty stosowane w celu uzyskania przez Pa艅stwa zap艂aty pieni臋偶nej od Pa艅stwa kontrahenta
inkaso dokumentowe, kt贸rego przedmiotem s膮 dokumenty handlowe聽(faktury, dokumenty transportowe, dokumenty stwierdzaj膮ce tytu艂 w艂asno艣ci, 艣wiadectwa pochodzenia itp.) i ewentualne dokumenty finansowe.
Z punktu widzenia sposobu zap艂aty za dokumenty inkasowe wyr贸偶nia si臋:
inkaso p艂atne a'vista, w kt贸rym wydanie dokument贸w nast臋puje za zap艂at臋 nale偶no艣ci inkasowej
inkaso terminowe, tj. p艂atne w okre艣lonym trybie po wydaniu dokument贸w. Inkaso terminowe najcz臋艣ciej przybiera form臋 inkasa akceptacyjnego, w kt贸rym wydanie dokument贸w nast臋puje w zamian za akcept weksla trasowanego z okre艣lonym terminem p艂atno艣ci
inkaso o mieszanym sposobie p艂atno艣ci tj. 艂膮cz膮ce w sobie p艂atno艣膰 a'vista i p艂atno艣膰 terminow膮
W zale偶no艣ci od tego, czy wp艂ywaj膮ce do Banku dokumenty do inkasa dotycz膮 transakcji eksportowej czy importowej dla danej firmy jako strony polskiej wyr贸偶nia si臋:
inkaso eksportowe, kt贸rego przedmiotem s膮 dokumenty reprezentuj膮ce wyeksportowane (sprzedane) przez dan膮 firm臋 towary lub us艂ugi, sk艂adane przez t膮 firm臋 jako podawc贸w krajowych
inkaso importowe, kt贸rego przedmiotem s膮 dokumenty reprezentuj膮ce importowane (zakupione) przez dan膮 firm臋 towary lub us艂ugi, nadsy艂ane przez banki lub bezpo艣rednio przez eksporter贸w (kontrahent贸w tej firmy) - tzw. inkaso importowe bezpo艣rednie.
Zalety inkasa bankowego:
niski koszt w por贸wnaniu z innymi operacjami dokumentowymi
w艂a艣ciwie dobrane dokumenty daj膮 nam kontrol臋 nad towarami do momentu otrzymania p艂atno艣ci lub zabezpieczenia przysz艂ej p艂atno艣ci
wi臋ksze prawdopodobie艅stwo otrzymania zap艂aty w ustalonym terminie
Tablica 1.
Wska藕niki wykorzystania wybranych bezgot贸wkowych instrument贸w p艂atniczych w Polsce:
liczba transakcji (w mln)
Instrumenty p艂atnicze |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Polecenie przelewu |
119,32 |
196,32 |
250,09 |
327,63 |
427,90 |
511,57 |
Polecenie zap艂aty |
0 |
0 |
0 |
0,04 |
0,25 |
0,96 |
Czek |
4,99 |
6,28 |
7,29 |
6,99 |
8,06 |
4,84 |
warto艣膰 transakcji (w mld z艂)
Instrumenty p艂atnicze |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Polecenie przelewu |
936,71 |
1363,64 |
1996,26 |
2997,40 |
3816,81 |
4537,83 |
Polecenie zap艂aty |
0 |
0 |
0,03 |
0,35 |
1,84 |
3,04 |
Czek |
17,59 |
16,98 |
19,44 |
25,28 |
20,44 |
20,20 |
Tablica 2.
Stosunkowe znaczenie bezgot贸wkowych instrument贸w p艂atniczych
-procentowy udzia艂 w og贸lnej liczbie transakcji bezgot贸wkowych
Polska |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Polecenie przelewu |
94 |
95 |
93 |
91 |
86 |
83 |
Polecenie zap艂aty |
0 |
0 |
0,001 |
0,01 |
0,1 |
0,2 |
Czek |
4 |
3 |
3 |
2 |
2 |
1 |
Tablica 3.
Wykorzystanie bezgot贸wkowych instrument贸w p艂atniczych
og贸lna liczba transakcji, w mln
Kraj |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Czechy |
341 |
415 |
430 |
503 |
564 |
920 |
Litwa |
9 |
13 |
16 |
19 |
26 |
39 |
Polska |
127 |
208 |
269 |
362 |
495 |
613 |
S艂owacja |
89 |
110 |
120 |
129 |
143 |
164 |
W臋gry |
72 |
95 |
122 |
166 |
200 |
221 |
liczba transakcji na jednego mieszka艅ca
Kraj |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Czechy |
33 |
40 |
42 |
49 |
55 |
90 |
Litwa |
2 |
3 |
4 |
5 |
7 |
11 |
Polska |
3 |
5 |
7 |
9 |
13 |
16 |
S艂owacja |
16 |
20 |
22 |
24 |
26 |
30 |
W臋gry |
7 |
9 |
12 |
16 |
20 |
22 |
4
bankierski
2
1.ffa
Wierzyciel
Bank wierzyciela
Bank d艂u偶nika
D艂u偶nik
Polecenie przelewu
1
5
4
2
3
1
Wierzyciel
Bank wierzyciela
Bank d艂u偶nika
D艂u偶nik
Polecenie zap艂aty
5
2
1
Wierzyciel
(remitent)
D艂u偶nik
(trasant)
3
4
Bank wierzyciela
Bank d艂u偶nika
(trasat)
P艂atno艣膰 z wykorzystaniem czeku
turystyczny
rozrachunkowy
potwierdzony
Kasowy
(got贸wkowy, zwyk艂y)
Rodzaje czek贸w
zakre艣lony