Podstawowe formy wypowiedzi pisemnych w klasach początkowych
Opowiadanie to najważniejsza forma wypowiedzi, którą kształci się w klasach I - III. Zbiorowe redagowanie opowiadania występuje w klasie II, w klasie I jest to tylko redagowanie kilku zdań na określony temat. W klasie III występuje samodzielne pisanie opowiadania. Wszystkie formy pisemne zawsze występują w formie ustnej.
Jest dynamiczne, przedstawia zespół przyczynowo - skutkowy, wykorzystuje się czasowniki czynne i wyrazy określające następstwo czasowe. Głównie aktywizuje czas. Czerpie z doświadczeń osobistych dzieci i w głównej mierze wykorzystuje potencjał języka potocznego.
Cele pracy nad opowiadaniem:
1) przyzwyczajanie do dłuższych wypowiedzi, zarówno pisemnych jak i ustnych
2) umiejętność przeprowadzania analizy zdarzeń i wykrywanie stosunków zachodzących między zdaniami
3) rozwijanie zdolności uświadamiania i wyrażania własnych przeżyć i doświadczeń
4) rozwijanie wyobraźni, fantazji, słownictwa uczniów
5) doskonalenie umiejętności budowania zdania.
Istotą opowiadania jest akcja, czyli zespół wydarzeń, które następują po sobie w pewnej kolejności czasowej, które pozostają do siebie w stosunku przyczynowo-skutkowym. Opowiadanie przedstawia działanie, przebieg czynności i zdarzeń z zachowaniem ich następstwa, chronologii i z uwzględnieniem związków zachodzących między nimi.
Elementy struktury opowiadania dla nauczyciela:
1) wprowadzenie - wskazanie bohatera, określenie kontekstu społecznego, fizycznego i czasowego
2) zawiązanie akcji
3) wewnętrzna reakcja - reakcja bohatera w postaci myśli, emocji i zamierzeń
4) działania bohatera
5) skutek - rezultat końcowy działania
6) reakcja wewnętrzna bohaterów wyrażająca stosunek dla działań

Struktura opowiadania:
1) przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
2) wskazanie przyczyny wydarzenia
3) przebieg wydarzenia
4) podanie skutków
5) wyciąganie wniosków, snucie refleksji

Cechy opowiadania: żywość, tempo, barwność

Sposoby pracy nad opowiadaniem:
1) rozbudowanie pod określonym kątem danego opowiadania - dajemy dzieciom gotowe opowiadanie o sprawozdawczym charakterze i uczniowie starają się je rozbudować.
2) analiza porównawcza - dzieci otrzymują 2 opowiadania, jedno proste, drugie dynamiczne, barwne. Dzieci wyszukują różnice.
3) czytanie i omawianie wielu różnych opowiadań, w których zostały specjalnie wyeksponowane określone cechy.

Etapy kształcenia umiejętności konstruowania opowiadania:
1) zapoznanie dziecka z istotą opowiadania - zestawienie różnych form wypowiedzi
2) zapoznanie ze strukturą opowiadania - dzieci mają samodzielnie wyszukać części, zapoznanie z budową akapitową
3) przybliżenie dzieciom niektórych zasad poprawnego stylu
- unikanie zbędnych powtórzeń składniowych
- stosowanie urozmaiconego słownictwa
- opuszczanie powtarzających się wyrazów
4) zapoznanie dzieci ze sposobem wyrażania różnorodnych stosunków czasowych
- zapoznanie dzieci z zestawem określeń porządkujących zdarzenia i czynności
- wyrazy bliżej określające czas zdarzeń
- zwiększenie zasobu przysłówków
5) wdrażanie do charakterystycznych czynności działań i ich miejsca za pomocą przysłówków oznaczających sposób, miejsce i stopień właściwości
6) zapoznanie ze sposobami ożywiania i dynamizowania tempa akcji i zdarzeń.
7) uczenie konstruowania wypowiedzi biernej:
- powtórzenia o charakterze zwrotów i wyrażeń
- stosowanie mowy zależnej
- znane porównania i wyrazy użyte w znaczeniu przenośnym
- niektóre zwroty i wyrażenia frazeologiczne
- równoważniki zdań, wykrzykników, okrzyków
- zdania bogato rozwinięte, zwłaszcza współrzędnie złożone
8) uświadomienie dzieciom sposobów wyrażania przeżyć, doznań, nastrojów i wzruszeń:
- wyrazy mają różne zabarwienie emocjonalne
- wyrazy i wyrażenia określające aktualny stan bohatera
- uzupełnienie narracyjne dialogów i monologów
- zdania urwane, pojedynczo rozwinięte, wykrzykniki, okrzyki
9) ukazanie dzieciom sposobów rozbudzania zainteresowania akcją za pomocą odpowiednich wyrazów, wyrażeń, zwrotów, zdań
10) wskazanie możliwości uwydatnienia społeczno-moralnych aspektów zdarzeń fabularnych
11) próby wprowadzenia do opowiadania fragmentów opisów i dwóch wątków

Rodzaje opowiadań:
1) proste - krótkie, w których uwagę zwracamy na logiczną swoistość kolejnych zdań
2) złożone - redagujemy w klasie III, charakterystyczna barwność, żywość, dynamiczność z wieloma środkami stylistycznymi
3) z użyciem dialogu klasa II:
- ćwiczenia w rozróżnianiu mowy zależnej i niezależnej
- ćwiczenia z użyciem wyrazów „powiedział”, „stwierdził”
4) z użyciem opisu
5) z użyciem monologu
6) właściwe (w czasie przeszłym), udramatycznione (w czasie teraźniejszym)
7) kompozycja naturalna przedstawiona jest godnie z chronologią wydarzeń: opowiadanie inwersyjne, czyli o kompozycji transformacyjnej, w której kolejność wydarzeń jest odwrócona w stosunku do jego przebiegu
8) dyskryptywne (streszczające)
9) twórcze, czyli o możliwych przebiegach wydarzeń, fantastyczne, odtwórcze, na podstawie lektury, historii obrazkowej, filmu
10) statyczne i dynamiczne
11) smutne i wesołe

Uwagi metodyczne do pracy nad opowiadaniem:
1) zastosowanie ćwiczeń wprowadzających - omawianie kolejności własnego działania, omawianie treści obrazków, zdarzeń w czytankach, porządkowanie zdań z rozsypanki wyrazowej, wspólne redagowanie wybranych części opowiadania i samodzielne komponowanie pozostałych części, zmiana miejsca, czasu, bohatera, przenoszenie akcji w przeszłość i przyszłość
2) urozmaicenie doboru ćwiczeń słownikowych

Opis występują czasowniki oznaczające stan i niezmienność, występuje strona bierna, a nauczyciel wymaga używania czasowników w formie bezosobowej. Ujmuje cechy przedmiotu, bazuje na odcieniach znaczeniowych, aktywizuje przestrzeń bo wymaga użycia przyimków, wyrażeń przyimkowych.
Rodzaje opisów:
1) prosty - pojedynczego przedmiotu
2) złożony - należy wyróżnić części składowe, jest dłuższy, skomplikowany
3) porównawczy - dwóch przedmiotów
4) zjawisk przyrodniczych
5) sytuacji

Pisma użytkowe:
- zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka kronikarska

- umiejętności intencjonalnego realizowania odpowiedzi związane z emocjonalnymi i wolicjonalnymi właściwościami mówiących
- umiejętności społeczne dotyczące uzgadniania relacji społecznych
- umiejętności interakcyjne
- umiejętności kulturowe

Zasady dotyczące tekstu:
- zasada jakości
- zasada ilości
- zasada zgodności wypowiedzi
- zasada sposobu

Zasady interpersonalne:
- uprzejmości
- skromności
- aprobaty
- zgodności
- współdziałania
- atrakcyjności treści
- unikania przykrych tematów
- ironii

Struktura rozmowy:
- faza otwarcia
- faza postawienia tematu
- faza zamknięcia tematu

---